Romantyzm notatki liceum, Notatki z Język polski

Pobierz Romantyzm notatki liceum i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

RROMANTYZM

ROMANTYZM W EUROPIE

Romantyzm jako prąd kulturowy jest zjawiskiem bardzo złożonym. Ogarnął niemal wszystkie dziedziny życia: obyczajowość, politykę, filozofię, sztukę… W poszczególnych krajach Europy rozwijał się w różny sposób, zależnie od panujących tam stosunków politycznych i społeczno – ustrojowych. Dlatego w tym okresie silnie kształtowały się kultury narodowe. W różnych krajach kultura romantyczna rozwijała się też w różnym czasie, w związku z tym trudno wyznaczyć ramy czasowe tej epoki. Najogólniej romantyzm przypada w Europie na I połowę XIX wieku. Znacząca jest nazwa okresu – słowo romantyzm pochodzi bezpośrednio od przymiotnika romanticus (romantyczny), którego początkowo używano do określenia powieści o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach, a później także określano nim specyficzne piękno natury (romantyczny pejzaż, zachód słońca…), czy pewne cechy osobowości człowieka (romantyczny – marzycielski, nie liczący się z realną rzeczywistością, wierzący w ideały, uczuciowy…). Cechy te charakteryzują kulturę, światopogląd oraz osobowość typowego romantyka. Na ukształtowanie się nowej epoki silnie wpłynął sentymentalizm – jeden z prądów kulturowych oświecenia. Nowy światopogląd zatem w znacznym stopniu został określony przez myśl filozoficzną J. J. Rousseau, ale także przez późniejszą idealistyczną filozofię niemiecką (Johann Gottlieb Fichte, Wilhelm Schelling, Friedrich Hegel). Dlatego romantyzmu nie można utożsamiać z sentymentalizmem. FILOZOFIA ROUSSEAU wskazywała romantykom nie tylko na nowe metody poznawania świata (intuicja, uczucia), przejęli oni z niej także przekonanie o wyższości natury nad cywilizacją. Za Heglem natomiast powtarzali, iż świat jest chaosem, gdyż jest oparty na antynomiach (materia – duch, natura – cywilizacja, rozum – uczucia…). To sprawia, iż świat jest skomplikowany, a jego poznanie nie jest procesem łatwym. Rozum i doświadczenie nie wystarczają do zgłębienia jego tajemnic. Fichte i Schelling wpłynęli w znacznym stopniuna pojmowanie przez romantyków sztuki i roli artysty. Głosili oni, że tworzenie sztuki jest jedną z najwartościowszych dziedzin działalności człowieka. Proces twórczy artysty jest bowiem analogiczny do procesu twórczego Boga. Artysta był zatem traktowany jak geniusz, a talent jak boski dar, który otrzymują tylko wybrani. Tak właśnie zrodziła się koncepcja poety – wieszcza (natchnionego, duchowego przywódcy narodu, który potrafi przewidzieć jego przyszłość). Światopoglądowo zatem romantyzm jest epoką opozycyjną do oświecenia zdominowanego przez poglądy klasyków. Romantycy buntowali się przeciwko światu, który kierując się rozumem, nie rozwiązał licznych konfliktów społecznych i politycznych. Koniec XVIII i I połowa XIX wieku to czas licznych rewolucji: rewolucja francuska (1789 – 1799), powstanie dekabrystów w Rosji (1825), powstanie listopadowe (1830 – 1831), wiosna ludów (1848)…Bunt jest jedną z podstawowych cech osobowości romantyka i przejawiał się w prawie wszystkich dziedzinach życia. Buntowano się przeciwko niesprawiedliwości

charakter elitarny. W literaturze uprzywilejowano natomiast gatunki synkretyczne, w których twórca nie musiał trzymać się sztywnych zasad poetyki klasycystycznej.

SPECYFIKA ROMANTYZMU POLSKIEGO

Romantyzm na ziemiach polskich pojawił się nieco później niż na zachodzie Europy. Umownie za początek tej epoki uznaje się rok 1822, w którym w Wilnie ukazał się I tomik „Poezji” Adama Mickiewicza zawierający cykl ballad i romansów. Utwory te były pierwszym wyrazem nowych przekonań światopoglądowych. Kończy natomiast epokę rok 1863 (powstanie styczniowe) – ostatni wielki zryw niepodległościowy Polaków w XIX wieku. Kultura polska rozwijała się w tym okresie (1822 – 1863) w warunkach szczególnych. Istniał naród, ale był on pozbawiony własnego państwa (Polska na mocy trzeciego rozbioru w 1795 r. została wymazana z mapy Europy i świata). Dlatego właśnie polski romantyzm był zdominowany przez tendencje niepodległościowe (idea walki narodowowyzwoleńczej). W 1815 r. na mocy uchwał kongresu wiedeńskiego powstało wprawdzie Królestwo Polskie, ale pozostawało pod panowaniem cara rosyjskiego Aleksandra I. Car okazał się władcą absolutnym, despotą. Naruszał autonomię Królestwa Polskiego, obsadzał urzędy swoimi ludźmi, rozwiązywał wszelkie polskie organizacje patriotyczne, do szkół wprowadził język rosyjski, Polacy byli szykanowani i pod byle jakim pretekstem masowo zsyłani na Sybir. Działania te, mające na celu wynarodowienie Polaków, wywoływały opór polskiego społeczeństwa. W 1830 r. doszło do wybuchu powstania listopadowego, które stało się najważniejszym przeżyciem pokoleniowym polskich romantyków. Powstanie to miało jednak charakter szlachecki (szlachta nie zaangażowało do walki mieszczaństwa ani chłopów), co przyczyniło się do jego upadku. Po powstaniu car Mikołaj I podjął bezwzględną akcję represyjną wobec Polaków. Dlatego wielu uczestników powstania, by uniknąć zsyłki na Sybir, wyjechało na zachód Europy (wielka emigracja romantyczna). Ten fakt sprawił, iż w literaturze polskiej tego okresu często pojawiał się także motyw tęsknoty za ojczyzną, którą zazwyczaj poddawano idealizacji. Na ziemiach polskich ukształtowały się dwa polskie ośrodki kulturalno – naukowe: Warszawa i Wilno.

ROMANTYCZNE POSTRZEGANIE RZECZYWISTOŚCI W

,,KRÓLU OLCH” JOHANNA W. GOETHEGO

,,Król Olch” jest przykładem ballady romantycznej. Ballada była jednym z najpopularniejszych gatunków literackich w tej epoce. Ballada wywodzi się z średniowiecznej tradycji ludowej. Najwcześniej, bo już w XIII wieku, pojawiła się w Anglii i Szkocji. Romantycy właśnie w tradycji ludowej szukali inspiracji, poza tym ballada jest gatunkiem synkretycznym. To znaczy nie wymaga od twórcy sztywnego trzymania się zasad polityki klasycznej. Łączy cechy wszystkich 3 rodzajów literackich. Do najważniejszych cech ballady romantycznej należały: fantastyka, nastrojowość i uczuciowość. ,,Król Olch” posiada wszystkie najważniejsze cechy ballady romantycznej. W utworze bardzo ważną rolę odgrywa nastrój tajemniczości, grozy przedstawiony poprzez opisy darów natury: przedstawiona historia dzieje się w nocy, słychać podmuchy wiatrów. Świat realny reprezentowany przez ojca i syna miesza się ze światem fantastycznym, który reprezentuje tytułowy Król Olch. Jest to postać z ludowych baśni, w których występuje jako tajemniczy, złowrogi władca mający moc porywania ludzi. Wierzono, że władca obszarami leżącymi nad wodą, a w jeziorach i stawach ma swoje królestwo. W balladzie Goethego ojciec stara się jak najszybciej wrócić z chorym synem do domu. Dziecko w pewnym momencie mówi ojcu, że widzi tajemniczego króla Olch, który zaprasza go do swojego królestwa. Informuje jednocześnie dziecko, że jeśli nie przyjmuje ono zaproszenia, to powie go wbrew jego woli. Syn widzi i słyszy króla Olch. Ojciec natomiast nie widzi i nie słyszy nikogo. Informacje syna traktuje jako majaczenie chorego dziecka. Udaje mu się w końcu wrócić z synem do domu, syn jednak w podróży umiera. Ojciec to racjonalista, który odrzucił wiarę w istnienie świata nadrealnego, metafizycznego. Stara się w sposób racjonalny wytłumaczyć wszelkie zjawiska, również te dostrzegane przez syna. Nie rozumie przestraszenia chłopca. Widzi jedynie mgłę i liście poruszane wiatrem. Jest przekonany, że król Olch nie istnieje, to jedynie wytwór wyobraźni dziecka. Ojciec przypomina w tym tekście człowieka poprzedniej epoki – oświecenia, syn reprezentuje światopogląd romantyczny. Słyszy i widzi to, co niedostępne dla ludzi kierujących się wyłącznie poznaniem rozumowym i zmysłowym.

W 1823 r. rozpoczął się proces filomatów i filaretów, w wyniku którego wszyscy oskarżeni zostali skazani na zsyłkę na Sybir lub w głąb Rosji. Jednym z oskarżonych był Adam Mickiewicz. Został wówczas aresztowany i uwięziony w zamienionym na więzienie klasztorze bazylianów w Wilnie. W końcu, zgodnie z wyrokiem sądu musiał wyjechać do Rosji – najpierw przebywał w Petersburgu, potem udał się do Odessy, gdzie miał pracować jako nauczyciel w tamtejszej szkole średniej. W Odessie nawiązał liczne kontakty towarzyskie i za namową nowo poznanych przyjaciół odbył dwumiesięczną, romantyczną podróż na Krym. Z pobytem poety w Odessie związane jest powstanie cyklu „Sonetów odeskich”, natomiast poetyckim rezultatem podróży na Krym są „Sonety krymskie”, będące oczywiście wyrazem zainteresowań romantyków Orientem. Po powrocie z Krymu Mickiewicz musi opuścić Odessę i dlatego wyjechał do Moskwy, gdzie bardzo boleśnie przeżył klęskę powstania dekabrystów (1825). Kilka lat później napisał powieść poetycką „Konrad Wallenrod”, w której wypowiada się między innymi na temat różnych metod walki o wolność. Utwór ten ściągnął na głowę poety poważne kłopoty ze strony władz carskich, dlatego w 1829 r. opuszcza on Rosję i emigruje na zachód Europy. Przez jakiś czas przebywa w Niemczech, później we Włoszech, w końcu osiada w Paryżu. W 1833 r. żeni się z Celiną Szymanowską. Na zachodzie Europy powstają największe i najdojrzalsze dzieła poety: III cz. „Dziadów” i „Pan Tadeusz”. W 1855 r. w celu stworzenia Legionu Polskiego wyjeżdża do Konstantynopola i tam 26 listopada umiera. W 1856 r. zwłoki Adama Mickiewicza zostały sprowadzone do Paryża i pochowane na cmentarzu Montmorency, a w 1890 jego prochy sprowadzono do Polski i złożono w krypcie na Wawelu. Życie i twórczość Adama Mickiewicza zazwyczaj dzieli się na trzy etapy:

1. Okres wileńsko – kowieński a) „Oda do młodości”, b) „Ballady i romanse”, c) II i IV cz. „Dziadów”
2. Okres rosyjski a) „Sonety odeskie”, b) „Sonety krymskie”, c) „Konrad Wallenrod
3. Okres emigracyjny a) III cz. „Dziadów”, b) „Pan Tadeusz”, c) „Księgi narodu polskiego” i „Księgi pielgrzymstwa polskiego”.

,,ODA DO MŁODOŚCI” ADAMA MICKIEWICZA JAKO

UTWÓR PRZEŁOMU EPOK

„Oda do młodości” jest jednym z wczesnych utworów A. Mickiewicza. Powstała w 1820 roku i była adresowana do filomatów i filaretów – przyjaciół poety z Wilna. Rok powstania utworu jest znaczący – jest to czas ścierania się dwóch światopoglądów (oświeceniowego i romantycznego), czas konfliktu pokoleniowego pomiędzy klasykami i romantykami. Mickiewicz między innymi w „Odzie…” wypowiedział swoje zdanie w tym sporze. Utwór ten posiada wiele cech jeszcze klasycystycznych, ale zapowiada już nadejście romantyzmu. „Oda do młodości” była wielkim zaskoczeniem dla przyjaciół poety i początkowo przyjęto ją bez entuzjazmu. Był to utwór bardzo nowatorski i większość go nie zrozumiała. Dopiero później uznano go za pierwszy manifest pokolenia romantyków w Polsce. „Oda…” wzywa młodzież do wspólnego działania, które ma być podporządkowane dobru ogólnemu – młodzi ludzie powinni walczyć o odnowę starego, zastanego świata. Charakter manifestu nadają jej cechy stylu retorycznego: apostroficzna budowa – zwroty bezpośrednie do odbiorcy, tryb rozkazujący (liryka apelu). W tekst wplecione zostały trzy obrazy poetyckie:

1. Obraz zastanego świata: samolubny, egoistyczny, ograniczający człowieka, „obszar gnuśności zalany odmętem”;
2. Obraz młodości – ludzi młodych, którzy mają zmienić zastany świat: zapał, entuzjazm, chęć do działania, emocje, kierowanie się uczuciami, wspólnota;
3. Obraz nowego świata: wolność, miłość, przyjaźń, braterstwo, sprawiedliwość (ma to być świat szczęśliwy), „świat ducha”. Obraz ten jest zestawiony z obrazem zastanego świata na zasadzie kontrastu (dzięki któremu poeta wykazuje wyższość nowego świata nad starym). W tekście tym Mickiewicz zawarł więc postulat odnowy starego, egoistycznego świata przez solidarny wysiłek ludzi młodych, którzy, pełni entuzjazmu i chęci do działania, są zdolni przeobrazić świat. O tym, że utwór pochodzi z pogranicza dwóch epok, świadczy obecność w tekście zarówno cech klasycznych, jak i romantycznych. Pierwiastki klasyczne:  gatunkowość – oda to gatunek klasyczny, wywodzący się z antyku, utwór wierszowany, utrzymany w stylu poetycko – retorycznym, opiewający najczęściej wzniosłą ideę, wybitną postać lub niezwykły czyn;  hasła utylitaryzmu – „Razem młodzi przyjaciele!... / W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele.” Miernikiem wartości człowieka jest jego użyteczność społeczna;

ZWYCIĘSTWO INTUICJI NAD ROZUMEM – TREŚĆ

PROGRAMOWA BALLADY „ROMANTYCZNOŚĆ”

Po ukończeniu studiów Adam Mickiewicz objął posadę nauczyciela w szkole w Kownie. W tym okresie, w 1822 roku, ukazał się w Wilnie I tomik „Poezji” Mickiewicza, zawierający rozprawę „O poezji romantycznej” oraz cykl ballad i romansów. Ze względu na programowy charakter tego tomiku właśnie rok jego wydania został umownie uznany za początek romantyzmu na ziemiach polskich. Ballady Mickiewicza reprezentują nowy model poezji romantycznej, zawierają też wiele haseł typowych dla tej epoki. BALLADA– pieśń o charakterze epicko – lirycznym, nasycona elementami dramatycznymi, opowiadająca o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Rozwinęła się w XIII i XIV wieku w Anglii i Szkocji. Ballada jest więc gatunkiem synkretycznym wywodzącym się ze średniowiecznej tradycji ludowej. Do najważniejszych cech romantycznej ballady literackiej należą:  fantastyka – akcja często rozgrywa się na dwóch płaszczyznach: realistycznej i fantastycznej; obok ludzi występują duchy oraz postaci z wierzeń ludowych (rusałki, diabły, upiory…),  nastrojowość – ballada romantyczna zawsze wprowadza czytelnika w odpowiedni nastrój, czasami pogodny, liryczny, często jednak tajemniczy, pełen grozy; w budowaniu nastroju ważną rolę odgrywa przyroda,  uczuciowość – proponuje odbiorcy duchowy odbiór świata, kierowanie się w życiu intuicją, uczuciami, głosem sumienia. I tomik „Poezji” Adama Mickiewicza otwiera ballada „Romantyczność”. Akcja tego utworu toczy się na pograniczu dwóch światów: rzeczywistego i fantastycznego (duch Jaśka). Treść wyraźnie rozpada się na dwie części: Część I – opowiadanie o przeżyciach Karusi, która spotyka się z duchem swojego nieżyjącego już narzeczonego. Część II – polemika ze starcem, w której uczestniczy prosty lud i narrator. Karusia to prosta dziewczyna, ma bardzo emocjonalny stosunek do świata; jest wrażliwa; uosabia wartości romantyczne; widzi ducha Jaśka, rozmawia z nim; uchodzi za obłąkaną, czuje się samotna, wyalienowana, odrzucona przez większość ludzi. Starzec wyśmiewa się z Karusi, mówi o niej z ironią; to on twierdzi, że dziewczyna oszalała; jest przekonany, że duchów nie ma, bo ich nie widać; drwi z wierzeń prostego ludu, gardzi nim; kieruje się wyłącznie rozumem i zmysłami (szkiełkiem i okiem); reprezentuje więc światopogląd klasycystyczny, oświeceniowy. Ostatecznie konflikt pomiędzy Karusią i starcem rozstrzyga narrator: ,,Czucie i wiara silniej mówią do mnie

Niż mędrca szkiełko i oko.” Narrator, podobnie jak prosty lud, staje po stronie Karusi. Odrzuca czysty racjonalizm, uważa, że za pomocą rozumu można poznać tylko prawdy martwe (niesprawdzające się w życiu). Jedynie serce pozwala dotrzeć do prawd żywych. Człowiek powinien więc kierować się w życiu nie tylko rozumem, ale także wiarą, intuicją, uczuciami. W balladzie tej następuje więc całkowite odrzucenie światopoglądu klasycystycznego na rzecz romantycznego, którego wyższość wykazuje narrator. Mickiewicz porusza tu także inny problem – pokazuje, jak wysoką cenę musi zapłacić często człowiek, który jest bardziej wrażliwy od innych i czuje inaczej niż większość (odrzucenie, drwiny, samotność).

LIRYKA MIŁOSNA OKRESU WILEŃSKO-KOWIEŃSKIEGO -

,,DO M” ADAMA MICKIEWICZA

Miłość poety do Maryli Wereszczakówny, którą poznał podczas pobytu w Kownie spowodowała, że powstało wówczas wiele utworów o tematyce miłosnej. Utwór jest przykładem liryki zwrotu do adresata. Podmiot liryczny zwraca się do kobiety, którą darzy uczuciem, z jakiegoś powodu jednak oni nie mogą być razem. Natomiast miłość, która ich połączyła, ciągle trwa. Prawdziwa miłość bowiem będzie żywa w pamięci kochanków. Miłość, którą darzą się kochankowie, zasługuje na pamięć. Prawdziwa miłość nie może ulec zapomnieniu, ponieważ jest ona darem bożym. Można zniszczyć to uczucie fizyczne (np. rozdzielić kochanków), ale prawdziwej miłości nie można wymazać z pamięci. Tak właśnie miłość pojmowali romantycy.

UNIWERSALNE PRAWDY O CZŁOWIEKU I ŚWIECIE W II

CZĘŚCI „DZIADÓW”

W 1823 r. w Wilnie ukazał się II tomik „Poezji” Adama Mickiewicza zawierający „Grażynę” oraz II i IV część „Dziadów” – pierwsze dramaty poety. Od miejsca powstania zostały one nazwane „Dziadami” wileńsko – kowieńskimi. Temat zaczerpnął Mickiewicz z ludowego obrzędu wywodzącego się z czasów pogańskich. Obrzęd dziadów miał charakter magiczno – rytualny. Ludzie, zebrani najczęściej w kaplicy cmentarnej, pod przywództwem guślarza przywoływali dusze zmarłych przodków, zapraszali je do wspólnego posiłku, prosili o opiekę. II część „Dziadów” jest literacką wizją właśnie tego obrzędu. Już pierwsze słowa chóru wprowadzają czytelnika w odpowiedni nastrój (tajemniczości, grozy) i proponują jednocześnie nowy sposób odbierania świata: „Ciemno wszędzie, głucho wszędzie…” Należy wyłączyć dwa podstawowe zmysły (wzrok i słuch), i odbierać rzeczywistość intuicyjnie, duchowo. Świat realny jest bowiem nierozerwalnie związany ze światem duchowym. W czasie obrzędu przychodzą dusze o różnych rodzajach grzechów, za które nie dostąpiły zbawienia. Najpierw pojawiają się duchy o grzechach lekkich – to dusze dzieci, które nie dostąpiły zbawienia, gdyż nigdy za życia nie doznały goryczy. Proszą o dwa ziarnka gorczycy i przed odejściem wypowiadają naukę moralną: „ Kto nie doznał goryczy ni razu,/ Ten nie dozna słodyczy w niebie.”

Jako drugi pojawia się duch złego pana, dawnego właściciela wioski. Ma on na sumieniu najcięższe grzechy: znęcał się nad swoimi poddanymi, niektórych spośród nich doprowadził do śmierci głodowej. Z nauki moralnej, jaką wypowiada przed odejściem, wynika, że nie może on dostąpić zbawienia: „Bo kto nie był ni razu człowiekiem,/ Temu człowiek nic nie pomoże”. Następnie przychodzi duch pasterki Zosi (o grzechach średnich) – nie została ona zbawiona, ponieważ nie potrafiła nikogo pokochać, bawiła się uczuciami innych: „Kto nie dotknął ziemi ni razu,/ Ten nigdy nie może być w niebie.” W II część „Dziadów” Mickiewicz wpisał pewną koncepcję człowieczeństwa opartą na ludowym kodeksie moralnym. Człowiek musi mieć świadomość, że każda niegodziwość, jakiej się dopuści, zostanie kiedyś ukarana. Należy żyć pełnią życia, stąpać po ziemi, doświadczać cierpień, kochać i starać się zrozumieć drugiego człowieka. Nie wolno nikogo krzywdzić, nie można też gardzić uczuciami innych. Pod koniec obrzędu pojawia się jeszcze jeden duch, nieprzywoływany przez guślarza. Nie reaguje on na żadne zaklęcia – wpatruje się w młodą dziewczynę i wskazuje ręką na swoje zranione serce. Prawdopodobnie to bohater ballady „Upiór”, którą Mickiewicz poprzedził II część „Dziadów” – duch młodzieńca, który z powodu nieszczęśliwej miłości popełnił samobójstwo. Za swój czyn został ukarany – musi co roku pojawiać się na ziemi w postaci upiora i ponownie przeżywać wszystkie cierpienia, jakie doprowadziły go do odebrania sobie życia. II część „Dziadów” reprezentuje nową formę dramatu. Posiada jeszcze cechy dramatu klasycystycznego (zasada trzech jedności, obecność chóru…), ale od wielu jego założeń Mickiewicz już odchodzi:  brak klasycznego podziału na akty i sceny,  nie ma jednego punktu kulminacyjnego (co najmniej trzy – pojawienie się każdego ducha),  zaczerpnięcie tematu z tradycji ludowej,  dwupłaszczyznowość akcji (świat realny współistnieje ze światem fantastycznym),  nowe funkcje chóru (nie tylko komentuje on rozwój akcji i wypowiada prawdy uniwersalne, ale także wprowadza nastrój oraz sugeruje nowy sposób odbierania rzeczywistości,  sceny zbiorowe.

PIELGRZYM W ŚWIECIE ORIENTU – ANALIZA I

INTERPRETACJA WYBRANYCH SONETÓW KRYMSKICH

ADAMA MICKIEWICZA

Po procesie filomatów i filaretów, w 1824 r., Adam Mickiewicz był zmuszony opuścić Litwę. Wyrokiem sądu został skazany na zsyłkę w głąb Rosji. Wyjechał do Odessy, gdzie miał objąć posadę nauczyciela w tamtejszym liceum. Posady tej nie otrzymał z braku wolnego miejsca, pobierał jednak pełną pensję. To pozwoliło poecie wygodnie żyć i udzielać się towarzysko. W krótkim czasie nawiązał znajomości z najwybitniejszymi rodzinami odeskimi i za namową nowo poznanych przyjaciół odbył wielką romantyczną podróż na Krym. Z tego okresu życia Mickiewicza pochodzą dwa cykle sonetów: sonety odeskie i sonety krymskie. W utworach tych widoczna jest ewolucja twórcza poety, który poszukuje nowych wartości oraz próbuje nadać swojej twórczości nowe cele. W sonetach odeskich odrzuca miłość, która jego zdaniem utraciła swój transcendentny charakter, uległa dewaluacji, stała się towarem. Ostatecznie postanawia poświęcić swoją twórczość sprawom ponadindywidualnym, ogólnoludzkim, ponadczasowym. Poszukiwanie nowych wartości obrazują sonety krymskie. Sonety więc są świadectwem przełomu w twórczości Adama Mickiewicza. SONET– gatunek liryki zbudowany z czterech strof: dwóch czterowersowych (kwadryn) o charakterze opisowym i dwóch trzywersowych (tercyn) o charakterze refleksyjnym. Sonety krymskie są wyrazem zainteresowań romantyków Orientem, który jawił się jako świat pełen tajemniczego, romantycznego piękna. Jego inność widoczna była w kulturze, religii, ale również w egzotycznej przyrodzie (stąd w utworach Mickiewicza wiele orientalizmów). Sonetów krymskich nie należy jednak odczytywać wyłącznie jako poetyckiego opisu Krymu. Są one przede wszystkim próbą znalezienia nowych wartości, którym poeta mógłby poświęcić swoje życie i twórczość. Cechą wspólną prawie wszystkich sonetów jest wykorzystanie toposu homo viator w kreacji podmiotu bądź bohatera lirycznego. Wędrówka oprócz znaczenia dosłownego posiada tutaj także wiele znaczeń metaforycznych (poszukiwanie swego miejsca w świecie, celu i sensu życia, prawdy o świecie i o sobie samym, poszukiwanie nowych wartości...). ,,STEPY AKERMAŃSKIE” Utwór posiada budowę klasycznego sonetu. Dwie pierwsze zwrotki (kwadryny) mają po 4 wersy, dwie ostatnie (tercyny) – po 3 wersy. Zgodnie z założeniami gatunku dwie pierwsze zwrotki mają charakter opisowy. Opisowi są tutaj poddane tytułowe stepy akermańskie. W tym opisie użytych jest dużo środków stylistycznych (nagromadzenie epitetów estetyzujących, orientalizmy, metafory itd.). To

nagromadzenie służy pokazaniu egzotycznego piękna stepów. Podmiotem lirycznym jest człowiek wędrujący (Mickiewicz wykorzystał topos homo viator), który z jakiegoś powodu dotarł na Krym. Miejsce to bardzo go zachwyca. Jednak mimo otaczającego go piękna podmiot liryczny tęskni za Litwą, która prawdopodobnie jest jego ojczyzną. Jest z nią bardziej emocjonalnie związany niż z Krymem, ciągle o niej myśli, tęskni. Uważnie nasłuchuje, czy nie słychać żadnych głosów z Litwy, jednak gdy nic nie słyszy jest wyraźnie zasmucony. Z wypowiedzi podmiotu lirycznego wynika, że ojczyzna jest bardzo ważna dla człowieka miejscem, w którym człowiek może być szczęśliwy i dlatego nic nie jest w stanie jej zastąpić (nawet piękne stepy akermańskie). Wędrówka podmiotu lirycznego oprócz znaczenia dosłownego ma również znaczenie retoryczne – jest poszukiwaniem swojego miejsca w świecie, w którym może się czuć jak w ojczyźnie. Litwa jest dla niego krajem utraconym. ,,BURZA” Jest to kolejny sonet o klasycznej budowie (ma cztery zwrotki – dwie pierwsze to kwadryny, a dwie ostatnie to tercyny). W części opisowej nakładają się na siebie dwa obrazy poetyckie. Pierwszy przedstawia burzę na morzu, a drugi przedstawia zachowania podróżujących na statku podczas owego sztormu. Dobór środków poetyckich w opisie burzy na morzu służy pokazaniu grozy sytuacji (onomatopeje, epitety, wyliczenia, porównania). Natura pokazana jest jako groźny, niebezpieczny żywioł. Drugi obraz przedstawia zachowania ludzi podróżujących na statku podczas burzy, Jedni z nich leżą na pół martwi, jedni załamują ręce, jedni się modlą albo żegnają się z najbliższymi. Zachowaniami ludzi kieruje strach, panicznie się boją. Tylko jeden podróżny zachowuje się inaczej. Siedzi na stronie i obserwuje pozostałych ze stoickim spokojem. Zazdrości im, że mają się z kim żegnać i potrafią się modlić. Prawdopodobnie człowiek ten przeżył coś podobnego bądź nawet straszniejszego, dlatego burza na morzu nie robi na nim wrażenia. Tym straszniejszym doświadczeniem była utrata najbliższych, więc konieczność opuszczenia ojczyzny. Tym podróżnym prawdopodobnie był wygnaniec, który musiał opuścić swój kraj. Dlatego właśnie zazdrości im i nie boi się sztormu. W utworze tym Mickiewicz wykorzystał topos homo viator, czyli człowieka wędrującego. Podmiot liryczny podróżuje, aby znaleźć miejsce na Ziemi, w którym będzie czuł się jak w utraconej ojczyźnie. Poniekąd wędrówka ta jest również poszukiwaniem sensu życia. ,,PIELGRZYM” Ma budowę klasycznego sonetu (dwie pierwsze zwrotki to kwadryny, mają charakter opisowy, a dwie ostatnie to tercyny, mają charakter refleksyjny). Podmiot liryczny zestawia na zasadzie kontrastu dwa miejsca na Ziemi: Krym i Litwę. Krym to kraina dostatku i piękna, kraina pięknych ludzi, śpiewających słowików, rubinowych nor i złotych ananasów. Litwa natomiast to kraina szumiących lasów i bagien. O ile w kreacji Krymu podmiot podkreślał jej piękno i bogactwo, to w kreacji Litwy jej biedotę

W IMIĘ MIŁOŚCI DO OJCZYZNY – TRAGIZM ,,KONRADA

WALLENRODA”

Wkrótce po odbyciu wyprawy na Krym Mickiewicz musiał opuścić Odessę. Udał się więc do Moskwy (1825 r.). W tym czasie w Petersburgu doszło do wybuchu powstania dekabrystów, które zostało krwawo stłumione. Dekabryści, podobnie jak Polacy, buntowali się przeciwko carskiemu aparatowi władzy, chcieli położyć kres tyranii i uciskowi społecznemu. Ich klęska przekonała ostatecznie poetę o sile caratu i sprowokowała do poszukiwań takiego sposobu walki, dzięki któremu można by pokonać potężniejszego wroga. Efektem tych rozważań była powieść poetycka „Konrad Wallenrod”, wydana (po wielu kłopotach z cenzurą) w Petersburgu w 1828 r. Utwór ten Mickiewicz poprzedził mottem z włoskiego pisarza okresu renesansu Niccolo Machiavellego: „Musicie bowiem wiedzieć, że są dwa rodzaje walki… trzeba być lisem… i lwem.” Motto stanowi myśl przewodnią utworu. Cytat ten sugeruje zatem, iż utwór Mickiewicza dotyczy przede wszystkim sposobów walki (walka metodą lwa – otwarta, honorowa; walka metodą lisa – dopuszcza podstęp i zdradę). By uniknąć kłopotów z cenzurą, poeta osadził akcję w średniowieczu – posłużył się tzw. maską historyczną (kostiumem historycznym). Chwyt ten polega na przedstawieniu problemów aktualnych za pomocą wydarzeń z przeszłości. Tematycznie utwór dotyczy stosunków litewsko – krzyżackich. Tytułowy bohater był Litwinem. Jako dziecko został uprowadzony przez Krzyżaków, którzy spalili jego rodzinny dom i wymordowali najbliższych. Wielki mistrz krzyżacki Winrych nadał mu imię Walter Alf i postanowił wychować go na wzorowego rycerza zakonnego. Na zamku krzyżackim przebywał jednak litewski wajdelota (wędrowny pieśniarz), Halban, który służył Krzyżakom jako tłumacz. To on opowiedział mu o jego pochodzeniu, rozbudził w nim tęsknotę za Litwą i nienawiść do Krzyżaków. W czasie jednej z wypraw Walter Alf przeszedł na stronę litewską. Dotarł na dwór księcia Kiejstuta, zakochał się w jego córce, Aldonie, i ożenił się z nią. Szybko jednak zrozumiał, że dopóki Krzyżacy będą zagrażali Litwie, nie zazna szczęścia. Dlatego opuścił żonę, wstąpił na służbę do Konrada Wallenroda i wyruszył z nim do Palestyny. Wkrótce prawdziwy Konrad Wallenrod zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Walter Alf, podejrzany o jego zamordowanie, przyjął jego imię i uciekł do Hiszpanii, gdzie wsławił się w walce z Maurami. Jako słynny rycerz Konrad Wallenrod wrócił do zakonu krzyżackiego i szybko został wybrany wielkim mistrzem. Pod naciskiem innych rycerzy zorganizował wyprawę przeciwko Litwinom, ale celowo tak prowadził swoje wojska, by poniosły klęskę. Zniszczył więc zakon krzyżacki, ale plamiąc rycerski honor – dopuścił się zdrady, działał podstępnie. Jest postacią tragiczną. Tragizm (według romantyków) – konieczność dokonania wyboru między wartościami – wybierając jedną, człowiek unicestwia, niszczy, inną. Wallenrod dokonał wyboru między szczęściem osobistym, miłością do kobiety, a szczęściem swojego narodu, miłością do ojczyzny. Wybierając miłość do ojczyzny, musiał zrezygnować z własnego szczęścia. Wallenrod był średniowiecznym rycerzem.

Obowiązywało go więc przestrzeganie etosu rycerskiego. Jego tragizm polega zatem również na tym, że chcąc osiągnąć swój cel, musiał złamać etos rycerski, splamić swój honor, dopuszczając się zdrady. Przeszedł typową dla bohateraromantycznego przemianę wewnętrzną – z romantycznego kochanka przeistoczył się w patriotę – bojownika o wolność ojczyzny. Przemianę tę symbolizuje w utworze zmiana imienia (Walter Alf – Konrad Wallenrod). WALLENRODYZM– idea walki narodowowyzwoleńczej, zakładająca podstęp i zdradę, prowadzona zgodnie z zasadą „cel uświęca środki” (makiawelizm). Jest to metoda skuteczna, ale wymagająca poświęcenia wszystkiego, co ma dla człowieka jakąkolwiek wartość.

ROLA POETY I POEZJI W ŻYCIU NARODU

Równie ważną postacią jak bohater tytułowy w ,,Konradzie Wallenrodzie” jest wajdelota litewski – Halban. Jest on pieśniarzem, a więc poetą, i w kilku miejscach wypowiada się na temat roli poezji w życiu narodu, zwłaszcza w momentach trudnych dla narodu. Poezję w utworze symbolizuje pieśń ludowa. Pieśń, czyli poezja, pobudza do myślenia, szczególnie o sprawach ważnych, nie pozwala o nich zapomnieć (poezja jest dla myśli winem). Poezja wyraża też ducha narodowego, jest skarbnicą historii, przechowuje pamięć o wielkich ludziach i ich czynach, szczególnie o tych, którzy zginęli za ojczyznę. Dzięki niej naród żyje, pomaga mu przetrwać trudne chwile. Dopóki żyje poezja, żyje naród. Jest ona wartością niezniszczalną. Jeśli sam naród o niej nie zapomni, będzie trwała na wieki. Poezja ma przetrzymywać świadomość narodową budzić do walki, przypominać o przeszłości, gdyż w ten sposób pomoże narodowi przetrwać trudne chwile.