Rodzina - Notatki - Socjologia, Notatki z Socjologia

Pobierz Rodzina - Notatki - Socjologia i więcej Notatki w PDF z Socjologia tylko na Docsity!

Rodzina

Grupa pierwotna to grupy społeczne do której jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względną trwałość, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany (na te cechy wskazywał Charles Cooley). Komunikowanie się członków Charles H. Cooley nazywany jest jednym z ojców psychologicznego, humanistycznego nurtu w światowej socjologii. W swej twórczości poruszył problemy społeczeństwa, jednostki, rozwoju osobowości, analizy grup pierwotnych i in.grupy jest intensywne, interakcje maja charakter osobisty i bezpośredni, twarzą w twarz. Pojęcie grupy pierwotnej wprowadził do socjologii amerykański socjolog Charles Horton Cooley, jeden z pierwszych przedstawicieli tej dyscypliny w USA. Według jego definicji grupa pierwotna to grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej: względna trwałość bezpośrednie kontakty mała liczebność niewyspecjalizowany charakter kontaktów względna zażyłość uczestników. Cechy te w różnym stopniu decydują o specyfice grupy pierwotnej. Względna trwałość jest warunkiem niezbędnym do nazwania jakiejkolwiek zbiorowości grupą. Bezpośrednie kontakty i mała liczebność są ze sobą ściśle powiązane, albowiem tylko w nielicznych grupach jej członkowie są w stanie bezpośrednio się komunikować. O szczególnym charakterze grupy pierwotnej świadczy niewyspecjalizowany charakter kontaktów- oznacza to, że dla członków grupy nie jest ważne wykonywane zadanie, ale to z kim się je wykonuje, oraz względna zażyłość uczestników, która wytwarza się właśnie przez kontakty.Cooley przedstawił trzy typy małych zbiorowości społecznych, które zaliczył do grup pierwotnych:

1. rodzina- grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa; instytucja rodziny jest bardzo podobna na całym świecie; dawniejsza nauka podkreślała jej różnice w kulturach, przez co nie postrzegaliśmy jej jako instytucji uniwersalnej;
2. dziecięca grupa zabawowa- grupa oparta na stosunkach przyjaźni; dzieci koło 12 roku życia często silniej angażują się w przyjaźń niż w rodzinę; łatwiej znoszą niesprawiedliwość w grupie zabawowej niż w rodzinie; jest to również grupa uniwersalna; w niej młodzi ludzie uczą się postępować zgodnie ze swymi własnymi postanowieniami;
3. społeczność lokalna- grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich; od czasu założenia pierwszych osad do powstania miast przemysłowych odgrywała ona główną rolę w życiu uczuciowym ludzi; była sferą sympatii i wzajemnej pomocy; dziś człowiek ma już większą sieć kontaktów i sąsiedzi to często obcy ludzie. Grupy wymienione wyżej uważał Cooley za grupy pierwotne ze względu na ich podstawową rolę w rozwoju osobowości

i w socjalizacji pierwotnej. Jak pisał są one pierwotne w wielu znaczeniach, ale przede wszystkim w tym, że mają zasadniczy wpływ na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki. Grupy te są pierwszymi zbiorowościami, z jakimi spotyka się człowiek w swoim życiu. Przez nie zostaje wprowadzony do pozostałych zbiorowości.Więź społeczna w grupach pierwotnych oparta jest na stosunkach społecznych osobowych, a nie instytucjonalnych. Jednostka w grupie pierwotnej występuje w całej swej osobowości, płaszczyzny obcowania są tu wielorakie. Panujące w grupach pierwotnych zażyłe stosunki osobowe i niewyspecjalizowane kontakty sprawiają, że uczestniczenie w nich zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychologiczne człowieka. Przynależność do nich daje poczucie więzi, koleżeństwa, bycia lubianym, akceptowanym, pozwala czuć się bezpiecznie i zapewnia ogólne, dobre samopoczucie. Jak stwierdził jeden z socjologów: to one przede wszystkim zakotwiczają nas w społeczeństwie, bez nich czujemy się osamotnieni i zagrożeni. Poza tymi uniwersalnymi grupami istnieją inne rodzaje grup pierwotnych: grupa przyjaciół, klasa szkolna, grupa studencka, zespół roboczy, towarzystwa, kluby, gangi itp. Wspólne poglądy i wspólna aktywność sprzyjają powstaniu zażyłości.Małe grupy o charakterze grup pierwotnych pośredniczą w komunikowaniu się jednostki z makrostrukturalnym poziomem życia społecznego. Działają również z jednej strony jako przekaźnik, a z drugiej filtr komunikatów płynących z makrostrukturalnego poziomu. Pośredniczącą rolę małych grup ujawniło wiele badań na zachowaniami wyborczymi, oddziaływaniem środków masowego przekazu, a także armią. Okazało się, że na zachowania wyborcze mają wpływ nie tylko czynniki makrostrukturalne, takie jak przynależność klasowa, wysokość dochodu, zawód, religia itp., ale również małe grupy, do których jednostki należą. Oddziaływanie treści przekazywanych przez środki masowego przekazu w dużej mierze zależy od ich przyjęcia opiniotwórczych członków małej grupy. Z kolei badania nad armią dowiodły, że żołnierze w sytuacji zagrożenia pozostawali na polu walki nie ze względu na posłuszeństwo wobec rozkazów, ani przywiązanie do wartości patriotycznych, ale przede wszystkim z powodu lojalności wobec towarzyszy broni z tej samej jednostki wojskowej, których nie potrafili pozostawić na pastwę losu.Z perspektywy biologii ewolucyjnej małe grupy o charakterze grup pierwotnych stanowią naturalne środowisko człowieka. Przez tysiąclecia istnienia gatunku ludzkiego były formą organizacji społecznej, która zapewniała człowiekowi przetrwanie. Do uczestniczenia w takich grupach zaprogramowała nas ewolucja o potrzeba ta jest naszym dziedzictwem ewolucyjnym.

wzorce i zasady współżycia, a także utożsamia się ze swoim najbliższym otoczeniem, szukając w nim miejsca dla siebie. Jest wspólnotą opartą na miłości i wolnym wyborze dwóch osób pragnących dawać początek życiu i uzupełniać się we wzajemnej miłości. Stanowi związek wyłączny i trwały, bo tylko ona daje swoim członkom poczucie bezpieczeństwa, pewności jutra i świadomości, że jest się kochanym. TYPY RODZIN ZE WZGLĘDU NA KRTYTERIUM:

1. WIELKOŚĆ: Nuklearna- oznacza, że tworzą ją dwa pokolenia tj. rodzice i dzieci. Z czasem usamodzielnione dzieci pozostawiają rodziców samych, co stwarza poważne problemy socjalne- opieki nad ludźmi starszymi. Dlatego też szybko rozwija się geriatria- dziedzina medycyny zajmującej się osobami w podeszłym wieku. W społeczeństwach Europy i Ameryki Północnej pojęcie rodziny nuklearnej jest coraz bardziej powszechne. Rozszerzona (głównie na wsi)- obejmująca kilka gospodarstw zespolonych więzią rodzinną i utrzymującą ze sobą bliskie kontakty. Wielka i ród- ród to grupa społeczna oparta na wspólnocie krwi, obejmująca rodziny wywodzące swe pochodzenie od wspólnego przodka, mające wspólną nazwę (nazwisko, pochodzenie, herb), mówiące tym samym dialektem; więź wewnętrzną rodu w okresie pierwotnym stanowiło pochodzenie macierzyste, a w bardziej rozwiniętych ustrojach pochodzenie ojcowskie.
2. RODZAJ MAŁŻEŃSTWA: Małżeństwo endogamiczne- endogamia (endon- wewnątrz , gameo- zawieram małżeństwo ) to kulturowa reguła nakazująca jednostce zawieranie małżeństw (dobieranie sobie partnera) wewnątrz własnej grupy, w celu zabezpieczenia jej przed utratą członków, wzmocnienia izolacji i utrzymania odrębności. Endogamia występuje zazwyczaj w społeczeństwach uwarstwionych, służy względom prestiżowym i utrwala zróżnicowanie etniczne. Endogamia w małej grupie prowadzi do związków między bliskimi krewnymi biologicznymi. Występuje zarówno w społecznościach martylinearnych i patrylinearnych. Jako przykłady endogamii można podać rodziny królewskie, ortodoksyjnych Żydów, a także kasty hinduskie. Dobór takiego małżeństwa odbywa się często na zasadzie przeznaczenia sobie z góry pewnych osób lub na zasadzie pierwszeństwa. Do tych ostatnich należy np. lewirat i sororat. Inne bardziej skomplikowane zwyczaje to np. tzw. Małżeństwo kuzynowskie na krzyż , polegające na tym ,że mężczyzna bierze za żonę wujeczną siostrę lub inną kobietę o tym samym stopniu pokrewieństwa. W niektórych kulturach środkowej Australii mężczyzna może ożenić się także z wnuczką brata babki ze strony matki (lub kobietą o tym samym stopniu pokrewieństwa), jednak małżeństwa kuzynowskie to starszy zwyczaj. Bardzo rzadko natomiast jest małżeństwo między równoległymi

krewnymi , czyli dziećmi dwojga braci lub dwóch sióstr. Małżeństwo egzogamiczne- egzogamia to reguła nakazująca jednostce wybierać sobie małżonka poza grupą, do której należy. Jest przeciwnością endogamii. Pewne formy egzogamii modą czasem powstawać wewnątrz społeczności endogemicznych, jako np. egzogamia rodowa. Egzogamię tłumaczy się względami biologicznymi (skutki związków między krewnymi) i społecznymi (chęć wymiany między grupami rodzinnymi).

3. POKREWIEŃSTWO: Matrylinearne- matrylinearny system pokrewieństwa w antropologii to system pokrewieństwa, w którym dzieci automatycznie po urodzeniu włączone są do grupy matki i pozostają jej członkami przez całe życie (zasada matrylinearności). Przekłada się to np. na dziedziczenie nazwisk rodowych, przywilejów po matce, dziedziczenie majątku po krewnym po matce (np. po jej bracie) itp. W systemach matrylinearnych pokrewieństwo oraz wspólnych przodków ustala się idąc po linii matki ( po kądzieli ). W skrajnych przypadkach biologiczny ojciec dziecka nie jest nawet uznawany za krewnego swoich dzieci, a członkowie jego rodziny mogą wchodzić w związki małżeńskie z jego dziećmi. Na podstawie badań ponad pięciuset społeczeństw na całym świecie stwierdzono, że system matrylinearny występuje średnio 3 razy rzadziej niż patrylinearny system pokrewieństwa. Przykładami społeczeństw o strukturze matrylinearnej są Trobriandczycy, Indianie Pueblo, Hopi, Irokezi lub Lhopu. Patrylinearne- patrylinearny system pokrewieństwa to również w antropologii system pokrewieństwa, w którym dzieci automatycznie po urodzeniu włączane są do grupy ojca i pozostają jej członkami przez całe życie (zasada patrylinearności). Przekłada się to np. na dziedziczenie nazwisk, przywilejów, majątku itp.- po krewnych ze strony ojca, a nie matki (t.j. nie tylko od samego ojca). Współcześnie społeczeństwa europejskie nie są patrylinearne- występuje obustronne dziedziczenie (dziedziczenie bilateralne- dziedziczenie po linii ojca i matki) i ustalanie pokrewieństwa- ale mają tendencję do patrylinearyzmu (np. dziecko otrzymuje nazwisko po ojcu).
4. LICZBA OSÓB ŻYJĄCYCH W MAŁŻEŃSTWIE: Monogamia- małżeństwo jednego mężczyzny i jednej kobiety. Współcześnie najpopularniejszy typ małżeństwa rozpowszechniony wraz z ekspansją cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Poligamia- w odróżnieniu od monogamii, jest to forma małżeństwa, w której osób jednej płci może być więcej. Może to być zatem związek mężczyzny z wieloma kobietami (poligynia) lub związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami (poliandria). Badania antropologiczne wykazały, że ta forma związku małżeńskiego była typowa dla ludów rolniczych. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że w społecznościach określanych mianem poligamicznych, większość

więzieniu, choroba i długotrwały pobyt w szpitalu) Rodzinasamotnej matki, samotnego ojca.

7. LICZBA DZIECI: Małodzietna (1,2,3) Wielodzietna (4 i wyżej)
8. STOSUNEK DO PRACY ZAWODOWEJ Tradycyjna- ojciec pracuje zawodowo, matka zajmuje się domem. Rodzina, w której dwoje małżonków pracuje zawodowo, a domem zajmuje się osoba trzecia. Rodzina, w której oboje pracują i jednocześnie zajmują się domem. Każda rodzina (nieulegająca rozbiciu) przechodzi określone fazy rozwojowe, tzw. cykle życia rodzinnego:

1. Małżeństwo przed urodzeniem pierwszego dziecka- podczas tej fazy małżonkowie przystosowują się do siebie. Tworzą wspólny system nawyków. Tworzą silną i trwałą więź, która jest elementem sukcesu małżeństwa.
2. Małżeństwo z dziećmi w wieku przedszkolnym- w tej fazie następuje przeorganizowanie trybu życia rodziny. Obowiązki rodzicielskie zmieniają układ więzi rodzinnych. Fakt posiadania dzieci wiąże rodziców nakładając na nich obowiązki, które muszą wspólnie wykonywać.
3. Małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym- charakterystyczne dla tej fazy jest tworzenie się stosunków i relacji między rodzicami i dziećmi. Ma to związek z wychowaniem, a w późniejszym czasie z przygotowaniem dzieci do rozpoczęcia samodzielnego życia.
4. Małżonkowie, których dzieci usamodzielniły się życiowo i odeszły- faza ta rozpoczyna się w momencie usamodzielnienia się ostatniego dorosłego dziecka. Następuje wówczas przeorganizowanie życia, zmienia się hierarchia wartości i celów.Prawidłowe funkcjonowanie związku we wszystkich wyżej wymienionych fazach świadczy o spójności rodziny. Oczywiście analizując cykle życia rodzinnego, nie można pominąć sytuacji i okoliczności stwarzających napięcia i konflikty. Są one istotną przeszkodą w osiągnięciu sukcesu i mogą utrudnić funkcjonowanie małżeństwa oraz rodziny. Przyczynami takich napięć mogą być: niezgodność charakterów, niezgodność dążeń i ambicji partnerów, rozbieżność wzorów kulturowych wniesionych do małżeństwa lub utrudniające zaspakajanie potrzeb życia rodzinnego- warunki ekonomiczne. Inną podstawę mają napięcia i konflikty zachodzące między rodzicami i dziećmi. Są one często wynikiem różnicy wieku, a tym samym, różnicy patrzenia na świat, obowiązki i przyjemności. Uniemożliwia to niejednokrotnie porozumienie rodziców i dzieci. Rodzą się konflikty wartości i wzorów zachowań, wynikające z faktu, że dążenia i ambicje rodziców i dzieci wyrastają pod wpływem odmiennych ideologii i modeli. Wszystkie powyższe sytuacje mogą poważnie utrudnić lub nawet uniemożliwić funkcjonowanie rodziny. W rozładowaniu konfliktów i napięć pomóc może tolerancyjność i wyrozumiałość jej członków. W przeciwnym wypadku może dojść do kryzysu małżeństwa lub rodziny. Niektóre rodzaje

kryzysów mogą doprowadzić do osłabienia wewnętrznej spoistości rodziny i jej dezorganizacji charakteryzującej się zaniedbaniem obowiązków małżonków wobec siebie i względem dzieci, a dalszą konsekwencją tego jest jej rozpad. Oczywiście rodzina, jako podstawowa komórka społeczna nie jest tworem hermetycznym, wyłączonym z życia społecznego, a wręcz przeciwnie jest bardzo ściśle powiązana z wszelkimi strukturami społecznymi i podlega różnym wpływom i naciskom, które docierają do niej z zewnątrz. W związku z tym wypełnia ona istotne funkcje w interesie społeczeństwa, a zarazem zaspakaja potrzeby psychiczne, emocjonalne i społeczne swoich członków- a więc spełnia wobec nich określone zadania. Literatura socjologiczna ujmuje funkcje rodziny w bardzo różny sposób. Podaje różną ich liczbę. Funkcje wymieniane przez jednych, są pomijane przez innych. Można tu dla przykładu zaprezentować kilka takich podziałów: Maria Ziemska dzieli funkcje na pięć grup:

1. Funkcję prokreacyjną
2. Funkcję produkcyjną
3. Funkcję usługowo- opiekuńczą
4. Funkcję socjalizacyjną
5. Funkcje psychohigieniczną. Stanisław Kawula dzieli funkcje na:
6. Funkcję prokreacyjną
7. Funkcję materialną
8. Funkcję socjalizacyjno- wychowawczą: Opiekuńcza Wychowawcza Kulturalna. Natomiast Zbigniew Tyszka wymienia cztery grupy funkcji pełnionych przez rodzinę, a w ich obrębie funkcje składowe. FUNKCJE RODZINY WEDŁUG TYSZKI
9. FUNKCJE BIOPSYCHICZNE (wiążą się z biologicznymi zjawiskami mającymi swe podłoże w sferze psychiki) :I. Prokreacyjna- zawiera się nie tylko w powoływaniu nowych członków rodziny, ale także w zaspakajaniu emocjonalnych potrzeb rodziców- ojcostwa i macierzyństwa. II. Seksualna- służy zaspokojeniu seksualnych potrzeb członków.
10. FUNKCJE EKONOMICZNE: I. Materialna- zaspakajanie materialnych (aktualnych i przyszłych) potrzeb rodzin, prowadzenie gospodarstwa domowego, zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzinie, gromadzenie trwałych dóbr materialnych, zapewnienie startu życiowego dzieciom. II. Opiekuńczo- zabezpieczająca- obejmuje działania materialne i fizyczne mające na celu pomoc tym członkom rodziny, którzy nie są w

innych związkach (często nie zważając na dobro dzieci i uznając je za rzecz drugorzędną), a to z kolei najczęściej prowadzi do podjęcia kroków rozwodowych.Coraz mniej czasu poświęca się członkom rodziny, a wzajemne stosunki pomiędzy nimi, więzi uczuciowe i emocjonalne słabną. Znacznie częściej zaobserwować można: wzrost konfliktów małżeńskich (co prowadzi do wzrostu ilości rozwodów), wzrost zatrudnienia kobiet (nie tylko z pobudek ekonomicznych, ale też z dążeń do ciekawszego życia i chęci samorealizacji), rozbieżności norm i wartości u poszczególnych członków rodziny, odrębność form aktywności i zainteresowań w rodzinie.Socjologowie alarmują, że podstawowa komórka społeczna staje się coraz mniejsza. Amerykańscy futurolodzy twierdzą nawet, iż niedługo sprowadzi się do pojedynczej osoby. W obecnych czasach trudno jest zaobserwować jeden dominujący model rodziny: pojawiają się małżeństwa homoseksualne, małżeństwa na próbę , życie w pojedynkę. Matki wychowują dzieci samotnie, a wiele rodzin realizuje bezdzietny styl życia. GENEZA I EWOLUCJA RODZINY: Lewis Morgan analizował rozwój rodziny i zbiorowości związanych pokrewieństwem. Według niego rodzina przeszła przez pewne stadia rozwoju:

1. Promiskuizm- brak norm regulujących seksualność- wszelkie zachowania są praktykowane i dozwolone.
2. Rodzina kazirodcza- małżeństwa grupowe w obrębie tej samej generacji (małżeństwo między braćmi i siostrami).
3. Rodzina penalna- rodzaj małżeństwa grupowego między rodzeństwem, swoboda seksualna.
4. Rodzina symbiasmiczna lub parzysta- nietrwałe małżeństwo monogamiczne.
5. Rodzina monogamiczna- oparta na jednożeństwie i zrównaniu pozycji kobiet, stopniowo przechodząca do współczesnej rodziny nuklearnej. Ewolucja rodziny: Rodzina w społeczeństwie prostym : Pokrewieństwo jako podstawowa struktura społeczna; niesamodzielność rodziny. Rodzina tradycyjna- domostwo: Małżeństwo jako związek rodzin (ród, dom, rasa ); Powinność grupowa i wspólnota potrzeb; Rodzina a ziemia i stan społeczny. Rodzina w społeczeństwie przemysłowym: Małżeństwo jako osobisty wybór; Rodzina mała i planowanie rodziny; Konieczność pracy najemnej (logika rynku i państwa). Rodzina współczesna: Atomizacja (indywidualizacja) rodziny ( kryzys rodziny ): związki nieformalne, małe rodziny, rozwody itp.; Izolacja rodziny od otoczenia i dominacja czynnika pracy; Reprodukcja biologiczna jako przedmiot indywidualnej decyzji; Mała liczba dzieci i mniej czasu na ich wychowanie (dzieci wysokiej jakości ); Rodzina jako związek oparty na zaufaniu (potrzeba intymności- głód miłości ). PSYCHOLOGICZNE MODELE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY WEDŁUG ZBIGNIEWA LWA- STAROWICZA:

AUTOKRATYZM OJCÓW- ojciec jest w tej rodzinie głową, sędzią i prokuratorem. Jego autorytet nie podlega dyskusji. Role męskie i kobiece są ściśle określone i oddzielone. MAMIZM- rodzina kierowana jest przez pełną energii kobietę, która podporządkowała sobie swojego partnera- męża. Jest on sprowadzony do roli wykonawcy poleceń. RODZINA ATOMOWA - każdy z członków rodziny żyje własnym życiem. Przeważają relacje poza domowe (zawodowe, przyjacielskie, towarzyskie). Dzieci szybko się usamodzielniają, wobec rodziców ujawniają dystans i chłód emocjonalny. RODZINA KRÓLA MACIUSIA - typ rodziny zogniskowany na dziecku. Rodzice nastawiają się na realizację jego potrzeb, ułatwianie mu życia i uwolnienie go od obowiązków. RODZINA KUMPLOWSKA- stosunki między członkami rodziny są koleżeńskie, na pograniczu infantylizmu. Między pokoleniem rodziców i dzieci nie ma bariery wieku, pozycji, autorytetu. RODZINA Z MITAMI- typ rodziny, w której jedno z rodziców przebywa przez długi czas poza kręgiem życia rodzinnego. Drugie z rodziców konstruuje na użytek własny i dzieci mity na temat jego osoby. RODZINA Z SOJUSZAMI- w relacjach uczuciowych dochodzi do powstawania jawnych bądź ukrytych sojuszy (np. matki z córkami przeciwko ojcu, ojca z synami przeciwko matce itp.). RODZINA PARTNERSKA- współpraca członków rodziny z demokratycznym podziałem ról i obowiązków. Autorytet rodziców opiera się na ich dojrzałości i kompetencji, a działania wychowawcze są świadomie planowane i sterowane.Z wyżej wymienionych argumentów można stwierdzić, że rodzina odgrywała i nadal odgrywa istotną rolę w życiu każdego człowieka. Życie rodzinne towarzyszy nam od narodzin, aż do śmierci. W epokach i kulturach na przełomie wieków, w których żyła i rozwijała się ludzkość istniały określone formy życia rodzinnego. Znaczenie rodziny dostrzegano na długo przed powstaniem socjologii, jako odrębnej dziedziny naukowej. Już w starożytności Platon uznał rodzinę za podstawową komórkę życia społecznego i główną instytucję wychowawczą. Podobne stanowisko przedstawił Arystoteles, mówiąc o priorytetowej roli rodziny w życiu społecznych. Badaniami nad rodziną zajmowali się historycy, psychologowie i oczywiście socjologowie. August Comte twórca socjologii, uważał rodzinę za najważniejszą, podstawową grupę społeczną i nazwał ją pomostem między jednostką a społeczeństwem. Bez wątpienia rodzina, która prawidłowo realizuje swe liczne funkcje pełni podstawową rolę w życiu każdego człowieka i rozwoju społeczeństwa.