Rachunkowość – podstawowe pojęcia, Streszczenia z Ekonomia

Pobierz Rachunkowość – podstawowe pojęcia i więcej Streszczenia w PDF z Ekonomia tylko na Docsity! 1 Temat: Rachunkowość – podstawowe pojęcia Część I i II I. Rola i znaczenie rachunkowości w zarządzaniu przedsiębiorstwem Rachunkowość jest ukierunkowana na procesy decyzyjne oraz na rozliczanie kadry zarządzającej z efektów jej działań w zakresie wykorzystania majątku i pomnażania kapitałów oraz zachowania pozycji na rynku. Upraszczając - zadaniem rachunkowości jest przetłumaczenie działań podmiotu gospodarczego na język finansowy. W literaturze wyróżnia się cztery zadania rachunkowości:  jako język biznesu – umożliwia porozumienie między różnymi podmiotami gospodarczymi,  identyfikuje, dokonuje pomiaru i rejestruje zdarzenia i transakcje w podmiotach gospodarczych,  dostarcza informacji na temat transakcji dokonanych w danym okresie, ich efektywności z punktu widzenia właściciela zainwestowanego kapitału,  pomaga w planowaniu przyszłych działań, w podejmowaniu decyzji, w kontrolowaniu działalności poprzez rejestrację zdarzeń, które wystąpiły i porównywanie ich z założeniami. Głównym zadaniem rachunkowości jest ocena przeszłości – rejestracja, analiza i raportowanie przeszłych zdarzeń, jak również spojrzenie w przyszłość – pomoc w zarządzaniu, podejmowaniu decyzji i kontroli.1 Z uwagi na podstawowe zadania rachunkowości dzieli się ją na dwie dziedziny:  rachunkowość finansową – zajmuje się pomiarem oraz ewidencją transakcji podmiotu gospodarczego, jak również przygotowaniem sprawozdań finansowych w oparciu o tę ewidencję, 1  J. Gajdka, E. Walińska, Zarządzanie finansowe. Teoria i praktyka, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1998, s. 134 2  rachunkowość zarządczą – dostarcza informacji potrzebnych kierownictwu przedsiębiorstwa do zarządzania oraz do planowania. Nie podlega regulacjom prawnym, a jej ostateczny kształt i zasady funkcjonowania zależą od koncepcji osób zarządzających przedsiębiorstwem. Przedsiębiorstwo stanowi element gospodarki rynkowej w określonym otoczeniu. Otoczenie rozumiane jest jako wszyscy użytkownicy informacji finansowych. Użytkownikami informacji finansowych przedsiębiorstwa są:  użytkownicy wewnętrzni – zarząd, pracownicy, komórki organizacyjne,  użytkownicy zewnętrzni - akcjonariusze, pożyczkodawcy, kredytodawcy, agendy rządowe, odbiorcy i dostawcy, konkurenci. II. Sprawozdania finansowe Podstawowym źródłem informacji zarówno dla użytkowników wewnętrznych, jak i zewnętrznych są sprawozdania finansowe, które są odwzorowaniem rachunkowości, pokazują wyniki podmiotu gospodarczego w danym okresie oraz sytuację finansową i majątkową w określonym momencie. Sprawozdania finansowe stanowią część procesu sprawozdawczości finansowej. Jednostkowe sprawozdanie finansowe podmiotu gospodarczego obejmuje:  bilans,  rachunek zysków i strat,  sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych,  informacje dodatkowe (noty do pozycji sprawozdań finansowych),  zestawienie zmian w kapitale własnym. 1. Bilans Jest podstawowym sprawozdaniem finansowym przedsiębiorstwa. Przedstawia stan majątku (aktywa) oraz źródeł finansowania (pasywa) w ujęciu wartościowym na dany dzień. 5  odpadki. Produkcja niezakończona – produkcja w toku oraz półfabrykaty, czyli niegotowe jeszcze wyroby własnej produkcji, wykonane roboty i usługi przed ich zakończeniem. Produkty gotowe – wykonane we własnym zakresie i przeznaczone do sprzedaży innym jednostkom całkowicie zakończone wyroby gotowe i wykonane usługi. Towary – rzeczowe składniki majątku obrotowego nabyte przez daną jednostkę gospodarczą w celu dalszej ich odsprzedaży. b) należności krótkoterminowe – tj. wszystkie należności z tytułu dostaw i usług – niezależnie od terminu wymagalności, lecz z wyszczególnieniem, których okres spłaty przekracza 12 miesięcy, a których nie. Należności są również dzielone ze względu na dłużnika, czy jest to jednostka powiązana, czy też inna jednostka. W podgrupie „od pozostałych jednostek” występują należności z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń oraz dochodzone na drodze sądowej. c) inwestycje krótkoterminowe – krótkoterminowe aktywa finansowe z wyszczególnieniem, czy inwestycja jest w jednostkę powiązana, czy w inną jednostkę, w tym udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, środki pieniężne i inne aktywa finansowe oraz inwestycje krótkoterminowe. d) krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe czynne. Warunki ujęcia zasobów majątkowych w księgach i zaprezentowania ich w aktywach bilansu: a) wystąpienie w przeszłości zdarzeń, w efekcie których zasoby majątkowe pojawiły się w przedsiębiorstwie, b) jednostka gospodarcza sprawuje kontrolę nad tymi zasobami, np. zakupione maszyny wykorzystuje w procesie produkcyjnym osiągając korzyści w postaci wytworzonych za pomocą tych maszyn wyrobów 6 gotowych, ale jednocześnie ponosząc ryzyko związane z uszkodzeniem maszyny lub zmianą technologii, w efekcie której maszynę trzeba będzie, znacznie wcześniej niż przewidywano, zastąpić nową, bardziej efektywną, c) zasoby dostarczą jednostce w przyszłości korzyści ekonomicznych, np. wytworzone przy użyciu maszyn produkcyjnych wyroby zostaną sprzedane odbiorcom i nastąpi wpływ środków pieniężnych, d) można, uwzględniając pewien stopień pewności, wiarygodnie określić przyszłe korzyści ekonomiczne i w oparciu o nie dokonać wyceny składnika aktywów. W zależności od przeznaczenia zasobów można wyodrębnić: a) zasoby wykorzystywane w działalności operacyjnej – w procesie produkcyjnym, dostawach towarów i świadczeniu usług, celach administracyjnych lub oddania do użytkowania innej jednostce, b) zasoby utrzymywane (inwestycje), aby osiągnąć korzyści ekonomiczne wynikające z przyrostu ich wartości lub uzyskania z nich przychodów w innej formie (kupujemy grunt, nieruchomości) Ograniczenia, jakie należy uwzględnić przy wyciąganiu wniosków z analizy struktury aktywów i jej dynamiki: a) bilans księgowy prezentuje obraz finansowy całego przedsiębiorstwa, b) w przypadku, gdy przedsiębiorstwo prowadzi zdywersyfikowaną działalność np. produkcyjną, różnych branż, handlową, usługową pojawia się problem, z którą branżą należy porównywać strukturę aktywów całego przedsiębiorstwa, c) warunkiem zaprezentowania w bilansie zasobów jednostki jest m.in. możliwości ich kontroli i wiarygodnej wyceny, d) w przypadku takich zasobów jak:  wysoko wykwalifikowani pracownicy,  znana, wypracowana przez wiele lat marka firmy  i innych zasobów określanych jako intelektualne 7 często nie można mówić o sprawowaniu nad nimi kontroli przez podmiot gospodarczy i wiarygodnej wycenie. Powyższe zasoby nie znajdą się w bilansie i przy ocenie struktury aktywów nie będą brane pod uwagę. 1.2 Amortyzacja Rzeczowe składniki aktywów trwałych w trakcie procesu produkcji zużywają się, zmniejszając swoją wartość początkową. Amortyzacji można dokonywać dwoma metodami:  metodą liniową polegającą na tym, że kwoty rocznych odpisów ustala się w drodze systematycznego rozłożenia wartości początkowej na przewidywane lata użytkowania środka proporcjonalnie do upływu czasu w równych ratach,  metodą degresywną polegającą na tym, że odpisów dokonuje się w ratach malejących przy czym w pierwszych okresach odpisy są wysokie i zmniejszają się z upływem lat (ta metoda dotyczy przede wszystkim środków produkcyjnych i środków transportu). W praktyce często nie rozróżnia się amortyzacji od umorzenia. Amortyzacja - to część wydatku poniesionego w przeszłości, odpisany w ciężar kosztów w danym miesiącu. Umorzenie - to suma wszystkich dokonanych odpisów amortyzacyjnych. 1.3 Pasywa – to źródła finansowania posiadanego majątku (aktywów). Są one uszeregowane według rosnącej wymagalności, czyli długości czasu dysponowania określonym źródłem. Kapitały zasadniczo można podzielić na dwie grupy: kapitały własne oraz kapitały obce. 1.3.1 Kapitał własny – to wartość zaangażowania właścicieli w przedsiębiorstwo. Jest on z reguły powierzony firmie bezterminowo. W zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa stosowana jest różna terminologia:  kapitału właściciela, 10 Rachunek zysków i strat opiera się na:  zasadzie memoriału - czyli przychody ze sprzedaży są księgowane z chwilą wystawienia faktury niezależnie od tego, czy były z tym związane świadczenia pieniężne. Do przychodów danego okresu wlicza się łączną wartość sprzedaży osiągniętą w czasie sprawozdawczym bez względu na okres, w którym wyprodukowano sprzedane produkty lub towary. Zgodnie z obowiązującymi przepisami przedsiębiorstwa w Polsce mogą zestawiać rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym lub porównawczym. Różnica między nimi polega na sposobie ujmowania kosztów działalności podstawowej. Wyodrębnienie zysków i strat nadzwyczajnych w rachunku zysków i strat pozwala uświadomić sobie, jaki wpływ mają one na wynik finansowy przedsiębiorstwa2:  do zysków nadzwyczajnych zaliczamy zyski wynikające ze zdarzeń losowych, a w szczególności przyznane lub otrzymane od zakładów ubezpieczeniowych odszkodowania za straty w składnikach majątkowych spowodowane tymi zdarzeniami oraz równowartość nadających się do dalszego wykorzystania składników majątkowych objętych zdarzeniami losowymi,  do strat nadzwyczajnych zaliczamy wszystkie straty związane ze zdarzeniami losowymi, a w szczególności wartość szkód nie objętych ubezpieczeniem oraz koszty usuwania skutków tych zdarzeń w części nie objętej ubezpieczeniem. Pozwala to również przedsiębiorcy podjąć stosowne kroki, aby zapobiegać powstawaniu strat nadzwyczajnych lub przynajmniej ich ograniczaniu w przyszłości. Jeżeli przedsiębiorstwo wypracowuje zysk netto w danym okresie obrachunkowym, to może on zostać podzielony dopiero w roku następnym. 2 Praca zbiorowa pod red. G.K. Świderskiej, Wzorcowy plan kont. Komentarz do znowelizowanej Ustawy o rachunkowości, Difin, Warszawa 2001, s. 7-66, 7-67 11 Jeżeli przedsiębiorstwo rejestruje stratę netto w danym okresie obrachunkowym, to jest ono zobowiązane pokryć ją ze środków własnych. Rachunek zysków i strat jest uzupełniany o dodatkowe dane, które mają służyć ustalaniu podstawy, od której podatek dochodowy będzie naliczony. Podawane są w tym miejscu koszty i straty poniesione przez przedsiębiorstwo, które na mocy prawa podatkowego nie mogą być uznane za koszty uzyskania przychodu. Rachunek zysków i strat jest wykorzystywany łączne z bilansem do konstrukcji różnorodnych wskaźników, stanowiących podstawę oceny sytuacji finansowej firmy oraz pomiaru efektywności gospodarowania. Informacje wynikające z bilansu i rachunku zysków i strat mogą być wykorzystywane do różnych celów. Na przykład w momencie nowo powstałego przedsiębiorstwa sporządza się tzw. bilans początkowy, obrazujący wniesione przez udziałowców kapitały w formie gotówki i aportów rzeczowych. Stanowi on podstawę otwarcia ksiąg rachunkowych firmy. Istotne znaczenie mają bilanse i rachunki wyników sporządzane na koniec każdego roku obrotowego. Stanowią one podstawę do ostatecznego ustalenia podatków za dany rok, a przede wszystkim do dokonania podziału zysku lub podjęcia przez udziałowców decyzji o pokryciu strat. Na podstawie rocznych sprawozdań udziałowcy firmy oceniają także wywiązanie się z obowiązków przez jej kierownictwo (zarząd) i podejmują decyzje o udzieleniu mu absolutorium.3 Zasada jawności rocznych sprawozdań finansowych W celu ochrony interesów udziałowców i kontrahentów przedsiębiorstw w gospodarce wolnorynkowej jest jawność stanu majątkowego i sytuacji finansowej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w szerszym zakresie. Chodzi głównie o spółki akcyjne oraz działające na szeroką skalę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wiarygodność takich sprawozdań powinna być poświadczona przez biegłych rewidentów. 3 W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2008, s. 91 12 Do pełnej, kompleksowej analizy sytuacji majątkowej, finansowej i efektywnościowej nie wystarczają informacje zawarte w tych sprawozdaniach, ponieważ obrazują tylko wyrażone w formie pieniężnej ostateczne rezultaty różnorodnych działań podejmowanych w okresie sprawozdawczym, a nie uwzględniają wszystkich strumieni finansowych występujących w przedsiębiorstwie. 3. Rachunek przepływów pieniężnych Pozostaje w ścisłym związku z bilansem i rachunkiem zysków i strat. Jest cennym źródłem informacji o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, których nie mogą dostarczyć bilans czy rachunek zysków i strat z uwagi na fakt, że sporządzane są wyłącznie metodą memoriałową Rachunek cash flow jest użyteczny zwłaszcza dla wewnętrznych potrzeb firmy jako wsparcie dla:  zarządzania,  planowania,  kontroli. Analiza rachunku przepływów pieniężnych daje pogląd na rezultaty prowadzonej polityki finansowej, ułatwia sporządzanie planów finansowych w dostosowaniu do założeń strategii rozwojowej oraz pozwala na późniejszą kontrolę ich realizacji. Rachunek przepływów pieniężnych może być sporządzany przez przedsiębiorstwo dwiema metodami:  bezpośrednią,  pośrednią. Obydwie metody sporządzania rachunku cash flow dotyczą tylko działalności operacyjnej, natomiast przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnej i finansowej zawsze wykazywane są metodą bezpośrednią. Klasyfikacja rodzajów działalności w cash flow: a) przepływy z działalności operacyjnej obejmują głównie transakcje gotówkowe, brane pod uwagę przy ustalaniu zysku ze sprzedaży oraz zmiany w bieżących aktywach i pasywach, a wiec jest to działalność 15 5. Przykłady wykorzystania danych pochodzących ze sprawozdań finansowych w celu zarządzania finansami przedsiębiorstwa. a) rentowność zainwestowanego kapitału w nowe inwestycje Przedsiębiorstwo inwestując w nowe obiekty oczekuje możliwie wysokiego zysku w stosunku do zainwestowanego kapitału, musi zatem zdecydować o wyborze jednego z możliwych wariantów. Przy wyborze wariantu inwestycji należy kierować się wysokością stopy zwrotu. Im wyższy jest wskaźnik rentowności (im wyższa jest stopa zwrotu) tym inwestycja jest bardziej rentowna. Przy wyborze wariantu inwestycji należy również uwzględnić rentowność netto. Przykład: Przedsiębiorstwo ma do wyboru dwa warianty inwestycyjne, które będą realizowane w ciągu dwóch lat. Wariant I przewiduje: Wariant II przewiduje Całkowita wartość inwestycji 400.000 zł Całkowita wartość inwestycji 300.000zł Przewidywany zysk netto 50.000 zł Przewidywany zysk netto 45.000 zł 1) obliczamy wskaźnik rentowności Wariant I R = (50.000 zł : 400.000 zł) x 100% = 12,5% Wariant II R = (45.000 zł : 300.000 zł) x 100% = 15% 2) obliczamy przeciętne zaangażowanie kapitału: Wariant I 400.000 zł : 2 = 200.000 zł Wariant II 300.000 zł : 2 = 150.000 zł 3) obliczamy wskaźnik rentowności netto z uwzględnieniem wielkości przeciętnego kapitału: Wariant I R = (50.000 zł : 200.000 zł) x 100% = 25% Wariant II R = (45.000 zł : 150.000 zł) x 100% = 30% 16 Stopa zwrotu netto przeciętnego zainwestowanego kapitału Wariant I Wariant II Wielkość zainwestowanego kapitału 400 000 zł 300 000 zł Przewidywane zyski 50 000 zł 45 000 zł Rentowność netto całego zainwestowanego kapitału 12,5% 15,0% Rentowność netto przeciętnego kapitału 25,0% 30,0% b) stopa zwrotu z aktywów – ROI Praktyka gospodarcza wypracowała szereg mierników oceny efektywności inwestycji. W praktyce od wielu lat ma zastosowanie stopa zwrotu z aktywów (ROI) c) wskaźniki rentowności – służą do oceny zyskowności sprzedaży, majątku kapitałów własnych oraz stopnia opłacalności wykorzystania obcych kapitałów. Marża zysku brutto określa poziom generowanego zysku bez uwzględniania kosztów stałych. Marża zysku = przychody – koszty zmienne/przychody Rentowność sprzedaży informuje ile procent generowanej marży zostaje „zjedzonej” przez kapitał stały. Rentowność sprzedaży = zysk brutto/przychody d) cykl rotacji aktywów obrotowych Aktywa obrotowe są w ciągłym obiegu. W przeciwieństwie do aktywów trwałych zmieniają one swoją postać materialną. W skład majątku obrotowego, który uczestniczy w cyklicznie powtarzających się operacjach o okresach nieprzekraczających roku zalicza się środki o charakterze finansowym tj. gotówka, papiery wartościowe, należności, 17 rozliczenia międzyokresowe oraz środki o rzeczowym charakterze np. zapasy materiałów, towarów itp., które wymagają nie tylko ponoszenia kosztów zamrożonego w nich kapitału ale również są obciążone większym ryzykiem finansowym. Cykle operacji gospodarczych w przedsiębiorstwie stale powtarzają się i występują jednocześnie w różnych stadiach, a więc wzajemnie się nakładają.4 Ponadto nie tylko zmienia się wielkość majątku obrotowego, ale również jego struktura, chociażby pod wpływem zmian sprzedaży, jej okresowych fluktuacji, warunków zaciągania i regulowania zobowiązań oraz inkasa należności. Czas w jakim następuje jeden pełny obrót aktywów obrotowych to cykl obrotowy (cykl rotacji). Przedsiębiorstwo powinno dążyć do tego aby cykl rotacji był jak najkrótszy. Skrócenie czasu, w którym dokonywany jest jeden pełny obrót aktywami obrotowymi wpływa dodatnio na bieżącą płynność finansową. Do oceny szybkości krążenia aktywów obrotowych służy wskaźnik szybkości obrotu (wskaźnik rotacji), który określa ile dni trwa jeden cykl obrotu. e) Zarządzanie kapitałem obrotowym Kapitał obrotowy brutto stanowi równowartość aktywów obrotowych (aktywów bieżących) przedsiębiorstwa. Kapitał obrotowy netto (kapitał pracujący) stanowi różnicę pomiędzy aktywami obrotowymi (aktywami bieżącymi) i zobowiązaniami. Stanowi on resztę aktywów obrotowych, które nie zostały pokryte zobowiązaniami bieżącymi. KON = zapasy + należności + gotówka - zobowiązania bieżące W praktyce gospodarczej kapitał obrotowy netto częściej jest ustalany jako różnica między kapitałem stałym i aktywami trwałymi co oznacza, że uwzględnia się jego źródła finansowania. Kapitał obrotowy netto = kapitał stały – aktywa trwałe 4 W. Bień, Zarządzanie finansami …, op. cit., s. 209