Pobierz pytania do obrony pracy magisterskiej i więcej Ćwiczenia w PDF z Przedmioty zawodowe tylko na Docsity!
ODPOWIEDZI DO 50 PYTAŃ
1. Współczesny nauczyciel – specyfika pracy nauczyciela wychowania
przedszkolnego oraz edukacji wczesnoszkolnej
a) Nauczyciel przedszkola - W okresie polskiej reformy oświaty od nauczyciela oczekuje się, aby jego działanie umożliwiło wychowankom rozumienie i orientację we współczesnym świecie oraz twórcze myślenie i działanie. Nauczyciel wychowania przedszkolnego powinien być osobą o niepowtarzalnej indywidualności, refleksyjną, myślącą krytycznie i twórczo, a także zdolną do współdziałania z innymi, potrafiącą sprostać nowym wyzwaniom. Kompetencje nauczyciela przedszkola Kompetencjami można nazwać kwalifikacje bądź uprawnienia, które są wrodzone i wraz z wiekiem człowieka są rozwijane. To nie tylko wiedza merytoryczna, ale również posiadane cechy osobowości Od nauczycieli wymaga się umiejętności, które pomogą w radzeniu sobie z problemami edukacyjnymi. Spoczywa na nich odpowiedzialność za rozwój dzieci, którymi się opiekują. Podejście do każdego dziecka, powinno być indywidualne z uwzględnieniem, iż każdy podopieczny posiada inne potrzeby. Nauczyciele przedszkolni powinni posiadać zasób wiedzy z zakresu: pedagogiki, psychologii, edukacji polonistycznej, matematycznej, artystycznej oraz ruchowej. Jak podaje M. Czerepaniak- Walczak kompetencje to: „szczególna wrażliwość człowieka, która wyraża się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez standardy poziomie umiejętności adekwatnego zachowania się, świadomości potrzeby i konsekwencji takiego zachowania oraz przyjmowania na siebie odpowiedzialności za własne sprawstwo” M. Pilkiewicz wskazuje umiejętności, którymi powinien cechować się nauczyciel przedszkola. Należą do nich: umiejętności diagnostyczne, które dotyczą przestrzegania zasad w procesach wychowania i kształcenia. Odnoszą się również do znajomości rozwoju dzieci w celu zaspokajania ich potrzeb emocjonalnych, biologicznych i społecznych. umiejętności prognostyczne, to umiejętności, które polegają na rozpoznawaniu możliwości rozwojowych dzieci. Praca z podopiecznymi powinna przebiegać w taki sposób aby przynosiła osiągnięcie zaplanowanych efektów. umiejętności prewencyjno – korekcyjne, odnoszą się do stawiania diagnozy, która jest połączona z pracą pedagogów w celu osiągnięcia zakładanych efektów. Zadaniem pedagogów, jest wyeliminowanie niekorzystnych czynników wpływających na jednostkę oraz kompensacja czynników środowiskowych, które wpływają negatywnie na dziecko. umiejętności socjotechniczne są związane z prowadzeniem grupy. Właściwe opanowanie tych umiejętności umożliwia nauczycielom osiągnięcie zamierzonych efektów wychowawczych[4]. Metody pracy wykorzystywane w przedszkolu Wiek przedszkolny jest bardzo istotnym okresem w życiu przedszkolaków. Dzieci w tym wieku potrzebują szczególnej troski, opieki i poczucia bezpieczeństwa. Jest to czas, w którym dzieci uczą się kontaktów z rówieśnikami, budują swoją pozycję w grupie oraz nawiązują relacje w społeczeństwie. Jest to okres, w którym przedszkolaki, są podatne na działania nauczycieli, które mają za zadanie wspieranie ich rozwoju. Zadaniem nauczycieli jest tworzenie atrakcyjnych sytuacji edukacyjnych, zachęcających do wszechstronnego rozwoju. Metody i formy pracy ułatwiają w pracy przedszkola osiągnięcie założeń rozwojowych oraz wspomagają wszechstronny rozwój dzieci. Dobór odpowiednich metod uatrakcyjnia prowadzenie zajęć oraz zachęca dzieci do aktywnego uczestniczenia i samodzielnego dochodzenia do wiedzy. Wykorzystanie danej metody powinno być dobierane pod względem możliwości dzieci, ich wieku, zainteresowań. Wincenty Okoń uważa, iż metoda kształcenia to: „wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów”. Czesław Kupisiewicz przedstawia następującą klasyfikację metod nauczania: Metody, które są oparte na obserwacji, tzw. Oglądowe. Zalicza do nich między innymi pokaz i pomiar. Metody słowne czyli werbalne, to między innymi pogadanka, opis, opowiadanie, wykład, dyskusja oraz praca z książką.
Metody oparte na aktywności praktycznej dzieci poprzez zajęcia praktyczne. Dzieci wielu rzeczy uczą się poprzez działanie, są badaczami, którzy sami chcą odkrywać i dochodzić do wiedzy. Istotne ze strony nauczyciela jest, rozwijanie ich aktywności poznawczej. Dziecko, które samo dostrzega i rozwiązuje problem uczy się planowania swojego działania. Eksperyment to inaczej doświadczenie lub badanie. Polega na celowym stworzeniu pożądanego zjawiska w jego nienaturalnych warunkach. Metoda ta umożliwia dużą samodzielność i aktywność dzieci podczas doświadczeń. Eksperymenty i doświadczenia pozwalają w przedszkolu na: Rozwijanie u dzieci zainteresowań badawczych, Rozwijanie twórczego myślenia, Rozwijanie samodzielnego myślenia i dochodzenia do wniosków na podstawie obserwacji, Rozwijanie umiejętności publicznej wypowiedzi i przedstawiania swoich rozwiązań na forum grupy, Uczy współpracy w grupie, Kształtuje cechy takie jak: cierpliwość, dokładność, pracowitość, spostrzegawczość, umiejętność współpracy w grupie. Nauczyciele powinni się ciągłe doskonalić. Podnoszenie kwalifikacje np.: studia podyplomowe, kursy i szkolenia pozwalają na poznanie nowych metod pracy. Jest to nadzwyczaj istotne zwłaszcze w edukacji przedszkolnej, gdyż to wtedy następuje pierwsza adaptacja dziecka do edukacji. b) Nauczyciel wczesnoszkolny - Nauczyciel nauczania początkowego uczy w szkole podstawowej, w klasach I – III. Jego głównym zadaniem jest wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności co najmniej z zakresu podstawy programowej, rozwijanie myślenia twórczego, kształtowanie nawyku systematycznej pracy i przygotowanie do nauki w starszych klasach. Nauczyciel obejmuje klasę w pierwszym roku nauki i prowadzi ją przez kolejne trzy lata. Uczy wszystkich przedmiotów wymaganych programowo (m.in. języka polskiego, matematyki, muzyki, plastyki, techniki, wychowania fizycznego), jest odpowiedzialny za realizację programu nauczania, zalecanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Jednocześnie jest wychowawcą swojej klasy. Przed każdą lekcją nauczyciel przygotowuje się do jej prowadzenia, organizuje pomoce dydaktyczne, opracowuje ciekawe dla uczniów prezentacje danego tematu. Część pomocy wykonuje sam lub z pomocą uczniów. Kolejnym zadaniem nauczyciela jest systematyczne sprawdzanie i ocenianie prac uczniów. Podczas przerw pełni dyżury, pilnując bezpieczeństwa wychowanków. Organizuje wycieczki, zabawy szkolne i uroczystości, często prowadzi kółka zainteresowań. Prowadzi wymaganą dokumentację, dziennik lekcyjny, arkusz ocen, przygotowuje świadectwa szkolne. Kontaktuje się i współpracuje z rodzicami i opiekunami uczniów, prowadzi dla nich zebrania i spotkania indywidualne. Ściśle współpracuje z pedagogiem szkolnym lub psychologiem. W szkole specjalnej czy integracyjnej nauczyciel pełni także funkcję opiekuńczo-pielęgnacyjną. Praca nauczyciela nauczania początkowego ma charakter indywidualny. W szkole integracyjnej stale współpracuje z nauczycielem wspomagającym. Jego praca wymaga ścisłych kontaktów z innymi ludźmi – uczniami, rodzicami i opiekunami, innymi nauczycielami Zmieniająca się rzeczywistość rodzi potrzebę nowego typu nauczyciela. W okresie polskiej reformy oświaty od nauczyciela oczekuje się, aby jego działanie umożliwiło wychowankom rozumienie i orientację we współczesnym świecie oraz twórcze myślenie i działanie. Nauczyciel wychowania przedszkolnego powinien być osobą o niepowtarzalnej indywidualności, refleksyjną, myślącą krytycznie i twórczo, a także zdolną do współdziałania z innymi, potrafiącą sprostać nowym wyzwaniom. Spośród wielu wyzwań i zagrożeń przełomu wieków warto zwrócić uwagę na szczególnie te, które warunkują zmiany w codziennej pracy nauczycieli wychowania przedszkolnego, wpływają na jego rozwój i samokształcenie. Tylko nauczyciel podnoszący swoje kwalifikacje i wzbogacający stale swoją wiedzę jest w stanie kształtować otwarte, żądne wiedzy postawy dzieci (uczniów). W wyniku badań nad rozwojem pracy zawodowej nauczycieli wyodrębniono zespolone ze sobą i często współwystępujące cztery fazy: wzorców metodycznych;
w procesie, dalszego rozwoju i istnienia. W. Okoń sugeruje, że doskonalić się trzeba ustawicznie, przynajmniej tak długo, jak długo jest się nauczycielem. W czasach transformacji rozwojowej i edukacyjnych wyzwań nie jest to łatwe. Zmiany stylów życia mogą zniechęcić do pracy, ale mogą także wyzwolić inicjatywę i motywację do rozwoju zawodowego. Dzisiejszy nauczyciel powinien być wykształcony, śmiało wkraczający w zawód, który ma bardzo dobrze lub dobrze opanowaną wiedzę ogólną i umiejętności zawodowe, a ponadto ma refleksyjny stosunek do świata i dokonuje świadomie wyborów moralnych. Oczekiwania społeczne w stosunku do kwalifikacji oraz kompetencji nauczycielskich ulegają stałym zmianom. Wymaga się, aby dążył do własnego rozwoju samodoskonalenia, odnajdywał właściwe dla swoich możliwości miejsce w społeczeństwie, był zdolny do inicjatyw, gotowy do podejmowania wezwań stawianych przed nim przez obowiązki i powinności zawodowe. A zatem czym jest rozwój? Według B. M. Newmana i Ph. R. Newmana jest to „(…) uporządkowana wg jakiegoś wzoru sekwencja zmian, w przeciwieństwie do zmian przypadkowych, które są nieprzewidywalne, rozwój postępuje systematycznie w jakimś kierunku. Wcześniejsze zachowania lub ich sekwencje są elementami do budowy sekwencji późniejszych. Gdy mówimy, iż przyjmujemy podejście rozwojowe, oznacza to, iż poszukujemy regularności w sekwencji zachowań” (Brzezińska, 2000). Awans zawodowy ściśle wiąże się ze słowem rozwój. Należałoby podkreślić, że człowiek przez całe życie się rozwija i wpływają na to: wrodzone zadatki anatomiczno -fizjologiczne organizmu, środowisko, wychowanie, oraz własna działalność (aktywność). Wraz z rozwojem człowieka można zaobserwować zmiany rozwojowe, dotyczą one czterech poziomów:
- zmian zachowań;
- zmian struktur umysłowych ( poznawczo – emocjonalno – motywacyjnych);
- zmian osobowości;
- zmian relacji osoba otoczenie. Są osoby, które uważają, że nie można się nie rozwijać, inni robią to dla satysfakcji osobistej, lub chęci robienia kariery, niektórzy z poczucia odpowiedzialności za wpływ, jaki wywierają na dzieci (uczniów), twierdząc, jeżeli nauczyciel się rozwija to i jego wychowankowie też będą się rozwijać, oraz dlatego, że tak nakazuje prawo, czyli dla awansu zawodowego. V. Brooks, P. Sikes wspominają o 6 etapach w rozwoju zawodowym nauczyciela:
- Początkowy idealizm- nauczyciel rozpoczyna pracę z własnymi, często wyidealizo-wanymi wyobrażeniami na temat szkoły i swoich możliwości działania;
- „Poszukiwanie sposobów na przeżycie” – po napotkaniu pierwszych trudności poszukuje skutecznych sposobów radzenia sobie z podstawowymi problemami;
- Zdobycie podstawowych kompetencji – zmagając się z problemami, często metodą „prób i błędów” zaczyna się wreszcie „wyrabiać” w większości zadań związanych z nauczaniem i wychowaniem;
- Mistrzostwo w radzeniu sobie z wyzwaniami zawodu – w wyniku własnych starań (rozwoju zawodowego);
- Znudzenie zawodem – zagrożenie rutyną i wypaleniem, charakteryzuje się przemęczeniem, brakiem dawnego entuzjazmu i zaprzestaniem działań prorozwojowych;
- Wycofanie się, czyli emerytura – decyzja tak samo ważna jak wybór zawodu nauczyciela. W okresie transformacji ustrojowej mamy do czynienia z ciągłymi zmianami, powodującymi dezaktualizację podawanej wiedzy, a więc występuje konieczność jej uaktualniania ze strony nauczyciela. Nowa rzeczywistość wymaga uczenia innowacyjnego, alternatywnego, edukacji elastycznej. Bardzo ważna jest umiejętność kształtowania samodzielności, przedsiębiorczości, aktywności, zaradności i radzenia z problemami. Czas reformy wymusza konieczność rozwoju zawodowego, dlatego nauczyciel powinien go zaprojektować uwzględniając przemiany. Najlepiej obrazuje ten problem myśl J. Delors’a „Sytuacja społeczna każdego z nas będzie w coraz większym stopniu zależna od zdobytej wiedzy. Społeczeństwo jutra stanie się społeczeństwem uczenia się i nauczania, w którym każdy będzie tworzył swoje kwalifikacje, dziś trzeba nam się uczyć przez całe życie. Uczenie się życia” (Delos, 1998). Szczególnie duże wyzwanie staje przed młodymi nauczycielami, ale i tymi, którzy popadają w pewną rutynę pedagogiczną i trudno jest im zaakceptować pewne innowacje. Samodoskonalenie rozumiane jako celowa i świadoma praca nad rozwijaniem siebie, jest istotnym elementem rozwoju zawodowego. Problem „wykształcalności” nauczyciela pozostaje więc otwarty. W oparciu o skomplikowane struktury wzajemnych zależności trudne jest doskonałe przygotowanie do zawodu, gdyż ważnym elementem postawy są te cechy, które odnajdujemy w ogólnych predyspozycjach nauczyciela. Na uwagę zasługują: wewnętrzna potrzeba stawania się autorytetem, potrzeba kreowania postaw innych ludzi, niezależność, autonomia, kontaktowość, otwartość, refleksyność, decyzyjność, umiejętność podejmowania godnych kompromisów, autentyczność, empatia, szacunek, akceptacja siebie i drugiego człowieka (Piotrowiak, 1999).Są to cechy godne wzmocnienia poprzez treningi w cyklu bardzo dobrego jakościowego profesjonalnego przygotowania. W wielu krajach europejskich doskonalenia zawodowe uważane jest za warunek wszelkich reform i przemian oświatowych. W Polsce odwołuje się w swoich założeniach do edukacji ustawicznej, zwanej też kształceniem przez całe życie, w trakcie którego jego organizatorzy starają się eliminować rozbieżności między teorią i praktyką. Doskonalenie może przebiegać w różnych formach. Szczególnie ważny jest dobór treści doskonalenia do potrzeb konkretnych placówek. Wzbogacanie wiedzy i umiejętności powinno odbywać się w instytucji, w której wykonuje się obowiązki zawodowe. Dlatego też powołano do życia zespoły samokształceniowe. Dzięki temu odchodzi się od okazjonalnego doskonalenia się zawodowego na rzecz uczenia się zespołów i instytucji jako całości. Eksponuje się metody uczenia wymagające od nauczycieli czynnej postawy, kreatywności, refleksji. Obecnie coraz intensywniej podejmuje się wysiłki w celu stworzenia koncepcji doskonalenia bardziej odpowiadającego współczesnej rzeczywistości. Edukacja XXI wieku wymaga nowego typu nauczyciela: twórczego, pełnego inicjatywy optymisty, doskonałego dydaktyka o rzetelnej, szerokiej wiedzy. Nauczyciel przestaje być gotowym źródłem informacji „… staje się przewodnikiem po świecie wiedzy, człowiekiem, który uchyla przed uczniem wielkie wrota do świata wartości, świata idei, postaci, myśli, słów i czynów, świata odkryć naukowych. Mówi: Zapraszam! – Wejdź! Zobacz ile tu bogactwa! Poznaj je! Doświadcz! Przeżyj! I poszukaj czegoś dla siebie” (Miłkowska- Olejniczak, 1998s.96). Autonomiczność placówek przedszkolnych i pracujących w nich nauczycieli, oraz zmiany zachodzące w środowisku rodzinnym dzieci powoduje urozmaicenie i dostosowanie treści pracy samokształceniowej do potrzeb społecznych. Konkurencja i zmniejszająca się liczba dzieci w przedszkolu pobudza kadrę pedagogiczną do szukania nowych rozwiązań organizacyjnych i dydaktyczno – wychowawczych. Należy pamiętać, że powodzenie reformy edukacji w naszym kraju w znacznym stopniu zależy od pracujących nauczycieli. Władze oświatowe, samorządy i palcówki naukowe powinny pomagać im w stawaniu się coraz lepszymi profesjonalistami i niepowtarzalnymi, twórczymi jednostkami na miarę nowego tysiąclecia.
Metody pozyskiwania informacji o uczniach – ● Obserwacja - Jest to podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegająca na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz analizie uzyskanych danych. ● Ankieta - Badanie za pomoce ankiety ma miejsce wówczas, gdy osoby badane otrzymuję pisemne zestawy pytań i maję na nie odpowiedzieć również na piśmie. Ankieta umożliwia zwracanie się z pytaniem jednocześnie do wielu osób, samo pytanie może zadawać jedna osoba. Prowadzący badania uzyskuje odpowiedzi na pytania, ale nie otrzymuje informacji na temat reakcji badanych na poszczególne pytania Ankieta jest anonimowa, co wpływa na szczerość wypowiedzi. ● Wywiad - Wywiad to celowa rozmowa lub ustne użycie kwestionariusza. Występuje wówczas, gdy osoba badająca w toku rozmowy zadają pytania, a osoba badana udziela odpowiedzi. Podczas wywiadu uzyskujemy nie tylko odpowiedź na pytania, ale także informacje na temat reakcji badanych na poszczególna pytania - dzięki możliwości śledzenia wyrazu twarzy, gestów, intonacji itp. ● Socjometria - Socjometria polega na zadawaniu pytań badanemu i wyciągani wniosków z odpowiedzi na pytania. Z reguły dotyczą one tego, z kim chciałby badany uczeń przebywać w bliskim kontakcie. Badania socjometryczne poleca więc na pytaniu każdego ucznia o to, kogo w klasie obdarza szczególnymi uczuciami sympatii, szacunku, zaufania, czy wrogości. ● Dziennik ● Metoda inscenizacji Oceniając uczniów nie oceniamy tylko ich wiedzy. Oceniamy także ich wkład w przygotowanie się na daną lekcję, ich zaangażowanie czy zachowanie. pojęcie "poznawanie uczniów", które Jankowski nie stanowi jakichkolwiek oddziaływań wychowawczych, lecz obejmuje tylko zbieranie informacji, które służą wypracowaniu metod pracy wychowawczej opartych na racjonalnych zasadach. Cel takiego rozpoznania na przykład może stanowić: diagnoza zjawiska budzącego zaniepokojenie nauczyciela,zdobycie informacji o warunkach, w jakich ma się odbywać działalność wychowawcza, zorientowanie się w stanie początkowym cechy, która ma zostać poddana zmianie, sprawdzania rezultatów oddziaływań pedagogicznych, zdobywanie niezbędnych informacji dla określenia przeciętnej wartości danego zjawiska (np. określenie typowych zainteresowań pięcioklasistów, ich aspiracji kulturowych czy wzorów osobowych), czasem rozpoznanie bierze również pod uwagę prognozę dalszego postępowania, co stanowi istotną informację nawet w przypadku, kiedy aktualny stan rzeczy uważamy jako niewłaściwy Wychowanie stanowi proces wzajemnej wymiany informacji, gdzie nauczyciel zdobywa wiadomości zarówno dotyczące ucznia, jak i spraw mających wpływ na proces jego kształcenia i wychowania. Nieco odmienny rodzaj informacji obejmować będą z kolei efekty oddziaływań społeczno - emocjonalnych oznaczające skutki wychowawcze w zakresie ograniczającym się do spraw społecznych, emocjonalnych i moralnych. Obok realizacji działań dydaktycznych, zadaniem nauczyciela jest również ukształtowanie w uczniu określonych nawyków w jego zachowaniu i postawie. Działania wychowawcze prowadzone są na gruncie następujących dziedzin:wiedza dotycząca zespołu wychowanków, wiedza dotycząca stosunku uczniów do szkoły oraz jej wymagań, wiedza na temat pozaszkolnej aktywności ucznia, wiedza o całokształcie wpływów, jakim podlega uczeń w trakcie utrzymywania kontaktów ze swoim środowiskiem społecznym, wiedza dotycząca ucznia, obejmująca pewne właściwości społeczno - emocjonalnego rozwoju ucznia oraz jego właściwości umysłowe,własna działalność dydaktyczno-wychowawcza, Znaczną część prowadzonych działań rozpoznawczych można traktować w kategorii zadań diagnostycznych, zmierzających do zrozumienia określonych zachowań dziecka. Diagnoza składa się z następujących faz:sformułowanie celu diagnozy poprzez określenie pytań dotyczących interesujących nas kwestii, opis zjawiska (diagnoza opisowa), ustalenie hipotetycznych źródeł procesów oraz przyczynowego łańcuchu zjawisk, dotyczących przedmiotu diagnozy (diagnoza genetyczna), prognoza badanego zjawiska, przy założeniu braku interwencji Diagnoza pedagogiczna obejmuje ustalenie przyczyn niepowodzeń szkolnych dziecka ale i pozwala na sprawdzenie, czy dane dziecko zasługuje na miano ucznia zdolnego, z którym również należy pracować nieco inaczej. Diagnozie pedagogicznej poddawane są już dzieci przedszkolne, zwykle w celu określenia poziomu gotowości szkolnej, gdy rodzic lub nauczyciel waha się, czy dziecko może rozpocząć edukację w klasie I. Gdy nie osiągnie odpowiedniego poziomu gotowości szkolnej (w sferze poznawczej oraz emocjonalnej) możliwe jest odroczenie dziecka, czyli wydanie opinii o zasadności ponownego uczęszczania malucha do klasy "0". Diagnoza pedagogiczna przeprowadzana
jest również u uczniów klas I-III, zwłaszcza w przypadku zaobserwowania trudności z procesem pisania, czytania czy liczenia. Badane są też dzieci z klas IV-VIII, zwykle w celu przeprowadzenia badania kontrolnego (jeśli były badane wcześniej) lub wydania opinii o specyficznych trudnościach w uczeniu się, np. dysleksji. Diagnozie pedagogicznej poddaje się także uczniów klas ponadpodstawowych oraz rzadziej studentów. Jak przeprowadza się diagnozę pedagogiczną? Metody, przykłady.Diagnoza pedagogiczna przeprowadzana jest w poradni psychologiczno-pedagogicznej. To jeden z elementów badania psychologiczno-pedagogicznego, przeprowadzanego przez zespół specjalistów. Przeprowadzaniem badania pedagogicznego zajmuje się pedagog. Składa się ono z kilku części. Jego przebieg może się różnić w zależności od placówki. Pierwszą z nich stanowi sprawdzian umiejętności czytania. Dziecko otrzymuje do przeczytania krótki tekst, dostosowany do jego wieku oraz przewidywanych zdolności (zgodnie z podstawą programową). Badający ocenia technikę czytania (czytanie po literze, sylabizowanie, czytanie całościowe czy technika mieszana, przekręcanie liter, wyrazów), jego tempo, jak również rozumienie przeczytanego tekstu. Po przeczytaniu, pedagog zadaje dziecku pytania do tekstu i sprawdza, czy badany zrozumiał, co przeczytał. Jest to bardzo ważna informacja. Kolejną częścią jest sprawdzian umiejętności pisania. Dziecko proszone jest o napisanie konkretnych liter (mniejsze dzieci), wyrazów lub całego dyktanda (dzieci w klasie IV i starsze). Pedagog ocenia jego pracę pod względem poprawności pisania, prawidłowego zapisu w liniaturze, jak również grafii pisma. Starsze dzieci mogą zostać poproszone o napisanie krótkiej formy pisemnej, np. opisu czy opowiadania. W tej próbie możliwe jest również określenie lateralizacji w zakresie ręki oraz prawidłowego chwytu narzędzia pisarskiego. Przychodzi czas na sprawdzenie znajomości zasad ortograficznych. Część ta przeprowadzana jest u dzieci, u których podstawa programowa obliguje do znajomości reguł. Badający pod tym kątem sprawdza wcześniejsze dyktando dziecka ale i prosi je o wyjaśnienie pisowni konkretnych wyrazów. Przeprowadzany jest także test znajomości części mowy, zdania, znaków interpunkcyjnych, trybów zdania. Kolejnym etapem diagnozy jest sprawdzian z zakresu umiejętności matematycznych. W zależności od wymagań programowych wobec dziecka wykonuje ono szereg zadań matematycznych, w tym działania dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia, zadania z treścią. Wykazuje się umiejętnością określania czasu na zegarze, odczytuje długość czy wskazania termometru. Wielu pedagogów wzbogaca diagnozę o informacje, czy dziecko potrafi określić położenie elementów w przestrzeni, czy używa poprawnie pojęć: za, nad, pod, na, obok oraz określa położenie używając słów: po prawej i lewej stronie. Pedagog wykonuje także badanie tak zwanego słuchu fonemowego, czyli sprawdza, czy dziecko poprawnie różnicuje i wysłuchuje dźwięki. Podaje dziecku słowa podobnie brzmiące, np. buty - budy lub noże - nosze i prosi, by dziecko wskazało, jaką literką różnią się te słowa. Dziecko bez wady wymowy, które poprawnie różnicuje dźwięki nie powinno mieć problemów z wykonaniem tego zadania. Pedagog sprawdza również, zwłaszcza u dzieci z klas "0" oraz ewentualnie klas I-III, czy potrafią składać i rozkładać słowa na sylaby i głoski. Jest to ważne w nauce czytania. Diagnoza pedagogiczna opiera się także na przyjrzeniu się pracy szkolnej dziecka. W tym celu kserowane są jego zeszyty i inne wytwory (np. wypracowania, prace klasowe, zadania domowe) oraz pobierana pisemna opinia ze szkoły o postępach edukacyjnych dziecka (informacje od jednego lub wszystkich nauczycieli). Kolejnym elementem jest badanie psychologiczne (może być przeprowadzone przed lub po badaniu pedagogicznym, nie ma to znaczenia). Psycholog sprawdza poziom funkcjonowania poznawczego dziecka, wykorzystując dostępne testy inteligencji. Może przeprowadzić także test badania percepcji wzrokowej (jak dziecko postrzega) oraz dodatkowo testy osobowościowe (zwykle u młodzieży). Jeśli dziecko ma wadę wymowy, warto poprosić też o konsultację logopedę. Diagnoza: co się diagnozuje? Co pomoże zbadać diagnoza pedagogiczna? Przede wszystkim jej celem jest zbadanie umiejętności szkolnych dziecka, w tym tego, jak radzi sobie z czytaniem, pisaniem, liczeniem, na jakim poziomie rozwinięty jest słuch fonematyczny (odpowiedzialny za różnicowanie dźwięków), czy potrafi czytać ze zrozumieniem, czy zna części mowy i zdania oraz jak radzi sobie z ortografią. Stopień trudności zadań dostosowany jest do wieku
Konspekt powinien zawierać: temat lekcji, cele lekcji, metody nauczania, pomoce naukowe, przebieg lekcji z podaniem czasu przeznaczonego na poszczególne etapy pracy. kONSPEKT - Konspekt ma być zwięzły i konkretny. Przedstawia najważniejsze czynności wykonywane kolejno podczas planowanej lekcji. Często jego forma narzucana jest odgórnie, jednak musimy skonstruować go tak, by to nam ułatwił przeprowadzenie lekcji krok po kroku. Konspekt ma nam pomóc w rytmicznym przechodzeniu od jednego etapu lekcji do drugiego, zapobiegać chaosowi i stracie czasu – mamy przecież tylko 45 minut! Konspekt powinien zawierać:
- temat lekcji,
- cele lekcji,
- metody nauczania,
- pomoce naukowe,
- przebieg lekcji z podaniem czasu przeznaczonego na poszczególne etapy pracy. I ETAP EDUKACYJNY: KLASY I–III – EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspieranie całościowego rozwoju dziecka. Proces wychowania i kształcenia prowadzony w klasach I–III szkoły podstawowej umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. Edukacja na tym etapie jest ukierunkowana na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych ucznia. Szkoła respektuje podmiotowość ucznia w procesie budowania indywidualnej wiedzy oraz przechodzenia z wieku dziecięcego do okresu dorastania. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na II etapie edukacyjnym. Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy: wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka przez organizowanie sytuacji edukacyjnych umożliwiających eksperymentowanie i nabywanie doświadczeń oraz poznawanie polisensoryczne, stymulujących jego rozwój we wszystkich obszarach: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym; zapewnienie prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania ciągłości procesów adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony; wspieranie: aktywności dziecka, kształtującej umiejętność korzystania z rozwijających się umysłowych procesów poznawczych, niezbędnych do tworzenia własnych wzorów zabawy, nauki i odpoczynku, wspieranie rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie kompetencji samodzielnego uczenia się; wybór (opracowanie) programu nauczania opartego na treściach adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci, ich możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania oraz uwzględniającego potrzeby i możliwości uczniów rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony; planowa realizacja programu nauczania szanująca godność uczniów, ich naturalne indywidualne tempo rozwoju, wspierająca indywidualność, oryginalność, wzmacniająca poczucie wartości, zaspokajająca potrzebę poczucia sensu aktywności własnej i współdziałania w grupie; zapewnienie dostępu do wartościowych, w kontekście rozwoju ucznia, źródeł informacji i nowoczesnych technologii; organizacja zajęć: dostosowanych do intelektualnych potrzeb i oczekiwań rozwojowych dzieci, wywołujących zaciekawienie, zdumienie i radość odkrywania wiedzy, rozumienia emocji, uczuć własnych i innych osób, sprzyjających utrzymaniu zdrowia psychicznego, fizycznego i społecznego (szeroko rozumianej edukacji zdrowotnej),
umożliwiających nabywanie doświadczeń poprzez zabawę, wykonywanie eksperymentów naukowych, eksplorację, przeprowadzanie badań, rozwiązywanie problemów w zakresie adekwatnym do możliwości i potrzeb rozwojowych na danym etapie oraz z uwzględnieniem indywidualnych możliwości każdego dziecka, wspierających aktywności dzieci, rozwijających nawyki i zachowania adekwatne do poznawanych wartości, takich jak: bezpieczeństwo własne i grupy, sprawność fizyczna, zaradność, samodzielność, odpowiedzialność i poczucie obowiązku, wspierających rozumienie doświadczeń, które wynikają ze stopniowego przejścia z dzieciństwa w wiek dorastania, umożliwiających poznanie wartości i norm społecznych, których źródłem jest rodzina, społeczność szkolna, społeczność lokalna i regionalna, naród, oraz rozwijanie zachowań wynikających z tych wartości, a możliwych do zrozumienia przez dziecko na danym etapie rozwoju, wspierających poznawanie kultury narodowej, odbiór sztuki i potrzebę jej współtworzenia w zakresie adekwatnym do etapu rozwojowego dziecka, uwzględniających możliwości percepcji i rozumienia tych zagadnień na danym etapie rozwoju dziecka, wspierających dostrzeganie środowiska przyrodniczego i jego eksplorację, możliwość poznania wartości i wzajemnych powiązań składników środowiska przyrodniczego, poznanie wartości i norm, których źródłem jest zdrowy ekosystem, oraz zachowań wynikających z tych wartości, a także odkrycia przez dziecko siebie jako istotnego integralnego podmiotu tego środowiska umożliwiających zaspokojenie potrzeb poznawania kultur innych narodów, w tym krajów Unii Europejskiej, różnorodnych zjawisk przyrodniczych, sztuki, a także zabaw i zwyczajów dzieci innych narodowości, uwzględniających możliwości percepcji i rozumienia tych zagadnień na danym etapie rozwoju dziecka; organizacja przestrzeni edukacyjnej: ergonomicznej, zapewniającej bezpieczeństwo oraz możliwość osiągania celów edukacyjnych i wychowawczych, umożliwiającej aktywność ruchową i poznawczą dzieci, nabywanie umiejętności społecznych, właściwy rozwój emocjonalny oraz zapewniającej poczucie bezpieczeństwa, stymulującej systematyczny rozwój wrażliwości estetycznej i poczucia tożsamości, umożliwiającej integrację uczniów, ich działalność artystyczną, społeczną i inną wynikającą z programu nauczania oraz programu wychowawczo-profilaktycznego; współdziałanie z rodzicami, różnymi środowiskami, organizacjami i instytucjami, uznanymi przez rodziców za źródło istotnych wartości, na rzecz tworzenia warunków umożliwiających rozwój tożsamości dziecka; systematyczne uzupełnianie, za zgodą rodziców, realizowanych treści wychowawczych o nowe zagadnienia, wynikające z pojawienia się w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju; systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie umiejętności samodzielnego uczenia się. Cele kształcenia – wymagania ogólne Cele kształcenia – wymagania ogólne edukacji wczesnoszkolnej zostały opisane w odniesieniu do czterech obszarów rozwojowych dziecka: fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego. Cele te uczeń osiąga w procesie wychowania i kształcenia przez rozwój prostych czynności praktycznych i intelektualnych w czynności bardziej złożone. Zbiór celów ogólnych przedstawia fundament, na którym oparta będzie początkowa praca na II etapie edukacyjnym w klasach IV–VIII: zachowania, sprawności, umiejętności i wiedzę początkową. W zakresie fizycznego obszaru rozwoju uczeń osiąga: sprawności motoryczne i sensoryczne tworzące umiejętność skutecznego działania i komunikacji; świadomość zdrowotną w zakresie higieny, pielęgnacji ciała, odżywiania się i trybu życia; umiejętność wykorzystania własnej aktywności ruchowej w różnych sferach działalności człowieka: zdrowotnej, sportowej, obronnej, rekreacyjnej i artystycznej; umiejętność respektowania przepisów gier, zabaw zespołowych i przepisów poruszania się w miejscach publicznych; umiejętność organizacji bezpiecznych zabaw i gier ruchowych.
umiejętność samodzielnej eksploracji świata, rozwiązywania problemów i stosowania nabytych umiejętności w nowych sytuacjach życiowych. Treści nauczania – wymagania szczegółowe Ogólne cele rozwoju ucznia, osiągane na zakończenie edukacji wczesnoszkolnej, są źródłem celów szczegółowych, opisanych w formie efektów. Uczeń ma je osiągać, realizując zadania, wymagające wielokierunkowej aktywności. Zakres tej aktywności wytyczają, wymienione w podstawie programowej, efekty kształcenia, przyporządkowane poszczególnym dyscyplinom naukowym. Przedstawienie efektów kształcenia w odniesieniu do dyscyplin naukowych jest pewnego rodzaju konwencją, potrzebną dla uzyskania przejrzystości opisu, a nie dyrektywą organizacyjną. Proces kształcenia na tym etapie ma charakter zintegrowany, a nie przedmiotowy. Edukacja polonistyczna. Osiągnięcia w zakresie słuchania. Uczeń: słucha z uwagą wypowiedzi nauczyciela, innych osób z otoczenia, w różnych sytuacjach życiowych, wymagających komunikacji i wzajemnego zrozumienia; okazuje szacunek wypowiadającej się osobie; wykonuje zadanie według usłyszanej instrukcji; zadaje pytania w sytuacji braku rozumienia lub braku pewności zrozumienia słuchanej wypowiedzi; słucha z uwagą lektur i innych tekstów czytanych przez nauczyciela, uczniów i inne osoby; słucha uważnie wypowiedzi osób podczas uroczystości, koncertów, przedstawień, świąt narodowych i innych zdarzeń kulturalnych; przejawia zachowanie adekwatne do sytuacji; słucha tekstów interpretowanych artystycznie, szuka własnych wzorców poprawnej artykulacji i interpretacji słownej w języku ojczystym; słucha i czeka na swoją kolej, panuje nad chęcią nagłego wypowiadania się, szczególnie w momencie wskazywania tej potrzeby przez drugą osobę. Osiągnięcia w zakresie mówienia. Uczeń: wypowiada się płynnie, wyraziście, stosując adekwatne do sytuacji techniki języka mówionego: pauzy, zmianę intonacji, tempa i siły głosu; formułuje pytania dotyczące sytuacji zadaniowych, wypowiedzi ustnych nauczyciela, uczniów lub innych osób z otoczenia; wypowiada się w formie uporządkowanej i rozwiniętej na tematy związane z przeżyciami, zadaniem, sytuacjami szkolnymi, lekturą czy wydarzeniem kulturalnym; porządkuje swoją wypowiedź, poprawia w niej błędy, omawia treść przeczytanych tekstów i ilustracji; nadaje znaczenie i tytuł obrazom, a także fragmentom tekstów; układa w formie ustnej opowiadanie oraz składa ustne sprawozdanie z wykonanej pracy; recytuje wiersze oraz wygłasza z pamięci krótkie teksty prozatorskie; dobiera stosowną formę komunikacji werbalnej i własnego zachowania, wyrażającą empatię i szacunek do rozmówcy; wykonuje eksperymenty językowe, nadaje znaczenie czynnościom i doświadczeniom, tworząc charakterystyczne dla siebie formy wypowiedzi. Osiągnięcia w zakresie czytania. Uczeń: czyta płynnie, poprawnie i wyraziście na głos teksty zbudowane z wyrazów opracowanych w toku zajęć, dotyczące rzeczywistych doświadczeń dzieci i ich oczekiwań poznawczych; czyta w skupieniu po cichu teksty zapisane samodzielnie w zeszycie oraz teksty drukowane; wyodrębnia postacie i zdarzenia w utworach literackich, ustala kolejność zdarzeń, ich wzajemną zależność, odróżnia zdarzenia istotne od mniej istotnych, postacie główne i drugorzędne; wskazuje cechy i ocenia bohaterów, uzasadnia swą ocenę, wskazuje wydarzenie zmieniające postępowanie bohatera, określa nastrój w utworze; odróżnia elementy świata fikcji od realnej rzeczywistości; byty rzeczywiste od medialnych, byty realistyczne od fikcyjnych; wyszukuje w tekstach fragmenty według niego najpiękniejsze, najważniejsze, trudne do zrozumienia lub określone przez nauczyciela; eksperymentuje, przekształca tekst, układa opowiadania twórcze, np. dalsze losy bohatera, komponuje początek i zakończenie tekstu na podstawie ilustracji lub przeczytanego fragmentu utworu; wyróżnia w czytanych utworach literackich dialog, opowiadanie, opis; czyta samodzielnie wybrane książki. Osiągnięcia w zakresie pisania. Uczeń:
pisze odręcznie, czytelnie, płynnie, zdania i tekst ciągły, w jednej linii; rozmieszcza właściwie tekst ciągły na stronie zeszytu, sprawdza i poprawia napisany tekst; układa i zapisuje opowiadanie złożone z 6–10 poprawnych wypowiedzeń w ramach zagadnień opracowanych podczas zajęć; opisuje np. osobę, przedmiot, element świata przyrody na podstawie własnych obserwacji lub lektury; pisze notatkę, życzenie, ogłoszenie, zaproszenie, podziękowanie, list; zapisuje adres nadawcy i odbiorcy; pisze krótkie teksty, wykorzystując aplikacje komputerowe; pisze z pamięci i ze słuchu; przestrzega poprawności ortograficznej w wyrazach poznanych i opracowanych podczas zajęć; stosuje poprawnie znaki interpunkcyjne na końcu zdania i przecinki przy wyliczaniu, zapisuje poznane i najczęściej stosowane skróty, w tym skróty matematyczne; porządkuje wyrazy w kolejności alfabetycznej według pierwszej i drugiej litery; zapisuje poprawnie liczebniki oraz wybrane, poznane w trakcie zajęć pojęcia dotyczące różnych dyscyplin naukowych; stosuje poprawną wielkość liter w zapisie tytułów utworów, książek, poznanych nazw geograficznych, imion i nazwisk; układa i zapisuje zdarzenia we właściwej kolejności, układa i zapisuje plan wypowiedzi. Osiągnięcia w zakresie kształcenia językowego. Uczeń: wyróżnia w wypowiedziach zdania, w zdaniach wyrazy, w wyrazach samogłoski i spółgłoski; rozpoznaje zdania oznajmujące, pytające, rozkazujące w wypowiedziach ustnych i pisemnych; przekształca zdania oznajmujące w pytania i odwrotnie oraz zdania pojedyncze w złożone; rozróżnia rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i stosuje je w poprawnej formie; rozpoznaje wyrazy o znaczeniu przeciwnym, wyrazy pokrewne i o znaczeniu bliskoznacznym; łączy wyrazy w wypowiedzenia i poprawnie formułuje zdanie pojedyncze i zdanie złożone; odróżnia i nazywa utwory wierszowane od pisanych prozą, określa, który tekst jest notatką, zagadką, listem, życzeniem, podziękowaniem, ogłoszeniem, opowiadaniem, opisem, listem. Osiągnięcia w zakresie samokształcenia. Uczeń: podejmuje próby zapisu nowych, samodzielnie poznanych wyrazów i sprawdza poprawność ich zapisu, korzystając ze słownika ortograficznego; korzysta z różnych źródeł informacji, np. atlasów, czasopism dla dzieci, słowników i encyklopedii czy zasobów internetu i rozwija swoje zainteresowania; wykorzystuje nabyte umiejętności do rozwiązywania problemów i eksploracji świata, dbając o własny rozwój i tworząc indywidualne strategie uczenia się. Analizując różne koncepcje i kryteria doboru kształcenia można uznać, że występują uniwersalne, które wymagają respektowania w każdym systemie dydaktycznym w każdych warunkach społecznych. Kryteria uniwersalne uwzględniają następujące wymagania związane: „z dzieckiem i w ogóle z rozwijającym się człowiekiem poddawanym edukacji ze zmieniającym się społeczeństwem z rozwojem kultury w tym w głównym stopniu nauki”. W literaturze pedagogicznej występuje wiele koncepcji doboru treści kształcenia. Ciekawa wydaje się koncepcja doboru kryteriów podana przez Kazimierza Konarzewskiego. Autor ten wyodrębnia cztery kryteria doboru materiału nauczania:
- „Filozofia programu szkolnego
- Kryterium interesu
- Kryterium merytoryczne
- Kryterium skuteczności dydaktycznej”. Józef Półturzycki podaje następujące kryteria doboru treści kształcenia: „kryterium społeczno polityczne, tradycje kultury, rozwój psychofizyczny, kryterium aksjologicznoteologiczne”.
wyzwań. Rolą nauczyciela przedszkolnego jest próba złagodzenia trudnej dla dziecka sytuacji w pierwszym okresie pobytu w przedszkolu. Osiągnąć to można poprzez zapewnienie w pierwszym kontakcie dzieci z placówką tylko takich sytuacji, które dostarczą im pozytywnych wrażeń i doświadczeń, a także unikanie sytuacji stresogennych. Równie istotne jest złagodzenie obowiązujących w danej placówce wymagań w celu dostosowania ich do poziomu i możliwości dziecka i jego potrzeb. Takie postępowanie zaowocuje budowaniem pozytywnego stosunku emocjonalnego dziecka do przedszkola, a to jest jednym z podstawowych warunków dobrej adaptacji. Wyzwania i rozwiązania Co stanowi dla nauczyciela największą trudność w początkowym etapie uczęszczania dziecka do przedszkola? – W moim przekonaniu, największym wyzwaniem dla nauczyciela jest organizacja pierwszych dni pobytu dzieci w placówce. Nauczyciel musi być przygotowany zarówno na łzy (nie tylko dzieci, ale i rodziców), jak i na radość, na nieodpartą chęć zwiedzania mniej czy bardziej bezpiecznych zakątków przedszkola lub nieśmiałość, prowadzącą do spędzenia całego dnia w jednym kąciku, na chęć do zorganizowanych zabaw i zajęć pod kierunkiem nauczyciela lub na indywidualne „szaleństwo” – odpowiada Iwona Konopka. Nauczyciel powinien zatem odpowiednio przygotować się do przyjęcia dziecka do placówki. Jedną z ważniejszych kwestii jest ścisły kontakt przedstawicieli przedszkola z rodzicami i dzieckiem i umożliwienie im zapoznania się z nowym środowiskiem celem zbudowania poczucia bezpieczeństwa zainteresowanych. – Nauczyciel pracujący z najmłodszymi przedszkolakami powinien podejmować wszelkie działania wychowawczo-dydaktyczne, mające na celu ukazanie, że przedszkole to miejsce bezpieczne, przyjaźnie nastawione do dziecka i jego rodziców, w którym można wesoło i ciekawie spędzić czas w towarzystwie rówieśników oraz opiekuńczych i otwartych na potrzeby dzieci nauczycieli – podkreśla Iwona Konopka. Niezwykle ważna w procesie adaptacji jest rola rodzica bądź opiekuna, który, zaspokajając potrzebę bezpieczeństwa u dziecka, towarzyszy mu w stawianiu pierwszych przedszkolnych kroków w czasie tak zwanych dni adaptacyjnych. – Działania nauczyciela podczas spotkań adaptacyjnych powinny być szczegółowo zaplanowane i skrupulatnie przemyślane. Warto w tym celu opracować program adaptacyjny, który w sposób uporządkowany zaplanowałby działania nauczyciela podczas pierwszych spotkań z maluchami i ich rodzicami – zaznacza Iwona Konopka. Organizując dni adaptacyjne nauczyciel powinien mieć na względzie przede wszystkim potrzeby emocjonalne rodziców i dzieci. – Rolą nauczyciela jest takie zorganizowanie pierwszych dni, aby dzieci i rodzice czuli się w przedszkolu bezpiecznie i komfortowo. Należy stworzyć środowisko sprzyjające wspólnej zabawie, zmierzającej do lepszego poznania się i wywołania w dziecku elementu zaciekawienia. Nauczyciel powinien tak zaplanować swoje działania, aby były one bliskie dziecku i wywoływały w nim pozytywne emocje. Uśmiech, empatia, opanowanie, spontaniczność, opiekuńczość i profesjonalizm, to cechy, które powinny w sposób szczególny towarzyszyć nauczycielowi podczas pierwszych dni z maluchami – podsumowuje Iwona Konopka. Adaptacja ma doniosłe znaczenie w życiu człowieka, ponieważ jest to mechanizm, z którego korzystamy potem przez całe życie. Ze względu na to warto wyposażać dziecko w odpowiednie narzędzia od najmłodszych lat, zaś wszelkie zaburzenia w przebiegu procesu adaptacji traktować z odpowiednią uwagą i troską. Zdolność dostosowania to zdolność osoby do przystosowania się do zmieniających się sytuacji. Adaptacyjność- ukazuje intelektualne cechy osoby, dzięki której jednostka jest w stanie zmienić kierunek swoich myśli i całą swoją aktywność intelektualną zgodnie z ustalonymi zadaniami umysłowymi i warunkami ich rozwiązania. Wysoki poziom zdolności adaptacyjnej jest właściwością w psychologii osobowości, dzięki której dana osoba ma więcej możliwości niż ludzie o niskim stopniu przystosowalności. Wysoka umiejętność dostosowawcza wykazuje intelektualną zdolność do różnic pomiędzy ogólnym poziomem rozwoju i konwergencji. Ta zdolność na wysokim poziomie jest bardzo użyteczną cechą, ponieważ osoba nie może obawiać się popadnięcia w nieznane sytuacje lub miejsca, ponieważ szybko zacznie orientować się w nich i akceptować istniejące warunki. Adaptacyjność jest realizowana na trzech poziomach – biologicznym, społecznym i psychologicznym.
- Na poziomie biologicznym, adaptacyjność – zdolność danej osoby, aby utrzymać swój kształt w zakresie niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu przy zmianie warunków na świecie.
- Adaptacja psychiczna zapewnia stabilną funkcjonalność wszystkich struktur mózgu pod wpływem zewnętrznych czynników psychologicznych. Elastyczność i adaptacja procesów umysłowych demonstrują miarę rozwoju naturalnych zdolności jednostki, pomagając jej przetrwać w każdych warunkach.
- Zdolność adaptacji na poziomie społecznym wyrazem przystosowania się do środowiska poprzez zdolność do analizy sytuacji społecznej wynikającej z sytuacji społecznych, świadomości własnych możliwości w danych okolicznościach, a także zdolność do przystosowania się do podstawowych celów i celów działania. T. Tomaszewski w swojej ogólnej teorii zachowania się, ujmuje przystosowanie społeczne jako regulowanie obustronnych stosunków z otoczeniem społecznym przez adaptację oraz działanie. Adaptacja wyraża się zmianami powstajacymi w jednostce odpowiednio do stanu jednostki. Dalsze przystosowanie społeczne oznacza taką regulację stosunków z otoczeniem, która zapewnia człowiekowi:
- zaspokojenie własnych potrzeb psychospołecznych
- umożliwia spełnianie wymagań stawianych mu przez środowisko. Na nieco inne spojrzenie procesu adaptacji dziecka kładzie akcent O. Kondaš, w rezultacie poszerzając definicję pojęcia przystosowanie jako formę interakcji przedszkolaka ze środowiskiem oraz jego zdolnością do uzyskiwania albo odnawiania wewnętrznej równowagi dynamicznej i zaspokajania potrzeb adekwatnie do możliwości tkwiących w danej rzeczywistości. Przystosowanie polega według niego polega również na umiejętności panowania nad środowiskiem oraz na właściwej ocenie i rozwiązywaniu trudnych sytuacji. Proces ten powinien stwarzać jednostce możliwość samorealizacji w nowym środowisku, adekwatną do stanu percepcję i asymilację wartościowych faktów rzeczywistości. Według W. Okonia adaptacja – to przystosowanie:
- adaptacja społeczna – proces lub wynik procesu uzyskiwania balansu między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego;
- czynniki regulujące prawidłowy przebieg adaptacji społecznej to:
- uspołecznienie danego dziecka kształtujące wrażliwość na potrzeby innych ludzi i dobro społeczne,
- inteligencja i znajomość własnych możliwości;
- dzięki adaptacji społecznej człowiek otrzymuje przygotowanie do prowadzenia zdrowego, przynoszącego mu zadowolenie i społecznie wartościowego życia.
5. Biologiczny i psychospołeczny rozwój dziecka/ucznia w poszczególnych
etapach edukacyjnych.
Rozwój fizyczny i ruchowy 1.Przeciętny wzrost i waga: 6-latka: 115 cm, waga 21 kg 10-latka: 138 cm, waga 33 kg skok wzrostu (6/7 r.ż.)
- Zaawansowane (choć nie zakończone) procesy kostnienia szkieletu.
- Mózg osiąga 90%-95 wagi mózgu dorosłego.
- Zwiększa się siła, ruchliwość i równowaga procesów nerwowych (skutek to „złoty okres” w rozwoju).
- Ruchy stają się harmonijne i skoordynowane.
- Poprawa ruchów manipulacyjnych sprawności narzędziowych (praksji). Rozwój poznawczy
- Wzrost wrażliwości i czułości zmysłowej (np. między 6 a 8 r.ż. różnicowanie wysokości tonów ro śnie o 300%; słuch fonematyczny
tylko skutków)
- Duże różnice pomiędzy dziećmi
- Stadium moralności autonomicznej u 10-latka Rozwój emocjonalny
- Wzrost znaczenia poznawczych przyczyn emocji (rola wiedzy, oczekiwań).
- Różnicowanie emocji:
- Dostosowywanie natężenia emocji do siły i znaczenia jej przyczyny.
- Powstawanie nowych emocji.
- Postępujące ograniczanie „promieniowania” emocji, ich globalnego charakteru.
- Wzrost trwałości emocji, zmniejszenie labilności (okres harmonii i równowagi).
- Wzrost stałości emocjonalnego związku z obiektami – pojawianie się uczuć (wobec osób, zjawisk, rodzajów aktywności).
- Zmiany ekspresji emocji
- Uczenie si ę nowych form ekspresji.
- Ograniczanie zakresu ekspresji.
- Wzrost świadomej kontroli zachowa ń ekspresyjnych.
- Nabywanie reguł ekspresji emocji:
- minimalizacja
- maksymalizacja
- maskowanie
- substytucja
- Początki i rozwój socjalizacji ekspresji emocji REZULTAT: Dziecko w okresie wczesnoszkolnym staje się osobą bardziej stabilną emocjonalnie, zrównoważoną, mniej gwałtowną i żywiołową.
- Egocentryzm
- Realizm moralny (stosowanie miar fizycznych w ocenie zdarzeń moralnych)
- Immanentna sprawiedliwość
- Początki konwencjonalizmu grupowego
- Stadium moralności heteronomicznej u 6-latka
- Kierowanie się uwewnętrznionymi normami
- Pryncypializm
- Uwzględnianie intencji, motywów zachowań (a nie tylko skutków)
- Duże różnice pomiędzy dziećmi wiek wczesnoszkolnym jest wiekiem znaczących zmian w zakresie: Procesów pamięciowych - dzieci stosunkowo łatwo nabywają nowe umiejętności czy słów, sprzyja temu dobrze rozwinięte procesy pamięciowe Wiekiem realizmu - w życiu dzieci coraz większe znaczenie zaczynają odgrywać rzeczywiste wydarzenia zewnętrzne - ludzie, przedmioty Wiekiem aktywności - dzieci wykazują duże zainteresowanie wykonywanymi czynnościami : zabawą czy nauką Wiekiem ekspresji - w dzieciach narasta potrzeba uzewnętrzniania własnych przeżyć poprzez zabawę i twórczość.
Dziecko w wieku wczesnoszkolnym jest już w miarę stabilne emocjonalnie - potrafi ono panować nad ekspresją emocjonalna. Autorytetem dla niego są rodzice, coraz większe znaczenie zaczyna również mieć nauczyciel w szkole. Szczególnie w pierwszej klasie dzieci potrzebują by nauczyciel poświęcał im dużo uwagi. Wzrasta w tym wieku znaczenie grupy rówieśniczej - coraz bardziej istotna jest opina grupy, dziecko posiada z reguły przyjaciela - inaczej iż w wieku przedszkolnym dokonywany jest jego wybór, wybór ten nie jest przypadkowy. U chłopców dominuje typ przyjaźni "ramie w ramię" u dziewczynek typ przyjaźni "twarzą w twarz". Przyjaźń chłopców jest bardziej oparta na wspólnym działaniu, przyjaźń dziewczynek na dzieleniu się przeżyciami. Wraz z rozpoczęciem edukacji szkolnej znacznemu wzbogaceniu ulega życie dziecka - zarówno w aspekcie poznawczym, społecznym jak i emocjonalnym. Nawiązywane coraz liczniejsze więzi zarówno z rówieśnikami jak i z nauczycielami. Aktywność poznawcza staje się źródłem emocji - odnosząc sukcesy dziecko przezywa pozytywne emocje. Porażki są źródłem emocji negatywnych. Na początkowym etapie rozwoju emocjonalnego emocje są bardziej impulsywne (są afektami) dopiero w procesie socjalizacji dziecko uczy się panować nad emocjami, kierować nimi. U dziecka w wieku wczesnoszkolnym dominują już emocje kontrolowane. Reakcje emocjonalne są bardziej trwale - maja większy udział w działaniach mających na celu realizacje potrzeb czy wyznaczonych celów. W początkowym okresie rozwoju dziecko realizuje głównie potrzeby i dążenia osobiste (egoistyczne). Jednak wraz z e wzrostem liczby i jakości kontaktów społecznych, wraz z przyrostem wiedzy o świecie, wraz z kształtowaniem się systemu wartości następuje rozwój potrzeb poza osobistych oraz uczuciowości wyższej (stosunek do idei i wartości oraz do innych ludzi). Dziecko coraz bardziej uczy się kontrolować swoje reakcje emocjonalne - często robi to po to aby zadowolić rodziców czy nauczycieli. coraz większe znaczenie ma dla niego również opinii grupy rówieśniczej. Grupa ta również może mieć wpływa na ekskrecje emocjonalna- dziecko nie będzie np. okazywać niezadowolenia ze zlej oceny w szkole aby nie zostało wyśmiane. Wraz z rozwojem procesów poznawczych dziecko nabywa coraz większej sprawności w ocenie tego na ile dane zachowania są szkodliwe czy tez bezsensowne. We wczesnym dzieciństwie dzieci w znacznie mniejszym stopniu kierują się w swoich zachowaniach zasada przyjemności i przykrości a bardziej tym jakie konsekwencje przyniesie ich zachowanie. Są już na tle dojrzale by hamować swoje pragnienia czy tez zmuszać się do realizacji pewnych zadań - potrafią podporządkować swoje działania wymogom społecznego współżycia. Dzieci w tym okresie życia są niezwykle aktywne i ruchliwe. Jeśli w procesie wychowawczym aktywności ta jest dobrze zorganizowana to dziecko przejawia pozytywny nastrój, ma dobre samopoczucie i jest zrównoważone. Jeśli natomiast podejmowane są działania mające na celu zahamowanie dziecięcej aktywności wówczas u dziecka zaczyna dominować negatywne samopoczucie - zaczyna ono przejawiać negatywny nastrój. Dziecko często zaczyna się wówczas zachowywać w sposób nieakceptowany przez otoczenie - co z kolei powoduje jeszcze większy wzrost negatywnych emocji u dziecka ( dziecko jest niezadowolone samo z siebie, że nie spełnia społecznych oczekiwań). W okresie tym następuje również znaczny spadek lęków - lęków związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa organizmowi (lęk przed chorobą czy upadkiem) czy też lęku związanego z psami, hałasem, burzą. Pojawiają się za to lęki związane ze szkoła czy z rodzicami. Dziecko może obawiać się klasówki czy też drwin ze strony rodziców. Również istotnym źródłem lęku jest odrzucenie i dezaprobata społeczna (czy też przewidywanie takiej). Niezwykle istotne zatem jest żeby krytyka wobec dziecka była wyrażana w sposób .życzliwy, by nie stanowiła zanegowania całej osoby dziecka a jedynie odnosiła się do jego konkretnego zachowania. Powinna ona być bardziej radą niż pretensją.
