Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Rodzina w ujęciu socjologiczno-prawnym - Notatki - Polityka społeczna, Notatki z Polityka społeczna

Polityka: notatki z zakresu polityki społecznej przedstawiające rodzinę w ujęciu socjologiczno-prawnym .

Typologia: Notatki

2012/2013

Załadowany 10.06.2013

Kuba2013
Kuba2013 🇵🇱

4.6

(48)

482 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Rodzina w ujęciu socjologiczno-prawnym - Notatki - Polityka społeczna i więcej Notatki w PDF z Polityka społeczna tylko na Docsity! Rodzina w ujęciu socjologiczno-prawnym 1. 1. Definicja rodziny Słusznym jest fakt różnorodnego definiowania pojęcia rodziny przez różne dyscypliny naukowe. Amerykański socjolog Norman Goodman twierdzi, że rodzina to najbardziej podstawowa instytucja we wszystkich społeczeństwach. Określa ją jako stosunkowo trwałą grupę społeczną złożoną z powiązanych ze sobą jednostek poprzez wspólnych przodków, małżeństwo czy adopcję. Rodzina to jednocześnie pokrewieństwo w linii rodzice-dzieci, które określa sieć stosunków społecznych, gdzie jednostki są wzajemnie powiązane w ramach złożonej, sprzężonej i rozgałęzionej struktury. Józef Rembowski twierdzi, że rodzina to słowo, które częściej niż słowo pokrewieństwo lub krewni używane jest zarówno w życiu codziennym, jak i w badaniach naukowych . Nie jest ono jego zdaniem wolne od wieloznaczności i może być stosowane z różnymi intencjami wartościującymi . Wywodzi, że trudno jest o pełną i zadowalającą definicję rodziny, co wynika z jej różnorodności form i ciągłych przemian. Niekiedy rodzinę utożsamia się z parą małżeńską, lecz zdaniem Józefa Rembowskiego nie wydaje się to słuszne, bo niezbędnym elementem pojęcia rodziny jest dziecko. Rodzina to grupa ludzi zjednoczonych pewną formą regularnej interakcji lub wzajemnej zależności. Dodaje także, że pojęcie rodziny utożsamia się często z pojęciem gospodarstwa domowego, ponieważ tworzy ona jednostkowe gospodarstwo. Rodzina to grupa rodzinna, która zamieszkuje pod jednym dachem . Wszystkie osoby oddziaływają wzajemnie na siebie wewnątrz tej samej wspólnoty, tworząc rozmaite układy stosunków rodzinnych. Układy te mogą być ustalone w różnoraki sposób: przez przyjazne i popierające się siły, albo wrogie i niebezpieczne. Dalej rozpatruje pojęcie rodziny nie tylko jako grupy biologicznej, ale przede wszystkim społecznej, która kształtuje postępowanie dziecka. Należy tu wziąć pod uwagę nie tylko rodziców, lecz wszystkie osoby, które uczestniczą w życiu codziennym domu. Konkludując rodzina to grupa społeczna osób, które mieszkają razem. Można zatem mówić o rodzinie jako o systemie związków łączących poszczególne osoby w grupie rodzinnej. Innymi słowy-rodzina to niejako tło dziecka. Kształtowanie się zachowania i postępowania dziecka przez jego kontakty grupowe odbywać się będą zatem nie tylko przez związki z rodzicami i innymi osobami w rodzinie, ale i poprzez inne związki w obrębie najbliższego otoczenia domowego. Psycholog społeczny Muzafer Sherif określa rodzinę jako grupę, która jest formacją społeczną i składa się z pewnej liczby jednostek pozostających w określonych pozycjach, rolach w stosunku do siebie i która ma własny system wartości oraz normy, regulujące zachowanie jednostek w sprawach ważnych dla grupy. Rodzice i dzieci występują w określonych rolach i zajmują określone pozycje w strukturze wewnętrznej rodziny . Wtedy struktura wewnętrzna powstaje stopniowo, tworzy się w wyniku wzajemnych interakcji między członkami i ulega ciągłym przemianom. Mówi się wtedy o kolejnych etapach życia rodzinnego: od bezdzietnego małżeństwa, poprzez posiadanie dojrzewających dzieci w różnym wieku, po osamotnionych rodziców w sędziwym wieku. Socjologicznym i psychologicznym definicjom rodziny bliskie jest wyjaśnienie pedagogiczne tego pojęcia. Ogólnie definiuje się rodzinę jako parę małżeńską posiadającą dzieci. Stanisław Kawula nadmienia, że jednoznaczne określenie, czym jest rodzina, nastręcza wiele trudności , zarówno psychologom, socjologom, jak i pedagogom. Wynikają one stąd, iż definicja powinna zawierać wszystkie formy życia rodzinnego, charakterystyczne dla wszystkich kultur, okresów historycznych i ustrojów. Definicja ta zdaniem Stanisława Kawuli powinna obejmować wszystkie typy rodzin: powstałe w wyniku pierwotnych partnerów w małżeństwie i wymiany ich na nowych, małżeństwa z dziećmi adoptowanymi czy tzw. rodziny zastępcze oraz rodziny grupowe i zrekonstruowane itp. Uogólniając dotychczasowe rozważania nad definicją rodziny należy stwierdzić, że od kilku tysięcy lat traktuje się ją jako grupę społeczną o bardzo poważnych zadaniach wobec społeczeństwa. Przykładem mogą być starożytne Chiny, Grecja, Rzym. Rodzina spełniając funkcje prokreacyjną zabezpieczała dalsze biologiczne trwanie plemienia, narodu, państwa. Poprzez wychowanie potomstwa umożliwiała dużym zbiorowością zachowanie najcenniejszych z ich punktu widzenia elementów materialnego i duchowego dorobku: język, tradycje, obyczaje, wyobrażenia zbiorowe, idee, itp. W społeczeństwach klasowych rodzina zawsze była ostoją ich politycznej i ekonomicznej organizacji, fundamentem władzy, nierzadko ważnym instrumentem polityki. Poprzez koligacje małżeńskie ukierunkowywano kariery życiowe jednostek, a pośrednio podnoszono prestiż społeczny całego rodu, ratowano podupadłe lub zagrożone fortuny. Rodzina spełniała ważne funkcje polityczne, religijne, im też podporządkowywane były działania wychowawcze. Na przestrzeni dziejów niezależnie od tego, jak układały się stosunki w ramach pokrewieństwa czy powinowactwa, rodzinę charakteryzowała duża zwartość i spójność, silne oddziaływanie na swoich członków, rozwinięty system kontroli i zależności. Decydującą rolę odgrywały tu czynniki ekonomiczne, prawne i materialne uzależniające żonę od męża, dzieci od rodziców. Funkcje jak i zadania rodziny rzutowały na system wartości, jakim wiązano cele małżeństwa. Instytucja ta służyła przede wszystkim społecznej i ekonomicznej stabilizacji obojga małżonków. Dzieci zrodzone w małżeństwie zabezpieczały ciągłość rodu, pozwalały snuć plany na dalsze korzystne koligacje. Kobiecie małżeństwo dawało zabezpieczenie materialne i pozycję społeczną. Rodzina koncentrowała w swoich rękach Jako uregulowanie życia seksualnego rozumieć należy fakt, że każde społeczeństwo nakłada pewne ograniczenia na życie seksualne swoich członków. Owe ograniczenia przeważnie zawężają aktywność seksualną do tzw. związków małżeńskich monogamicznych lub poligamicznych. Zaś celem ograniczeń życia seksualnego jest stworzenie mechanizmu wymiany członków społeczeństwa w kolejnych pokoleniach. Przecież żadne społeczeństwo nie przetrwa, jeśli nie będzie mogło się rozmnażać. Ograniczenie aktywności seksualnej do związków rodzinnych to istotny sposób zapewnienia ciągłości społeczeństwa. W rodzinie oprócz reprodukcji biologicznej odbywa się jednocześnie reprodukcja społeczna i kulturowa społeczeństwa, tzw. socjalizacja. Poprzez socjalizację w odniesieniu do pojęcia rodziny rozumieć należy proces uspołeczniania, który polega na przekształcaniu indywiduum ludzkiego w jednostkę obdarzoną osobowością społeczną, uzewnętrznianiu i uczeniu jej uznawanych prze z daną zbiorowość (rodzinę) norm, wartości, wzorów i umiejętności oraz formowanie jej tożsamości, co umożliwia czynne uczestnictwo w życiu społecznym. Mamy tu na myśli tzw. socjalizację pierwotną obejmującą dzieciństwo i wczesną młodość człowieka. Także poprzez rodzinę społeczeństwo utrzymuje ciągłość swego dziedzictwa kulturowego i społecznego Ponadto rodzina stanowi kontekst społeczny, w którym zaspokajane są ludzkie potrzeby: miłości, ciepła i troski. Intymność życia rodzinnego stwarza doskonałe warunki do zapewnienia koniecznego wsparcia emocjonalnego. Stanisław Kawula rozpatruje funkcje rodziny jako swoistą cechę, stanowiącą ograniczoną całość, złożoną i jednolitą. Twierdzi, że funkcje rodziny nie mogą być realizowane oddzielnie. Jego zdaniem jakiekolwiek zaburzenie utrudniające rodzinie realizację którejś z podstawowych funkcji powoduje przejściową lub dłuższą niewydolność ogólnego jej funkcjonowania. W tym znaczeniu przez funkcje rodziny rozumieć należy skutki wywołane przez działalność i zachowania jej członków, które ujawniają się w jej wnętrzu lub poza nią, bez względu czy były one zamierzone, czy pożądane przez zbiorowości szersze. Stanisław Kawula na podstawie literatury socjologicznej i psychologicznej przyjmuje założenie o występowaniu podstawowych funkcji rodziny i bardziej szczegółowych, tj. pochodnych funkcji. Biorąc pod uwagę historyczny aspekt rozwoju rodziny oraz aktualny jej kształt (ma tu na myśli rodzinę współczesną opartą na związku monogamicznym) jako podstawowe wymienia: funkcję prokreacyjna,funkcję ekonomiczną, funkcję socjalizacyjną (wychowawczą w rozumieniu szerszym). Jako pochodne funkcji podstawowych wyróżnia: funkcję towarzysko- kuturalną, która stanowi jeden z kanałów socjalizacji członków rodziny, funkcję ekspresji uczuć, funkcję psychohigieniczną, funkcję zrozumienia i uznania, funkcję prokreacyjno-seksualną, funkcję asekuracyjną. Z punktu rozważania tematu niniejszej pracy dokładniejszemu przyjrzeniu się i omówieniu wymaga funkcja opiekuńcza rodziny, która przez Stanisława Kawulę postrzegana jest jako pochodna wszystkich podstawowych wymienionych przez niego funkcji. Przedstawiciele psychologii łączą ją najczęściej z funkcją prokreacyjną lub psychohigieniczną. W tym kontekście akcentowany jest zasadniczy sens opieki w rodzinie i jej związek z zapewnieniem warunków właściwego rozwoju fizycznego członków rodziny oraz ich rozwoju psychofizycznego. Socjologowie zaś funkcję opiekuńczą rozpatrują w związku z funkcja usługową lub zabezpieczającą, mając na uwadze przede wszystkim zabezpieczenie materialne. W tym znaczeniu sens czynności opiekuńczych w rodzinie wyznacza przede wszystkim troskę o zapewnienie warunków materialno-ekonomicznych członków rodziny. Stanowisko zbliżone wyrażają liczni przedstawiciele pedagogiki, mówiąc najczęściej o funkcji opiekuńczo-wychowawczej rodziny, podkreślając w ten sposób silne związki między sprawowaną opieką w rodzinie a jej funkcją socjalizacyjną. Aby wyjaśnić bliżej istotę funkcji opiekuńczo- wychowawczej (socjalizacyjnej) rodziny konieczne jest omówienie: zasadniczego sensu opieki w rodzinie,zagadnienia opieki wychowawczej w rodzinie. Opieka znaczy dosłownie dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb . Prezentując stanowisko, iż działalność opiekuńcza jest skierowana na zaspokajanie potrzeb jednostek lub grup należy zaznaczyć, że działalności opiekuńczej nie wyznaczają wszelkie potrzeby podopiecznego, lecz tylko niektóre. Wszystkie formy opieki międzyludzkiej skupiają się na zaspokajaniu tylko tych potrzeb jednostek lub grup, których one same nie są w stanie, częściowo lub całkowicie, przejściowo lub trwale, samodzielnie zaspokajać i regulować. Działalność opiekuńcza , podobnie jak wiele innych rodzajów działalności społecznej, m. in. wychowanie, przebiega i powinna przebiegać w normalnych warunkach i wobec faktycznej rzeczywistości. Jest ona podejmowana z dwóch zasadniczych powodów: aby organizować normalne warunki dla wszechstronnego rozwoju jednostek,aby likwidować sytuacje zagrożenia ich prawidłowemu rozwojowi i życiu. Zasadnicze kierunki działalności opiekuńczej w rodzinie to: działalność podstawowa polegająca na umożliwieniu organizowania członkom rodziny warunków niezbędnych i potrzebnych do normalnego życia na miarę stanu rozwojowego społeczeństwa i cywilizacji, działalność stymulującą związana z określonym stanem możliwości i opiekuńczych podopiecznych,oddziaływania asekuracyjne chroniące przed niepożądanymi skutkami, które mogą zagrozić rozwojowi lub życiu dzieci, działalność kompensacyjna polegająca na wyrównywaniu zauważalnych braków w prawidłowym rozwoju dzieci i młodzieży, działania ratownicze, występujące w najbardziej drastycznych przypadkach, przejmowanie od rodziców pieczy nad dziećmi przez inne instytucje lub członków rodziny w przypadkach wyraźnego zagrożenia biologicznego i moralnego rozwoju dzieci w środowisku rodziny macierzystej. Wiadomo, że opieka w rodzinie wiąże się nierozerwalnie z wychowaniem, Jest to w znaczeniu najszerszym całościowy proces planowej, świadomej i nie uświadamianej działalności jednostki i otaczającego go środowiska społecznego ( socjalizacja), obejmujący kształtowanie osobowości jednostek ich wiedzy, inteligencji i uczuć. Szczególnie ważne jest określenie związków działalności opiekuńczej i wychowawczej w stosunku do dzieci i młodzieży. Na ogół cele i zadania opieki i wychowania są w swej istocie zbieżne, wzajemnie się warunkują i wymagają współdziałania w realizacji. Przyjmuje się zasadę, aby w możliwie optymalny sposób integrować opiekę z wychowaniem, ale tylko wszędzie tam, gdzie jest to obiektywnie możliwe i konieczne. Biorąc pod uwagę realny układ powiązań opiekuńczych i wychowawczych w rodzinie, należy wskazać na różną rolę i miejsce czynności opiekuńczych, na przebieg i efekty wychowania. Można wyróżnić następujące rodzaje działalności opiekuńczej w rodzinie: stwarzanie materialnych warunków życia członkom rodziny (zaspokajanie potrzeb biologicznych dzieci, umożliwiających określone wychowawcze oddziaływanie wobec nich), stwarzanie psychicznych warunków życia członków rodziny (zaspokajanie ich psychospołecznych i kulturalnych potrzeb warunkujących przebieg i efekty procesu wychowawczego), niezamierzone skutki wychowawcze opieki sprawowanej przez rodzinę, świadome organizowanie procesu opiekuńczego w rodzinie wg kierunku, zasad i metod sprzyjających osiąganiu celów wychowawczych. Prawidłowość wypełnianych w rodzinie funkcji, które zostały tu wymienione gwarantują jej stabilność i równowagę. Te zaś są podstawą prawidłowych stosunków w grupie rodzinnej. W ten sposób funkcjonująca rodzina wytwarza u swych członków moralną kontrolę nad ich postępowaniem, kształtuje światopoglądy, czyniąc w ten sposób człowieka jednostką określonego społeczeństwa. 1. 3. Typologia małżeństwa i rodziny Jako typologię w metodologii podaje się schemat klasyfikacyjno- porównawczy lub czynność szeregowania i systematycznej klasyfikacji, która polega na wyodrębnieniu dwu lub więcej typów i porządkowaniu elementów danego zbioru lub odnoszeniu jednostkowych zjawisk, obiektów i procesów do cech oraz charakterystyk wyróżnionych w ramach konkretnej typologii, tworzących z góry zdefiniowane kategorie . Podążając myślami za Krzysztofem Olechnicki i Pawłem Załęckim w niniejszym podrozdziale przedmiotem naszych rozważań będzie typologia małżeństwa i rodziny. Małżeństwem nazwiemy instytucję społeczną lub akt ustanawiający i sankcjonujący związek powinowactwa pomiędzy dwiema że: Małżeństwo zostaje zawarte, gdymężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, ze wstępują ze sobą w związek małżeński lub Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy są spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili zlodzenia oświadczenia woli w obecności duchownego . W ujęciu autorów Henryka Białyszewskiego, Adolfa Tobiszewskiego i JanuszaJanickiego wraz z chwilą zawarcia małżeństwa następuje w nim stopniowe przekształcenie czysto osobistego zaangażowania uczuciowego dwojga osób w trwałe przystosowanie i współdziałanie dla wypełnienia zadań stojących nad małżeństwem. W tym aspekcie małżeństwo może osiągnąć stan pożądany, stać się zharmonizowana grupą, ukształtowana zgodnie z realnymi oczekiwaniami małżonków. Mamy wtedy na myśli sukces małżeński, który staje się podstawowym czynnikami integracji rodziny. Jan Szczepański przez sukces w małżeństwie rozumie zdobycie szczęścia osobistego, tzn. pełnego przystosowania małżonków, zadowolenie seksualne, zharmonizowanie osobowości, równowagę emocjonalną i zadowolenie uczuciowe, zadowolenie ze wspólnej realizacji celów oraz wypełnianie zadań małżeństwa tzn. posiadanie i wychowanie dzieci na pełnowartościowych obywateli, osiągniecie sukcesu ekonomicznego, tzn. nagromadzenie majątku, spełnienie oczekiwań instytucji religijnych, pełne uczestnictwo małżonków w życiu społecznym aktywność społeczną i kulturalną w środowisku lokalnym i osiągnięcie sukcesów w tej działalności. Do kryteriów pozwalających na orzekanie sukcesu w małżeństwie Jan Szczepański zalicza: trwałość małżeństwa, opartą o wzajemną miłość i zadowolenie seksualne, subiektywne poczucie szczęścia obu małżonków, w tym poczucie spełnienia się własnych marzeń i wyobrażeń o małżeństwie, troskę o wspólne mieszkanie, dom, gospodarstwo domowe, opieka nad dziećmi i podział pracy w tym zakresie, pełny rozwój osobowości małżonków, rozwój ich zdolności i aktywności, wychowywanie zdolnych i aktywnych dzieci, świadome lub nieświadome dążenie do spełnienia oczekiwań szerszej rodziny i środowiska, osiągniecie pełnego przystosowania, integracji wewnętrznej małżeństwa, brak konfliktów i kryzysów wywołanych antagonizmami miedzy członkami rodziny. Dziś polskie małżeństwa i rodziny wraz z transformacją ustrojową przechodząznaczne zmiany, a mianowicie: wydłuża się okres bezżenności młodych, odsuwa się moment posiadania pierwszego dziecka, wydłuża się czas pomiędzy kolejnymi dziećmi, ogranicza się liczba dzieci, spada skłonność do zawierania małżeństw, podnosi się wiek ich zawierania, kobiety rodzą pierwsze dziecko później i ograniczają dzietność, następuje znaczny wzrost niezalegalizowanych związków partnerskich. Ogólnie przemiany małżeństwa i polskiej rodziny zmierzają do postrzegania jej w kategoriach tzw. racjonalnych wyborów. Ujmując małżeństwo i rodzinę w skali globalnej bądź regionalnej, można nasz krąg kulturowy postrzegać jako społeczeństwo o zawężonej reprodukcji demograficznej, które jest oparte na systemie wartości preferujący konsumpcyjny tryb życia, wyrosły na postawach indywidualistycznych i hedonistycznych. Szwajcarski socjolog Hans Hoffman-Nowotny kreśli wizję nowego typu systemów makrospołecznych, który obejmowałby rozwinięte gospodarczo, postindustrialne społeczeństwo, gdzie ma on zastąpić tradycyjny chrześcijański system wartości społecznych. Jako przejściowy substytut rodziny traktuje się tu mało trwały związek kohabitacyjny, tzw. konkubinat, który zastąpiony zostanie przez związek, w którym mąż i żona lub partnerzy mieszkają oddzielnie, są od siebie niezależni. Związek taki współczesna socjologia określa jako hybrydowy. Ten radykalny nurt przemiany małżeństwa i rodziny na terenie jednoczącej się Europy uwzględnił Parlament Europejski proponując poszerzenie pojęcia rodziny o związki kohabitanckie i pary homoseksualne. Jak podaje Stanisław Kawula obecny kształt i sytuacja współczesnej rodziny w skali globalnej( świata i jego regionów) zaznaczają się rozliczne znamiona wskazujące na odrębność typów rodzin. Będą to rodzina nuklearna i wywodzące się z niej alternatywne formy życia rodzinnego. Za alternatywne formy uznaje się w kulturze europejskiej układy wzajemnych powiązań międzyludzkich mające naturę ekonomiczną, seksualną i więzi, które nie są prawnie usankcjonowane w danej społeczności.. Będą to: związki kohabitanckie konsensualne, konkubinat, małżeństwa bezdzietne ze świadomego wyboru, małżeństwa otwarte, samotne rodzicielstwo, rodzicielstwo zastępcze, związki homoseksualne, Na bazie ww. typów związków kształtuje się współcześnie żyjąca w diasporze (zrekonstruowana, wielorodzinna). Jest ona rodziną, bo pełni swoje podstawowe funkcje, pomimo formalnego rozwodu ( czyli rozwiązania małżeństwa, a nie rodziny). Rozwód ze względów kulturowych przestał dziś być przyczyną hańby byłych małżonków. Po rozwodzie pozostają jednak, na ogół w rodzinie dzieci. Byli małżonkowie są nadal naturalnymi rodzicami. Często zawierają nowe małżeństwa lub nie podejmują prób tworzenia nowego związku.. I tutaj pojawia się forma życia w diasporze. Jest ona nadal rodziną, bo wiąże ją ślub kościelny małżonków, którzy nie zawarli powtórnego małżeństwa cywilnego. Pozostają w stanie wolnym. Funkcja więzi emocjonalnych i funkcja ekonomiczna są realizowane w stosunku do dzieci. Rodzina taka żyje w niewielkim rozproszeniu, ale cyklicznie realizuje swe podstawowe funkcje. Stanisław Kawula wymienia następujące typy rodzin występujące we współczesnych społeczeństwach europejskich: model rodziny 1+1 (samotny rodzic i dziecko), rodzina niepełna ( samotny rodzic i kilkoro dzieci), związki nieformalne posiadające dzieci z poprzednich małżeństw, związki nieformalne bezdzietne, związki nieformalne posiadające własne dzieci,rodziny bezdzietne, rodziny ( małżeństwa) posiadające dzieci adopcyjne,rodziny wielorodzinne ( diasporowe). W pedagogice rodzinę określa się najczęściej jako środowisko wychowawcze, grupę wychowawczą bądź instytucję wychowawczą. Najbardziej zasadne jest definiowanie rodziny w kategoriach grupy i instytucji. Z punktu widzenia poziomu funkcjonowania wychowawczego można mówić o kilku typach rodzin. Wyróżniamy rodziny:wzorowe,normalne, jeszcze wydolne wychowawczo, niewydolne wychowawczo, patologiczne.Ten rodzaj typologizacji należy zawsze rozpatrywać w kontekście środowiskowym, biorąc pod uwagę warunki wychowawcze występujące w większości rodzin danego środowiska. Z punktu widzenia pedagogiki rodziny rozróżnimy tu rodziny funkcjonalne i niefunkcjonalne, pełne i rozbite. Typ normalny rodziny charakteryzuje się pełnym składem osobowym i naturalną więzią biologiczną między rodzicami i dziećmi. Stosunki wewnątrzrodzinne oparte są na silnych związkach emocjonalnych. Konflikty mają małe nasilenie i charakter przelotny, odzwierciedlają raczej troskę o przyszłości dzieci i byt rodziny. Układy ról odzwierciedlają model rodziny tradycyjnej. Zaznaczają się w tych rodzinach konflikty i współdziałanie z instytucjami wychowawczymi, głównie ze szkołą. Dominują w nich wzory i wartości życiowe skierowane na wykształcenie dzieci. Typ rodziny zdezorganizowanej przejawia się trwałymi zaburzeniami w jej strukturze, które odzwierciedlają się w ostrych konfliktach lub rozbiciu rodziny przez rozwód czy separację. Do tego typu rodzin należy także zaliczyć rodziny rozbite przez śmierć rodzica. Panujące w tych rodzinach stosunki maja najczęściej charakter antagonistyczny czy wręcz agresywny. Związki emocjonalne dzieci z rodzicami cechuje obojętność lub oziębłość. Istniejące w nich rodzinach układy ról ulęgają dezorganizacji, co odzwierciedla się w osłabieniu funkcji opiekuńczych i kontrolnych nad dziećmi. Rodziny te nie utrzymują stałych kontaktów ze szkołą. Spotyka się najczęściej trudności materialne, co zakłóca funkcjonowanie rodziny.Rodziną zdemoralizowaną nazwiemy zarówno rodziny pełne jak i zdezorganizowane. Dominującą jej cechą są dostarczane przez rodziców negatywne- sprzeczne z prawem i normami moralnymi-wzory zachowań i wartości życiowych. Są to rodziny z problemem alkoholowym, występującym zjawiskiem pospolitej przestępczości, prostytucji matek. Układy ról w tych rodzinach są poważnie zdezorganizowane, co powoduje Talcott Parsons, Robert Bales, William Ogburn, Ernest Burgess i in. upowszechnili w latach trzydziestych XX wieku pogląd, że najczęstszym typem rodziny staje się rodzina dwupokoleniowa. Jest ona w pełni usamodzielniona i niezależna od najbliższych krewnych, ogranicza swe stosunki pokrewieństwa do relacji rodzice-dzieci. Dorośli członkowie takiej rodziny ze względu na zatrudnienie wchodzą w nowe układy powiązań zawodowych i towarzyskich, własne kręgi znajomych, wyobcowując się ze wspólnoty rodziny pochodzenia. Wieź małżeńska i rodzinna zmienia się i opiera się przede wszystkim na związkach emocjonalnych, nie zaś rzeczowych czy zależnościach funkcjonalnych, wynikających z pełnionych ról i zadań w rodzinie. Będzie to rodzina nuklearna, zbudowana na wzór struktury atomowej, mała niezależna cząstka składająca się na jedną masę współczesnego uprzemysłowionego społeczeństwa. Jest ona w stanie łatwo przystosować się do zmieniających się warunków. Może bez trudności zmieniać miejsce zamieszkania, a także status społeczny. Ogranicza swe kontakty do rodziny pochodzenia, zacieśniając swe więzy pokrewieństwa do bardzo małej liczby osób. Jej członkowie czują się zwolnieni z obowiązku wzajemnej opieki i pomocy, dzięki istniejącemu już systemowi opieki socjalnej i społecznej. Jest ona zatem zupełnie niezależna i autonomiczna w stosunku do rodziny szerszej ( dziadkowie, dorosłe rodzeństwo -wujostwo i stryjostwo). W latach sześćdziesiątych XX wieku poddano rewizji ten pogląd. Zgodnie z koncepcjami znanych socjologów: Maxa Webera, Georga Simmel a, Emile a Durkheim a i Ferdinanda Toennies a przechodzenie społeczeństwa od typu preindustrialnego do industrialnego, od wiejskiego do miejskiego, niszczy tradycyjne systemy wartości, wzory postępowania i istniejące układy stosunków społecznych. Na ich miejsce powstają bardziej funkcjonalne układy, wzory i systemy wartości. Proces ten dotyka także struktur rodzinnych, sieci pokrewieństwa, układu więzi rodzinno-małżeńskich. Prowadzi do zaniku rodziny tradycyjnej, właściwej dla środowisk wiejskich. Kształtuje się nowa struktura rodziny miejsko-przemysłowej oraz nowe jej funkcje. Ów dychotomiczny podział rodziny na wiejskie i miejskie oznacza dziś jedynie teoretyczną koncepcję struktur idealnych. Polskie badania socjologiczne ujawniły, że: współczesnemu społeczeństwu uprzemysłowionemu nie są obce dawne powszechne formy zamieszkiwania kilku pokoleń pod jednym dachem oraz, że współczesne życie rodzinne w środowisku miejskim nie jest pozbawione licznych kontaktów zachodzących z różnym natężeniem pomiędzy poszczególnymi generacjami i krewnymi. Wyżej wymieniona . krytyka prowadzi do faktu występowania w dzisiejszym społeczeństwie miejsko-przemysłowym wielu typów i struktur demograficznych rodziny. Na szczególne zainteresowanie zasługuje typologia E. Litwaka, który wyróżnia: rodzinę szeroką w tradycyjnym znaczeniu, zmodyfikowana rodzinę poszerzoną, wyizolowaną rodzinę poszerzoną, rodzinę nuklearną typu partnerskiego. Wyodrębnia je na podstawie cech charakterystycznych: bliskości zamieszkania lub terytorialnie oddzielnie, trwałości zobowiązań i wzajemnej pomocy bądź uniezależnienia się materialnego i w zakresie opieki, zakresie realizowanej funkcji socjalizacyjnej i stopnia natężenia więzi uczuciowej, łączącej członków rodziny i pokolenia. Dla społeczeństwa miejsko-przemysłowego typowa jest zmodyfikowana rodzina poszerzona, która występuje w dwóch formach: trzypokoleniowa rodzina żyjąca pod wspólnym dachem i często, choć nie zawsze wspólnie gospodarująca, w jej skład wejdzie młoda rodzina prokreacyjna żyjąca wspólnie z rodziną pochodzenia; rodzina mała mieszkające osobno, która zachowuje trwałe więzi emocjonalne z krewnymi, utrzymują częste kontakty i wymieniają usługi. Wyizolowana rodzina nuklearna nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb swoich członków, nie jest w stanie pełnić wielu swoich funkcji. Innym aspektem zmiany struktury demograficznej współczesnej rodziny jest zmniejszanie się liczby dzieci. Zmniejszenie się stopy urodzeń jest wynikiem: - niekorzystnych warunków mieszkaniowych w miastach i na wsi, - coraz wyższe koszty utrzymania i wychowania dziecka, - dążenia do wyższej stopy życiowej, które wyznacza liczba posiadanych przez rodzinę dzieci, - odkrycia i upowszechnienia się możliwości kontrolowania płodnością, - emancypacja społeczna i zawodowa kobiet, nastawionych nie tylko na rodzinę i dom, ale także na własne sukcesy zawodowe i rozwój osobisty. Upowszechnia się model rodziny małodzietnej. Innym aspektem omawianego problemu będzie zmiana wewnętrznej struktury rodziny. Można i należy rozpatrywać ją w trzech płaszczyznach: zmiany pozycji i ról małżonków oraz zmiany pozycji dziecka w rodzinie, procesu indywidualizacji rodziny i autonomizacji jednostki rodzinie, zaniku tradycyjnych , instytucjonalnych form małżeństwa i rodziny na rzecz związku przyjaźni opartego na internacjonalizacji wartości i norm rządzących zachowaniami rodziny i decydujących o jej spójności. Punktem zwrotnym w analizie zmiany tradycyjnej struktury rodziny będzie zmiana pozycji kobiety na skutek jej aktywizacji zawodowej, która odbywa się przeważnie poza domem i przejęcia części ciężaru utrzymania rodziny. Współczesna kobieta wchodzi w sfery życia społecznego, gospodarczego, kulturalnego i politycznego. W ten sposób zanika model rodziny w którym kobieta jest zorientowana wyłącznie na sferę życia rodzinnego i małżeńskiego. Dalszą zmiana jest rewizja norm i praktyk w zakresie życia seksualnego. Oddzielone zostało życie seksualne od prokreacji, uwolnienie się tej sfery życia małżeńskiego od wpływu dogmatów religijnych i traktowania go w kategorii fizjologii ludzkiej. Sprzyja temu ciągły rozwój antykoncepcji i metod regulacji poczęć. Wszystkie powyższe okoliczności prowadzą do zmiany pozycji mężczyzny w społeczeństwie i rodzinie. Pozycja mężczyzny uległa zmianie na skutek pracy podejmowanej poza domem i w związku z tym zmniejszeniu się jego czasu przebywania wśród członków rodziny. Jego odpowiedzialność często sprowadza się do zaspokajania sfery ekonomicznej. W związku z tym kobieta została zmuszona do przejęcia wielu męskich funkcji domowych, przez co wzrosła jej pozycja domowa i rodzinna. Ona stała się centralna postacią w rodzinie.Kolejnym nurtem jest zmiana pozycji dziecka w rodzinie, wyrażająca się w jego nowych rolach domowo-rodzinnych. Przede wszystkim jednak w innym niż poprzednio zajmowanym systemie wartości rodzinnych. Wraz z rozwojem nauk psychologicznych i pedagogicznych zrozumiano potrzeby psychiczne, prawa rozwoju dziecka. Jego zależność od rodziny zostaje ograniczona na rzecz postępującego procesu specjalizacji instytucji wychowawczych i kształcących, opieki medycznej i rekreacji. Z drugiej strony ze względu na konieczność kształcenia przedłużył się czas zależności dziecka od rodziny, zarówno materialnej jak i duchowej. Instytucjonalizacja i formalizacja procesu wychowania i kształcenia sprzyja rozwojowi w rodzinie sfery uczuciowej dziecka i zaspokajaniu jego potrzeby miłości. Nastąpiła także zmiana w samym pojmowaniu przez rodziców rodzicielstwa, które traktuje się jako szczęście osobiste. Dzieciństwo uzyskało sankcję predestynacji. Celem wychowania stało się wprowadzenie dziecka w kulturę społeczeństwa, bezkonfliktowe wprowadzenie go w życie społeczne. W tym świetle oczywista staje się teza, że dziecko jest podmiotem rodziny. Następny kierunek przemian w wewnętrznej strukturze rodziny to proces indywidualizacji, który charakteryzuje się dwoma tendencjami: izolacją rodziny od szerszej społeczności oraz autonomizacja poszczególnych członków rodziny. Nowy typ rodziny cechuje ruchliwość jej członków, liczne powiązania zewnętrzne oraz anonimowość na tle społeczności. Zmienia się ranga oraz miejsce rodziny w życiu społecznym. Zmniejsza się zakres pełnionych przez nią funkcji, co oznacza zawężenie jej wpływów na szersze układy społeczne. Słabnie też wpływ społeczeństwa na sposób myślenia i zachowania poszczególnych jej członków. Dawniejsze normy podbudowywane autorytetem rodziny straciły swą siłę oddziaływania. Współczesna rodzina uniezależnia się od społeczeństwa. Staje się ona zasadniczym czynnikiem środowiskiem zachowawczym dla atakowanych z zewnątrz wartości i niejednokrotnie stanowi mur przed wszechogarniającymi wpływami społeczeństwa. Zaś indywidualizacja rodziny łączy się ściśle z autonomizacją jej członków. obustronnym oddziaływaniu kształtują się zasady spójnej egzystencji, czyli wewnątrzrodzinne stosunki społeczne. Wzajemne oddziaływanie na siebie poszczególnych osób wchodzących w skład rodziny stanowi wyznacznik tego, czym one są dla siebie. Życie rodzinne nabiera treści i kształtu w sensie jednostkowym i zbiorowym równolegle, w obrębie każdej osobowości i między osobami. Stosunki wewnątrz rodziny wynikają z wielu uwarunkowań życia. Mogą to być warunki korzystne lub niekorzystne. W warunkach korzystnych uczucia miłości i lojalności przeważa i utrzymuje się harmonia rodzinna. Warunki niekorzystne to nadmierne napięcia i konflikty, powodujące wzajemne antagonizmy, nienawiść i zagrożenie spójności rodziny. Jedność rodziny lub jej brak, w dużym stopniu zależy od jej stosunku do świata zewnętrznego i innych grup społecznych oraz pozycji jaka ona zajmuje w środowisku. Z drugiej strony środowisko społeczne, w którym umiejscowiona jest rodzina dostarcza okazji do wyrażania się poszczególnych osobowości członków rodziny. Może umocnić więzi rodzinne i spowodować zwiększenie się aktywności wewnątrzrodzinnej poszczególnych jej członków. Gdy środowisko jest nieprzyjazne, wrogie może wpływać destrukcyjnie i burząco na jedność rodziny i zmieniać jej wewnętrzny układ. Z tą zmianą zaś wiąże się wzmocnienie lub osłabienie więzi miłości i lojalności w rodzinie. Każda rodzina ma swoisty układ więzi wewnętrznych, które warunkują kształtowanie się równowagi psychicznej jej członków. Najistotniejszą jej cechą jest serdeczność, bliskość, spójność wewnętrzną, intymność i bezpośredniość. Dotyczy to relacji miedzy małżonkami oraz rodzicami i dziećmi. Emocjonalność atmosfery w rodzinie nie ma jednak charakteru stałego, gdyż podlega zmianom. Jej rozwój i dynamika zależne są od wielu czynników. Kształtowanie się stosunków między członkami rodziny pozostaje w ścisłej zależności od ogólnej atmosfery, szczególnie zaś od pożycia rodziców między sobą i ich stosunku do dzieci. Jeżeli małżonkowie kochają się wzajemnie to dziecko tez ich kocha jako rodziców. Jeśli się nienawidzą, dziecko jest zmuszone opowiedzieć się za jednym przeciw drugiemu lub przeciw obojgu., co często się zdarza, gdy jest starsze i mądrzejsze. Stosunki w rodzinie są bardzo złożone, zarówno w swej treści jak i przebiegu. Wyznaczają je nie tylko indywidualne cechy poszczególnych członków rodziny, ale i role społeczne , jakie pełnią oni w rodzinie i poza nią. Rodzina akceptuje niektóre z indywidualnych cech i dążenia swych członków, inne zaś odrzuca. Określa formy o zakres działań w celu zachowania bezpieczeństwa , zamierzeń i osiągania planów, kształtuje osobiste powodzenia i niepowodzenia oraz pomaga w likwidowaniu konfliktów między członkami rodziny i usuwania nieporozumień z jednostkami innych grup. Stosunki wewnątrzrodzinne możemy podzielić na mające podstawę: biologiczną, formalno-prawną, psychiczną. Ich połączenie daje członkom rodziny świadomość wzajemnej łączności, jedności, poczucia my . Co wyróżnia ich grupę od innych grup. Więź wewnątrzrodzinna nie stanowi stałego układu stosunków. Jest zjawiskiem specyficznym dla każdej rodziny i różnych faz jej rozwoju. Ciekawy pogląd zarówno na samo postrzeganie rodziny jak i jej strukturę przedstawia współczesna pedagogika rodziny. Stanisław Kawula omawia rodzinę jako grupę i instytucję wychowawczą. Ukazuje rodzinę jako miejsce transmisji społecznych między jednostką a układami szerszymi i globalnymi. Twierdzi, że: Już w starożytności rozważano o znaczeniu, o wewnętrznej strukturze rodziny, o randze tej struktury dla państwa . Przytaczając za nim, podajemy najdalej idące stwierdzenie teoretyczne głoszone przez Arystotelesa, że w rodzinie jak w soczewce odzwierciedla się całe społeczeństwo . August Comte idąc po myśli Arystotelesa, widzi rodzinę jako jednostkę podstawową społeczeństwa. Jego zdaniem ludzkie społeczeństwo składa się z rodzin, a nie jednostek. Rodzina tworzy coś w rodzaju pomostu między jednostką a społeczeństwem. Dzięki niej człowiek wchodzi do społeczeństwa. August Comte wyróżnia dwa zasadnicze stosunki rodzinne: stosunek między płciami, który tworzy rodzinę, stosunek między pokoleniami, który ją podtrzymuje. Dziewiętnastowieczny myśliciel Frederic Le Play widział w rodzinie podstawową komórkę społeczeństwa, jego miniaturę. Pedagogika rozpatruje stosunki społeczne w rodzinie głównie pod kątem wychowania. Przez stosunek wychowawczy rozumie się odmianę stosunku społecznego, który zachodzi między wychowankiem a inną osobą lub grupą, która świadomie lub bezrefleksyjnie wpływa na osobowość jednostki. Stosunki kierowane lub nie kierowane intencjami wychowawczymi, w sposób mniej lub bardziej trwały oddziaływają na jednostki. Wychowanie planowe powinno się na nich opierać. Świadomy stosunek wychowawczy sprowadza się do kierowania innymi stosunkami społecznymi. Uogólniając specyfika wychowania w rodzinie polega na powiązaniu innych stosunków społecznych ze stosunkiem wychowania, aby kształtowały one osobowość dziecka trwale i w pożądanym kierunku. Można więc stwierdzić, jak podaje Stanisław Kawula, że wychowanie rodzinne jest splotem różnego rodzaju stosunków społecznych, które trudno badać w postaci czystej i izolowanej. Rodzina to grupa kierowana przez rodziców, których oddziaływanie na dziecko dokonuje się częściowo bezpośrednio, a częściowo pośrednio.W badaniach struktury i funkcjonowania stosunku wychowawczego w rodzinie powinno się uwzględniać te aspekty życia rodzinnego. 1. 5 Dezorganizacja rodziny W niniejszym podrozdziale zaprezentowane zostanie zjawisko dezorganizacji rodziny. Należy więc wyjaśnić, co oznacza słowo dezorganizacja. Słownik socjologiczny Krzysztofa Olechnickiego i Pawła Załęckiego podaje dwa typy dezorganizacji: kulturową i społeczną. Przypominając, że rodzina jest najmniejszą grupą społeczną właściwym wydaje się odniesienie definicji dezorganizacji bardziej do pojęcia dezorganizacji społecznej niż kulturowej. Dezorganizacja społeczna jest to proces społeczny polegający na upadku tradycyjnych wartości i norm, osłabieniu instytucji społecznych, w tym kontroli społecznej, rozprężeniu moralnym i niemożności podejmowania decyzji w obrębie danej grupy społecznej. Jan Szczepański twierdzi, że kryzysy w rodzinie mogą doprowadzić do jej dezorganizacji, tzn. do niewykonywania obowiązków małżonków wobec siebie i dzieci. Długotrwała dezorganizacja może być przyczyną rozbicia rodziny i przybrać postać opuszczenia jednego ze współmałżonków, separacji lub rozwodu. Jako przyczyny dezorganizacji rodziny wymienia: zdradę małżeńską, niezgodność charakterów,nie spełnienie oczekiwań w stosunku do współmałżonka, rozbieżność wzorów kulturowych, degradację społeczną jednego z współmałżonków (alkoholizm, narkomania, popełnienie przestępstwa, choroba, demoralizacja, nieślubne dziecko), kryzys ekonomiczny (utrata pracy, podejmowanie pracy poza miejscem zamieszkania), długotrwałą rozłąkę. Wśród socjologów są tak zwani przedstawiciele teorii konfliktu, którzy nie uznają rodziny za bastion ciepła, troski i partnerstwa. Koncentrują się głównie na dysfunkcjach życia rodzinnego, do których należą: podporządkowanie kobiet, przemoc w rodzinie, utrwalanie istniejących podziałów społecznych,deprecjacja odmiennych stylów życia. Fryderyk Engels dowodzi, że instytucja rodziny zmusiła kobiety do uległości, czyniąc je własnością swoich mężów. Rodzenie i wychowanie dzieci zmuszało kobietę do pozostawania w domu, podczas gdy mężczyzna mógł swobodnie uczestniczyć w życiu społecznym. Zdaniem zwolenników teorii konfliktu przemoc jest częstym zjawiskiem życia rodzinnego. Na podstawie danych statystycznych podkreślają liczne przypadki napastowania dzieci i współmałżonków we współczesnych społeczeństwach. Jako inne negatywne zjawisko życia rodzinnego ukazują utrwalanie istniejących podziałów i wpływu na zahamowanie zmian. Za przykład podają lepsze wykształcenie dzieci z klas wyższych i średnich niż z rodzin robotniczych.Zaś deprecjację odmiennych stylów życia (alternatywne struktury rodzinne i alternatywne style życia np.: kohabitacja ) niż tradycyjnej rodziny nuklearnej uważają, że nie leży ani w interesie społeczeństwa, ani jednostki. Hamuje ich rozwój i samorealizację. Zwolennicy teorii konfliktu uważają, że rodzina w chwili obecnej nie spełnia już funkcji jakie spełniała dawniej. Poddają krytyce rodzinę jako instytucję. Nie znaczy to jednak, że zakładają jej upadek lecz zapowiadają zmiany w jej strukturze i funkcjach. (obejmująca np. trudności w realizowaniu zadań wychowawczych czy ekonomicznych) lub większości czy wszystkich funkcji, taka dysfunkcyjność nazwiemy mianem całkowitej. Ewa Marynowicz-Hetka do czynników dysfunkcyjności rodziny zalicza: stany chorobowe w rodzinie, niewydolność materialną, nieprzystosowanie społeczne przejawiające się w braku dojrzałości emocjonalnej rodziców, alkoholizm, prostytucja i przestępczość. Każdy z wymienionych czynników dysfunkcji rodziny powoduje poważne zakłócenia procesu zaspokajania potrzeb psychicznych, materialnych i społecznych jej członków. Do typowych cech rodziny dysfunkcyjnej należą:zaprzeczanie istniejącym problemom,brak intymności,wstyd dzieci,sztywność pełnionych ról,złość i depresja,brak możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb członków rodziny,system komunikacji oparty jest na konflikcie,sztywne i nie zmieniające się zasady: perfekcjonizm, kontrola, oskarżenie,tzw. jawne tajemnice będące częścią kłamstw,iluzja radzenia sobie z problemami, odrzucanie własnej tożsamości przez jednostki. Rodzina dysfunkcyjna jest przejawem odchylenia od norm prawnych i obyczajowych. W zależności od przyczyn i przejawów tej dezorganizacji inny będzie charakter tych odchyleń i różna sytuacja życiowa dziecka oraz poziom zagrożenia procesu zaspokajania jego potrzeb. H. Norman Wright do zjawisk dysfunkcjonalności zalicza: nadużycia (przemoc fizyczną, emocjonalną i seksualną), perfekcjonizm (reprymendy, karcenie, gniew), rygoryzm (niezłomne zasady, rygorystyczny tryb życia), milczenie (zakaz mówienia na zewnątrz o problemach rodzinnych), represyjność (tłumienie i opanowywanie emocji, życie w zakłamaniu), triangulacja (używanie trzeciego członka rodziny w charakterze pośrednika do rozwiązywania konfliktów i komunikacji), podwójne komunikaty, niedostatek zabawy (członkowie rodziny nie potrafią się bawić, cieszyć i odprężyć), cierpiętnictwo (odporność na bóle i zniewagi, poświęcanie się dorosłych), wzajemne uwikłania (kłopoty rodziców stają się kłopotami dzieci). W rodzinach dysfunkcyjnych panują fałszywe zasady i reguły. Należą do nich: bezwzględna władza i kontrola rodziców nad dzieckiem, jedynie rodzice są źródłem prawdy o tym co dobre i złe, winę zawsze ponosi dziecko, dziecko ma obowiązek bronić i osłaniać rodziców, dom nie jest miejscem dziecięcych zabaw i fantazji, łamanie woli dziecka. Innym przykładem dysfunkcjonalności rodziny jest brak troski o dziecko poprzez jego opuszczenie. Może ono przybierać różne formy. Mamy z nim do czynienia gdy jedno lub dwoje rodziców dopuszcza się: fizycznego porzucenie dziecka, nieokazywania uczuć dziecku, nieprzyjmowania dziecięcych przejawów miłości, niezaspokajania potrzeby opieki i oparcia, nadużyć w sferze fizycznej, seksualnej i emocjonalnej względem dziecka, czynienia z dziecka obiektu zastępczego do zaspokajania własnej niespełnionej potrzeby emocjonalnego oparcia w kimś, wykorzystywania dziecka do zaspokajania innych potrzeb istniejących w związku małżeńskim, czynów bezwzględnych i ukrywa je przed ludźmi, rażących zaniedbań wychowawczych.. Wyróżnia się następujące typy rodzin dysfunkcyjnych: rodziny z problemem alkoholowym, rodziny przestępcze, rodziny niepełne, rodziny wielodzietne, rodziny bez miłości . Jako rodzinę z problemem alkoholowym określa się taką w której choćby jeden jej członek uzależniony jest od alkoholu. Osoba taka dostarcza w wszystkim innym członkom problemów życiowych, uczuciowych i finansowych. Jej zachowania działają na strukturę i funkcje destrukcyjnie w ten sposób, ze cała rodzina boryka się z problemem alkoholowym. Alkoholizm jest jednym z głównych czynników patologizacji rodziny, nieprzystosowania, demoralizacji i zagrożenia dzieci i młodzieży. W rodzinach alkoholików występuje często kumulacja niekorzystnych czynników takich jak:, ubóstwo materialne, niskie wykształcenie, ciasnota mieszkaniowa, brak kwalifikacji zawodowych, zły stan członków rodziny. Rodzinę przestępczą cechuje fakt, że jeden z rodziców lub rodzeństwa weszło w kolizję z prawem. Przestępczość bliskiej osoby to następny czynnik zaburzający proces wychowania i rozwój dzieci. Literatura wymienia dwa modele rodziny przestępczej: 1. w którym ktoś z rodziny był karany sądownie, odbywa karę więzienia lub został ukarany grzywną, 2. w którym jedno lub dwoje rodziców utrzymują się z działalności przestępczej, a fakt ten nie został ujawniony. Dzieci w rodzinie przestępczej uczą się na zasadzie modelowania. Rodzic przestępca często stanowi dla dziecka wór do naśladowania. Z punktu widzenia jednak i interesów rodziny i wychowujących się w niej dzieci szczególnie negatywne znaczenie maja przestępstwa popełniane przeciwko rodzinie. Polegają one na znęcaniu się nad członkami rodziny i niealimentowaniu dzieci. Ich sprawcami są najczęściej mężczyźni. Jako rodzinę niepełną uznać należy taka w której dziecko wychowywane jest przez jednego z rodziców. Taki typ rodziny powstaje na skutek długotrwałej nieobecności jednego z rodziców spowodowanej wyjazdem, pobytem w wiezieniu czy szpitalu, śmiercią lub rozwodem. W takiej rodzinie często powstają problemy wychowawcze związane ze zmniejszoną, bo sprawowana tylko przez jedna osobę opieką nad dzieckiem i brakiem normalnej atmosfery rodzinnej, w której pierwszym wzorem postępowania dla dzieci są stosunki między matka i ojcem. Dzieci z rodzin niepełnych uwikłane są w różnego rodzaju trudne sytuacje: śmierć jednego z rodziców stanowi ogromny wstrząs w życiu dziecka, bywa traumą, rozbicie rodziny z powodu rozwodu powoduje u dziecka poczucie zagrożenia, zagubienie, ambiwalentne uczucia w stosunku do najbliższych. Rodzina wielodzietna to taka, w której jest czworo i więcej dzieci. Pojawia się w niej zaniedbanie na skutek niezaradności wychowawczej rodziców. W rodzinie wielodzietnej pewne codzienne czynności mogą stać się źródłem zaniedbania. Najczęściej panuje w niej chaos i anarchia, brak wyraźnych ról prowadzący do zachwiania harmonii i efektywnego działania, niemożność zaspokojenia przez rodziców potrzeb każdego z dzieci, nikłe zainteresowanie rodziców osiągnięciami dzieci. Ostatni typ rodziny dysfunkcyjnej to tzw. rodzina bez miłości . Takich rodzin wydaje się istnieć najwięcej w społeczeństwie. Z obserwacji niejednej pozornie normalnej rodziny wyłania się za pozorami powodzenia finansowego zupełny brak czasu i chęci poświęcania go dla dziecka. Prowadzi to do nieumiejętności nawiązania prawidłowej komunikacji z dzieckiem i wytworzenia w rodzinie atmosfery zaufania i miłości. Zakłócenia środowiska rodzinnego są wystarczającym czynnikiem dysfunkcyjnym, który może prowadzić do trudności wychowawczych i opiekuńczych. Główne czynniki to zaburzenia struktury rodziny, wadliwe postawy rodzicielskie, niewłaściwa atmosfera rodzinna oraz przejawy ewidentnej patologii, które wywołują u dzieci nieaprobowane społecznie formy zachowania i wpływają na formowanie się nieprawidłowej osobowości młodego człowieka.