Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Wymienisz najważniejszych polskich myślicieli renesansu, którzy inspirowali się reformacją. Ocenisz wpływ reformacji na polską kulturę i tradycję. Page 5 ...
Typologia: Ćwiczenia
1 / 28
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Wirtualny spacer Film + Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Polska w okresie monarchii stanowej, [w:] Polska w okresie monarchii stanowej (1346–1454): wybór tekstów, oprac. R. Heck, Warszawa 1955, s. 71. Źródło: Akt unii horodelskiej z 2 października 1413 r., [w:] Wiek V–XV, oprac. M. Sobańska- Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 197–199.
Źródło: Fragment dramatu pt. Kupiec, dostępny w internecie: polona.pl. Źródło: Fragment wypowiedzi Pawła z Wizny. Cytat za: Wybór tekstów źródłowych do historii Kościoła, cz. 2, Nowożytność i czasy najnowsze, oprac. I. Wilczyński, Wyd. Rys, Poznań 2007, s. 84-85. Cytat za: Artykuł 95 tez Lutra, wikipedia.org.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Twoje cele
Wyjaśnisz, jakie były najważniejsze przyczyny reformacji. Omówisz rozwój idei protestanckich w XVI‐wiecznej Rzeczpospolitej. Wymienisz najważniejszych polskich myślicieli renesansu, którzy inspirowali się reformacją. Ocenisz wpływ reformacji na polską kulturę i tradycję.
Przeczytaj
Określenie „renesans” pochodzi od francuskiego słowa renaissance, które pojawiło się za sprawą dwóch historyków: Jules’a Micheleta i Jakoba Burckhardta dopiero w połowie XIX wieku. Prawdopodobnie pierwszy użył jej historiograf Giorgio Vasari w połowie wieku XVI. Występująca wymiennie polska nazwa tej epoki - „odrodzenie”, jest wiernym tłumaczeniem francuskiego słowa renaissance.
Za początek renesansu przyjmuje się symboliczne daty upadku Konstantynopola, końca wojny stuletniej (oba wydarzenia z 1453 r.) czy odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 r.). Jednak przejście od średniowiecza do renesansu, szczególnie w jego kolebce, czyli we Włoszech, oraz we Francji odbywało się płynnie; np. w sztukach pięknych długo panowała forma mieszana między sztuką gotycką i renesansową (styl gotycko‐renesansowy).
Bardziej ostre granice między kulturą renesansową i średniowieczną pojawiają się w krajach, w których pojawia się on później, szczególnie w Niemczech. W tym kraju za datę początkową przyjmuje się wystąpienie Marcina Lutra, mnicha augustiańskiego, z jego 95 tezami przybitymi 31 października 1517 r. w przedsionku kościoła zamkowego w Wittenberdze. Luter nawoływał do reformy Kościoła rzymskokatolickiego, sprzeciwiając się m.in. sprzedawaniu odpustów. Wobec braku porozumienia z papiestwem jego wystąpienie doprowadziło do podziałów w kościele, trwających do dziś.
Ciekawostka
w magnaterię świecką, jak i duchowną. Ona to domagała się udziału księży w podatkach na rzecz obrony państwa, zniesienia sądownictwa duchownego nad świeckimi i likwidacji dziesięcin. Sukcesy ruchów reformacyjnych w Polsce zbiegły się z rozwojem przywilejów szlachty, do których zaczęto zaliczać także prawo wyznawania przez nią dowolnie obranej religii. Ostateczną jego akceptację uzyskano w akcie konfederacji warszawskiej w 1573 roku.
Tymczasem wraz z narastaniem wpływów reformacji podziały polityczne w Europie nasiliły się. Kontynent podzielił się na część katolicką i protestancką. Rozgorzały wojny religijne, takie jak np. powstania rycerstwa niemieckiego pod wodzą Franza von Sickingena w latach 1522–23 oraz wojna chłopska z 1525 r., która objęła również niektóre kantony Szwajcarii.
Mimo stłumienia bardziej radykalnych ruchów reformacyjnych po stronie umiarkowanego luteranizmu opowiedziała się część książąt i miast niemieckich. Protestanci zostali chwilowo pokonani przez cesarza Karola V i zmuszeni do przyjęcia kompromisu wyznaniowego. Wkrótce jednak, poparci przez Henryka II francuskiego, wystąpili ponownie, osiągając na mocy pokoju 1552 r. w Pasawie pierwszą formalną akceptację protestantyzmu w Świętym Cesarstwie Rzymskim.
Wkrótce podpisany został pokój augsburski (1555 r.), w którym zapisano zasadę cuius regio eius religio, czyli czyje panowanie tego religia. Z jednej strony gwarantowała ona zdobycze reformacji, z drugiej kwestionowała wolność religijną dla poddanych. Ludność każdego księstwa musiała przyjąć, zależnie od woli miejscowego władcy, jedną z religii. Poddani musieli przyjąć wyznanie panującego, w przeciwnym wypadku zmuszeni byli opuścić kraj.
Kolejne konflikty doprowadziły na początku XVII w. do powstania dwóch wrogich ugrupowań: Unii Protestanckiej (1608 r.) i Ligi Katolickiej (1609 r.), a w konsekwencji do wybuchu krwawej i wyniszczającej wojny trzydziestoletniej w latach 1618–1648.
Na XVII-wiecznej rycinie ukazani zostali najważniejsi przedstawiciele reformacji, zasiadający przy wspólnym stole, autor anonimowy. W centrum widoczny Marcin Luter, po jego prawej stronie siedzi Jan Kalwin. Czy rycina jest autorstwa zwolennika czy przeciwnika reformacji? Odpowiedź uzasadnij. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Na tle Europy Zachodniej sytuacja wyznaniowa w Polsce wyglądała nieco lepiej. Polscy innowiercy cieszyli się prawami zagwarantowanymi aktem konfederacji warszawskiej, choć z czasem bywały one kwestionowane przez radykalnych katolików. Formalnie jednak, aż do utraty niepodległości w 1795 r., akt konfederacji był prawem, którego przestrzegać zobowiązywał się każdy z władców podczas koronacji. Innowiercy brali też czynny udział w debacie publicznej, tworząc najsłynniejsze dzieła epoki.
Mikołaj Rej, powszechnie określany jako „ojciec literatury polskiej” poeta i prozaik epoki renesansu, a także poseł na Sejm I Rzeczypospolitej i teolog, był kalwinem (choć doszedł do tego wyznania poprzez luteranizm). Andrzej Frycz Modrzewski, który sprowadził do Polski bibliotekę najważniejszego myśliciela epoki, Erazma z Rotterdamu, wprawdzie przyjął niższe święcenia kapłańskie jako katolik, ale pod koniec życia zbliżył się do radykalnego skrzydła polskich protestantów – braci polskich.
Światłe idee Frycza Modrzewskiego znacznie wyprzedziły epokę - postulował on oparcie państwa na sprawiedliwym prawie i sądach, którym podlegać miał, w szczególnym przypadku, nawet król. Jego traktat Commentariorum de Republica emendanda czyli O naprawie Rzeczypospolitej, wydany w 1551 r. w Krakowie, czytano całej ówczesnej Europie; szybko też został przetłumaczony na język niemiecki, francuski, hiszpański i rosyjski.
który zresztą — nawet w okresie największych triumfów reformacji — nie przestał być wyznaniem panującym.
W 1550 r. Jan Łaski Młodszy, znany za granicą jako John a Lasco, najwybitniejszy polski działacz reformacji, został mianowany przez króla Edwarda VI superintendentem zborów cudzoziemskich w Londynie. Źródło: domena publiczna.
Protestantyzm wpłynął pozytywnie na rozwój polskiej kultury, przyczyniając się m.in. do rozkwitu narodowego piśmiennictwa. Towarzyszył temu rozwój drukarni, wydających Pismo Święte oraz utwory polemiczne w języku polskim.
Różnowiercy stworzyli sieć szkół średnich, z najważniejszymi akademiami braci polskich w Rakowie i braci czeskich w Lesznie oraz gimnazjami luterańskimi w Toruniu i Gdańsku. W Lesznie wykładał wybitny pedagog Jan Ámos Komenský, należący do sporej rzeszy imigrantów wyznaniowych, którzy jeszcze w pierwszej połowie XVII w. przybywali do Rzeczypospolitej z Czech oraz Niemiec, znajdując w niej bezpieczny azyl.
Innowiercom, osiadłym w Wielkim Księstwie Litewskim, protekcję wyznaniową zapewniła kalwińska gałąź rodu Radziwiłłów, w luterańskich miastach Prus Królewskich stroną szykanowaną, dla odmiany, była często katolicka mniejszość.
W XVI w. na zachodzie Europy zyskał znaczny rozgłos Jan Łaski (znany tam jako John a Lasco), najwybitniejszy polski działacz reformacji, humanista, pisarz, tłumacz i dyplomata sekretarz króla Zygmunta I Starego. Należał też do organizatorów zborów ewangelickich w Anglii i wschodniej Fryzji, był twórcą Kościoła kalwińskiego w Rzeczpospolitej. Jan Łaski Młodszy to jedyny polski działacz reformacji o znaczeniu europejskim, który został upamiętniony na Pomniku Reformacji w Genewie. Ważne są też jego zasługi dla dla rozwoju polskiego języka literackiego i piśmiennictwa oraz dla polskiego humanizmu i tradycji
demokratycznych. W 1603 r. jako autor trafił do pierwszego polskiego indeksu ksiąg zakazanych, powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego.
W następnym stuleciu w Niderlandach, Niemczech i Anglii czytywano pisma braci polskich — Samuela Przypkowskiego, Jonasza Szlichtynga, Andrzeja Wiszowatego — tłoczone w kraju, a później na emigracji, głównie w Amsterdamie. Zawarte w nich postulaty racjonalnego podchodzenia do spraw wiary oraz rozdziału funkcji Kościoła od zadań państwa wywarły pewien wpływ na kształtowanie się idei wczesnego oświecenia.
Okres renesansu to złoty wiek polskiej kultury. Rozwijała się nauka (wkład m.in. Mikołaja Kopernika – odkrycie systemu heliocentrycznego) i literatura, ale Polska nie ustępowała reszcie Europy choćby w dbałości o wprowadzanie nowych architektonicznych założeń. Zygmunt Stary zadbał o rozbudowę Zamku Królewskiego na Wawelu, który stał się wzorcowym przykładem polskiej architektury renesansowej. Dwór królewski odwiedzali też włoscy humaniści i artyści, których sprowadzała pochodząca z Italii królowa Bona. Magnackie rody inwestowały w modernizację (albo budowę od podstaw) swoich siedzib, np. w Czersku, Golubiu czy Gniewie. Rozwijały się miasta, zwłaszcza Poznań, Gdańsk, Kalisz oraz Sandomierz – powstawały zdobne mieszczańskie kamienice i ratusze, a także liczne kościoły.
Zamek Królewski na Wawelu – widok na dziedziniec zewnętrzny i katedrę. Zwróć uwagę na pokrytą złotą kopułą Kaplicę Zygmuntowską; jest ona jednym z najwspanialszych przykładów florenckiej architektury renesansowej poza Włochami. Źródło: FotoCavallo, licencja: CC BY 3.0.
Źródło: Maciej Ukleja, licencja: CC BY-SA 4.0.
antropocentryzm
(gr. anthropos – człowiek i łac. centrum – środek) – pogląd filozoficzny i religijny, zgodnie z którym człowiek stanowi centrum i cel Wszechświata; prekursorami antropocentryzmu poznawczego byli sofiści, od ich przedstawiciela – Protagorasa (480‐410 p.n.e.) pochodzi określenie: „człowiek jest miarą wszechrzeczy”
arianizm
nauka teologiczna Ariusza (zm. w 336 r.) dotycząca natury związku O jca i Syna w chrześcijańskiej doktrynie Trójcy Świętej, zapoczątkowana w Aleksandrii w IV w.; odrzuca dogmat Trójcy Świętej
kontrreformacja
(łac. contra - przeciw, reformatio - przekształcenie); ruch w Kościele katolickim zapoczątkowany przez Sobór Trydencki, będący reakcją na reformację i dążący do wewnętrznej naprawy Kościoła; jej realizatorzy dbali o wykształcenie i moralność duchownych oraz szerzyli katechizm i nawoływali wiernych do wzmożonej pobożności
mecenat
opieka nad artystami i finansowanie ich działalności przez miłośników sztuki lub fundatorów i kolekcjonerów; określenie pochodzi od imienia Mecenasa, żyjącego w I w. p.n.e. opiekuna pisarzy rzymskich
reformacja
(łac. reformatio - przekształcenie) ruch religijno‐polityczno‐społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI w., mający na celu odnowę chrześcijaństwa; doprowadził do rozbicia Kościoła zachodniego na szereg odłamów nieuznających autorytetu papieża
tumult
zamieszki, rozruchy
renesans, reformacja, kontrreformacja, luteranizm, kalwinizm, Rzeczpospolita, protestantyzm, renesans w Polsce, odrodzenie w Polsce
Dzieje Polski, pod red. J. Topolskiego, Warszawa 1977.
Grzybowski S., Wielka historia Polski, t. 4, Dzieje Polski i Litwy (1506–1648), Kraków 2000.
Bartel O., Jan Łaski, „Mówią Wieki” 5/1960.
Jaworski R., Polski złoty XVI wiek, „Mówią Wieki” 9/2015.
Sołtan A., Kultura umysłowa Warszawy w XVI wieku, „Mówią Wieki” 8/1973.
Film + Sprawdź się
Polecenie 1
Zapoznaj się z filmami i wykonaj kolejne polecenia.
Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/Dmvb0jlIV
Film opowiadający o renesansie w Polsce i związkach z reformacją i renesansem europejskim.
Polecenie 2
Wyjaśnij, dlaczego renesans rozkwitł w Polsce za panowania Zygmunta Starego.
Twoja odpowiedź
Polecenie 3
W jaki sposób szlachta wpływała na propagowanie włoskiego renesansu w Polsce?
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dmvb0jlIV
Film opowiadający o renesansie w Polsce i związkach z reformacją i renesansem europejskim.
Polecenie 4
Opisz wpływ protestantyzmu na polską kulturę w XVI wieku.
Twoja odpowiedź
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 2
Przyjrzyj się ilustracji przedstawiającej przebieg mszy świętej we wczesnej epoce nowożytnej w kościele protestanckim. Wyjaśnij po czym można odróżnić mszę od takiej w kościele katolickim.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 3
Przeanalizuj poniższe ilustracje przedstawiające zabytki architektury w Polsce, a następnie wykonaj polecenie.
Źródło A
Ratusz w Poznaniu Źródło: Radomil, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Źródło B
