Pobierz Refleksyjność u nauczycieli i kandydatów na ... i więcej Schematy w PDF z Edukacja tylko na Docsity!
Magdalena Witkowska
Refleksyjność u nauczycieli i kandydatów
na nauczycieli języków obcych
Rozprawa doktorska napisana w Instytucie Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza pod kierunkiem prof. dr hab. Izabeli Prokop
Poznań, 2014
OŚWIADCZENIE
Ja, niżej podpisana
Magdalena Witkowska
doktorantka Instytutu Lingwistyki Stosowanej
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
o ś w i a d c z a m,
że przedkładaną pracę doktorską
pt. „Refleksyjność u nauczycieli i kandydatów
na nauczycieli języków obcych”
napisałam samodzielnie.
Oznacza to, że przy pisaniu pracy, poza niezbędnymi konsultacjami, nie
korzystałam z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałam opracowania
rozprawy lub jej istotnych części innym osobom, ani nie odpisywałam tej
rozprawy lub jej istotnych części od innych osób.
Jednocześnie wyrażam zgodę na to, że gdyby powyższe oświadczenie okazało
się nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.
Poznań, 17. 01. 2014 r. ...................................................... ....................................................... (miejscowość, data) (czytelny podpis)
CZĘŚĆ EMPIRYCZNA
Spis tabel
- Spis treści ………………………………………………………...………….…….........
- Spis tabel ………………………………………………………………………..…........
- Spis rysunków …………………………………..…………………….………..….......
- Spis wykresów …………………………………………..…………….…..….…........
- Wstęp …………………………………………...…………………………...…..….....
- Rozdział I. Rozważania o refleksji …………………………….………………….... CZĘŚĆ TEORETYCZNA
- Wstęp ………………………………………………………………………….……....
- 1.1. Refleksja ………………………………………………………………..….....
- 1.1.1. Proces myślenia…………………………………………...……....…...
- 1.1.1.1. Myślenie – ujęcie filozoficzne …………………………...…...
- 1.1.1.2. Pojęcie myślenia – ujęcie psychologiczne………………….....
- 1.1.1.3. Rodzaje myślenia………………………………………...…....
- 1.1.2. Rozwój poznawczy człowieka…………………………………….......
- 1.1.2.1. Stadia rozwoju poznawczego według Piageta…………...…....
- 1.1.2.2. Myślenie operacyjno-formalne………………………….....….
- 1.1.2.3. Myślenie postformalne – teoria „piątego stadium” ………...…
- 1.1.3. Myślenie a mowa …………………………………………………...…
- 1.1.4. Myślenie refleksyjne …………………………………………….….…
- 1.1.4.1. Pojęcie refleksji ………………………………………….……
- 1.1.4.2. Właściwości i rodzaje refleksji………………………………..
- 1.1.4.3. Funkcje i znaczenie refleksji………………………………..…
- 1.1.4.4. Refleksja a refleksyjność…………………………………....…
- 1.2. Refleksja w zawodzie nauczyciela …………………………….……...…..….
- 1.2.1. Znaczenie refleksji ……………………………………………..…..….
- 1.2.1.1. Znaczenie autorefleksji i samooceny ……………………...….
- 1.2.1.2. Granica refleksyjności……………………………………...….
- 1.2.2. Proces i treść refleksji …………………………………….………..….
- 1.2.3. Rodzaje refleksji ……………………………………………….......….
- 1.2.3.1. Refleksja przed działaniem …………………………….…..….
- 1.2.3.2. Refleksja w działaniu ………………………………….…...….
- 1.2.3.3. Refleksja nad działaniem …………………………………..….
- 1.2.4. Techniki wspierające proces refleksji …………………….………..….
- 1.2.4.1. Technika STRIDE ………………………………………….….
- 1.2.4.2. Zdarzenie krytyczne ………………………………………..….
- 1.2.4.3. Portfolio ………………………………………………………..
- 1.2.4.4. Nagrania audio i audiowizualne ……………………………….
- 1.2.4.5. Action research ………………………………………………...
- 1.2.4.6. Dziennik nauczyciela ………………………………………….
- 1.2.5. „Refleksyjna praktyka” według Donalda Schöna …………………….
- 1.2.6. Refleksyjna praktyka w zawodzie nauczyciela ……………………….
- 1.2.7. Nauczyciel jako refleksyjny praktyk ……………………………..…...
- 1.2.8. Badania refleksyjności nauczycieli – zarys dokonań ………………….
- Podsumowanie …………………………………………….……..………….……….
- Rozdział II. Nauczyciel języków obcych …………………………………………..
- Wstęp …………………………………………………………………………….….
- 2.1. Nauczyciel – definicja …………………………………………………….....
- 2.2. Dobry nauczyciel ……………………………………………………….……
- 2.3. Dobry nauczyciel języka obcego …………………..…………………….…..
- 2.4. Kompetencje nauczycieli ……………………………………………...……..
- 2.5. Kompetencje nauczycieli języków obcych …………………………………..
- 2.5.1. Kompetencja językowa …………………………………………..…..
- 2.5.2. Kompetencje psychologiczno-pedagogiczne ………………………...
- 2.5.3. Kompetencje metodyczne …………………………………..………..
- 2.5.4. Kompetencje krajo- i kulturoznawcze ……………………….……....
- 2.5.5. Kompetencje innowacyjno-kreatywne ……………………………....
- 2.6. Rola i zadania nauczyciela ………………………………..……………….....
- 2.7. Role i zadania nauczyciela języka obcego w klasie i poza nią …………..…..
- 2.7.1. Nauczyciel języka obcego jako wychowawca ……………….……....
- 2.7.2. Nauczyciel języka obcego jako źródło i model języka ……………....
- 2.7.3. Nauczyciel języka obcego jako ekspert i organizator ……………….
- 2.7.4. Nauczyciel języka obcego jako kontroler i ewaluator …………….....
- 2.7.5. Nauczyciel języka obcego jako motywator i facylitator …………….
- 2.8. Nauczyciel jako menedżer w klasie języka obcego ……………………….....
- 2.8.1. Planowanie lekcji – znaczenie i strategie ………………………..…...
- 2.8.2. Struktura planu lekcji języka obcego (plan formalny i nieformalny)..
- 2.8.3. Modele lekcji języka obcego ………………………………………....
- 2.8.3.1. Model PPP ……………………………………………….…... - 2.8.3.2. Model TBL ………………………………..…………….….... - 2.8.3.3. Model TTT ……………………………………………...….... - 2.8.3.4. Model „pre-, in-, post-” ……………………………………....
- 2.8.4. Planowanie lekcji a refleksyjność ………………………………..…..
- Podsumowanie ……………………………………………….……………………....
- Rozdział III. Kształcenie i doskonalenie nauczycieli języków obcych …………..
- Wstęp …………………………………………………………………………...……
- 3.1. Standardy kształcenia nauczycieli w Polsce i w Europie – potrzeba zmian ..
- 3.2. Nowe standardy kształcenia nauczycieli ………………………….………....
- 3.2.1. Nowe standardy wobec oczekiwanych zmian …………………….....
- 3.2.2. Nowe standardy a refleksyjność …………………………………......
- 3.3. Współczesne orientacje kształcenia nauczycieli …………………….……….
- 3.4. Refleksyjne kształcenie nauczycieli – koncepcja Combsa …………………..
- 3.5. Kształcenie nauczycieli języków obcych ……………………….……….......
- 3.5.1. Cele kształcenia nauczycieli …………………………….…...……....
- 3.5.2. Program kształcenia – opinie ekspertów a nowe standardy…………..
- 3.5.3. Treści programowe …………………………………………….…..... - Filologia Angielska, PWSZ Gorzów Wielkopolski ………………..... 3.5.4. Przykład programu kształcenia nauczycieli języka angielskiego –
- 3.6. Modele kształcenia nauczycieli ……………………………………………...
- 3.7. Znaczenie refleksyjnego modelu kształcenia nauczycieli …………………...
- 3.7.1. Refleksyjne kształcenie – refleksyjne nauczanie ………………….....
- 3.7.2. Refleksyjna praktyka ………………………………..…………….....
- języków obcych ………………………………………………………….….. 3.8. Propozycje sposobów refleksyjnego kształcenia i doskonalenia nauczycieli - Model nauczyciela-badacza ………………………………………..... 3.8.1. Refleksja w dziedzinach profesjonalnych.
- 3.8.2. Model uczenia się poprzez doświadczenie ………………………......
- 3.8.3. Cztery sposoby budowania teorii nauczyciela drogą refleksji ……….
- 3.8.4. Model refleksyjnego nauczania języków obcych Farrell’a …..……...
- 3.8.5. Model samooceny nauczycieli języków obcych Wysockiej ….……...
- 3.8.6. Program i model kształcenia według Combsa ………………..……...
- 3.8.7. Konstruktywizm ……………………………………….…………….. - refleksyjności …...………………………………………………………... 3.8.8. Kandydaci i nowicjusze w zawodzie nauczyciela – potrzeba rozwoju
- 3.9. Doskonalenie (się) nauczycieli a refleksyjność ………………………….…..
- 3.10. Refleksyjny nauczyciel – autonomiczny nauczyciel ………………………..
- Podsumowanie .………………………………………………………………..…….. - nauczycieli i kandydatów ……………………………………….….. Rozdział IV. Naukowe badania glottodydaktyczne. Raport z badań refleksyjności
- Wstęp ……………………………………………………………………….………..
- 4.1. Naukowe badania glottodydaktyczne – cel, typy i cechy…………………….... - 4.1.1. Badania etnometodologiczne ………………………………………..... - 4.1.2. Badania introspekcyjne ..……………………………………..……….. - 4.1.3. Badania ilościowe …………………………………..…………….…... - 4.1.4. Badania jakościowe ……………………………………………...….... - 4.1.5. Triangulacja, trafność i rzetelność badań ……………………………..
- 4.2. Techniki obserwacyjne i nieobserwacyjne ……………………………….…….. - 4.2.1. Ankieta …………………………………………………….………….. - 4.2.2. Obserwacja …………………………………………………………..... - 4.2.3. Nagrania audiowizualne ……………………………………..……….. - .2.4. Analiza i interpretacja danych …………………………………….….... - 4.2.5. Transkrypcja …………………………………………………………..
- 4.3. Protokół głośnego myślenia (TAP) …………………………………………….. - 4.3.1. Procedura stosowania TAP, możliwe problemy i rozwiązania ……... - 4.3.2. Rzetelność badań z zastosowaniem TAP …………………………...... - 4.3.3. Zastosowanie TAP ………………………………………..…..............
- protokołu głośnego myślenia …………………………………………….……... 4.4. Badanie refleksyjności kandydatów z zastosowaniem
- 4.4.1. Cele i przebieg badania ……………………………………………......
- 4.4.2. Dane badawcze ………………………………………………………..
- 4.4.3. Identyfikacja refleksji w działaniu ………………………………..…...
- 4.4.3.1. Refleksje w działaniu a czas działania ……………………....
- 4.4.3.2. Refleksyjność a efektywność działania – jakość planów lekcji
- 4.4.4. Badanie treści refleksji w działaniu …………………………………...
- 4.4.4.1. Identyfikacja treści refleksji……………………………..…..
- 4.4.4.2. Analiza treści refleksji ………………………………….......
- 4.4.5. Wnioski z badania ………………………………………………...…..
- 4.5. Badanie refleksyjność nauczycieli z zastosowaniem ankiety ………………….. - 4.5.1. Cele badania i przebieg ……………………………………………….. - 4.5.2. Analiza danych ……………………………………………………...... - 4.5.2.1. Potrzeba refleksji ………………………………………….... - 4.5.2.2. Czas i forma dokonywania refleksji …………………….….. - 4.5.2.3. Treść refleksji …………………………………………...…... - 4.5.2.4. Korzyści z dokonywania refleksji …………………………... - 4.5.2.5. Postrzeganie się refleksyjnym praktykiem ………………..... - 4.5.3. Wnioski z badania ………………………………………………….....
- Wnioski ………………………………………………..……………………….....…
- Streszczenie …………………………….……………………………………….…..
- Bibliografia ………………………………………………….…………………..…..
- Aneks ………………………………..……………………….…………………..…..
- – według Passowa …………………………………………………....…... Tabela 1. Elementy składowe umiejętności metodycznych nauczyciela języka obcego
- Tabela 2. Ogólny schemat planu lekcji ………………………………….……......…
- Tabela 3. Schemat 60-godzinnej praktyki według Combsa ………………....………
- Tabela 4. Model planu lekcji języka angielskiego wykorzystany w badaniu …….…
- działania ……………………………………………………………........... Tabela 5. „Współczynnik refleksyjności” – stosunek refleksji do czasu
- Tabela 6. Ocena planów lekcji w skali 1-13 …………………………………........…
- Tabela 7. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 1………………..………........
- Tabela 8. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 2 ……………………….........
- Tabela 9. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 3 ………………..……….......
- Tabela 10. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 4 ……………..……….........
- Tabela 11. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 5 …………..………….........
- Tabela 12. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 6 …………..….……............
- Tabela 13. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 7 ………………..…….........
- Tabela 14. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 8 ……….…..………............
- Tabela 15. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 9 ……….……..…………....
- Tabela 16. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 10 ……….……………........
- Tabela 17. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 11 ….……..……….….........
- Tabela 18. Refleksje w działaniu i ich treść – nagranie 12 .…………..…….….........
- Tabela 19. Analiza ilościowo-jakościowa treści refleksji w działaniu .…….…......…
- Tabela 20. Charakterystyka ankietowanych nauczycieli języków obcych ……….…
- Tabela 21. Refleksyjny praktyk o chęć odbycia kursu autorefleksji …………......…
- Rys. 1. Struktura procesu „refleksji w działaniu” ……………………………........…. Spis rysunków
- Rys. 2. Kołowy układ modelu PPP według Byrne’a ……………………………..….
- Rys. 3. Model lekcji TBL według Willis ……….……………………...……..…..….
- Rys. 4. Model planowania lekcji i kursów języka obcego według Woodward ...….
- Rys. 5. Model rzemieślniczy ……………………………………..……..………..….
- Rys. 6. Model nauki stosowanej ………………………………………….….…..….
- Rys. 7. Model refleksyjny ……………………………….…………….….…..…..….
- Rys. 8. Uczenie się poprzez doświadczenie ….……………………………………...
- Rys. 9. Schemat refleksyjnego nauczania języków obcych Farrell’a ……………….
- ideowy opracowany na podstawie modelu Pankratiusa) ………..…….…. Rys. 10. Konstruktywistyczny model rozwoju zawodowego nauczyciel (schemat
- wg Palka …………………………………………………...…………....…. Rys. 11. Łączenie badań ilościowych i jakościowych – „wahadło poznawcze”
- Wykres 1. Nagrania oraz czas ich trwania ………………………………………….. Spis wykresów
- Wykres 2. Czas trwania nagrań, od najkrótszego do najdłuższego …………….…..
- Wykres 3. Liczba refleksji w poszczególnych nagraniach (1-12) ......…………...…..
- Wykres 4. Liczba refleksji w nagraniach, od najmniejszej do największej .….....…..
- Wykres 5. Czas trwania nagrań i odnotowana w nich liczba refleksji .……………...
- refleksji .……………………………………………………...………….. Wykres 6. Rosnący czas wykonywania zadania oraz liczba wyrażonych w tym czasie
- Wykres 7. Krzywe wzrostu czasu nagrań oraz dynamiki wzrostu refleksji .………...
- Wykres 8. „Współczynnik refleksyjności” a czas pracy nad planem lekcji .………..
- Wykres 9. Ocena planów lekcji w punktach, od najniższej do najwyższej oceny …..
- Wykres 10. Ocena planu lekcji (w punktach) a „współczynnik refleksyjności” …..... - jego tworzenia ………………...……...………..……………………….. Wykres 11.Ocena planu lekcji (w punktach) a liczba refleksji dokonanych w trakcie - pracy nad planem ………………………..…………….……………….. Wykres 12. Ocena planu lekcji (w punktach) oraz liczba refleksji w działaniu a czas
- Wykres 13. Częstotliwość dokonywania refleksji ……………………………….…..
- Wykres 14. Stopień odczuwania potrzeby refleksji w skali 1-10 ………….………..
- różnych stopniu awansu zawodowego …………..…………………….. Wykres 15. Stopień odczuwania potrzeby refleksji w skali 1-10 przez nauczycieli o
- różny stażu prac ……………………………………………….……….. Wykres 16. Stopień odczuwania potrzeby refleksji w skali 1-10 przez nauczycieli o
- Wykres 17. Formy dokonywania refleksji i częstotliwość jej stosowania …………..
- Wykres 18. Czas dokonywania refleksji ……………………………………...……..
- Wykres 19. Treści refleksji nauczycieli ………………...…………………………..
- Wykres 20. Treści refleksji nauczycieli a staż pracy ..…………………….……..…..
- Wykres 21. Korzyści z dokonywania refleksji ………...……………….……….…..
- Wykres 22. Czy uważasz się za refleksyjnego praktyka? …………………………..
podejmuje liczne decyzje, planuje zajęcia, obserwuje ich przebieg, czuwa nad klarownością przekazu dla uczniów, rozwiązuje problemy wychowawcze, poszukuje wiedzy i pomysłów, ma zatem wiele do przemyślenia przed pracą, w jej trakcie i po jej zakończeniu. Trudno wyobrazić sobie działania nauczyciela, pozbawione refleksji, szczególnie w świetle faktu, iż spoczywa na nim tak ważne dzieło, jak edukacja dzieci i młodzieży. Nauczyciel języka obcego ma szczególne zadanie do wykonania, gdyż celem lekcji jest nie tyle przekazywanie wiedzy językowej, co nauczanie jej stosowania, czyli rozwój umiejętności językowych (receptywnych i produktywnych). Praca nad użyciem języka w praktyce wiąże się z regularnymi i dobrze zaplanowanymi zajęciami oraz monitorowaniem ich przebiegu, który niejednokrotnie wymaga modyfikacji, w celu dostosowania się do zachodzących sytuacji w klasie. Nauczyciel języka obcego powinien być zatem dobrym menedżerem pracy szkolnej, a zadanie to wiąże się z przemyślanymi decyzjami, z dozą rozważań przed działaniami oraz po ich wykonaniu.
Uznając dokonywanie refleksji za niezbędne dla właściwego prowadzenia procesu nauczania-uczenia się w klasie języka obcego, rodzi się pytanie o postawę nauczycieli języków obcych wobec rozwoju własnej refleksyjności. Kluczowe pytanie brzmi: czy nauczyciele dokonują refleksji nad własnymi działaniami i czy refleksja towarzyszy im w codziennej pracy w szkole. Przyjmując, iż przynajmniej część z nich ma postawę refleksyjnych praktyków, warto dowiedzieć się jaką formę przybiera ich refleksja (np. pisemną czy ustną), jak często i nad czym dokonują namysłu. Poznanie treści refleksji nauczycieli języka obcego może poszerzyć naszą wiedzę dotyczącą ich świadomości i rozumienia procesów nauczania i uczenia się języków obcych oraz wiedzę o stanie rozwoju zawodowego nauczycieli, która z kolei może przyczynić się do doskonalenia systemu przygotowania do pracy w zawodzie nauczyciela. W celu zebrania tych informacji, tzn. o refleksji nauczycieli języków obcych nad czynnościami dydaktyczno-wychowawczymi, czyli o refleksji nad działaniem, autorka pracy przeprowadziła badanie ankietowe wśród 60 nauczycieli różnych języków obcych. Odpowiedzi ankietowanych dostarczają informacji o tym, czy nauczyciele są refleksyjnymi praktykami, czy dokonują refleksji w sposób świadomy i regularny.
Nie mniej interesującym zagadnieniem jest zbadanie możliwości pobudzania ich do refleksyjnego myślenia oraz kształcenie umiejętności refleksyjnych kandydatów na nauczycieli. Warto zaobserwować, czy dokonywanie refleksji ma już miejsce na etapie przygotowania do zawodu, a jeśli tak, to w jaki sposób się przejawia. W tym celu
autorka pracy przeprowadziła drugie badanie, polegające na stworzeniu możliwości obserwowania, jak kandydaci na nauczycieli dokonują refleksji w trakcie wykonywania zadania dydaktycznego. Badanie umożliwiło zarówno obserwację refleksji w działaniu, jak i poznanie ich treści. Jednocześnie stało się interesującym doświadczeniem dla prowadzącej badanie oraz poszerzyło świadomość i wiedzę o dokonywaniu namysłu w trakcie wykonywania czynności zawodowych przez nauczycieli.
Badania dotyczące refleksji nauczycieli prezentowane w literaturze fachowej z zakresu dydaktyki języków obcych i pedeutologii (np. Dylak 1996, Leitch i Day 2001 w Day 2006, Wiścicka 2009, Kiliańska-Przybyło 2009, Sobkowiak 2009) odnoszą się zazwyczaj do refleksji nad działaniem, czyli refleksji, którą nauczyciele odbywają po zakończonych działaniach dydaktyczno-wychowawczych w klasie, natomiast odczuwa się wyraźny niedostatek badań refleksji w działaniu, czyli badań myśli towarzyszących wykonywaniu czynności zawodowych przez nauczycieli. Badanie procesu myślenia jest zapewne wyzwaniem dla badacza, ale jednocześnie zadaniem intrygującym, pozwalającym poznać to, co trudne, co ciągle do końca nieodkryte. Każde badanie umożliwiające lepsze zrozumienie działania człowieka, w tym w zakresie pracy zawodowej, jest krokiem naprzód w odkrywaniu jego sfery poznawczej. Zgłębianie wiedzy o świadomości nauczyciela, a dokładniej, kandydata na nauczyciela, w trakcie działania, wydaje się zgłębiać wiedzę o uczeniu się nauczania, o rozumieniu procesów nauczania i uczenia się, o kształtowaniu się postawy nauczyciela. Kształcenie nauczycieli języka obcego w myśl idei refleksyjnego nauczania może być efektywniejsze dzięki poszerzaniu wiedzy o procesach poznawczych i myślowych u studiujących. Myślenie refleksyjne jest umiejętnością, która zapewne wymaga doskonalenia, zatem wiedza o dokonywaniu refleksji i o strategiach jej rozwijania staje się niezbędna dla tworzenia programów refleksyjnego kształcenia nauczycieli. Niewątpliwie, aby refleksja w pracy zawodowej nauczyciela była stale obecna, tj. stała się czynnością rutynową, trzeba rozbudzić jej potrzebę już na etapie przygotowania do zawodu.
Obydwa badania przeprowadzone dla potrzeb niniejszej pracy stanowią próbę poszerzenia wiedzy dotyczącej refleksyjnego kształcenia i doskonalenia nauczycieli języków obcych. Badania mają charakter ilościowo-jakościowy, a dane zostały zebrane za pomocą technik obserwacyjnych (nagrań audiowizualnych) oraz nieobserwacyjnych (ankiet). Na uwagę zasługuje technika zbierania danych wykorzystana w drugim
refleksyjności nauczycieli języków obcych i kandydatów oraz dostarczają interesujących danych na ten temat.
Rozdział II poświęcony jest osobie samego nauczyciela. Rozpoczyna się od charakterystyki „dobrego nauczyciela” w ujęciu ogólnym oraz skierowanym na nauczyciela języka obcego. Następnie obszernie zostały omówione kompetencje nauczycieli języków obcych, w tym językowa, psychologiczno-pedagogiczna i metodyczna. Kompetentny nauczyciel winien mieć świadomość, iż nauczanie języków obcych związane jest z pełnieniem wielu ról w klasie i poza nią. Rozważania o rolach nauczyciela uświadamiają ich zróżnicowanie i znaczenie dla efektywnych działań dydaktyczno-wychowawczych. Niezwykle istotnym zadaniem nauczyciela jest organizacja przebiegu lekcji, która wiąże się z pełnieniem roli menedżera. Określenie celów lekcji, dobór treści i materiałów oraz stworzenie planu lekcji i jego sprawna realizacja wymagają zarówno kompetencji nauczyciela, jak i refleksji. Rozważania o znaczeniu refleksyjności w trakcie planowania lekcji kończą Rozdział II.
Kolejny rozdział, tj. Rozdział III, poświęcony jest zagadnieniom związanym z kształceniem nauczycieli języków obcych w świetle idei refleksyjnego nauczania. Na początku zaprezentowane zostały standardy kształcenia nauczycieli w odniesieniu do systemów kształcenia przyjętych w niektórych krajach europejskich oraz nowe standardy kształcenia nauczycieli w Polsce, które zostały opublikowane na początku 2012 roku. Dokładna analiza nowych standardów pozwala stwierdzić, czy idea refleksyjnego kształcenia nauczycieli została ujęta w ich treściach w sposób bezpośredni. W kolejnym punkcie omówione są cele i treści refleksyjnego kształcenia nauczycieli języków obcych oraz charakterystyka proponowanych modeli kształcenia, ze szczególnym uwzględnieniem refleksyjnego modelu kształcenia nauczycieli. Duża część tego rozdziału poświęcona jest propozycjom ekspertów, którzy stworzyli programy przygotowania kandydatów na nauczycieli do nauczania w sposób refleksyjny i kształtujące postawę refleksyjnych praktyków. Refleksyjność powinna być kształtowana u przyszłych nauczycieli języka obcego i doskonalona u nauczycieli doświadczonych, co jest poddane głębokiemu rozważeniu w końcowej części rozdziału. Na zakończenie Rozdziału III, i jednocześnie części teoretycznej pracy, podkreślone jest znaczenie faktu, iż nauczyciel prowadzący swą praktykę w sposób refleksyjny zaczyna podejmować decyzje coraz bardziej samodzielnie, staje się autonomiczny, zatem
osiągnięty zostaje jeden z głównych celów kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli języków obcych.
Rozdział IV, jednocześnie Część Empiryczna pracy, rozpoczyna się od omówienia typów naukowych badań glottodydaktycznych oraz ich ważnych cech, jak trafność i rzetelność. Na pomyślność badań wpływa m. in. właściwy dobór technik zbierania danych, wśród których można wyróżnić obserwacyjne i nieobserwacyjne. Obydwa typy technik zostały scharakteryzowane, w tym zbieranie danych za pomocą nagrań audiowizualnych oraz dokonywanie analizy i interpretacji nagranych wypowiedzi, jak również ich transkrypcji. Osobny punkt poświęcony został protokołowi głośnego myślenia (TAP), który był głównym narzędziem zbierania danych w badaniu refleksyjności w działaniu. Badanie to jest zaprezentowane w kolejnej części tego rozdziału tzn. jego cele, przebieg, analiza danych oraz wnioski. Na uwagę zasługują dane, dotyczące identyfikacji myśli refleksyjnych towarzyszących działaniu oraz ich treść. Prezentacja badania kończy się omówieniem wyciągniętych na podstawie analizy danych wniosków. Podobnie kończy się prezentacja drugiego badania, które dotyczyło refleksji nad działaniem, a przeprowadzone było z zastosowaniem ankiety. Zebrane dane dostarczają informacji, m. in. o formie dokonywanych refleksji i ich treści, a także o tym, jak często i kiedy nauczyciele języków obcych odbywają refleksję. Dane te zaowocowały wnioskami o refleksyjności nauczycieli.
Rozważania zawarte w Części Teoretycznej i Części Empirycznej prowadzą do wniosków kończących pracę. Wnioski dotyczą rozwoju myślenia refleksyjnego oraz jego znaczenie w pracy zawodowej nauczyciela. Prowadząc praktykę w sposób refleksyjny nauczyciel staje się refleksyjnym praktykiem. Kształcenie nauczycieli języków obcych w myśl idei refleksyjnego nauczania ma niezwykły wpływ na kształtowanie się postawy refleksyjnej kandydata i na jego późniejszy rozwój zawodowy.
Niniejsza praca zwraca uwagę na moc refleksyjności w zawodzie nauczyciela języka obcego i na istotę kształtowania postawy refleksyjnego praktyka. Ukazuje, jak ogromny wpływ na efektywne nauczanie i uczenie się ma nauczyciel, jego działania i postawy, a jednocześnie, jak istotne jest dokonywanie refleksji nad codziennymi czynnościami zawodowymi. Interesujące są dane dotyczące refleksyjności grupy
CZĘŚĆ TEORETYCZNA
Rozdział I. Rozważania o refleksji
Wstęp
Rozważania o refleksji warto rozpocząć od namysłu nad tym, czym jest myślenie, czy też proces myślenia człowieka. Interesujących rozważań może dostarczyć filozofia, z której płynie przekonanie, że „skoro myślę, to jestem”. Ujęcie filozoficznie może poszerzyć postrzeganie aktu myślenia oraz podkreślić jego znacznie dla egzystencji człowieka. Ujęcie psychologiczne natomiast stwarza możliwość odkrycia czym jest proces myślenia oraz jak rozwija się w życiu człowieka, począwszy od pierwszych przejawów w okresie dzieciństwa po wiek dorosły. Zainteresowanie budzi fakt, kiedy pojawiają się pierwsze myśli refleksyjne, jak się przejawiają i czy ich rozwój przebiega jednakowo u wszystkich. Myślenie wydaje się mieć związek z mówieniem, bowiem to słowa wyrażają nasze myśli, być może częściej słowa mówione niż pisane. Myśli refleksyjne, refleksje mają również swój wyraz w mowie, co wydaje się naturalnym procesem. Dla zrozumienia czym jest refleksja, warto rozważyć sposoby jej definiowana oraz cechy charakterystyczne, a także odkryć znaczenie jej dokonywania. Refleksja towarzyszy codziennym czynnościom, również pracy zawodowej; wydaje się pełnić szczególną rolę w zawodzie nauczyciela. Zapewne pojawia się po wykonanej pracy nauczyciela, ale może jej również towarzyszyć. Dokonywanie refleksji wymaga wsparcia, dlatego nauczyciele mogą poznać i zastosować techniki temu służące. Rozwijając umiejętności
