Pytania- doktryny polityczno prawne - Notatki - Politologia - Część 2, Notatki z Politologia

Pobierz Pytania- doktryny polityczno prawne - Notatki - Politologia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!

Joseph de Maistre – liberałowie popełniają zasadniczy błąd tworząc konstytucją państwa w oparciu o rozstrzygnięcia racjonalne. Przyczyny negatywnych przeobrażeń upatrywał w absolutyzowaniu znaczenia jednostki ludzkiej i jej rozumu jako siły poznawczej i źródła apriorycznych konstrukcji antropologicznych i społecznych. Szczególna wina za niszczenie hierarchii o autorytetu Kościoła obarczał protestantyzm, domenę fałszywej wiary. Istotnym autorem konstytucji jest Bóg, dlatego lud nie tworzy jej a jedynie odkrywa. Bez posłuszeństwa wobec Boga i poddania się nakazom religii nie jest możliwe wypełnienie powinności obywatelskich. Poddanie się to egzekwować należy nawet siłą. Tradycja odgrywa znacznie mniejszą rolę niż u innych konserwatystów, wyraźnie ustępując wizji ponadczasowego ładu boskiego. Rewolucja była godna potępienia, a jej jedynym wytłumaczeniem jest to, że przewidziana była w boskim planie jako kara za grzechy. Natura ludzka jest zła, co łączył z ciążącym na rodzie ludzkim piętnem grzechu pierwotnego. Jedyną siła, jaka może ocalić cywilizacje chrześcijańską stanowi władza papieża. Stąd konieczność silnej scentralizowanej władzy, wspartej boskim autorytetem i hierarchiczna budowa społeczeństwa (za wzorzec może służyć papiestwo). Władza papieska winna być jedyną, która zajmuje stanowisko nadrzędne ponad władzą państwową i może uwolnić od posłuszeństwa władcy. W procesie tworzenia praw i nadawania mu form ustrojowych ludzie maja znaczny udział. Widać tu echo poglądów św. Tomasza, że boska jest sama idea władzy, podczas gdy formy, jakie przybiera zależą od ludzi. Prawa mają w najwyższym stopniu uwzględniać charakter narodowy i wszystkie inne czynniki różnicujące społeczności ludzkie. Człowiek jest kształtowany przez historie, ale nie indywidualną, lecz historie wspólnoty, w jakiej żyje on sam i w jakiej żyli jego przodkowie. Dopiero przynależność do wspólnoty (narodowej, politycznej) decyduje o tożsamości człowieka. Ustroje mogą być różne, dopuszczalna jest zarówno despocja jak i demokracja. De Maistre był zwolennikiem władzy monarchicznej. Prawdziwa władza niezależnie od jej wewnętrznej organizacji, jest absolutna, niepodzielna, nieusuwalna. Istotą suwerenności jest pilnowanie odwiecznego porządku. Propaguje model władzy jednolitej, absolutnej, optymalnej dla danej społeczności, posiadającej związki z absolutem. Uznawał konieczność powrotu do czasów przedrewolucyjnych. Nawoływał do rewolucji w znaczeniu odnowy moralnej, przywracającej Francji rolą państwa prawdziwie katolickiego. Louis de Bonald – podstawa tradycji, która tworzy podstawy społeczeństwa, jest język. Dany on został człowiekowi przez Boga, aby mógł on wyrażać prawdy, które stwórca uczynił dostępnymi dla jego rozumu. Człowiek ma naturę społeczna, dzięki językowi może wyrazić idee przenoszone następnie na przyszłe pokolenia. Idee te powstają, gdy rozum ludzki dosięgnie prawd objawionych mu przez Boga, gdy jednak sam spróbuje sformułować jakieś twierdzenia zostaną one fałszywe. Społeczność istnieje i tworzy funkcjonalną całość jednak wyklucza się decydującą role człowieka w budowaniu buty społecznego. Konstrukcja państwa powinna się opierać na hierarchii władzy i prawie, będącym wyrazem woli Boga. Hierarchia występuje zawsze w triadzie: na czele stoi władza (Bóg, król, ojciec), następnie wykonawcy (kler, arystokracja, matka) i poddani (wierni, naród, dzieci). Demonstrowano silne przywiązanie do tradycji i historii, niewspółmiernie silniejszy nacisk kładąc na wole Boga i stworzony przez niego porządek objawiony. Zgodność ustroju społecznego z wolą Boga gwarantuje stałą obecność w życiu społecznym religii i Kościoła katolickiego. Rolę Kościoła wyznacza zarówno jego bliskość do Boga, jak i ideał wspólnoty, jaka sam tworzy. Państwo, poza prawem powinno także realizować zasady moralne głoszone przez Kościół. Państwu podporządkować się powinny osoby duchowne. Monarcha będący w państwie tym, czym papież w Kościele i działający w oparciu o ten sam system wartości, absolutnie panuje nad wszystkimi poddanymi, także duchownymi.

48. Romantyzm polityczny w Niemczech. Poza wątkami jednoznacznie krytycznymi w stosunku do myśli Oświeceniowej , wystepuje w niej także szereg elementów wywodzących się z tej epoki. O pełnym rozwoju niemieckiej szkoły Romantyzmu politycznego można mówić pod wpływem rewolucji francuskiej 1789r., a także wojny z Napoleonem i okupacji przez wojska francuskie krajów niemieckich. Friedrich von Hardenberg –Novalis „Wiara i miłość, czyli król i królowa” – władzę króla w sposób konieczny uzupełniać musi to, co symbolizuje królowa i co wyraża w swej miłości do męża, a co

wzorem stać się powinno dla każdej rodziny. Poza miłością najistotniejszym spoiwem państwa jest wiara rozumiana jako uczucie łączące wspólnotę. Novalis opowiadał się za katolicyzmem, gdyż tylko on realizuje ideał jedności i hierarchii, a jednocześnie zapewnia rozwój indywidualności. Prawo jest wyrazem woli ukochanej godnej szacunku osoby. Ideał społeczny był przed Reformacją, kiedy to była ona krajem chrześcijańskim, niepodzielonym przez różne interesy. Tylko dechrystianizacja rozumiana jako powrót do jedności wyznania i Kościoła może zapewnić poprawę stosunków społecznych. Ludwig von Arnim – krytykując oświeceniowy racjonalizm, głosił (podobnie jak poprzednik), że należy ograniczyć powszechną edukację, gdyż nauka czytania i pisania spowoduje zatracenie odmienności ludu, który ulegnie procesowi kosmopolityzacji. Niemcy pozbawione jedności państwowej spełniają warunki, by w przyszłości stworzyć idealne państwo, porównywalne z imperium rzymskim. Joseph Görres – proponował podział stanowy, zbliżony do platońskiego: nauczyciele (w tym duchowni), obrońcy i żywiciele. Adam Müller – proponował podział stanowy oparty na czterech stanach: szlachtę, kler, rzemieślników i kupców. Rozwijał teorię ograniczonego państwa stanowego, gdzie dominująca rolę odgrywa szlachta. Sprzeciwiał się oświeceniowym koncepcjom stanu naturalnego, umowy społecznej podziału władz. Krytykował liberalne koncepcje ekonomiczne Adama Smitha. Zarzucał mu lekceważenie duchowych aspektów więzi międzyludzkich w państwie i strywializowanie tej więzi poprzez sprowadzenie jej wyłącznie do stosunków wytwórczych i handlowych. Rola jaka odgrywa państwo jest możliwa dzięki spójności naród, przenikniętego wspólnym duchem –Volksgeist. Przeszłe pokolenia wraz z obecnymi są wspólnie suwerenem w państwie. W organicznym związku, jaki stanowi państwo, wolność jest czymś naturalnym, wypływa z naturalnych dążeń jednostki podzielane przez inne jednostki. Dominującą rolę w państwie odgrywa szlachta – ziemianie, gdyż świadomi byli swych powinności na rzecz wspólnoty. Winna jest istnieć idea prawa, które ludzie poznają wchodząc w wzajemnie w relacje pomiędzy sobą i z władzą. Stosowanie prawa leży w rękach władcy, który rozstrzyga poszczególne przypadki kierując się wspólnym interesem stron. Sędzia zastępuje więc ustawodawcę. Podporządkowana państwu powinna być nawet religia. Wojna jest czynnikiem spajającym ludzi w służbie państwu. F. Schlegel – kładąc nacisk na ograniczony model państwa, spojonego językiem i kulturą, za jedyny właściwy uznawał ustrój monarchiczny, króla panującego z woli Boga, a nie mocy kontraktu zawartego z poddanymi. Nie do końca spójne były poglądy w kwestiach porządku społecznego. Jedni uznawali dominującą role szlachty, inni główna role przypisywali ludowi a jeszcze inni podkreślali znaczenie warstwy mieszczańskiej. Wspólne było natomiast, ze nad wszystkimi obywatelami zwierzchność stanowi państwo i zaszczytem i obowiązkiem jest mu służyć.

49. Niemiecka szkoła historyczna: poglądy o genezie i istocie prawa i ich polityczne konsekwencje. Friedrich Carl von Savigny- O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa i nauki prawa; Sprzeciwiał się planom przeniesienia na grunt niemiecki Kodeksu Napoleona. Twierdził, ze prawo powstaje w procesie historycznym, irracjonalnym, bo niepoznawalnym dla ludzkiego rozumu; musi ono być zgodne z duchem narodu (Volksgeist), w którym powstaje i ma obowiązywać. Nie może więc ono być uniwersalne i każdy naród powinien dysponować odmiennym systemem prawa. Proces kształtowanie się prawa jest powolny i złożony trwa równolegle do kształtowania się kultury narodu i samego narodu. Powstanie prawa poprzedzone jest tworzeniem się obyczaju, nastepnie powstaje prawo zwyczajowe, w dalszej kolejności wyłania się racjonalna refleksja w formie nauki prawa. Pojawia się dwoistość: prawo jest elementem narodowej świadomości (element polityczny0, istnieje prawo prawników (Juristenrecht), którego funkcja sprowadza się do porządkowania norm prawa zwyczajowego (element techniczny). Jurystom jak i państwu nie wolno tworzyc prawa niezgodnego ze zwyczajowym, sprzecznego z duchem narodu. Ich zadaniem jest jego odkrywanie. Georg Puchta – wiązał ściśle prawo z religią, jest ono częścią boskiego porządku świata. Istnieje wiele rodzajów prawa ze względu na to jakie jest jego pochodzenie; poza prawem zwyczajowym, powstałym w świadomości narodu, wyróżnił ustawodawstwo państwa ( jako prawo posiłkowe) i naukę prawa, która zajmuje się wykładnią, bada zgodność obowiązującego praw a z duchem narodu. Eksponował znaczącą role państwa w procesie prawotwórczym.

Obóz Piłsudczyków – elementem spajającym naród jest więź rasowa, naród może działać tylko przez państwo. Państwo to jedyna postać, w której naród przestaje być bezkształtną masą, a staje się przedmiotem twórczego działania. Chadecja – domagała się ochrony wyznania przez państwo, praw politycznych dla duchowieństwa, katolickiego systemu wychowania itp. idea Polski katolickiej.

55. Liberalizm –elementy charakterystyczne dla doktryn liberalnych. LIBERALIZM Podstawowe założenia przedstawiali John Locke, Monteskiusz i Adam Smith. Wszyscy niechętni byli absolutyzmowi i feudalizmowi. Później liberalizm stał się ideologią mieszczaństwa. Znaczenie dla jego powstania miały wielkie rewolucje: francuska, angielska i amerykańska. Wyrastał z liberalizmu gospodarczego. Typ integralny doktryny liberalnej - omówienie:

 Wiara w postęp – liberalizm jest nurtem optymistycznym, przyjmuje możliwość doskonalenia się warunków, w których żyją ludzie. Stosunek liberalizmu do zastanej rzeczywistości jest empiryczny i pragmatyczny, opiera się na doświadczeniu. Uwidacznia się w skłonności do eksperymentowania i poszukiwania coraz to nowych rozwiązań w nadziei, że każde następne może się okazać lepszym. Z uwagi na ową skłonność siły polityczne będące nośnikami nurtów liberalnych od początku XIX w nazywano „patiami ruchu”. Liberałowie mają aprobujący stosunek do zmian (w przeciwieństwie do konserwatystów). Jednak nie każdą z nich aprobują równie chętnie. W opozycji do monarchii początkowo zaakceptowali rewolucję, gdyż jej postulaty stanowiły dla nich wartość. Jednak współcześnie, gdy nie zachodzi już potrzeba takich gwałtownych zmian liberałowie zdecydowanie odrzucają rewolucję.  Idea indywidualizmu – prymat jednostki nad społeczeństwem. Zajmuje ona miejsce pierwszoplanowe, jest autonomiczna, sama potrafi określić kierunek swojego postępowania. Jej pomyślność stanowi najwyższą wartość społeczną. Wszystkie inne struktury (łącznie z państwem) mają charakter pomocniczy, ich zadaniem jest zwielokrotnienie możliwości jednostki by uczynić jej życie łatwiejszym. Jednostka jest autonomiczna wobec wielkich struktur społecznych, takich jak państwo i kościół. Jest z natury dobra i rozumna i dlatego zasługuje na zaufanie. Gdy zostanie wyzwolona spod nadmiernej kontroli społecznych autorytetów potrafi z pomocą innych jednostek zorganizować sobie harmonijne, szczęśliwe życie. Liberalizm doby klasycznej był filozofią jednostek ufnych we własną siłę i możliwości. Wówczas społeczeństwo było postrzegane jako atomistyczna suma jednostek egoistycznie realizujących swoje interesy – atomistyczna koncepcja społeczeństwa. Odzwierciedla to okres narodzin kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Dzisiejsza myśl liberalna odrzuciła jednak taką koncepcję i przyjęła zupełnie nową postać liberalizmu wspólnotowego. Zgodnie z nim człowiek nie jest już postrzegany egoistycznie, lecz jako istota społeczna ( homo socjus ), która posiada skłonność do łączenia się z innymi ludźmi w celu rozumnego, godnego pożycia i wspólnego działania. Rozwój jednostki odbywa się zatem w obrębie wspólnoty. Życie w niej stwarza szanse na korzystanie z praw, ale wymaga poczucia odpowiedzialności wobec wspólnoty. Dzisiejsza jednostka nie tylko realizuje swe własne cele, ale jawi się jako podmiot nacechowany odpowiedzialnością i poczuciem więzi ze społeczeństwem.  Preferencja liberałów dla wolności – serce doktryny. Samorealizacja jednostki uwarunkowana jest uwolnieniem się od więzów krępujących jej inicjatywę. Liberalizm klasyczny zwrócił się przeciwko feudalizmowi, który swą strukturą krępował pomysły ówczesnych myślicieli na rozwój społeczny, organizację społeczeństwa i produkcji. W tym sensie był on nurtem wolnościowym. Chodziło o zapewnienie swobodnego rozwoju jednostek i umożliwienie im zrzeszania się w organizacje. Istniała potrzeba walki z absolutyzmem władzy świeckiej i kościelnej. Liberalizm zrodził się zatem jako filozofia polemiczna przedsiębiorczego mieszczaństwa. Isaac Berlin , wielki współczesny myśliciel liberalizmu wyróżnił dwa rodzaje wolności: negatywną i pozytywną. WOLNOŚĆ NEGATYWNA była charakterystyczna dla epoki klasycznej, w okresie walki liberalizmu z absolutyzmem. To wolność od przymusu ze strony państwa, kościoła i grup społecznych. Kierując się nią człowiek broni się przed ich „wścibstwem”. Postulat „wolności od” uzasadniał zerwanie ze skrępowaniami

systemu feudalnego. Drugą jest WOLNOŚĆ POZYTYWNA, wolność czynna w sensie konstrukcyjnym. Była charakterystyczna dla ostatniego ćwierćwiecza XIX w. Pojawiły się wówczas postulaty wolności do. Wolność do godnego i bezpiecznego życia wyrażająca się w prawie do opieki zdrowotnej, do życia powyżej progu bezpieczeństwa socjalnego, prawie do elementarnej edukacji, wypoczynku itd. Na państwo nałożono obowiązek by dopomogło jednostce osiągnąć taką właśnie wolność. Taka wolność zmusza nas do przedsiębiorczości i zapobiegliwości. Początkowo liberałowie preferowali wolności cywilne związane z zagwarantowaniem statusu prywatnego jednostki w państwie, jak wolność sumienia, wyznania. Później sformułowano katalog wolności politycznych , które ułatwiają jednostkom wpływanie na rozwój państwa, np. wolność słowa, stowarzyszania się, druku, zgromadzeń... Wolności polityczne związane były z zagwarantowaniem statusu publicznoprawnego jednostki w państwie. W ostatnim etapie postulaty wolnościowe przeobrażają się w prawo udziału we władzy określane również jako „prawo do rządzenia się swoimi prawami”. Wynika ono z zasady demokratyzmu. Na tym opiera się postulat decentralizacji władzy, czyli przesunięcia szczebla decydowania tak blisko obywatela, jak to tylko jest możliwe. Dziś jest to postulat bardzo popularny (np. dokumenty Unii Europejskiej). Gdy prawa wolnościowe obejmują coraz szersze kręgi liberalizm kojarzy się z demokracją i w jego obrębie wykształca się kierunek zwany demoliberalizmem.  Uznanie własności prywatnej za podstawę wolnego społeczeństwa. W okresie kiełkowania liberalizmu uznanie prawa własności było uważane za realizację praw wolnościowych jednostki. Wolność była wówczas wolnością własności (swobodnego nią dysponowania). Współcześnie własność jest nie tylko prawem podmiotowym, lecz także instytucją społeczną. Ma ona być pomocna do właściwej organizacji społeczeństwa. W niektórych okolicznościach, więc własność może zostać ograniczona. Do jej naruszenia może dojść tam, gdzie prywatne władanie monopolem może być źródłem władzy nad drobniejszymi posiadaczami, gdzie np. własność monopolistyczna krępuje wolność wielu osób przez jedną wybitną jednostkę. Inicjatywa indywidualna jest dla liberałów głównym czynnikiem osiągania rozwoju społecznego. Jednostki przedsiębiorcze, zapobiegliwe są siłą napędową społeczeństwa. Własność jest zatem środkiem do wolności. Jest to postulat uznany również przez konserwatystów.

 Postulat ograniczenia funkcji państwa – zagwarantowanie koncepcji państwa minimum. Państwo minimum jest pomyślane jako przeciwwaga omnipotencji państwa. Jego celem jest dążenie do powstrzymywania wybujałego interwencjonizmu państwa w gospodarce i życiu społecznym. Liberałowie obawiają się zbyt szerokiego zasięgu interwencjonizmu by przez ową interwencję nie zniszczyć naturalnej zdolności społeczeństwa do samorozwoju. Państwo tej zdolności ma tylko dopomagać. Jednostka jest przecież z natury dobra i przedsiębiorcza. Liberałowie dążą do zachowania największej, jak to tylko możliwe, sfery wolnej od ingerencji państwa. Stało się to dogmatem myśli liberalnej. W okresie klasycznym opowiadano się za koncepcją „ państwa – nocnego stróża ”. Zgodnie z nią państwo działa tylko wówczas, gdy obywatele wyczerpią swoje możliwości i idą spać. Wtedy zachodzi potrzeba, żeby ktoś czuwał nad ich mieniem, pracowicie zdobytym przez cały dzień. W dzień obywatele mogą radzić sobie bez pomocy państwa. Niektórzy z tego wyciągnęli błędny wniosek, że liberałowie są za słabym państwem (zwłaszcza, gdy zestawiają to z konserwatystami, zwolennikami silnego państwa). Kto jednak powierzy złemu i słabemu stróżowi swój ciężko zapracowany majątek? Liberałowie, zatem zdają sobie sprawę, że państwo w pewnych sytuacjach musi interweniować i musi być silne, ale ma ono ograniczać swoją rozległość oddziaływania, by sfera jego interwencji utrzymana była na możliwie najwęższym poziomie. Ewentualna interwencja musi spełniać 3 warunki: powinna być stosowana ostrożnie, w najmniejszym z możliwych wymiarów i następować najpóźniej jak to tylko możliwe.  Postulat ograniczenia aparatu państwowego – koncepcja rządu ograniczonego. Postulat ma na celu pohamowanie arbitralności władzy państwowej. Scentralizowana i nieograniczona władza państwowa postrzegana jest jako główne zagrożenie autonomii jednostki. Aparat państwowy musi być skrępowany i poddany kontroli w taki sposób, by wykluczyć arbitralność aktów władzy. John Locke i Montesquieu zaproponowali podział władzy. Współcześnie stosowane są różne postacie podziału władzy. Stosuję się jej decentralizację. Istnieje np. podział władzy w państwie

c) królewska, d) wykonawcza, e) sądowa, f) municypalnej. Władzę reprezentacyjną sprawowały obie izby parlamentu (izba wyższa –dożywotnio mianowani arystokraci; izba niższa –posłowie wybierani w wyborach cenzusowych). Władza wykonawcza ma być kontrolowana przez ministrów i ograny samorządowe i nie może mieszać się do spraw samorządu. W systemie władz najbardziej interesujące było uzasadnienie władzy monarszej. Sam fakt uznania monarchii świadczył o tendencjach do kompromisu z tradycją feudalną. Król miał być zwierzchnością neutralną i pośredniczącą; miał zachowywać pierwszeństwo między władzami, miał być reprezentantem jednostki moralnej społeczeństwa. Przywrócono dziedziczność tronu i uwolniono króla od odpowiedzialności przed parlamentem. Król miał: „panować, a nie rządzić”.

59. Utylitaryzm jako podstawa liberalizmu Jeremiego Benthama. Jeremy Bentham (1748-1832), angielski filozof i prawnik, utylitarysta, wróg monarchii, zwolennik burżuazyjnego państwa liberalno – demokratycznego. Odrzucał idee kompromisu z tradycją feudalną. Jego prace to: Fragment o rządzie , Wprowadzenie zasad moralności i prawodawstwa , Kodeks konstytucyjny. Był on przedstawicielem zapoczątkowanego przez Locke’a utylitaryzmu. W ujęciu Benthama utylitaryzm oznaczał pojęcie aksjomatu, ze człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne, pożyteczne zaś jest to, co mu sprawia przyjemność. Był wyrazicielem swoistego hedonizmu etycznego. Przy pomocy rozumu należy potęgować przyjemne, szczęśliwe strony życia. Jednostka, jeżeli jej nikt, nie będzie przeszkadzał, może sobie zapewni szczęście. Rolę państwa porównuje do roli lekarza – po pierwsze nie szkodzić. Czyny ludzkie oceniane ze względu na pożytek, jaki przynoszą jednostce i społeczeństwu. Teoria atomizmu społecznego. Nie ma dobra społecznego, które byłoby niezależne od dobra poszczególnych jednostek. Podstawowe interes ludzi nie są ze sobą sprzeczne. Dążenie do osobistego szczęścia, działanie zgodne z własnym interesem przyczynia się do zwiększenia dobra ogółu i jego pomyślności. Prawo jest racjonalne wtedy, gdy jest użyteczne, gdy potrafi obywatelom zapewnić bezpieczeństwo, obfitość i równość. W demokracji interesy rządzących i rządzonych są identyczne. Opowiadał się za wolną konkurencją. Bentham tworzył koncepcję burżuazyjnego państwa liberalno –demokratycznego. Jego indywidualizm uzasadniał rozwój kapitalistycznego przedsiębiorstwa. Jego teoria utylitaryzmu umożliwiała twierdzenie, iż bogactwo tego przedsiębiorstwa to droga do dobrobytu powszechnego. Państwo i prawo winny chronić interesy jednostek, ich nietykalność osobista i majątek. Liberalizm Benthama był jednym z najbardziej optymistycznych obrazów społeczeństwa i państwa XIX wieku.
60. Karl Wilhem von Humboldt jako przedstawiciel liberalizm niemieckiego I połowy XIX wieku.

WILHELM VON HUMBOLDT Granice działalności państwa musza być ściśle zakreślone. Interwncjonizm może mieć tylko 2 powody: zapewnienie bezpieczeństwa i dobrobytu. Państwo nie może zapewnić dobrobytu, gdyż: instytucje państw. (i opieka) działają schematycznie i rutynowo, wywołując bierność społ., praca ma rozwijać czł. i społ., a nie może tego zrobić, jeśli jedn. nie może wykonywać pewnych zadań, normy pr., mające zapewnić dobrobyt społ., w rzeczywistości prowadza do unifikacji osobowości, interwencjonizm państw. rozbudowuje aparat państw., który działa tylko dla formy; państwo zapewnia bezp. i dostawę żywności, a jedn. sama ma dawać z siebie wszystko, uzyskując odpowiednie ekwiwalenty. Kara skuteczna jest dostosowana do indywidualności sprawcy. Jest łagodna, gdyż musi spełniać rolę resocjalizacyjną.

61. Alexis de Tocqueville o wolności i demokracji.

ALEXIS DE TOCQUEVILLE (1805-59) minister spraw zagr. w rządzie Ludwika Napoleona, pobyt w USA, „ Demokr. w Ameryce”, „ O reżimie polit. przedrewolcyjnym i rewolucji”. Duch demokracji. amerykańskiej to kombinacja wolności i równości. Niwelujące działanie demokracji prowadzi do społeczeństwa masowego, które wchłania jednostki (i izoluje). Demokracja musi być zakorzeniona w świadomości społeczeństwa w poczuciu określonego postępowania i przekonań prawnych zbiorowości. Rozwój demokracji trwa wtedy, przybierając różne postacie. System centralistyczny, wykształcony przez monarchię absolutystyczną, został rozszerzony i udoskonalony w państwie burżuazji. Rozwój demokracji pociąga za sobą rozwój systemu scentralizowanej władzy państwowej. Władza i interwencjonizm państwowy są nieuniknione. Na obronę praw obywatelskich mogą mieć wpływ: dążenie do decentralizacji aparatu państwowego, znaczna rola nowej elity rządowej i intelektualnej, postawienie wartości moralnych ponad polityczne.

62. John Stuart Mill o zasadach utylitatyzmu. John Stuart Mill (1806- 1873), angielski teoretyk demoliberalizmu, obrońca interesów warstw posiadających. Liberalizm sceptyczny inny niż u Benthama. Kładzie nacisk na wolność – do korzystania jej trzeba dojrzeć. Był działaczem politycznym. Założył w 1827r. Towarzystwo Utylitarystyczne, zasiadł w Izbie Gmin. Liberalizm Milla nie był już optymistyczną benthamowską wizją społeczeństwa i państwa –był sceptyczny i krytyczny. Mill podał rewizji jedną z podstawowych formuł etyki Benthama -skrajny hedonizm. Odrzucił tezę, że wszystkie przyjemności sa równe i wprowadził rozróżnienie przyjemności wyższego i niższego rodzaju. Rozwinął własna teorię utylitaryzmu, związaną z egoizmem i altruizmem, jako dwoma czynnikami kierującymi ludzkim postępowaniem. Punktem wyjścia systemu Milla był indywidualizm. Posługuje się przykładem społeczeństw afrykańskich zamieszkałych w koloniach brytyjskich. Na państwie spoczywa pozytywny obowiązek kształcenia obywateli, aby byli dojrzali do wolności. Istnieje kolizja interesów, między społeczeństwem a jednostką. Musi ona być chroniona przed despotyzmem i tyranią większości. Wolność sumienia, opinii, słowa i druku. Społeczeństwo dzieli się na dwie grupy: pracujący i żyjący z owoców pracy. Państwo to stróż interesów jednostek, może ingerować jedynie tam, gdzie dzieje się krzywda innych. Mill walczył o powszechne prawo wyborcze, domagał się zniesienia dyskryminacji kobiet. Droga do wolności prowadzi nieuniknienie od wolności sumienia i wolności opinii. Prawa do wolności sumienia i wolności głoszenia oglądów należą do praw tkwiących w naturze człowieka i nie można go ich pozbawić.
63. John Stuart Mill o „rządzie reprezentatywnym”. Uważał, że państwo i jego, rząd reprezentatywny , czyli ustrój liberalny to najlepsza ochrona interesów większości klas i większości jednostek. Człowiek wolny powinien ograniczać swą wolność tylko w takim stopniu, w jakim ona przeszkadza innym. Władza może ingerować tylko tam gdzie dzieje się krzywda innych. Pomoc socjalna sprzyja demoralizacji ludzi i nadmiernej populacji. Jakkolwiek kontynuował myśl swoich poprzedników, że wolność to rezultat samowiedzy dojrzałego społeczeństwa wybierającego rząd reprezentacyjny , rozumiał przecież, że w nowych okolicznościach państwo nie może być siłą bierną. Państwo musi być organizacja potężną i silną, a także bardziej niż dotąd aktywną w stosunku do obywateli. Domagał się od władzy państwowej przestrzegania, aby żaden człowiek nie krzywdził drugiego w jego interesach.
64. Stosunek J.S.Milla do powszechnego prawa wyborczego i demokracji. J.S. Mill pragnął wykształcić społeczeństwo demokratyczne, by nauczyć człowieka korzystać z wolności. Stworzył doktrynę nazywaną demoliberalizmem poprzez połączenie demokracji z myślą liberalną. Według Milla, człowiek w społeczeństwie demokratycznym powinien być wykształcony, świadomy swych praw i obowiązków oraz powinien cieszyć się pełnia wolności [w doktrynie Milla powracało zatem znane starożytności pojęcie cnoty politycznej]. Oznaczało to jednocześnie, że w demokracji człowiek nie tylko kształtuje instytucje polityczne, lecz przede wszystkim kształtuje własną indywidualność, moralność oraz odpowiedzialność. W proponowanej przez Milla koncepcji państwa demokratycznego wyróżnić należy także działania konieczne [zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego oraz usprawnienie funkcjonowania państwa [ emisja pieniądza, pobór podatków] i działania niekonieczne lub takie, które uzależnione sš od działania obywateli. W kwestii wyborów, Mill proponuje jawność, by zapobiec korupcji. Wprowadza do swojej teorii także ograniczenia w zakresie prawa wyborczego, które przysługiwać miało osobom wykształconym

Doktrynę Rawlsa określa hasło „sprawiedliwość jako bezstronność”. Istotą koncepcji sprawiedliwości Rawlsa jest to, iż ludzie dokonujący klasyfikacji określonego stanu rzeczy jako sprawiedliwy, pozostają za „zasłoną niewiedzy”. Oznacza to, że nie wiedzą nic o społeczności, w której żyją, o psychice otaczających ich ludzi, a nawet nie wiedza nic o sobie samych. Możliwe jest jednak wybranie określonych zasad sprawiedliwości, gdyż ludzie ci posiadają pewien zakres wiedzy na temat ogólnych faktów dotyczących ludzkiej społeczności. Zatem jednostka wybierająca zasady sprawiedliwości powinna robić to tak, jakby miała wybierać powszechnie akceptowane formy sprawiedliwości przez wszystkich innych ludzi. Jednostka taka musiałaby jednak kierować się zasadą racjonalności i wystrzegać się zawiści.

70. Odrodzenie liberalizmu po II wojnie światowej w Europie i USA. W Europie powojennej w ramach idei liberalnych kładziono nacisk na kwestie filozoficzno-kulturowe [w przeciwieństwie do USA, gdzie skupiano się na kwestiach ekonomicznych]. Na starym kontynencie liberalizm często łączył się z analizą zjawiska totalitaryzmu, co znajdowało ujście w sowietologii [nurcie badań nad ZSRR]. Znanym przedstawicielem brytyjskiego liberalizmu był Isaiah Berlin. Koncentrował się na problematyce wolności stawianej w opozycji do determinizmu. Uważał, że wolność powinna być definiowana w oderwaniu od warunków społecznych, w jakich realizowana jest w praktyce. Berlin był także głęboko przekonany, iż więzi narodowe mają duże znaczenie jako odróżnienie od negatywnie ocenianego nacjonalizmu. Liberalizm francuski reprezentował Raymond Aron koncentrując się także na rozważaniach dotyczących wolności jednostki. Wolność łączył z ideą odpowiedzialności i z postulatem odrodzenia w powojennych społeczeństwach Zachodu cnót obywatelskich. Gwarancję wolności widział natomiast w zaporach przeciw koncentracji władzy w rękach jednostki, przede wszystkim w zasadzie podziału władzy [wzorem liberalizmu Monteskiusza]. Ważnym elementem wizji Arona było nie ujmowanie jakichkolwiek zjawisk dogmatycznie. W USA przebywał natomiast Friedriech von Hayek, który wspólnie ze swoim nauczycielem, Misesem, uważał, iż planowanie rynku jest nieefektywne ekonomicznie, w związku z czym należy kierować spontanicznością w jego kontroli. Mieli na myśli absolutną wyższość wolnego rynku zarówno na tle gospodarczym, jak i społecznym oraz politycznym. [Hayek przeciwstawiał urządzaniu i odgórnemu kształtowaniu rynku spontaniczny proces kształtowania angielskiemu systemu prawa common law.]Hayek był także zwolennikiem indywidualizmu dając człowiekowi autonomię w zakresie tworzenia otaczającej go rzeczywistości. W USA zwolennicy radykalnej wersji liberalizmu nazywani są libertarianami [Hayek nie identyfikował się z tą grupą.]
71. Friedriech A. von Hayek o wolności i jej wartości. Hayek uważał, ze człowiek jest produktem cywilizacji, co oznacza, że nie tworzy jej sam, lecz jest przez nią kształtowany. Wolność w każdym wypadku, zdaniem teoretyka, „uwolni więcej sił dla dobra, niż dla zła”. Ostrożnie Hayek podchodził do demokracji, gdyż nie zachowuje ona określonej przez niego spontaniczności, co może nieść ograniczenia dla wolności jednostki. W demokracjach decyduje bowiem wola większości, a spontaniczny ład może zostać zakłócony przez działanie grup nacisku. Hayek hołdował więc indywidualizmowi ludzkiemu dając człowiekowi wolną rękę w kształtowaniu otaczającej go rzeczywistości. Był zwolennikiem równości ludzi nie chcąc stawiać jednych nad drugimi [co było jednym z powodów krytykowania przez niego wszelkich totalitaryzmów].
72. Hayek o sprawiedliwości społecznej. Hayek uważał, iż sprawiedliwość społeczna to rodzaj mirażu – całkowitego nonsensu, gdyż sprawiedliwy może być, jego zdaniem, jedynie pojedynczy człowiek, a nie całe społeczeństwo czy wolny rynek.
73. Hayek o gospodarce planowej. Hayekowi obce były idee prowadzące do planowej gospodarki. Nie aprobował doktryn, które proponowały gotowe modele społeczeństw i drogi dojścia do nich. Opowiadał się za spontanicznym kształtowaniem się tego, co sam określał jako „porządek rynkowy”. Był zgodny z teorią Adama Smitha o koncepcji „niewidzialnej ręki rynku”. Sądził, iż to rynek tworzy więzi między ludźmi, a z obserwacji

popytu i analiz cen możemy uzyskać najwięcej informacji na tematy potrzeb, preferencji i stylu życia konsumentów. Natomiast wszystko to zanika, gdy wprowadzony zostanie system planowania.

74. Milton Friedman i jego krytyka interwencjonalizmu gospodarczego. Friedman, podobnie jak Mises i Hayek, był przeciwny instytucjom państwa dobrobytu. Państwo według niego było konieczne tylko dla utrzymania bezpieczeństwa i porządku. Jego zadaniem powinna być także ochrona systemu monetarnego. Friedman był więc zwolennikiem wolnego rynku jako pośredniego zabezpieczenia wolności. Wykluczał koncepcje „trzeciej drogi”. Uważał, że zasady funkcjonowania wolnego rynku są najbardziej użyteczne, nie tylko w gospodarce – także w życiu społecznym i politycznym.
75. Faszyzm włoski.

Faszyzm:

• termin ten wszedł do języka politycznego Europy i świata jako nazwa oznaczająca ruch polityczny, założony w 1919 r. przez Benito Mussoliniego (1883-1945), włoskiego dziennikarza, byłego socjalistę
• Mussolini po zakończeniu I wojny światowej założył Fasci di Combattimento (Związki kombatanckie, słowo „fascio” znaczy związek, wiązka, dlatego też symbolem stał się pęk rózg liktorskich)
• po przejęciu władzy przez działaczy związku terminu „faszyzm” używano dla określenia programu i ideologii tego ruchu, a także dla oznaczenia ustroju politycznego Włoch
• przymiotnik „faszystowski” służył do oznaczania podobnych do włoskiego ruchów politycznych m.in. niemieckiego nazizmu Przyczyny faszyzmu włoskiego:
• kryzys wartości będących podstawą liberalnych państw XIX w., które gwarantował wolność jednostki, strzegły jej praw. Były to m. in. racjonalizm, parlamentaryzm, indywidualizm…Podporządkowano jednostkę państwu- jedn. nadrzędnej,
• sytuacja społeczno- gospodarcza. Po I wojnie światowej Włochy znajdowały się w kryzysie gospodarczym, nastąpiło pogorszenie warunków bytowych ludności, zdemobilizowana armia nie miała zatrudnienia,
• sytuacja polityczna : Włochy były rozczarowane nieotrzymaniem ziem, na które liczyły: Korsyki, Nicei…; W 1919r. Powstały związki kombatanckie z Mussolinim na czele, które to odwoływały się do tradycji Wielkiego Imperium Rzymskiego. Mussolini był dla kapitału «mniejszym złem» niż komuniści i tym samym zyskał poparcie.

106. Nazizm i jego treści ideologiczne i ich źródła.

Przyczyny powstania nazizmu:

• gospodarczo społeczne: po przegranej wojnie obszar Niemiec zmniejszył się. Pojawiła się konieczność spłaty reparacji przy zniszczonym przemyśle. Armia zdemobilizowana nie mogła znaleźć zatrudnienia,
• polityczne: postanowienia Traktatu Wersalskiego były wg Niemców krzywdzące. Nałożone reparacje, utrata kolonii, zmniejszone terytorium, itd. przyczyniły się do chęci odrodzenia potęgi Niemiec. Doszło do rewolucji w 1918r. Treści ideologiczne zostały zawarte w Mein Kampf (dziele Hitlera). Głównymi założeniami były:

 rewizjonizm,  zdobycie przestrzeni życiowej,  ekspansja na inne narody,  Niemcy narodem wybranym,  głoszenie haseł: antysemickich, rasizmu, nacjonalizmu, szowinizmu, antykomunizmu…