Renesans - epoka i lektury, Notatki z Język polski

Pobierz Renesans - epoka i lektury i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

RENESANS

Nazwa pochodzi od francuskiego słowa renaissance, które oznacza odrodzenie. To okres powrotu do idei antycznych w dziedzinie filozofii, literatury i sztuki. Renesans narodził się we Włoszech (XV wieku), jednak w Polsce objął wiek XIV. Przełomowe wydarzenia: wynalezienie druku: Jan Gutenberg 1455, odkrycie Ameryki: Krzysztof Kolumb 1492, rozwój nauk np. astronomia.

1. Kluczowe pojęcia :
   • antropocentryzm : W centrum zainteresowania stawiano człowieka, jego potrzeby duchowe i materialne. Uważano, że każda jednostka jest istotą wolną i twórczą, tylko od niej zależy jej los. Wolność wyboru jest źródłem ludzkiej godności.
   • humanizm : Zakładał powrót do zainteresowania sprawami człowieka (antopocentrzyn) oraz umiłowanie kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Dostrzegano potrzeby jednostki i szanowano jej prawo do niezależności i indywidualizmu. Słowa Terencjusz (rzymski pisarz): Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.
   • reformacja : Ruch dążący do odnowy życia religijnego, radykalne zmiany w kościele katolickiem (Marcin Luter, 1517r.). Konsekwencją reformacji stał się rozłam w kościele na liczne odłamy protestantyzmu. Wyznawców nowych religi łączyło przekonanie że jedynym źródłem objawienia jest Pismo Święte. druk → ułatwiony dostęp do słowa pisanego → rozwój języków narodowych → tłumaczenie Biblii na języki narodowe → reformacja → ożywienie umysłowe - poeta doctus : Poeta uczony, który zdobywał wiedzę i doświadczenie podczas podróży po Europie i studiów na uniwersytetach. Czytał starożytnych po łacinie i grecku, przekładał też na swój język narodowy. Rozwijał swoje zainteresowania i dążył do osiągnięcia harmonii oraz złotego środka.
2. Średniowiecze a renesans : średniowiecze renesans

• teocentryzm
• uniwersalizm
• anonimowość
• ideał: asceza
• szczęście czeka po śmierci
• antropocentryzm
• rozwój kultur narodowych
• ważna jest pośmiertna sława
• ideał: wykształcony człowiek
• szczęścia można doświadczyć na ziemi

3. Filozofia i kierunki filozoficzne : Filozofia renesansowa czerpała z dorobku myśliciel antycznych (epikureim, stoicym), wzbogaciła go o pierwiastek chrześcijański. Koncentrowała się wokół człowieka i spraw z nim związanych. IRENIZM Erazm z Rotterdamu

MAKIAWELIZM

Niccolo Machiavelli

EGALITARYZM

Tomasz Morus

• głosił pokój między różnymi wyznaniami wywodzącymi się z chrześcijaństwa
• postulował tolerancje religijną opartą na szacunku - wskazywał, że człowiek ma takie same zdolności do czynienia dobra i zła - usprawiedliwiał przebiegłe postępowanie i wykorzystywanie ludzkich słabości dla osiągnięcia zamierzonego celu (cel uświęca środki) - uznawał, że podstawą sprawiedliwego ustroju społecznego jest zasada całkowitej równości między ludźmi pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym

4. Cechy literatury renesansowej:
   • świecka, zachęcała do korzystania z życia
   • refleksyjna, przedstawiała spostrzeżenia o biegu życia, cierpieniu
   • dydaktyczna, zawierała pouczenie
   • łączące inspiracje antykiem z myślą chrześcijańską, godziła starożytne wierzenia, filozofie z przekonaniami chrześcijańskimi, wykorzystywała motywy mitologiczne
   • koncentrowała się na człowieku
   • tworzona zgodnie z zasadami sztuki poetyckiej
   • dostarczała rozrywki, miała bawić
   • pisana w języku narodowym, zrozumiała dla wielu czytelników
5. Popularne motywy: ● Humanistyczny ideał człowieka : Zgodnie ze światopoglądem antropocentrycznym w centrum zainteresowania humanistów - pisarzy, artystów, filozofów i uczonych - znajdował się człowiek wraz z różnymi dziedzinami jego życia, jak praca, ojczyzna, wiara, rodzina, przyjaźń itp. Humaniści, odwołując się do dorobku starożytnych myślicieli, postulowali zachowanie umiaru, równowagi emocjonalnej i harmonii wewnętrznej, bez względu na okoliczności. Pomimo podkreślania znaczenia wiary chrześcijańskiej apelowali o tolerancję religijną. Angażowali się w sprawy państwowe i społeczne. Człowiek odpowiadający renesansowym ideałom był skłonny do refleksji, przekonany o swej godności, twórczy, wrażliwy na piękno przyrody, otwarty na świat i zafascynowany jego uroda. ● Arkadia : Motyw ten wprowadził do literatury antycznej Wergiliusz. Arkadia to wyidealizowana kraina zamieszkana przez szczęśliwych pasterzy, którzy z dala od pokus i zagrożeń cywilizacji prowadzą życie zgodne z naturą. W szerszym sensie pojawia się też jako miejsce szczęśliwości, raj, w którym człowiek pozostaje w bliskim kontakcie z przyrodą. ● Bóg : Renesansowi humaniści postrzegali Boga jako Stwórcę, artystę (tac. Deus artifex), który zbudował dobry i harmonijny świat. Bóg nie byt już srogim, karzącym za błędy ojcem, lecz mądrym i wyrozumiałym opiekunem świata. Dlatego w modlitwie do Niego nie potrzeba już pośredników. Człowiek sam zwraca się do Boga, zarówno z dziękczynieniem za Jego hojne dary. ● Exegi monumentum : Motyw wywodzący się z poezji Horacego (Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu). Artysta staje się nieśmiertelny poprzez swoją twórczość, która czyni go sławnym i upamiętnia na wieki. ● Ideał państwa, ojczyzny : W renesansie powstał nowy model społeczeństwa tworzonego przez obywateli mających prawa, ale i obowiązki. Filozofowie i artyści przygladali się relacjom między władca a poddanymi- postulowali rozwage jednych i drugich, dbanie o interes ojczyzny, a nie wyłącznie o dobra prywatne ● Theatrum mundi : Motyw świata jako teatru, w którym aktorzy (ludzie) mają do odegrania na scenie swoje role. Są tylko uczestnikami wyreżyserowanego spektaklu - biorą w nim udział, ale sami nie podejmują żadnych decyzji (realizują jedynie scenariusz z góry narzucony im przez nieznaną siłę wyższą- Boga, przeznaczenie czy też inną instancję).

2. Kompozycja cyklu: Kochanowski przechodzi przez wszystkie etapy żałoby od rozpaczy poprzez bunt, a następnie ukojenie, pocieszenie i napomnienie. - Treny I - VIII: pochwały Urszulki, skargi ojca, żal z powodu poniesionej straty, smutny nastrój - Treny IX-XVIII: kryzys światopoglądowy ojca, bunt, uczucie zagubienia, bezradności - Tren XIX: powrót do równowagi wewnętrznej i odbudowanie światopoglądu
3. Wybrane treny (obowiązkowe): ● TREN IX „Kupić by Cię, Mądrości, za drogie pieniądze…” - intelektualista ustępuje cierpiącemu ojcu Podmiot liryczny poświęcił wiele lat aby pojąć mądrość. Liczył, że dzięki niej będzie wiedział jak sobie poradzić z cierpieniem. Niestety rozczarowuje się gdyż mądrość nie sprawia, że cierpi miej. ● TREN X „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest” - refleksja na temat przebywania zmarłych (jego córeczki) Wątpliwość czy życie pozagrobowe istnieje (kryzys światopoglądowy), rozważa szczęśliwe wyspy (mitologia), raj (chrześcijaństwo), gotów jest też przyjąć to, że Urszulka mogła ulec metamorfozie i przemienić się w słowika. Końcowo kwestionuje nieśmiertelność duszy, religi nie pomogła złagodzić mu cierpienia, renesansowa koncepcja załamała się. - topos ubi est? (gdzie jest?) ● TREN XI „Fraszka cnota!” - rozpacz osiąga apogeum Życie cnotliwe jest fraszką (błahostką) nie zapewni braku cierpienia. To nic istotnego aby żyć moralnie gdyż i tak przyjdzie nam cierpieć nie ważne jak żyliśmy. - ważna metafora „nieznajomy wróg” – nieznana siła, los - bezpośrednie odwołanie do antyku (przywołanie pojęcia cnoty) oraz do historii (Brutus) ● TREN XIX / SEN „Żałość moja długo w noc oczu mi nie dała” - akceptacja zmienności i niepewności ludzkiego losu Przychodzi matka poety z Urszulką na rękach. Uspakaja, że dziewczynka ma się dobrze, że oszczędzono jej trudów bytowania ziemskiego. Zaleca mu, aby cierpiąc stosował rady, jakie sam wcześniej dawał oraz zapewnia, że czas uleczy jego rany. Nakazuje mu także znoszenie nieszczęść w „ludzki sposób”. - „ludzkie przygody/Ludzkie noś” nawiązanie do formuły Cycerona humana humane ferenda, czyli nakazu, aby nieszczęścia, jakie się przydarzają człowiekowi, znosić po ludzku - nawiązanie chrześcijaństwa, np. „Ziemia w ziemię się wraca” – odniesienie do Księgi Rodzaju - „Teraz, mistrzu, sam się lecz” – nawiązuje do łacińskiego przysłowia Medice, cura te ipsum, które pojawia się np. u stoików, ale też w Biblii - motyw czasu jako pocieszyciela; motyw snu
4. Urszula - bohaterka wyidealizowana: Poeta przypisuje niespełna trzyletniej córeczce wybitny talent poetycki, podkreśla jej wdzięk, dobroć i radość życia. Z jednej stornt uwziośla ją i nobilituje, wykorzystująć do sporzedzaenia jej portretu antyczne toposy i motywy mitologiczne, z drugiej ukazuje ją w relacjach codziennego życia w ziemiańskim dworze wśród kochającej rodziny. Śmierć dziecka burzy spokój tej szczęśliwej i harmonijnej egzystencji.

Jan Kochanowski - Odprawa posłów greckich

„Odprawa posłów greckich” to pierwszy polski dramat nowożytny. Porusza problem odpowiedzialności za decyzje polityczne. Antenor, rzecznik rozsądku, zwolennik pokoju, próbuje przekonać rodaków, żeby oddali Grekom Helenę, którą porwał Aleksander. Trojańczycy dają się zmanipulować młodemu księciu i w efekcie dochodzi do wojny. Miłosny kaprys Aleksandra zwyciężył rozwagę Antenora. Utwór prawdopodobnie powstał w czasach, kiedy Kochanowski studiował we Włoszech. Został wystawiony po latach w 1578 w Jazdowie – miał uświetnić uroczystości weselne kanclerza Jana Zamoyskiego oraz Krystyny Radziwiłłówny. Wśród widzów był król Stefan Batory. Nazywana jest dramatem humanistyczny, oraz została napisana na wzór tragedii antycznej.

1. Bohaterowie: ● Antenor : doradca króla Priama, zwolennik pokoju z Grekami, doświadczony żołnierz, prezentuje postawę patriotyczną - uznaje dobro państwa za priorytet, nie waha się wskazać Parysowi błędu mimo, że łączy ich przyjaźń, odważny i rozsądny, jest gotów wziąć udział w wojnie (gdy nie udaje mu się przekonać do swojej racji) ● Priam : król Troi, słaby, chwiejny władca. Ignoruje ostrzeżenia Kasandry, ulega większości, choć nie podoba mu się werdykt rady miejskiej, nie ma odwagi, aby wziąć stronę Antenora, ostatecznie nie potrafi zabezpieczyć swoich rodaków przed zagrożeniem z zewnątrz ● Aleksander/Parys Trojańczyk : syn króla Troi Priama, egoistyczny, porywczy, przekłada własne pragnienie nad dobro ojczyzny, nie chce oddać Grekom Heleny, jest głuchy na rozsądne argumenty, zarzuca Antenorowi niskie pobudki, jego zapalczywość sprowadza na Troję zagrożenie w postaci wojny
2. Troska o dobro państwa: Istotą tragedii greckiej był nierozwiązywalny konflikt między równorzędnymi racjami lub dążeniami jednostki a wyrokami losu. Utwór Kochanowskiego opowiada o sporze między Antenorem i Parysem, który dotyczy tego co najważniejsze - dobro wspólne czy interes jednostki. W konflikt ten uwikłani są wszyscy mieszkańcy miasta. Jan Kochanowski nawiązując do sytuacji w Polsce przedstawia ich bardzo krytycznie. Króla Priama obwinia zaś o słabość i niezdecydowanie.
3. Motywy literackie motyw objaśnienie władca „Odprawa posłów greckich” przedstawia postać władcy, który nie sprawdził się w sytuacji zagrożenia. Był głuchy na przestrogi Kasandry, zignorował rozsądne i racjonalne podpowiedzi Antenora, bał się wystąpić przeciwko błędnym ustaleniom rady miejskiej. Jego chwiejność, brak odwagi, lekceważenie widma wojny –doprowadziło do katastrofy. patriota Wśród Trojan zabrakło prawdziwych patriotów, czyli takich obywateli, którzy przedkładają dobro ojczyzny nad dobro własne i mają odwagę przeciwstawić się błędnym (i niebezpiecznym w konsekwencji) opinią większości. Wzorem patrioty jest Antenor, który osamotniony próbuje przekonać radę miasta, aby zgodziła się na warunki posłów greckich. przepowiednia Kasandra jest wieszczką, której nikt nie wierzy (z woli Apolla). W rozmowie z ojcem przedstawia wizję upadku Troi, ale on nie jest przekonany co do jej prawdziwości (chociaż poczuł lekki niepokój). namiętność Troja upadła z powodu namiętności, którą Aleksander poczuł do Heleny. Tak się w tym zatracił, że zapomniał o dobru ojczyzny. Zmanipulował swoich rodaków, postawił na swoim i wciągnął Trojańczyków w wojnę. odpowiedzialność za swój los W tragedii greckiej los ludzki był uzależniony od fatum, czyli od przeznaczenia, którego nawet bogowie nie mogli zmienić. Utwór Kochanowskiego ma inne przesłanie: obywatele, społeczności, narody mogą i powinni odpowiedzialnie go kształtować, kierując się troską o dobro wspólne.