Pobierz referendum lokalne w polsce – ale jakie? i więcej Prezentacje w PDF z Samorząd terytorialny tylko na Docsity!
REFERENDUM LOKALNE W POLSCE – ALE JAKIE? 27
P AWEŁ C IEŚLIŃSKI
REFERENDUM LOKALNE W POLSCE – ALE JAKIE?
1. Wprowadzenie
Instytucja referendum odgrywa coraz większą rolę w systemie władzy lokal- nej. Stanowi jedną z najbardziej rozpowszechnionych form demokracji bezpo- średniej, umożliwiając obywatelom udział w podejmowaniu wiążących decyzji^1. Referendum jest instytucją ustrojowoprawną, której istota sprowadza się do tego, że obywatele mający prawa polityczne zostają powołani do wypowiedzenia się w głosowaniu o ważnych sprawach dotyczących ich życia na określonych terytorium. Referendum znamionują określone cechy, a mianowicie:
- bezpośredni udział obywateli w wypowiadaniu się,
- posiadanie tylko jednego głosu,
- uznanie woli większości wszystkich uprawnionych za decydującą w uchwale- niu konstytucji i ustaw, w rozstrzyganiu spraw^2. Model podejmowania decyzji przez ogół uprawnionych podmiotów refe- rendum lokalnego pełni również kilka zasadniczych funkcji kształtujących i umacniających demokratyczne sprawowanie władzy. Pierwsza – to bezpośrednie korzystanie z prawa suwerenności przez obywateli (np. w kwestii każdorazowej zmiany granic gminy, powiatu lub województwa). Druga funkcja, legitymizująca, polega na wzmocnieniu poprzez głosowanie powszechne demokratycznej legity- macji obywateli dla określonych decyzji podejmowanych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego. Trzecia funkcja, artykulacyjna, wyraża się w tym, że obywatele mają możliwość bezpośredniego określenia swoich preferencji w sprawach o istotnym znaczeniu dla danej gminy, powiatu lub województwa. Czwarta funkcja, kontrolna, daje obywatelom możliwość wpływania na treść określonych decyzji podejmowanych przez organy jednostek samorządu tery- torialnego, w tym również na ich przyjęcie lub odrzucenie. Referendum jest więc formą demokracji bezpośredniej polegającą na prawie decydowania ogółu
P AWEŁ C IEŚLIŃSKI , magister politologii, absolwent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; e-mail: [email protected] (^1) A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii , Wrocław 2004, s. 375. (^2) E. Zieliński, Referendum w państwie demokratycznym , w: Referendum w Polsce współczesnej , pod red. D. Waniek, M.T. Staszewskiego, Warszawa 1995, s. 9.
ISSN 2392-0300 „Civitas et Lex” 2016 / 3(11)
ADMINISTRACJA / SCIENCE
OF ADMINISTRATION
28 PAWEŁ^ CIEŚLIŃSKI
uprawnionych na drodze głosowania w sprawach ważnych dla państwa lub części jego terytorium^3. Nie ulega wątpliwości, że referendum lokalne jest kluczowym „narzędziem” prawnego wyrażenia woli politycznej przez wspólnoty lokalne. Doświadczenie pokazuje jednak, że model bezpośredniego uczestnictwa nie jest w Polsce ani funkcjonalny, ani sprawny w taki sposób, w jaki zakładali to twórcy reformy samorządowej. Z jednej strony wykluczające się przepisy i ich niespójność na początku transformacji ustrojowej, brak wyraźnych wzorców uczenia, w jakim celu i jakie znaczenie dla społeczności lokalnych ma wykorzystanie różnych instytucji demokracji bezpośredniej, a w szczególności referendum lokalnego, z drugiej zaś nikłe zainteresowanie wspólnot lokalnych głosowaniem na pyta- nie/pytania poddane głosowaniu, potwierdzają, że instytucja ta jest w kryzysie. Powyższe spostrzeżenia prowadzą do sformułowania następujących pytań: gdzie leży przyczyna dysfunkcji − w prawie, w organach odpowiedzialnych za prze- bieg procesu referendalnego od momentu złożenia wniosku aż do zakończenia głosowania, a może w apatii politycznej społeczności lokalnych? Odpowiedź na przedstawione pytania nie jest ani prosta, ani jednoznaczna, należą one bo- wiem do zestawu tzw. trudnych pytań, które każdy badacz może interpretować w odmienny sposób.
2. Normatywne podstawy referendum lokalnego
W prawniczej, jak i politologicznej literaturze przedmiotu można znaleźć bardzo wiele sposobów rozumienia pojęcia referendum^4. Przykładem może być przyjęcie przez Polskę po 1989 r. wielu aktów prawnych o randze międzynaro- dowej i krajowej. W wymiarze międzynarodowym to: Europejska Karta Samo- rządu Lokalnego^5 oraz Światowa Deklaracja Samorządu Terytorialnego^6. Karta określa, że samorząd terytorialny to prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania podstawową częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców (art. 3 ust. 1). W wymiarze krajowym: Ustawa o samorządzie gminnym 7 , Ustawa o samorządzie powiatowym 8 , Ustawa o samorządzie woje- wództwa^9 oraz Kodeks wyborczy^10. Podstawowe zasady dotyczące referendum
(^3) M. Chmaj, Prawo samorządu terytorialnego , Warszawa 2013, s. 72. (^4) Zob. I. Bokszczanin, A. Mirska, Demokracja lokalna w państwach Europy , Warszawa 2014; B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych , War- szawa 2012. (^5) Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, sporządzana w Strasburgu w dniu 15 paździer- nika 1985 r., Dz. U. z 1994 r. Nr 124 poz. 607. (^6) Światowa Deklaracja Samorządu Lokalnego uchwalonego na 27. Światowym Kongresie Mię- dzynarodowego Związku Władz Lokalnych w dniach 22−26 września 1985 r. w Rio de Janeiro. (^7) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz. U. 1990 Nr 16 poz. 95. (^8) Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz. U. 1998 Nr 91 poz. 578. (^9) Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz. U. 1998 Nr 91 poz. 576. (^10) Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. − Kodeks wyborczy, Dz. U. 2011 Nr 21 poz. 112.
30 PAWEŁ^ CIEŚLIŃSKI
danej jednostki samorządu terytorialnego. Przedmiot tego referendum może dotyczyć wyłącznie spraw mieszkańców w zakresie przekazanym danej jednostce samorządu terytorialnego w trakcie procesu decentralizacji władzy publicznej. Referendum lokalne jako forma demokracji bezpośredniej uzupełnia działalność organów władz przedstawicielskich. Współpraca jednostek samorządowych z mieszkańcami pozwala na lepszą realizację zadań publicznych i prowadzi do sprawniejszego, bardziej efektywnego rozwiązywania problemów zbiorowych.
3. Referenda lokalne w Polsce w latach 1992–
Spośród wymienionych wyżej sposobów zapewnienia referendum lokalne- mu modelu prawnego i ustrojowego w jednostkach samorządu terytorialnego, inicjatywa referendum pochodząca od mieszkańców oznacza alternatywę dla parlamentarnej drogi prawodawczej^15. Rozwiązań organizacyjnych, prawnych oraz zasad funkcjonowania referendum nie można traktować jako stałych i niezmiennych, lecz należy je uznać za wynik osobistych doświadczeń i wzorzec pozwalający na wyciągnięcie właściwych wniosków. Praktyka referendalna w Polsce lat 1992−2014 nakreśliła kilka zasadni- czych problemów, które dotyczyły kwestii: inicjowania i zbierania podpisów oraz frekwencji referendów; kosztów organizacji i przeprowadzenia referendów; referendów w sprawie samoopodatkowania mieszkańców; referendów w sprawie ważnej dla gminy; ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezy- denta miasta (obecnie: ustawa – Kodeks wyborczy) oraz kwestii referendów na terenie gmin, powiatów i województw. Pierwsza sytuacja wystąpiła w trakcie powstawania ustawy o referendum gminnym (obecnie: ustawa o referendum lokalnym). Postanowiono, że prawo do inicjowania referendum ma co najmniej 10% mieszkańców gmin i powiatów uprawnionych do głosowania (w tym co najmniej 5% mieszkańców województwa), którzy posiadają czynne prawo wyborcze. Warunkiem ważności referendum jest udział 30% uprawnionych. Te sztywne i wysokie progi procentowe są trudne do spełnienia. W porównaniu z ordynacją wyborczą, w której takie progi nie obowiązują, wybory są zawsze ważne. Pomimo owej oczywistej niedoskonałości, zabrakło nowelizacji ułatwiającej zastosowanie referendów w liczniejszych skupi- skach ludności. Pod tym względem demokracja bezpośrednia w małych gminach uległa petryfikacji^16. W latach 1990−1998 były to często przejawy zachowań
(^15) G. Sartori, Teoria demokracji , tłum. P. Amsterdamski, D. Grinberg, Warszawa 1994, s. 150−151. (^16) A.K. Piasecki, Referenda w III RP , Warszawa 2005, s. 131. Zebranie np. 300 podpisów w gminie liczącej 3 tys. wyborców to zadanie stosunkowo proste, ale już 400 tys. podpisów w województwie mazowieckim jest po prostu mało realne. Jest to czterokrotnie więcej niż przewiduje Konstytucja dla obywatelskich inicjatyw ustawodawczych. O trudnościach w pokonaniu tej bariery przekonano się w 1992 r. w Krakowie, kiedy Społeczny Komitet ds. Odwołania Rady Miasta nie zdołał zebrać 54 122 podpisów, mimo dwukrotnie prowadzonej akcji. Zob. A.K. Piasecki, Referenda lokalne w Polsce jako przejaw populizmu czy społeczeństwa obywatelskiego? , w: Populizm na przełomie XX
REFERENDUM LOKALNE W POLSCE – ALE JAKIE? 31
populistycznych, natomiast mniej więcej od połowy pierwszej dekady XXI w. inicjatorów referendów cechowała większa odpowiedzialność, uniwersalność polityczna, partycypacja obywatelska. Przełomowe znaczenie dla skuteczności referendalnej miała nowelizacja ustawy z 2005 r. uelastyczniająca progi sku- teczności głosowania. Od piątej kadencji referendum stało się w końcu dostępne również dla społeczności dużych miast 17. Sytuacja ta przyczyniła się do upod- miotowienia wspólnot lokalnych, oznaczającego utwierdzenie i integrowanie się w szerszym środowisku 18. Według Jerzego Regulskiego, obniżanie progu frekwencji w referendum „spowodowałoby poważne zagrożenie dla stabilności władz i polityki. Jeśliby jednak iść tą drogą, to konieczne byłoby podniesienie pewnych kryteriów, np. dotyczących liczby zebranych podpisów w sprawie organizacji referendum. […] Podniesienie wymogów mogłoby spowodować po- zytywne zjawisko eliminacji referendów z góry skazanych na niepowodzenie, a generujących koszty. Gdyby wymagana liczba podpisów została odpowiednio podniesiona, to można by rozważać obniżenie progów frekwencyjnych”^19. Taki charakter rozwiązań prawnych przyczyniłby się do zwiększenia poziomu par- tycypacji politycznej, a tym samym do właściwych zachowań obywateli 20. Druga kwestia dotyczy kosztów o różnym charakterze. Ustawodawca okre- śla, że koszty wszystkich referendów są pokrywane z budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego. W przypadku referendum w sprawie odwołania organu gminy, powiatu lub województwa koszty są pokrywane z budżetu pań- stwa w zakresie, w jakim finansują czynności wykonywane przez komisarza wyborczego. Według projektu prezydenckiego dotyczącego propozycji ustawy o współdziałaniu samorządu terytorialnego na rzecz rozwoju lokalnego i regio- nalnego oraz o zmianie niektórych ustaw podkreśla się, że brakuje informacji o pełnych kosztach referendów^21. Koszt na mieszkańca gminy uprawnionego do głosowania, w której przeprowadzone jest referendum, wynosi od 0,41 do 15,53 zł. Koszty różnią się ze względu na warunki lokalne, takie jak np. liczba mieszkańców. W różnych publikacjach naukowych koszty ogólne referendum określane są na kilkanaście tysięcy do kilku milionów złotych. Podawane liczby odnoszą się do wydatków bezpośrednich, natomiast nie ma możliwości określa-
i XXI wieku. Panaceum czy pułapka dla współczesnych społeczeństw? pod red. M. Marczewskiej- -Rytko Toruń 2006, s. 177. (^17) B. Węglarz, Ewolucja lokalnej demokracji bezpośredniej w Polsce po 1989 roku , Kraków 2013, s. 173. (^18) B. Lewenstein, J. Schindler, R. Skrzypiec, Partycypacja społeczna i aktywizacja w rozwią- zywaniu problemów społeczności lokalnych , Warszawa 2010, s. 167. (^19) J. Regulski, Referendum lokalne , <http://www.frdl.org.pl/index.php/komentarz/items/jerzy- regulski-referenda-lokalne.html>, dostęp: 31.08.2013. (^20) Wejście w życie zmiany ustawy o samorządzie gminnym oraz innych z 8 lipca 2005 r. wpro- wadził zapis (art. 3): „Referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu”, Dz.U. 2005 Nr 175 poz. 1457. (^21) Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw, Druk Nr 1699, http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1699, dostęp: 31.09.2015.
REFERENDUM LOKALNE W POLSCE – ALE JAKIE? 33
W konsekwencji tego wyroku należy stwierdzić, że gmina nie dysponuje ja- kąkolwiek pozaustawową możliwością stanowienia podatków, w tym również w drodze samoopodatkowania w wyniku referendum gminnego^26. Czwarty punkt sporny praktyk referendalnych dotyczył „spraw ważnych”. Reforma administracyjno-samorządowa z 1998 r. przyczyniła się do tego, że z ustawy o samorządzie terytorialnym (obecnie: ustawy o samorządzie gminnym) zniknął przepis umożliwiający przeprowadzenie referendum w sprawie ważnej dla gminy^27. Problem legislacyjny w kwestii referendów w „ważnej sprawie” polega na tym, że w związku z reformą administracji stały się one bezprzedmiotowym aktem dążeń, zamiast nabrać cech wiążącej decyzji lokalnych społeczności, których efekt dla władz centralnych miałby charakter imperatywu^28. Piąty temat dyskusji był także przedmiotem sporów w kwestii wykorzystania referendów. Spór ten na nowo ukształtował demokrację bezpośrednią w polskim samorządzie terytorialnym przez wprowadzenie ustawy z 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza oraz prezydenta miasta (obecnie: ustawa – Kodeks wyborczy)^29. Stan praktyk referendalnych w sprawie odwołania wójta (burmi- strza, prezydenta miasta) został przedstawiony w tabeli 1.
Tabela 1. Liczba ważnych i nieważnych referendów w sprawie odwołania rad i sejmiku lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w latach 2002− 2014 Organ Próby odwołania Ważne Nieważne Rada gminy (wiejska/miejska) 67 10 57 Wójt (burmistrz, prezydent miasta) 246 32 214 Rada powiatu 8 0 8 Sejmik województwa 1 0 1 Razem 322 42 280 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej: <www.kaden- cja.pkw.gov.pl/se/index.html>, dostęp: 02.12.
Z danych tabeli 1 wynika, że tylko 14,92% przypadków referendów w spra- wie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta było ważnych, z czego większość miała charakter antyhegemoniczny^30. Ta forma demokracji bezpo- średniej stanowiła między rokiem 2002 a 2014 ponad 74% wszystkich zorga-
(^26) Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 października 1997 r. (FKP 15/97). Państwowa Komisja Wyborcza nie prowadzi spisu referendów w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców, jednak na podstawie zebranych informacji można wnioskować, że praktyka tej formy demokracji bezpośredniej w Polsce kształtuje się na poziomie ok. 30−50 referendów. (^27) A.K. Piasecki, Ewolucja referendalnego prawa w III RP , „Samorząd Terytorialny”, 1−2(2003), s. 66. (^28) A.K. Piasecki, Referenda w III RP , s. 131. (^29) Zob. M. Rabczewska, Społeczne aspekty bezpośrednich wyborów wójta, burmistrza i pre- zydenta miasta , w: Przywództwo lokalne a kształtowanie demokracji partycypacyjnej , pod red. S. Michałowskiego, K. Kuć-Czajkowskiej, Lublin 2008, s. 169−181. (^30) Referendum antyhegemoniczne – referendum prowadzące do przejęcia władzy przez opozycję lub co najmniej do zablokowania decyzji grupy rządzącej, zob. A. Antoszewski, R. Herbut, Demo- kracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza , Wrocław 1997, s. 221.
34 PAWEŁ^ CIEŚLIŃSKI
nizowanych referendów. Jak zauważył Jerzy Stępień, wprowadzenie ustawy z 2002 r. przyczyniło się do stosowania wschodniego paradygmatu zarządzania miejską przestrzenią polityki. Taki paradygmat jest wyraźnym wzmocnieniem tej roli względem rady gminy lub nawet jej zmarginalizowaniem oraz wyraź- nym partycypowaniem centralnego ośrodka władzy względem władzy lokalnej, który nie jest bliższy systemom państw demokratycznej Europy Zachodniej^31. Zdaniem J. Regulskiego należy zwrócić uwagę, że stabilność władz lokalnych jest warunkiem efektywnego rozwoju, a w tym podnoszenia warunków życia. W wielu krajach o ustabilizowanej demokracji władze lokalne są nieusuwalne w trakcie kadencji 32. Wymiana może następować jedynie w wyborach po jej zakończeniu. Natomiast nie oznacza to, że obywatele nie mają możliwości wpływania na kierunki prowadzonej polityki, a także na poszczególne decyzje. Temu mają służyć przede wszystkim stałe i skuteczne kontakty z radnymi, którzy ich reprezentują, procedury konsultacji społecznych, a także referenda o charakterze merytorycznym, dotyczące kierunków polityki rozwojowej^33. Szóste zagadnienie dotyczy inicjowanych referendów w sprawie odwołania organu ustawodawczego oraz referendów merytorycznych w danej jednostce samorządu terytorialnego (tab. 1 i 2). Prezentowane wyniki pokazują, że tylko w 3,26% przypadków udało się odwołać przedstawicieli rady gminy, a na szczeblu powiatu ani razu nie przekroczono progu ważności (30%)^34. Przeciętna frekwen- cja w referendach gminnych wynosiła 20,7%, a w referendach powiatowych tylko 13,34%. Na poziomie województwa przeprowadzone zostało tylko jedno referendum, które miało charakter merytoryczny^35. Ale i ono było nieważne, ponieważ wzięło w nim udział 21,56% uprawnionych do głosowania^36. Taki stan rzeczy świadczy o apatii politycznej społeczeństwa^37 i syndromie NIMBAY^38 , co w połączeniu daje brak chęci i wycofanie z uczestnictwa społeczności lokalnych w świadomym i odpowiedzialnym procesie artykulacji decyzji politycznych w sprawach ich dotyczących.
(^31) Wywiad na YouTube z prof. Jerzym Stępniem – Obywatele w Samorządzie. Wyzwania stające przed samorządem, https://www.youtube.com/watch?v=kmgeYZza-YE, dostęp: 12.12.2015. (^32) Zob. I. Bokszczanin, A. Mirska, Demokracja lokalna w państwach Europy , Warszawa
(^33) J. Regulski, Referendum lokalne…. (^34) Taka sytuacja miała miejsce w powiecie augustowskim (2013, frekwencja 15,92%), brzezińskim (2013, frekwencja 8,15%), kluczborskim (2004, frekwencja 18,46%), lubańskim (2004, frekwencja 13,45%), głubczyckim (2004, frekwencja 12,80%), prudnickim (2004, frekwencja 8,32%) oraz ka- mieńskim (2001, frekwencja 17,73%). Jedno referendum powiatowe miało charakter merytoryczny
- w powiecie kwidzyńskim (2012, frekwencja 11,89%). (^35) Taka sytuacja miała miejsce w województwie podlaskim (2007) i dotyczyła budowy obwod- nicy Augustowa. (^36) Zob. Referendum w sprawie Rospudy na Podlasiu , http://pracownia.org.pl/aktualnosci,285, dostęp: 10.12.2015. (^37) Zob. L. Szczegóła, Bierność obywateli. Apatia polityczna w teorii demokratycznej partycypacji , Warszawa 2013. (^38) Syndrom NIMBAY (Not in my backyard) – w wolnym tłumaczeniu: „byle nie na moim po- dwórku”, zob. M. Warowicka, Z. Woźniak, Aktywność obywatelska w rozwoju społeczności lokalnej. Od komunikacji do współpracy , Warszawa 2001, s. 52.
36 PAWEŁ^ CIEŚLIŃSKI
Mimo wielu problemów prawnego zastosowania referendum w społecznościach lokalnych, referenda były przeprowadzane według kryterium motywów politycz- nych. Dotyczy to inicjatyw, które wynikały, po pierwsze, z niezadowolenia z układu panującego między radą a wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta). Po drugie, referenda były skutkiem konfliktów interesów między przedstawicielami władz lokalnych, w których opozycja w radzie odwoływała się do poparcia mieszkańców. Po trzecie, referenda wynikały z niskiej kultury prawnej mieszkańców gminy
- do referendum prowadziło najczęściej niezrozumienie i niezgoda mieszkańców na decyzje rady, dotyczące np. podwyżki podatków, czynszów itd.^39 Jednak taka sytuacja przyczyniła się do upodmiotowienia wspólnot lokalnych, oznaczającego utwierdzenie i integrowanie się w szerszym środowisku^40.
4. Podsumowanie
Z analizy zapisów ustaw dotyczących funkcjonowania referendum lokalnego wynika, że nie rozwiązały one problemu aktywizowania wspólnot lokalnych. Aby obywatele lepiej i chętniej wykorzystywali możliwości, jakie dają referenda, w normach prawnych należałoby przeprowadzić następujące zmiany:
- Zniesienie ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza lub prezyden- ta miasta^41 i powrót do zapisów ustawy samorządowej z początków transformacji, co pozwoliłoby na wprowadzenie zachodniego paradygmatu zarządzania miejską przestrzenią opartego na zasadach konsensusu, wspólnego partycypowania i szukania wspólnych rozwiązań dla społeczności lokalnych^42.
- Podniesienie w referendum progu procentowego dotyczącego spraw me- rytorycznych z 30% do 50% + 1^43. Taki stan rzeczy zmniejszy liczbę referendów antyhegemonicznych na rzecz referendów opartych na świadomych i racjonalnych procesach decyzyjnych danych wspólnot lokalnych.
- Wprowadzenie możliwości przeprowadzania takich referendów na obsza- rach obejmujących część lub części danych jednostek samorządu terytorialnego, w tym również na szczeblu jednostek pomocniczych gminy, a więc sołectw, osiedli lub dzielnic, co z punktu widzenia racjonalności podejmowanych rozstrzygnięć byłoby wskazane, szczególnie na terenie dużych miast na prawach powiatu.
(^39) E. Sękowska, Referendum gminne – uregulowania prawne i praktyka , w: Referendum w Polsce i Europie Wschodniej , pod red. M.T. Staszewskiego, D. Waniek, Warszawa 1996, s. 141−143. (^40) B. Lewenstein, J. Schindlera, R. Skrzypiec, Partycypacja społeczna i aktywizacja w rozwią- zywaniu problemów społeczności lokalnych , s. 167. (^41) Obecnie przepisy dotyczące kwestii wyborów wójta, burmistrza i prezydenta miasta reguluje ustawa – Kodeks wyborczy. (^42) Podobne stanowisko w tej kwestii wyraża m.in. J. Stępień, zob. przyp. 10. (^43) Teoria agregatywnej demokracji zakłada, iż reguła większości w postaci 50% + 1 osoba bio- rących udział w głosowaniu sprzyja współzawodnictwu idei. Ponadto przyczynia się do politycznej stabilizacji w oparciu o instytucjonalizację nieustannej możliwości obalenia status quo. Przeciw- nicy teorii podkreślali niebezpieczeństwo przeistoczenia się demokracji w „tyranię większości” lub tyranię frakcji większości bądź tyranię nieracjonalnej przypadkowości. Zob. I. Shapiro, Stan teorii demokracji , tłum. I. Kisilowska, Warszawa 2006, s. 13−28.
REFERENDUM LOKALNE W POLSCE – ALE JAKIE? 37
Podobne wyłączenie dotyczy również dzielnic miasta stołecznego Warszawy, i to pomimo ich statutu prawnego zbliżonego do statusu gmin^44.
- Zdecentralizowanie finansów samorządu, którymi mogą one swobodnie dysponować w wykonywaniu swoich kompetencji. Takie działanie skutkowałoby utratą kontroli przez władzę centralną określania granic prawnych w zakre- sie realizacji swojej polityki finansowej, wraz z wykorzystaniem referendum w sprawie samoopodatkowania się^45.
- Wprowadzenia tzw. e-demokracji w celu zwiększenia frekwencji w refe- rendum lokalnym. Wykorzystanie tej formy jako narzędzia demokracji bezpo- średniej zwiększa możliwość frekwencji nawet do 20% (czego przykładem jest kanton Zurych w Szwajcarii^46 ). Proponowane zmiany przepisów prawa mogłyby w przyszłości przyczynić się do gruntownych przekształceń organizacyjnych i funkcjonalnych w inicjowaniu referendów. Trzeba zaznaczyć, że współczesna aktywność wspólnot nie będzie możliwa bez chęci pracy w grupie, która wymusza współpracę, kompromis, poszukiwanie nowych form nawiązywania kontaktów, uczy tolerancji wobec innych. Taki obraz relacji społecznych należy wdrażać już w odniesieniu do najmłodszych grup obywateli, by później mogli zrozumieć, na czym polega praca z innymi, współdziałanie, współtwórczość, współzarządzanie. Wyznacznikiem instytucji referendum lokalnego jest prawne wyrażenie woli politycznej przez wspólnoty lokalne poprzez czynny udział w demokratycznym inicjowaniu i głosowaniu w sprawach ściśle ich dotyczących.
LOCAL REFERENDUM IN POLAND – BUT WHAT?
SUMMARY The theme of the article is to check whether in democratic Poland, the institution of local referendum an import role in the life of the local community. This form of political participation is a „tool” of the legal expression of political decisions by the local communities. Mainly explain, you model a local referendum in Poland is functional or dysfunctional – almost, in the bodies responsible for the referendum process from the moment of submission of the application until the end of voting and perhaps in the political apathy of local communities?
KEY WORDS: democracy, direct democracy, political participation, the local community, local referendum, local authority, the activity of the local community
(^44) A. Sokola, B. Michalak, P. Uziębło, Leksykon prawa wyborczego i referendalnego oraz syste- mów wyborczych , Warszawa 2013, s. 198. (^45) Zob. art. 9 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, sporządzonej w Strasburgu w dniu 15 października 1985 r., Dz. U. 1994 Nr 124 poz. 607; B. Węglarz, Ewolucja lokalnej demokracji bezpośredniej w Polsce po 1989 roku , s. 97−111. (^46) Zob. M. Musiał-Karg, Głosowanie elektroniczne jako element demokracji na przykładzie kantonu Zurych , „Przegląd Politologiczny” 2(2009), s. 27−38; taż, Elektroniczna demokracja i elektroniczna partycypacja. Rozważania natury teoretycznej , w: Wyzwania innowacyjności w sferze publicznej , pod red. A. Kaszkur, A. Laski, Bydgoszcz 2015, s. 29−46; taż, Referenda w państwach europejskich , Toruń 2008, s. 351−358.
