Pobierz Republika rzymska i jej podboje i więcej Ćwiczenia w PDF z Historia tylko na Docsity!
Republika rzymska i jej podboje
Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Film + Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Arystoteles, Ustrój polityczny Aten. Cytat za: Sławomir Sprawski, Grzegorz Chomicki, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 102. Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, tłum. W. Strzelecki, ks. I, rozdz. 43. Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, oprac. M. Brożek, tłum. A. Kościółek, ks. III, rozdz. 26, Wrocław 1968.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Twoje cele
Scharakteryzujesz, jak rodziła się republika rzymska. Wytłumaczysz, dlaczego pewien patrycjusz stał się wzorem Rzymianina. Przeanalizujesz, w jaki sposób rozrastały się tereny republiki rzymskiej i jak Rzym z jednego miasta stał się imperium.
Przeczytaj
Republika rzymska
Najwyższą władzę sprawowali dwaj urzędnicy, których z czasem zaczęto nazywać konsulami. Dowodzili oni wojskiem i pełnili funkcje sędziów, a wybierało ich na okres jednego roku zgromadzenie obywatelskie, zwane komicjami centurialnymi. Miało ono charakter wojskowy. Obywatele zbierali się za miastem, na Polu Marsowym, czyli w miejscu poświęconym bogu wojny Marsowi. Zgromadzenie podzielone było na centurie (setki), tak jak armia rzymska. Każda centuria dysponowała jednym głosem. Najbogatsi obywatele wystawiali najwięcej centurii i w związku z tym mieli przewagę na komicjach.
W sytuacjach nadzwyczajnego zagrożenia jeden z konsulów powoływał dyktatora – urzędnika, który przez pół roku sprawował najwyższą władzę w Rzymie. Państwowy kult bogów nadzorował obieralny najwyższy kapłan (łac. pontifex maximus).
Duże znaczenie w państwie miał senat (łac. senatus – dosł. rada starców). Według tradycji była to rada powołana do życia przez Romulusa, złożona z przywódców rodów arystokratycznych. Nazywano ich ojcami (łac. patres) i stąd wzięło się określenie arystokracji rzymskiej – patrycjusze.
Wraz z wprowadzeniem republikańskiej formy rządów w Rzymie wykształciło się poczucie wolności podobne do greckiego. Obalenie ostatniego, złego, króla i wprowadzenie republiki uznano za akt wyzwolenia ludu rzymskiego. Rzymianie czuli wstręt do królestwa i gardzili ludami żyjącymi pod władzą królów, uważając je za zniewolone. W społeczeństwie rzymskim ważną rolę odgrywał etos obywatelski. Kluczowym dla niego pojęciem była cnota (łac. virtus). W określeniu tym mieściły się postulowane cechy prawdziwego Rzymianina: męstwo, skromność, pracowitość i surowość obyczajów, poświęcenie dla dobra publicznego. Zewnętrznym znakiem przynależności do wspólnoty obywatelskiej był specjalny strój – toga.
Model starożytnego Pola Marsowego w ok. 300 r. W czasach republiki powstawały tu świątynie, ale intensywna zabudowa tego terenu zaczęła się w I w. p.n.e., po tym, jak część Pola Marsowego została wystawiona na sprzedaż (aby uzyskać pieniądze na wojnę z królem Pontu Mitrydatesem). Źródło: Joris, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Liwiusz jako najważniejsze składniki surowości obyczajów Cyncynata wymienia ubóstwo, połączone z pogardą dla bogactw, i skromność, polegającą na samodzielnym wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej. Dzięki takim kwalifikacjom moralnym Cyncynat odniósł świetne zwycięstwo, odbył wspaniały triumf, a następnie złożył urząd dyktatora i powrócił do domu uprawiać rolę.
Alexandre Cabanel, Cyncynat przyjmuje delegację senatorów rzymskich, 1843 r. Czy wydarzenie przedstawione na obrazie zgadza się z opisem Liwiusza? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Patrycjusze i plebejusze – ewolucja ustroju republikańskiego
Po obaleniu monarchii większość religijnych prerogatyw (praw i przywilejów) przejęli od królów patrycjusze, przede wszystkim przeprowadzanie auspicjów. Zarówno funkcje kapłańskie, jak i liczna klientela oraz majątek pozwalały im monopolizować władzę w państwie. Wywołało to sprzeciw tych, którzy nie zaliczali się do elitarnego grona rodów patrycjuszowskich. W 494 r. p.n.e. niezadowoleni obywatele opuścili miasto i zawiązali święte sprzysiężenie nazwane później pierwszą secesją plebsu (plebs - słowo o niejasnym znaczeniu, prawdopodobnie urobione od populus – lud). Spośród swojego grona wybrali
łopacie kopał rów czy też orał. W każdym razie pewną jest rzeczą, że wykonywał jakąś pracę wieśniaczą. Po wzajemnej wymianie pozdrowień prosili go, żeby ku szczęściu własnemu i rzeczypospolitej włożył togę i wysłuchał poleceń senatu. Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, oprac. M. Brożek, tłum. A. Kościółek, ks. III, rozdz. 26, Wrocław
dwóch przedstawicieli – trybunów. Mieli oni bronić sprzysiężonych przed samowolą i nadużyciami konsulów. Trybuni zostali uznani za świętych i nietykalnych. Tym, którzy ośmieliliby się naruszyć ich nietykalność, uczestnicy sprzysiężenia grozili śmiercią. Patrycjusze starali się zwalczać plebejuszy, organizacja plebejska stała się bowiem czymś w rodzaju państwa w państwie, sprzysiężeniem bojkotującym albo czynnie zwalczającym niewygodne dla siebie przedsięwzięcia urzędników państwowych.
Pierwsza secesja (odłączenie się) plebejuszy w 494 r. p.n.e., rycina autorstwa Bartolomea Barlocciniego z 1849 r. Wskaż skonfliktowane strony. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
W pierwszej połowie V w. p.n.e. w Rzymie toczyły się krwawe walki wewnętrzne. Kompromis został osiągnięty w latach 451–449 p.n.e. dzięki zupełnie nadzwyczajnym działaniom. Specjalna komisja, złożona z dziesięciu mężów, dokonała pierwszego spisu prawa rzymskiego (na 12 tablicach – stąd nazwa: Prawo dwunastu tablic; zobacz ilustrację interaktywną poniżej). Drobiazgowo określało ono procedury sądowe, żeby położyć kres samowoli patrycjuszowskich sędziów. W prawie rzymskim ukształtowała się zasada nadrzędności prawa w życiu publicznym i prywatnym. Rządzący, podobnie jak rządzeni, powinni działać w ramach prawa i sami musieli mu się podporządkować. Rzymianie stworzyli stosowany do dziś wzorzec postępowania sądowego. Funkcje oskarżyciela, sędziego i obrońcy zostały konsekwentnie rozdzielone. Zasadą prawa rzymskiego było również domniemanie niewinności oskarżonego. Dopiero racjonalne i bezstronne rozważenie dowodów winy i uznanie ich za przekonujące mogły prowadzić do zasądzenia wyroku skazującego.
możliwości mobilizacyjne armii rzymskiej. Po opanowaniu Italii spis obywateli wykazał 287 tys. mężczyzn zobowiązanych do służby wojskowej. Zwycięskie wojny bardzo wzbogacały państwo rzymskie. Republika mogła wystawiać liczniejsze armie i rzucać wyzwanie coraz bogatszym i silniejszym przeciwnikom. Rozbudowa imperium stała się głównym wyznacznikiem polityki rzymskiej.
Zwycięscy wodzowie rzymscy otrzymywali prawo do triumfu, czyli wyjątkowo uroczystego wjazdu do Rzymu na rydwanie, przy którym kroczyli pojmani w niewolę wodzowie nieprzyjacielskiej armii. Odbycie triumfu było marzeniem każdego z dowódców. Począwszy od II w. p.n.e., zwłaszcza zaś w okresie cesarstwa, dla uświetnienia, a zarazem uwiecznienia triumfu, wznoszono również łuki triumfalne.
Łuk triumfalny wzniesiony w Rzymie w 315 r. n.e. przez cesarza Konstantyna. Upamiętnia on zwycięstwo nad Maksencjuszem, które utorowało Konstantynowi drogę do godności cesarskiej. Wyjaśnij, w jakim celu budowano łuki triumfalne. Źródło: Radomil, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Na drodze do dalszych podbojów, wykraczających już poza Italię, stanęła Kartagina – wielkie miasto kupieckie i mocarstwo morskie, kolonia Fenicjan. Rzymianie stoczyli z nią trzy wojny punickie. Najcięższa okazała się druga z nich (218–201 r. p.n.e.), w trakcie której genialny wódz kartagiński Hannibal postanowił przenieść działania wojenne do Italii i śmiertelnie zagroził samemu Rzymowi. W tej sytuacji
uwidoczniła się organizacyjna spoistość państwa i determinacja społeczeństwa.
Pomimo druzgocących klęsk w bitwach z wojskami Hannibala Rzym wystawiał armię za armią. Siła republiki brała się z jej wielkiego potencjału demograficznego – ogromnej, jak na warunki starożytne, liczby obywateli.
Po pokonaniu Kartaginy Rzymianie stali się niekwestionowanymi panami zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Na wyspach (Sycylii, Sardynii i innych), w Afryce, Hiszpanii i Galii zorganizowali prowincje swojego państwa. Do końca I w. n.e. także hellenistyczny Wschód padł ofiarą Rzymian. Morze Śródziemne stało się wewnętrznym morzem Imperium Romanum.
Słownik
komicja centurialne
zgromadzenie obywatelskie, w trakcie którego wybierano dwóch konsulów; komicja stanowiły prawo (głosowanie ustaw) i osądzały w sprawach najwyższych i natury politycznej
konsul
w starożytnym Rzymie: jeden z dwu najwyższych urzędników republiki sprawujących władzę cywilną i wojskową
patrycjusze
(z łac. patricii – posiadający ojców) najwyższa warstwa społeczna w starożytnym Rzymie
Kato Starszy (234–149 p.n.e.). Już współcześni mu Rzymianie uważali, że realizuje on ideał obywatela i polityka rzymskiego, słynął bowiem z surowości obyczajów i bezkompromisowych sądów. Pod koniec życia Kato stał się gorącym zwolennikiem zupełnego unicestwienia Kartaginy. Każde swoje przemówienie, niezależnie od podejmowanego tematu, kończył stwierdzeniem: „ Ceterum censeo Carthaginem delendam esse” – „Poza tym uważam, że Kartagina powinna zostać zniszczona”. W ten sposób przyczynił się do wszczęcia III wojny punickiej. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Mapa interaktywna
Polecenie 1
Zapoznaj się z poniższą mapą, a następnie wykonaj polecenia.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2
Na podstawie tekstów źródłowych oraz mapy opisz rozwój terytorialny Rzymu między VI a III wiekiem p.n.e. Podziel go na najważniejsze etapy i wymień ludy, z jakimi Rzymianie toczyli wojny.
Polecenie 3
Odnosząc się do ostatniego z cytowanych powyżej źródeł, wytłumacz znaczenie powiedzenia „pyrrusowe zwycięstwo”.
Film + Sprawdź się
Polecenie 1
Zapoznaj się z filmem, a następnie wykonaj kolejne polecenia.
Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DS CCKEy
Film dotyczy republiki rzymskiej.
Polecenie 2
Wyjaśnij, dlaczego sojusznicy Rzymu zbrojnie występowali przeciwko republice.
Polecenie 3
Opisz, jakimi przywilejami cieszył się obywatel republiki rzymskiej.
Twoja odpowiedź
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 2
Na podstawie tekstu z poprzedniego ćwiczenia oraz przytoczonego niżej tekstu źródłowego porównaj urządzenie społeczeństwa ateńskiego z czasów Solona i społeczeństwa rzymskiego po reformach Serwiusza Tulliusza.
Arystoteles
Ustrój polityczny Aten
[W wyniku reform Solona] do klasy pentakosjomedymnów musieli być zaliczeni ci, którzy ze swego majątku mieli co najmniej 500 miar plonów suchych i płynnych razem, do hippeis ci, którzy ich mieli 300 lub też, jak twierdzą niektórzy, mogli utrzymać konia. […] Do klasy zeugitów należeli ci, którzy mieli 200 miar plonów obu rodzajów, wszyscy inni zaliczali się do klasy tetów, którzy nie mieli dostępu do żadnego urzędu.
Źródło: Arystoteles, Ustrój polityczny Aten. Cytat za: Sławomir Sprawski, Grzegorz Chomicki, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 102.
Twoja odpowiedź
難
Dla nauczyciela
Autor: Joanna Kalinowska
Przedmiot: Historia
Temat: Republika rzymska i jej podboje
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum
Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:
- charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnienim roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;
- omawia charakter ekspansji rzymskiej i wyjaśnia ideę imperium rzymskiego; Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
- charakteryzuje organizację armii oraz etapy ekspansji rzymskiej;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
opisuje genezę republiki rzymskiej oraz jej ewolucję; charakteryzuje instytucje i urzędy republiki; wymienia etapy podboju prowadzonego przez Rzym w wiekach V–III p.n.e.; wyjaśnia, w jaki sposób Rzym z miasta stał się imperium.
Strategie nauczania:
- Nauczyciel poleca uczniom, aby krótko omówili, w jaki sposób powstała republika rzymska. Może ukierunkowywać ich dodatkowymi pytaniami, np.: Kto sprawował władzę i jakie były urzędy? Kim byli plebejusze i patrycjusze? W jaki sposób zmieniał się dostęp do praw wśród społeczeństwa rzymskiego? Jakie były cnoty obywatela rzymskiego? Dlaczego Rzymianie nieufnie podchodzili do instytucji monarchii? Wybrani uczniowie udzielają odpowiedzi, prowadzący może je poprawiać oraz uzupełniać.
- Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją, a dotyczących podbojów republiki rzymskiej. Poleca wybranej osobie (lub ochotnikowi) zaprezentowanie swojej pracy przed resztą klasy. Po prezentacji uczniowie krótko o niej dyskutują, dodają informacje, które ich zdaniem warto uwzględnić. Prowadzący może korygować odpowiedzi i uzupełniać informacje.
- Skoro zaprezentowane zostały etapy podboju Półwyspu Apenińskiego, nauczyciel poleca uczniom, aby przeszli do poleceń związanych z mapą interaktywną. Uczniowie w parach wykonują polecenie 2: wskazują niepasującą mapę i uzasadniają swój wybór. Proponują również swoje wyjaśnienie powiedzenia „pyrrusowe zwycięstwo” (polecenie 3). Nauczyciel może do przedstawienia odpowiedzi wybrać jedną lub dwie pary.
- Praca z drugim multimedium („Film + Sprawdź się”). Nauczyciel prosi uczniów, aby zapoznali się z poleceniami do filmu, a następnie odtwarza nagranie. Po jego zakończeniu poleca, aby uczniowie indywidualnie przygotowali odpowiedzi, po czym wskazana (lub wylosowana) osoba przedstawia ją na forum klasy. Pozostali uczniowie mogą dopowiadać informacje, które uważają za istotne.
Faza podsumowująca:
- Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście wyświetlonych treści prosi uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach nauczyłem się/nauczyłam się…
- Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.
Praca domowa:
- Wykonaj ćwiczenia nr 1 i 2 z sekcji „Film + Sprawdź się”.
Materiały pomocnicze:
G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, tłum. A. Gierlińska, Poznań 1991.
M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna, t. 1– 2, tłum. J. Schwakopf, Warszawa 1992.
A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.
J. Ciechanowicz, Rzym – ludzie i budowle, Warszawa 1989.
M. Kuryłowicz, Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie, Lublin 1994.
J. Heurgon, Rzym i świat śródziemnomorski, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1973.
Wskazówki metodyczne:
Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa interaktywna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.
