Psychologiczne koncepcje człowieka, Notatki z Psychologia

Pobierz Psychologiczne koncepcje człowieka i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!

Józef Kozielecki , obok Tadeusza Tomaszewskiego i Janusza Reykowskiego należy współtwórców nurtu psychologii poznania , która zaczęła się rozwijać w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. Psychologowie tego kierunku rozwinęli myśl, że ludzkie zachowanie nie zależy tylko od samego bodźca, ale też od jego zrozumienia przez jednostkę. Człowiek jest układem transgresyjnym, samodzielnym, ekspansyjnym i twórczym. Transgresja to intencjonalne wychodzenie człowieka poza siebie, poza to co człowiek posiada i czym jest. Wyróżnili cztery rodzaje transgresji: ku rzeczom, ku innym, ku symbolom, ku sobie. Transgresja ku rzeczom to ekspansja materialna. Polega na docenieniu, dowartościowaniu dóbr materialnych. Zgodnie z nią człowiek uważa, że jest na tyle człowiekiem, na ile posiada, na ile ma. Transgresja ku innym ma podwójną postać: dominacji nad innymi, nad grupą i zdobycie władzy absolutnej, albo dotyczy działań altruistycznych i afiliacyjnych (emocjonalna przynależność do kogoś). Transgresja ku symbolom ma na celu zdobywanie wiedzy o świecie fizycznym, o kulturze i o samym sobie. Transgresja ku sobie to działanie autokreacyjne, zwane inaczej samorozwojem tub tworzeniem siebie według określonego projektu.

"Koncepcje psychologiczne człowieka" to książka, w której Kozielecki przedstawił różne koncepcje człowieka w świetle psychologii i pedagogiki (opisując ich zastosowanie w szkolnictwie). Kozielecki opisał cztery koncepcje człowieka. Pierwsza z nich to koncepcja behawiorystyczna.

Behawioryzm akcentuje wpływ środowiska zewnętrznego na człowieka i podkreśla możliwości manipulowania, sterowania człowiekiem. Zachowanie człowieka całkowicie zależy od bodźców zewnętrznych, jest reakcją na bodźce. Rozwój człowieka to proces wytwarzania (uczenia się) poszczególnych nawyków. Behawioryzm jest skoncentrowany na nagrodach i karach, jakich dostarcza człowiekowi środowisko (programowanie człowieka). Innymi słowy mówiąc, istnieją dwa rodzaje wzmocnień, które modyfikują zachowania człowieka: wzmocnienia pozytywne i negatywne. Sterują one postępowanie człowieka z zewnątrz. W podejściu behawioralnym wolność jest zatem brakiem negatywnych wzmocnień w środowisku zewnętrznym, a godność jest budowana na podstawie pozytywnych wzmocnień, które staja się bodźcami moralnymi.

Koncepcja psychodynamiczna , która w psychologii ogólnej przybiera nazwę psychoanalizy. Mamy tu do czynienia z nieuświadomionymi wewnętrznymi siłami człowieka, które sterują ludzkim zachowaniem. Siły te pochodzą z trzech źródeł: z popędów, potrzeb oraz dążeń ludzkich. Ogromna energia psychiczna, która rodzi się z tych nieświadomych dążeń, popędów i potrzeb często spożytkowana zostaje na poradzenie sobie z konfliktami, które tu występują. Człowiek nie potrafi sobie poradzić z tymi konfliktami stąd zaczynają u niego działać różne mechanizmy, które kierują jego postępowaniem. Kozielecki wyróżnił cztery rodzaje mechanizmów obronnych: represja, projekcja, racjonalizacja i substytucja. Represja to automatyczne, dokonujące się nieświadomie, wyparcie nieakceptowanych treści, bodźców, uczuć z sfery świadomej do podświadomości. Projekcja polega na przypisywaniu sobie cech pozytywnych, których nie posiadamy, oraz na zrzucaniu na innych własnych cech, których nie akceptujemy. Racjonalizacja to pozorne rozumowe rozwiązanie, polega albo na obniżeniu dążeń, albo na obniżeniu wartości pożądanej rzeczy. Substytucja, czyli zastąpienie. Sposobem radzenia sobie z tymi konfliktami i mechanizmami jest systematyczna psychoterapia. Zastosowanie tej koncepcji w szkolnictwie dotyczy nieuporządkowanych emocji uczniów. Psychoterapia jest niezwykle pomocna w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, a właśnie rozwój emocjonalny jest w dzisiejszej szkole zaniedbany na rzecz rozwoju intelektualnego.

Koncepcja poznawcza. Według tej koncepcji człowiek jest twórczym, samodzielnym podmiotem, który potrafi decydować o swoim losie i ma na niego wpływ. Ludzkie działanie jest świadome i intencjonalne. Jest nie tylko reakcją na bodziec, jak twierdzili behawioryści, ale również interpretacją informacji, które pochodzą z zewnątrz, dzięki strukturom poznawczym, które człowiek posiada. Owe struktury poznawcze to wiedza nabyta w czasie uczenia się i myślenia, zakodowana w pamięci. Człowiek poznaje i rozumie świat, i może w nim rozsądnie działać właśnie dzięki tej wiedzy zakodowanej w poznawczych strukturach, a także poprzez twórcze przetwarzanie tej wiedzy. Człowiek jest w stanie sam zmieniać swoje zachowanie a dokonuje się to na drodze

wychowania, które jest planowe, oraz poprzez autokreację, samorozwój, czyli tworzenie siebie według własnego projektu. Szkoła jako środowisko wychowawcze ale i dydaktyczne, ma za zadanie tak formować swoich uczniów, aby byli sprawcami, aby umieli podejmować czynności związane z socjalizacją, czyli przystosowaniem się do warunków, w których i m przyjdzie żyć i mieszkać, do środowiska. Sprawca, to także ktoś kto jest zdolny do zmiany samego siebie, do autokreacji.

Koncepcja humanistyczna również docenia ludzką aktywność. Mamy tu do czynienia

z holistycznym i personalistycznym ujęciem człowieka, które pozwala wyakcentować jego intencjonalność i transcendencję. Człowiek posiada predyspozycje wrodzone, czyli surowiec

dla rozwoju i tworzenia własnej osobowości. Wewnętrzna struktura człowieka to jego cechy dziedziczne i ukryte, potencjalne możliwości. Domaga się ona szacunku i godności. Centralnym

tematem tej koncepcji jest ludzkie "stawanie się człowiekiem" poprzez wchodzenie w relacje z naturą, innymi ludźmi i samym sobą. Człowiek nieustannie się rozwija, dąży do samorealizacji

i aktualizacji ukrytych możliwości poprzez miłość, altruizm, twórcze przeżycia i rozwój własnego "ja”. Szkoła, która preferuje humanistyczną wizję człowieka, dba o kształtowanie dojrzałych

osobowości wychowanków, które będą umiały nieustannie podejmować trud własnego rozwoju.

Potrzeby:

• samorealizacji – potrzeby samorealizacji – wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości; - estetyczne (potrzeba harmonii i piękna); - poznawcze (potrzeby wiedzy, rozumienia, nowości);
• szacunku i uznania – potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi;

dzieciństwie i może zastąpić potrzebę bezpieczeństwa. Przykładem są małe dzieci związane emocjonalnie z rodzicami którzy je krzywdzą. Braki w tym poziomie hierarchii mogą mieć wpływ na umiejętność tworzenia i utrzymywania relacji międzyludzkich, na przykład:

• przyjaźń,
• intymność,
• rodzina

Według Maslowa, ludzie potrzebują poczucia przynależności i akceptacji wśród swoich grup społecznych, niezależnie od tego czy te grupy są duże czy małe. Na przykład niektóre duże grupy społeczne mogą obejmować kluby, współpracowników, grupy religijne, organizacje zawodowe i drużyny sportowe. Natomiast małe związki społeczne obejmują członków rodziny, partnerów, mentorów, współpracowników i powierników. Ludzie potrzebują kochać i być kochanymi – zarówno seksualnie, jak i nie-seksualnie. W przypadku braku tej miłości lub przynależności, wiele osób staje się podatnych na samotność, lęk społeczny, i depresję kliniczną. Potrzeba przynależności może przezwyciężyć potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa.

Szacunek

Wszyscy ludzie odczuwają potrzebę aby czuć się szanowanym, dotyczy to także poczucia własnej wartości i szacunku dla samego siebie. Potrzeba szacunku jest typowym ludzkim pragnieniem, aby być zaakceptowany, i ceniony przez innych. Ludzie często angażują się w pewien zawód lub hobby, aby zyskać uznanie. Te działalności dają człowiekowi poczucie udziału lub wartości. Niska samoocena lub kompleks niższości mogą wynikać z braku równowagi w tym poziomie w hierarchii. Osoby z niską samooceną często potrzebują szacunku od innych; czują potrzebę poszukiwania sławy czy chwały. Jednak sława i chwała nie pomogą osobie zbudować poczucia własnej wartości, dopóki sam nie zaakceptuje samego siebie. Nierównowaga psychologiczna (np. depresja) może utrudnić osobom uzyskanie wyższego poziomu samooceny i szacunku dla samego siebie.

Większość ludzi potrzebuje stabilnego szacunku dla samego siebie i poczucie własnej wartości. Maslow zauważył dwa rodzaje potrzeby szacunku: wersja „niższa” i wersja „wyższa”. Niższa wersja własnej wartości to potrzeba szacunku ze strony innych. Może to obejmować potrzebę uznania, sławy, prestiżu i uwagi. „Wyższa” wersja objawia się potrzebą szacunku do samego siebie. Na przykład osoba może mieć wytrzymałość, kompetencje, opanowanie, pewność siebie, niezależność i wolność. Ta „wyższa” wersja ma pierwszeństwo w stosunku „dolnej” wersji ponieważ opiera się na wewnętrznej kompetencji ustanowionej przez doświadczenie. Pozbawienie tych potrzeb może prowadzić do kompleksu niższości, słabości i bezradności.

Maslow stwierdził, że „poziomy hierarchii są ze sobą powiązane, a nie zupełnie rozdzielone”. To oznacza że poczucie własnej wartości i kolejne poziomy nie są ściśle rozdzielone; natomiast te poziomy są ściśle związane.

Samorealizacja

„Obecny w człowieku potencjał domaga się urzeczywistnienia”. Ten cytat stanowi podstawę postrzeganej potrzeby samorealizacji. Ten poziom świadczy jaki jest pełny potencjał człowieka i zrealizowanie tego potencjału. Maslow określa ten poziom jako pragnienie, żeby stać się najlepszym i osiągnąć wszystko to co możliwe. Osoby mogą postrzegać lub skupić się na tej potrzebie bardzo intensywnie. Na przykład pewna osoba może mieć silne pragnienie, aby stać się idealnym rodzicem. Inny może wyrazić pragnienie posiadania atletycznej sylwetki. Dla innych, ta potrzeba może wyrazić się w malarstwie, zdjęciach lub wynalazkach. Jak wcześniej wspomniano, Maslow uważa, że żeby dosięgnąć ten poziom potrzeb, osoba nie musi tylko osiągnąć poprzednich potrzeb, ale także je opanować.

Badania

Ostatnie badania prawdopodobnie potwierdzają istnienie uniwersalnych ludzkich potrzeb, jednak hierarchia zaproponowana przez Maslowa została podważona.

Po II wojnie światowej, niezaspokojone potrzeby bezdomnych i osieroconych dzieci, przedstawiły trudności często adresowane za pomocą teorii przywiązania, która początkowo opierała się na pracy psychologii rozwojowej Maslowa i Johna Bowlby. Początkowo dotyczyła przede wszystkim pozbawienia matki i związanych strat niezbędnych i pierwotnych potrzeb, teoria przywiązania została rozszerzona, żeby wyjaśnić niemal wszystkie ludzkie potrzeby, od pożywienia i dobierania się w pary i przynależności do grupy i sprawiedliwości.

Krytyka

Wahba i Bridwell, analizując teorię Maslowa, nie udowodnili klasyfikacji potrzeb i istnienia określonej hierarchii.

Kolejność poziomów hierarchii została skrytykowana jako etnocentryczna przez Geerta Hofsteda. Hierarchia potrzeb Maslowa nie przedstawia i nie rozszerza różnicy pomiędzy potrzebami w społeczeństwach indywidualistycznych i w społeczeństwach kolektywistycznych. Potrzeby w społeczeństwach indywidualistycznych są bardziej egocentryczne niż w społeczeństwach kolektywistycznych, skupiają się na poprawie siebie, i samorealizacja jest na szczycie samodoskonalenia. W społeczeństwach kolektywistycznych, potrzeby akceptacji i wspólnoty będą większe niż potrzeby wolności i indywidualności.

Termin „samorealizacja” może nie opisuje całkowicie spostrzeżenia Maslowa; ta motywacja dąży do bycia najlepszym dla innych ludzi, jak również dla samego siebie. Termin używany przez Maslowa „samorealizacja” nie opisuje prawidłowo tego poziomu. Osoba, która znajduje się na poziomie samorealizacji, może osiągnąć korzyści dla siebie i społeczeństwa.

Pozycja i wartość seksu w piramidzie jest również źródłem krytyki dotyczące hierarchii Maslowa. Hierarchia potrzeb Maslowa mieści seks w potrzebach fizjologicznych razem z jedzeniem i oddychaniem. Autor teorii wyszczególnia seks wyłącznie z perspektywy indywidualistycznej. Na przykład seks jest umieszczony z innymi potrzebami fizjologicznymi, które muszą być spełnione, zanim dana osoba weźmie pod uwagę „wyższe” poziomy motywacji. Niektórzy krytycy uważają, że umieszczenie seksu w tej pozycji zaniedbuje emocjonalne, rodzinne i ewolucyjne konsekwencje seksu w społeczeństwie, chociaż inni podkreślają, że dotyczy to wszystkich podstawowych potrzeb.

Zmiany w hierarchii przez okoliczności

Wyższe poziomy (poczucie własnej wartości i samorealizacja) i niższe poziomy (potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa i miłości) hierarchii potrzeb Maslowa nie są uniwersalne i mogą różnić się ze względu na indywidualne różnice i dostępności środków w regionie lub kraju.

W jednym badaniu, rozpoznawcza analiza czynnikowa pokazała że w USA w czasie pokoju z 1993 do 1994 roku były dwa szczególnie istotne poziomy potrzeb: przetrwanie (potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa) oraz psychologiczne (miłość, poczucie własnej wartości i samorealizacja). W 1991 roku, powstały wspomnienia z czasu pokoju podczas wojny w Zatoce Perskiej. Zapytano obywateli USA czy pamiętali znaczenie potrzeb z poprzedniego roku. Okazało się, że zostały zidentyfikowane tylko dwa poziomy potrzeb. W związku z tym ludzie mają zdolność i umiejętność, by przypomnieć i oszacować ich znaczenie. Dla obywateli Bliskiego Wschodu, pojawiły się trzy poziomy potrzeb w zakresie znaczenia i zadowolenia w 1990 roku podczas wspomnienia z czasu pokoju. Te trzy poziomy były zupełnie inne od tych obywateli USA.