ROMANTYZM
- Preromantyzm – okres poprzedzający, niejako zapowiadający romantyzm.
- Romantyzm – najprawdopodobniej pochodzi od łacińskiego słowa ‘romanticus’ (‘niezwykły’). Nowe, zbuntowane pokolenie zainteresowane,
tym co tajemnicze, fantastyczne, mroczne, niedające objąć się umysłem (irracjonalne). Cechy: fascynacja wyidealizowanym obrazem epoki,
wrażliwość na nastrojowe piękno natury.
- Okres burzy i naporu – nazwa zaczerpnięta od sztuki Maximiliana von Klingera pt. „Sturm und Drang” (Burza i napór). Sztuka była manifestem
ideowym młodego pokolenia, które buntowało się przeciwko oświeceniowemu racjonalizmowi. Tytuł tego dramatu stał się nazwą
preromantycznego nurtu w kulturze Niemiec.
- Irracjonalizm - jest poglądem opozycyjnym w stosunku do racjonalizmu, a więc przeświadczenia, że świat można poznać jedynie na drodze
rozumowej i nie istnieją zjawiska sprzeczne z prawami logiki. Irracjonalizm stanowi zatem manifest wiary w rzeczywistość metafizyczną oraz w
możliwość jej zgłębienia na drodze intuicji.
- Indywidualizm - stanowił rodzaj buntu i wyrastał ze sprzeciwu wobec tradycyjnych ról przypisywanych jednostce w społeczeństwie, które
kojarzyło naturę ludzką z tym, co ogólne, społeczne, masowe, ogólnodostępne, powszechne. Istotę człowieka zaczęto dostrzegać w nim samym
- Bunt młodych – młodzież epoki romantyzmu zyskała świadomość historycznej roli i mogła wystąpić z własnym programem ideowym oraz
estetycznym. Za prawo, a nawet obowiązek, młodzi uznali bunt przeciwko skostniałym strukturom społecznym, a także zużytym konwencjom
obyczajowym i artystycznym. Chętnie angażowali się w ruchy rewolucyjne i niepodległościowe.
- Orientalizm – w sztuce i literaturze europejskiej zainteresowanie życiem i kulturą Wschodu oraz czerpanie z tej kultury tematów i motywów.
Tendencja ta była popularna w romantyzmie na przełomie XIX i XX wieku.
- Historyzm - zainteresowanie, zafascynowanie się historią.
- Natura - tło i zarazem uczestnik zdarzeń
- Panteizm - [gr. pán ‘wszystko’, theós ‘Bóg’], doktryna filozoficzna, według której Bóg jest tożsamy ze światem, rozumianym jako jedna całość
bytowa
- Metafizyka – dziedzina filozofii, która zajmuje się poznaniem natury bytu, przyczyny jego istnienia i celu do jakiego zdąża.
- Idealizm – w filozofii przekonanie, że idea (myśl, świadomość) ma charakter pierwotny, a rzeczywistość materialna – wtórny.
- Bohater romantyczny - przeważnie młody człowiek, indywidualista, buntuje się przeciwko światu i konwenansom społecznym, nadwrażliwy,
skłonny do życia w świecie wyobraźni, ważną rolę w jego życiu odgrywa nieszczęśliwa miłość.
- Bohater werterowski - nadwrażliwy samotnik, skłócony ze światem skłonny do marzycielstwa, zazwyczaj ma przeżyty zawód miłosny, po
którym postanawia targnąć się na swoje życie. Pierwowzorem była postać głównego bohatera z książki pt. “Cierpienia młodego Wertera”
Johanna Wolfganga Goethego.
- Bohater bajroniczny – skłócony ze światem buntownik podważający porządek społeczny. Zazwyczaj to człowiek tajemniczy. Ma za sobą
tragiczne doświadczenia, czasem ucieka przed wydarzeniami z przeszłości. Jest przekonany, że ziemskie prawa go nie dotyczą, stawia się poza
dobrem i złem. Jego działaniami kierują uczucia. (Typ bohatera, którego wzorzec występuje w twórczości Byrona)
- Synkretyzm – w literaturze, łączenie w jednym dziele elementów należących do różnych gatunków lub rodzajów literackich, np. w balladzie;
również występowanie w jednym utworze różnych stylów , np. stylu wysokiego czy poetyckiego z potocznym lub prozaickim.
- Synteza sztuk - wprowadzenie do utworu poetyckiego lub dramatycznego elementów malarskich i muzycznych.
- Ballada – gatunek epicko-liryczny z elementami dramatycznymi. Obejmuje utwory, które opowiadają o niezwykłych – często fantastycznych
lub legendarnych – wydarzeniach oraz są utrzymane w tajemniczym nastroju. Ballady romantyczne zazwyczaj odwoływały się do ludowych
pieśni, podań, wierzeń. Cechy epickie ballady to występowanie fabuły i narratora, cechy liryczne – skupienie się na budowaniu nastroju, cechy
dramatyczne – obecność dialogów.
- Powieść poetycka – gatunek literacki z pogranicza epiki i liryki ukształtowany w romantyzmie. Obejmuje wierszowane utwory narracyjne o
luźnej, niechronologicznie rozwijanej fabule, zawierające elementy liryczne jak opisy przeżyć wewnętrznych. Narrator nie unika mówienia o
swoich odczuciach, komentuje postawy bohaterów czy zwraca się wprost do czytelnika. Akcja jest zazwyczaj osnuta wokół mrocznych i często
dramatycznych dziejów bohatera – zbuntowanego i skłóconego ze światem, zwykle też uwzględnia realia historyczne lub lokalny koloryt świata
przedstawionego.
- Powieść epistolarna – powieść w formie listów, popularna w XVIII i na początku XIX wieku. Gatunek obejmuje utwory, w którym autorem
lisów jest tylko jedna osoba, oraz te, które składają się z korespondencji kilku bohaterów.
- Ekspresja – intrygujący sposobów wyrażania artystycznych wizji, które stanowią mocne, intensywne, często dramatyczne odzwierciedlenia
temperamentu i psychiki artysty. Wiąże się z deformacją, przeistoczeniami obrazu rzeczywistości, uproszczeniem języka sztuki.
- Dynamika kompozycji – kompozycja, w której występuje przewaga elementów ukośnych, układ obiektów sprawia wrażenie ruchomego, jest
wiele przekątnych, które wprowadzają dynamizm do dzieła.
- Neogotyk - styl w architekturze, a także rzemiośle artystycznym, nawiązujący formalnie do gotyku, powstały około połowy XVIII wieku w
Anglii i trwający do początku XX wieku, zaliczany do historyzmu
RAMY CZASOWE ROMANTYZMU:
- w kulturze europejskiej: POCZĄTEK wybuch rewolucji Francuskiej w 1789r, KONIEC Wiosna Ludów z lat 1848-1849r.
- w Polsce: POCZĄTEK rok 1822, premiera Ballady i romanse A. Mickiewicza, KONIEC rok 1863 powstanie styczniowe.
DATY:
- 1789-1799 – rewolucja francuska
- 1848–1849 – Wiosna Ludów
- 1822 – wydanie Ballad i romansów A. Mickiewicza
- 1830 – wybuch powstania listopadowego
- 1863 – wybuch powstania styczniowego
- 1775-1783 – rewolucja amerykańska
Orientuje się, jakie inne wydarzenia historyczne miały wpływ na kształtowanie się nowej epoki – rewolucja amerykańska
Rewolucja francuska, Wiosna Ludów, powstanie styczniowe, powstanie listopadowe
