Pobierz Rachunkowość Zarządcza: Kalkulacja Kosztów - Ćwiczenia i więcej Ćwiczenia w PDF z Calcolo I tylko na Docsity!
KALKULACJA KOSZTÓW (obliczenie kosztu jednostkowego dla obiektu kalkulacji)
Rachunek kosztów w ujęciu tradycyjnym:
- identyfikacja procesów i zasobów związanych z ponoszeniem kosztów
- pomiar i dokumentacja poniesionych kosztów
- ewidencja kosztów w księgach rachunkowych
- rozliczanie kosztów
- kalkulacja kosztu jednostkowego obiektu kalkulacji
- wycena obiektów kalkulacji (produktów, usług, zleceń itp.) w księgach rachunkowych
- (ustalenie wyniku finansowego i) sprawozdawczość finansowa
- analiza kosztów
Omawiany etap rachunku kosztów ma na celu ustalenie kosztu jednostkowego obiektu kalkulacji poprzez właściwe podzielenie lub doliczenie kosztów produkcyjnych (bezpośrednich i pośrednich) odpowiadających wytworzeniu jednego obiektu kalkulacji (produktu gotowego, półfabrykatu, zlecenia, usługi itp.). Wybór właściwej metody kalkulacji kosztów zależy od charakterystyki procesu produkcji/świadczenia usług w podmiocie gospodarczym. Poniżej krótko omówiono główne metody kalkulacji wraz z przykładami i zadaniami do samodzielnego rozwiązania.
KALKULACJA PODZIAŁOWA PROSTA
Stosowana w podmiotach wytwarzających masowo (na dużą skalę) jednorodne produkty /świadczących jeden rodzaj usług – o prostym (niezłożonym) charakterze. Przykłady: cementownie, elektrownie, cegielnie, gazownie, kopalnie, przedsiębiorstwa transportowe. Koszt jednostkowy jest kosztem przeciętnym (średnim) – obliczamy go dzieląc ogół kosztów produkcyjnych przez liczbę obiektów kalkulacji. Zakładamy wtedy, że materiały są stopniowo (sukcesywnie) pobierane i przetwarzane w procesie produkcji. Koszt jednostkowy = koszty produkcyjne / liczba produktów (usług)
Przykład 1 (zadanie z ewidencji kosztów): Przedsiębiorstwo XYZ wytwarza masowo produkt A. W okresie sprawozdawczym poniesiono następujące koszty (w zł): materiały bezpośrednie 9.000, płace bezpośrednie 35.000, koszty wydziałowe – zaliczane do kosztu wytworzenia 73.200, koszty wydziałowe niewykorzystanej zdolności produkcyjnej 7.300, koszty ogólnego zarządu (bez kosztów niewykorzystanej zdolności produkcyjnej) 30.100. W okresie sprawozdawczym wytworzono 500 sztuk produktu A. Koszt jedn. A = (9.000 + 35.000 + 73.200) / 500 = 117.200 / 500 = 234,40 zł
W rzeczywistości zarówno na początku, jak i na końcu procesu produkcji może wystąpić produkcja niezakończona (w toku), zaś materiały mogą być wydawane w całości na początku, a następnie sukcesywnie przetwarzane w procesie produkcji.
Przykład 1a Załóżmy, że w wyniku kosztów poniesionych w przykładzie 1 wytworzono 300 sztuk produktów gotowych A oraz 200 sztuk przetworzonych w 50%, zaś materiały wydane zostały w całości na początku procesu produkcji.
- liczba jednostek kalkulacyjnych dla materiałów bezpośrednich 300 + 200 = 500
- liczba jednostek kalkulacyjnych dla kosztów przerobu 300 + (200*0,5) = 400
- kalkulacja kosztu jednostkowego: Pozycje kalkulacyjne Koszty okresu Liczba jednostek kalkulacyjnych
Koszt jedn. produktu A
Koszt jednostkowy produkcji w toku Materiały bezpośr. 9. 000 500 18 ,00 18 100%=1 8 , Płace bezpośr. 35.000 400 87,50 87,5050%=43, Koszty wydziałowe produkcyjne
RAZEM 117. 200 -- 288 , 50 153 , 25
Sprawdzenie kalkulacji: 288,50 * 300 + 153,25 * 200 = 86.550 + 30.650 = 117.
Przykład 1b (DLA CHĘTNYCH) Załóżmy, że w przykładzie 1a dodatkowo na początku okresu istniała produkcja niezakończona – 100 sztuk zaawansowanych w 75%, zaś koszty poniesione na jej wytworzenie w poprzednim okresie podano w tabeli. Dla ustalenia kosztu jednostkowego zakładamy, że w bieżącym okresie najpierw ukończona została produkcja rozpoczęta w poprzednim okresie (metoda FIFO).
- liczba jednostek kalkulacyjnych dla materiałów bezpośrednich (wydawanych na początku) 300 + 200 - 100 = 400
- liczba jednostek kalkulacyjnych dla kosztów przerobu 300 + (2000,5) – (1000,75) = 325
- kalkulacja kosztu jednostkowego produkcji bieżącego okresu: Pozycje kalkulacyjne Koszty okresu Liczba jednostek kalkulacyjnych
Koszt jedn. produktu A
Koszt jednostkowy produkcji w toku Materiały bezpośr. 9. 000 400 22 , 50 22 , 50 100% = 22 , 50 Płace bezpośr. 35.000 325 107,69 107,6950% = 53, Koszty wydziałowe produkcyjne
RAZEM 117. 200 -- ~ 355 , 42 ~ 188 , 97
- kalkulacja kosztu jednostkowego produkcji poprzedniego okresu: Pozycje kalkulacyjne Koszty zapasu początk.
Liczba jedn. zapasu początk.
Koszt jedn. zapasu początk. A
Koszty jedn. bieżącego okresu
Koszt jedn. razem
Materiały bezpośr. 2.000 100 20,00 0,00 20, Płace bezpośr. 6.000 100 60,00 107,69*(100%-75%)=26,92 86, Koszty wydziałowe produkcyjne
RAZEM 25.050 -- 250,50 ~ 83 , 23 ~333, 73
Sprawdzenie kalkulacji: Wycena produktów gotowych:
- rozpoczętych w poprzednim okresie i dokończonych w bieżącym 100*333,73 = 33.373,
- rozpoczętych i zakończonych w bieżącym okresie 200355,42 = 71.084, Wycena produkcji w toku na koniec okresu 200188,97 = 37.792, Koszty wytworzenia razem = 33.373,08 + 71.084,61 + 37.792,31 = 142.250 = 117.200 + 25.
W przypadku wystąpienia produkcji niezakończonej na początku okresu możemy również wykorzystać metodę średnioważoną, w której łączymy zapas początkowy z produkcją bieżącego
d) (DLA CHĘTNYCH) materiały wydawane są sukcesywnie w czasie procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy całości kosztów wytworzenia) – zapas początkowy 80 sztuk zaawansowanych w 75% - zastosowanie metody średnioważonej e) (DLA CHĘTNYCH) materiały wydawane są na początku procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy kosztów przerobu) – zapas początkowy 80 sztuk zaawansowanych w 75% - zastosowanie metody FIFO f) (DLA CHĘTNYCH) materiały wydawane są na początku procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy kosztów przerobu) – zapas początkowy 80 sztuk zaawansowanych w 75% - zastosowanie metody średnioważonej.
KALKULACJA PODZIAŁOWA ZE WSPÓŁCZYNNIKAMI
Powyższa metoda kalkulacji ma zastosowanie, gdy podmiot wytwarza masowo w ramach procesu produkcji wyroby z wykorzystaniem tych samych surowców, urządzeń, czasu pracy osób zatrudnionych, jednak różnią się one rozmiarami, praco- lub materiałochłonnością. Ewidencja kosztów prowadzona jest dla całej produkcji, nie uwzględniając poszczególnych odmian wyrobów. Przykłady: przemysł ceramiczny, szklarski, budowlany, chemiczny, kosmetyczny.
Kalkulacja kosztu jednostkowego odbywa się dla produkcji przeliczeniowej, ustalonej dla poszczególnych grup kosztów przy pomocy współczynników (wag), różnicujących odmiany wyrobów (często umownie) pod względem ich kosztochłonności. Aby obliczyć koszt jednostkowy dla odmiany wyrobu, należy przemnożyć koszt wytworzenia jednostki przeliczeniowej przez wartość współczynnika.
Przykład 2. Przedsiębiorstwo BETA produkuje masowo dwa warianty wyrobu w ramach jednego procesu – C i D. W bieżącym okresie poniesiono następujące koszty (w zł): materiały bezpośrednie 90.000, płace bezpośrednie 110.000, koszty wydziałowe 100.000. Relacja materiałochłonności wyrobów C i D wynosi, odpowiednio, 3:5, pracochłonności – 2:3, zaś pozostałe koszty przerobu (wydziałowe) przyjmują proporcję 4:5. W bieżącym okresie wytworzono 100 sztuk wyrobu gotowego C, a 50 sztuk C było zaawansowanych w 50% w stosunku do kosztów przetwarzania, oraz 80 sztuk produktu D i 80 sztuk półfabrykatu D, zaawansowanych w 25% w zakresie kosztów przerobu.
Koszty Prod got.
Prod w toku
% za- awans
Współ- czynniki
Jedn przelicz
K jedn przelicz
K jedn prod got
K jedn niezakoń. Mat bezp 90.000 -- -- -- -- 1250 72 -- -- C (^) -- 100 50 100 3 450 -- 216 216 D (^) -- 80 80 100 5 800 -- 360 360 Płace bezp (^) 110.000 -- -- -- -- 550 200 -- -- C (^) -- 100 50 50 2 250 -- 400 200 D (^) -- 80 80 25 3 300 -- 600 150 K wydz (^) 100.000 -- -- -- -- 1000 100 -- -- C (^) -- 100 50 50 4 500 -- 400 200 D (^) -- 80 80 25 5 500 -- 500 125 RAZEM (^) 300.000 -- -- -- -- -- -- -- -- C (^) -- 100 50 -- -- -- -- 1016 616 D (^) -- 80 80 -- -- -- -- 1460 635
Sprawdzenie: koszty wytworzenia C: 100 * 1016 + 50 * 616 = 132. koszty wytworzenia D: 80 * 1460 + 80 * 635 = 167.600, łącznie: 132.400 + 167.600 = 300.
Zadanie 2 – kalkulacja podziałowa ze współczynnikami: Piekarnia przydomowa BOCHENEK wypieka ekologiczne chleby i bułki żytnie. W bieżącym okresie poniesiono następujące koszty: materiały bezpośrednie – 400 zł, płace bezpośrednie – 900 zł, inne koszty produkcyjne 950 zł. Oblicz koszt jednostkowy poszczególnych produktów, wiedząc że wyprodukowano 200 bochenków chleba o gramaturze 0,5 kg, 100 bochenków 0,75 kg oraz 1. bułeczek żytnich 50 g. Koszty materiałów bezpośrednich dzielą się proporcjonalnie do gramatury produktu, zaś koszty robocizny – odpowiednio dla mniejszego i większego bochenka oraz bułki – to relacja 11:13:1, natomiast pozostałe koszty produkcyjne – 7:11:1.
KALKULACJA PODZIAŁOWA FAZOWA (PROCESOWA) Stosowana w produkcji masowej wielkoseryjnej, charakteryzującej się występowaniem w produkcji kilku następujących po sobie faz (procesów) wytwarzania. W wyniku każdej fazy (procesu) otrzymujemy półprodukt, przekazywany do kolejnej fazy lub magazynowany – w ostatniej fazie powstaje natomiast produkt gotowy. Stąd kalkulacja kosztu jego wytworzenia jest wielostopniowa. W kalkulacji fazowej (procesowej) wyróżniamy metodę bezpółfabrykatową i półfabrykatową, zaprezentowane w przykładzie 3.
Przykład 3. Fabryka wytwarza produkty E w trzech kolejnych fazach procesu produkcyjnego. W okresie bieżącym w fazie I wytworzono 3500 półfabrykatów, do fazy II przekazano 3200 sztuk. W wyniku ich obróbki w fazie II do ostatniej fazy przekazano 3000 sztuk, które przetworzono na wyroby gotowe E. Koszty poszczególnych faz prezentuje tabela.
Fazy produkcji Koszty bezpośrednie Koszty wydziałowe Koszty wytworzenia I 50.000 20.000 70. II 35.000 45.000 80. III 40.000 11.000 51. RAZEM 125.000 76.000 201.
Kalkulacja z zastosowaniem metody bezpółfabrykatowej: Koszt jedn. fazy I: 70.000 / 3500 = 20 zł; wycena zapasu: 30020 = 6.000; wycena półfabrykatów przekazanych do fazy II: 320020 = 64.
Koszt jedn. fazy II: 80.000 / 3200 = 25 zł; wycena zapasu: 20025 = 5.000; wycena półfabrykatów przekazanych do fazy III: 300025 = 75.
Koszt jedn. fazy III: 51.000 / 3000 = 17 zł; koszty fazy III: 51.
Sprawdzenie: 6.000 + 64.000 + 5.000 + 75.000 + 51.000 = 201. Koszt jedn. wytworzenia wyrobu E: 20 + 25 + 17 = 62 zł
Wartość sprzedanych wysłodem 250100 = 25. Wartość sprzedanej melasy z uwzględnieniem kosztów sprzedaży 1000(40-5) = 35. Koszt jednostkowy tony cukru: (1.500.000 – 25.000 – 35.000 + 75.000) / 550 = 2754,54 zł/t
Zadanie 4 – kalkulacja podziałowa odjemna: Pasieka MAJA wytwarza miód wielokwiatowy. W procesie produkcji miodu powstają również następujące produkty uboczne: pyłek kwiatowy, wosk pszczeli oraz propolis. W bieżącym okresie na prowadzenie pasieki poniesiono koszty na poziomie 30.000 zł. Wiadomo, że wytworzono 600 litrów oraz 20 kg pyłku pszczelego, 40 kg wosku i 18 kg propolisu. Właściciel pasieki miał możliwość sprzedaży wymienionych produktów: słoik 50 g pyłku – cena 20 zł, jedn. koszt pakowania – 1 zł, świeca ozdobna 200 g – cena 18 zł, jedn. koszt wytworzenia – 3 zł, opakowanie 90 g propolisu – cena 50 zł, jedn. koszt wyodrębnienia i pakowania – 1,50 zł. Ze względu na okolicznościowy kiermasz (opłata za stoisko 50 zł) udało mu się sprzedać wszystkie wyroby uboczne (miód nie był wystawiony, pasieka ma umowę ze stałym odbiorcą). Skalkuluj koszt jednostkowy wytworzenia litra miodu.
KALKULACJA DOLICZENIOWA (zleceniowa, asortymentowa) Kalkulacja doliczeniowa może być zastosowana, gdy produkcja ma charakter jednostkowy lub małoseryjny (produkcja na zlecenie), a koszty bezpośrednie są ewidencjonowane w przekroju obiektów kalkulacji. Jako obiekt kalkulacji możemy również uznać całą grupę asortymentową produktów. Wówczas kalkulacja kosztów polega na doliczaniu do kosztów bezpośrednich dla obiektu kalkulacji przypadających na niego kosztów pośrednich, podzielonych przy pomocy klucza podziałowego. Wybór klucza podziałowego powinien odzwierciedlać związek między poniesionymi kosztami pośrednimi produkcji a wytworzeniem danego zlecenia lub grupy produktów. Przykłady kluczy podziałowych w kalkulacji doliczeniowej to koszty materiałów bezpośrednich, koszty płac bezpośrednich, ogół kosztów bezpośrednich, czas pracy na wykonanie poszczególnych zleceń.
Zadanie 5 – kalkulacja doliczeniowa: Spółka programistów komputerowych BEST SOLUTION realizuje aktualnie zlecenia dla trzech klientów. Koszty bezpośrednie poniesione w bieżącym okresie w związku z opracowaniem zamówionych rozwiązań to: klient 1 – 13.000 zł, klient 2 – 40.000 zł, klient 3 – 25.000 zł. Ponadto spółka poniosła w czasie realizacji powyższych zleceń następujące koszty ogólne działalności: wynajem biura – 5.000 zł, opłaty za media, umożliwiające kontakt z klientami i bieżącą pracę – 2.500 zł, amortyzacja sprzętu komputerowego – 1.500 zł. Oblicz koszty jednostkowe zleceń, wiedząc, że koszty pośrednie rozliczane są według czasu pracy programistów poświęconego na ich realizację (zlecenie 1 – 30 godzin, zlecenie 2 – 45 godzin, zlecenie 3 – 60 godzin).
