Pobierz Rozdział I. Konfederacja Szwajcarska i więcej Notatki w PDF z Administracja tylko na Docsity!
B. Szmulik
Rozdział I. Konfederacja Szwajcarska
Literatura: Z. Czeszejko-Sochacki , Referendum i inicjatywa ludowa w systemie politycznym Konfederacji Szwajcarskiej, SP 1989, z. 3; Z. Czeszejko-Sochacki , Sądowa kontrola konstytucyjności w prawie szwajcarskim, Prz. Sejm. 1995, Nr 4; Z. Czeszejko-Sochacki , Procedura legislacyjna w Konfederacji Szwajcarskiej, Prz. Sejm. 1996, Nr 4; Z. Czeszejko-Sochacki , Rada Kantonów Konfederacji Szwajcarskiej, [w:] E. Zwierzchowski (red.), Izby drugie parlamentu, Białystok 1996; Z. Czeszejko-Sochacki , Projekt reformy szwajcarskiego parlamentu fe- deralnego, Prz. Sejm. 1998, Nr 3; Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej z dnia 8 kwietnia 1999 r., tłum. i wstęp Z. Czeszejko-Sochacki , Warszawa 2000; W. Linder , Demokracja szwajcarska. Rozwiązywanie konfliktów w społeczeństwie wielokulturowym, Rzeszów 1996; R. Matej , Rada Narodowa i Rada Kantonów w Szwajcarii, [w:] Z. Kiełmiński , T. Mołdawa (red.), Parlament w demokracjach zachodnich, Warszawa 1992; Z. Niewiadomski , Gmina w Szwajcarii: Studium ustojowo-prawne, Warszawa 1993; A. Pułło , Ustroje państw współczesnych, Warszawa 2006; K. Rybicki , Uwagi wstępne do Konstytucji Związkowej Konfederacji Szwaj- carskiej, [w:] Konstytucje Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Belgii, Szwajcarii, Wrocław 1970; P. Sar- necki , Rząd a parlament Konfederacji Szwajcarskiej, Kraków 1978; P. Sarnecki , System partyjny w Szwajcarii jako szczególny model współdziałania partii, SNP 1980, Nr 3; P. Sarnecki , Cechy szwajcarskiego systemu wy- borczego do parlamentu, ZN UJ Pr. Pol. 1982, z. 19; O. Sigg , Instytucje polityczne Szwajcarii, Warszawa 1990; J. Steiner , Demokracje europejskie, Rzeszów 1993; D. Thürer , Instytucje demokracji bezpośredniej w Szwajca- rii, [w:] H. Suchocka (red.), Tworzenie prawa w demokratycznym państwie, Warszawa 1992.
1. Geneza i ewolucja państwa
Początków państwowości Szwajcarii upatruje się w sojuszu trzech kanto- nów: Uri, Schwyz i Unterwalden, zawartym 1.8.1291 r. Sojusz ten powstał w celu obrony przed Habsburgami uzyskanych od cesarstwa wolności i przywilejów. W kolejnych wiekach powstające państwo udało się rozszerzyć o dalsze prowincje, częściowo w drodze akcesu – Lucerna i Zurich, częściowo w drodze podbojów
- Glarus, Zug i Berno. W 2 poł. XIV w. Związek liczył już 8 kantonów. W wieku XV doszły Argowia i Turgowia. W roku 1499, po zwycięstwie Szwajcarów nad armią cesarską pod Dornbach, cesarz Maksymilian I uznał niezależność Szwajca- rii, chociaż pełną suwerenność państwo to uzyskało dopiero po pokoju westfal- skim w 1648 r. W XVI w. dołączyły kolejne nowe kantony, Bazylea, Szafuza i Ap- penzell. Początkowo jedynym organem Związku było tzw. Zgromadzenie ( Tagsatzung ) delegatów kantonów. Delegaci byli przedstawicielami danych miejscowości. Gło- sowali zgodnie z instrukcjami swoich władz. Zgromadzenie nie posiadało żadnych instrumentów, aby swoje decyzje narzucać kantonom wbrew ich woli. Ta słabość władz spowodowała, że Związek w ciągu następnych wieków przeszedł kilka wo- jen domowych i religijnych. Po wkroczeniu armii napoleońskiej na terenie Związku została utworzona Re- publika Helwecka. Było to wbrew tradycji, a na wzór francuski państwo scentrali-
B. Szmulik zowane. Nadana konstytucja powołała do życia dwuizbowy parlament, a władzę wykonawczą powierzyła 5-osobowemu dyrektoriatowi, którego w roku 1800 zastą- pił 7-osobowy komitet wykonawczy jednoizbowego parlamentu. Od 1803 r. Szwaj- caria ponownie stała się konfederacją. Po upadku Napoleona Kongres Wiedeński na powrót uznał niepodległość i neu- tralność Szwajcarii, zaś wchodzące w jej skład kantony odzyskały suwerenność. Nie pomogło to jednak w uporządkowaniu państwa, które rozsadzał od wewnątrz kon- flikt interesów oraz walki pomiędzy radykałami a konserwatystami. Ostatecznie, po krótkiej wojnie domowej i klęsce secesjonistów, została uchwalona i przyjęta w roku 1848 Konstytucja. W wyniku jej uchwalenia dotychczasowe państwo z relatywnie luźnego związku państw zostało przekształcone w państwo federalne o rozszerzo- nej władzy centralnej. Zawarte w Konstytucji rozwiązania i zasady były podstawą następnej Konstytucji Federalnej z 1874 r., a jej zasady, i nawet niektóre bardziej szczegółowe postanowienia, zostały recypowane w nowej Konstytucji z 1999 r. Konstytucja z 1874 r. obowiązywała aż do roku 1999 i składała się z 3 rozdzia- łów. Pierwszy poświęcony był strukturze prawnej państwa i podziałowi kompetencji między rządem federalnym a kantonami. Drugi regulował problematykę organizacji władz związkowych, trzeci zaś zmiany w Konstytucji. Powstałe państwo określono jako Związek Szwajcarski, tłumaczony również jako Konfederacja Szwajcarska. Struk- turę władz federalnych tworzyły Zgromadzenie Związkowe (składające się z Rady Narodowej i Rady Kantonów), Rada Związkowa oraz Sąd Federalny. Stworzony w ten sposób system rządów przyjął nazwę parlamentarno-komitetowego. Radę Narodową stanowili posłowie pochodzący z wyborów bezpośrednich i równych, wybierani przez całą ludność federacji, Radę Kantonów zaś stanowili deputowani wybierani po dwóch z każdego kantonu, a po jednym z półkantonu. Z kolei członkowie Rady Związkowej nie mogli być członkami parlamentu. Powyż- sze izby obradowały na sesjach, a ich kompetencje daleko wykraczały poza funkcje ustawodawczą. Między innymi do parlamentu należał nadzór nad administracją.
2. Konstytucja z 1999 r. – prawa podstawowe i struktura federacji
Po niemal 140 nowelizacjach od momentu obowiązywania Konstytucji z roku 1874, rozpoczęto prace nad nowym dokumentem mogącym stawić czoło współ- czesności. Prace nad nową ustawą zasadniczą trwały bardzo długo. Ostatecz- nie w grudniu 1998 obie izby parlamentu uchwaliły tekst nowej Konstytucji, zaś w kwietniu 1999 została ona przyjęta w referendum. Do zasadniczych różnic pomiędzy starą a nową Konstytucją należy zaliczyć wprowadzenie do nowej rozdziału o prawach jednostki. Bogatsza jest również pre- ambuła oraz pewne wyróżnienie postanowień ogólnych. Uwagę zwraca także dość skomplikowana procedura regulująca zmiany w Konstytucji. Katalog praw i wolności regulowany jest w dwóch rozdziałach: pierwszym – Prawa podstawowe i drugim – Prawa obywatelskie i polityczne. Konstytucja oferuje Rozdzia³ I. Konfederacja Szwajcarska
B. Szmulik Konstytucja w art. 50 ust. 1 gwarantuje autonomię gmin, stosownie do prawa kantonalnego. Tę gwarancję zapewnia Sąd Federalny, do którego mogą być kiero- wane skargi na naruszenie autonomii. Szwajcarskie gminy są bardzo zróżnicowane, odmienne są też ich sposoby zarządzania. Podstawę autonomii gmin stanowią na- stępujące zasady:
- konstytucyjne prawo do istnienia, łączenia się z innymi gminami, lub zachowa- nia niezależności, która nie może zostać naruszona przez kantony,
- swoboda wyboru przez gminy odpowiedniej politycznej struktury i administra- cji w ramach ustawodawstwa kantonalnego,
- prawo nakładania podatków w celu zaspokojenia własnych potrzeb i
- pełna swoboda działania w zakresie nienależącym do kompetencji kantonów lub Federacji. W odróżnieniu od gmin, organizacja wszystkich kantonów opiera się na po- dobnych zasadach. Każdy kanton nadaje sobie demokratyczną konstytucję. Wyma- ga ona zaakceptowania przez naród tego kantonu i musi zostać poddana rewizji, jeżeli żąda tego większość uprawnionych do głosowania. Konstytucje kantonalne wymagają gwarancji Federacji, która udziela jej, o ile nie są one sprzeczne z pra- wem federalnym. Federacja stoi na straży porządku konstytucyjnego kantonów i ingeruje, jeżeli zostanie on zakłócony w którymś kantonie bądź zagrożony, a kan- ton, którego to dotyczy, nie może go ochronić sam lub z pomocą innych kanto- nów. Kantony w Szwajcarii oparły swoją działalność o klasyczny trójpodział władzy. Parlamenty kantonalne są jednoizbowe, o zróżnicowanej liczebności (od 100 do 200 osób). Okres ich kadencji wynosi od 2 do 4 lat. Federacja została również zobowiązana do ochrony terytorium kantonów. Zmia- na w liczbie i pozycji kantonów wymaga zgody zainteresowanej ludności, zainte- resowanych kantonów oraz narodu i kantonów. Z kolei zmiana granic pomiędzy kantonami jest dopuszczalna i odbywa się na podstawie umów, o ile wyrażona zo- stanie na to zgoda ludności Szwajcarii, a fakt ten zatwierdzi Zgromadzenie Federal- ne w formie uchwały federalnej. Kantony posiadają w rzeczywistości dużą samodzielność i swobodę działa- nia, jednak przy uwzględnieniu nadrzędnych interesów Federacji. W szczególno- ści współdziałają w przygotowywaniu decyzji w sprawach zagranicznych, mogą w zakresie swoich kompetencji zawierać umowy międzynarodowe (umowy ta- kie nie mogą być sprzeczne z interesami Federacji) zaś z organami zagraniczny- mi niższego szczebla mogą utrzymywać stosunki bezpośrednie. Ponadto w zakre- sie swoich kompetencji kantony dbają o bezpieczeństwo kraju i obronę ludności. Są właściwe w sprawach szkolnictwa (troszczą się o należyte nauczanie podstawowe, dostępne dla wszystkich dzieci, które jest obowiązkowe), kultury, określają swoje języki urzędowe, przy czym zwracają uwagę na tradycyjną językowo strukturę re- gionu, dbają o środowisko naturalne, budują i utrzymują drogi krajowe oraz pono- szą wspólnie z Federacją koszty ich utrzymania. Oprócz tego przestrzegają wolno- ści gospodarczej. Rozdzia³ I. Konfederacja Szwajcarska
B. Szmulik Federalizm jest pierwszą zasadą ustroju Szwajcarii. Tę złożoną strukturę pań- stwa podniesiono zarówno w preambule, uznając za źródło władzy „naród szwaj- carski i kantony” oraz określając najogólniejszy cel uchwalenia Konstytucji, jako „dążenie do odnowienia Federacji”, jak i w nazwie Konstytucji: Konstytucja Fede- ralna Konfederacji Szwajcarskiej. W art. 2 Konstytucji określono ogólne cele Federacji, do których zaliczono ochro- nę wolności i praw narodu, niezawisłości i bezpieczeństwa kraju. Federacja ma poza tym wspierać ogólny dobrobyt, trwały rozwój, wewnętrzną spoistość oraz kultural- ną różnorodność kraju, troszczyć się o jak największą równość szans obywateli oraz angażować się na rzecz trwałego zachowania naturalnych warunków życia pokojo- wego i sprawiedliwego międzynarodowego porządku. Według Z. Czeszejko-Sochac- kiego ta podstawowa zasada państwa federalnego opiera się na:
- materialnej autonomii kantonów w określaniu i wykonywaniu ich zadań i w ma- terialnym współdziałaniu w spełnianiu zadań Federacji;
- materialnej autonomii kantonów w określaniu, pobieraniu i przeznaczaniu ich dochodów, i tym samym materialnej odpowiedzialności za finansowanie ich za- dań;
- materialnej autonomii kantonów w określaniu ich organizacji i ich politycznego działania;
- materialnym upoważnieniu kantonów do współdziałania w kształtowaniu woli Federacji;
- szerokim obowiązku współdziałania Federacji i kantonów ( tenże , Wstęp, [w:] Konstytucja..., s. 29). W przypadku zaistnienia zmian tych zasad wywołanych przeobrażeniami w go- spodarce i społeczeństwie, przewidziane jest zastosowanie referendum, jako proce- dury demokracji bezpośredniej.
3. Demokracja bezpośrednia
Demokracja bezpośrednia, jako jedna z fundamentalnych zasad ustroju Szwajca- rii, łączy się ściśle z wielowiekową tradycją związkowego charakteru państwa oraz samodzielności gmin. Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej poświęca demokracji bezpośredniej rozdział drugi, zatytułowany „Inicjatywa i referendum” oraz przepisy o zmianie Konstytucji. Inicjatywa ludowa dopuszczalna jest jedynie w celu całkowitej lub częściowej zmiany Konstytucji. W jednym i drugim wypadku minimalna liczba uprawnionych do głosowania wynosi 100 tys. Inicjatywa w powyższej sprawie może mieć formę propozycji o ogólnym charakterze lub już zredagowanego aktu. Przy czym jeżeli narusza jedność formy, jedność materii lub bezwzględnie obowiązujące postano- wienia prawa międzynarodowego, Zgromadzenie Federalne uzna ją za całkowi- cie lub częściowo nieważną. W razie złożenia propozycji o ogólnym charakterze, uprawnione do opracowania szczegółowej zmiany jest Zgromadzenie Federalne,
3. Demokracja bezpoœrednia
B. Szmulik dat, przy czym liczba mandatów uzależniona jest od liczby ludności. Ważność wy- borów stwierdza sama Rada. Rada Kantonów składa się z 46 deputowanych; 20 kantonów wybiera po dwóch deputowanych, zaś imiennie wskazane w Konstytucji kantony: Obwalden, Bazylea
- miasto, Bazylea – okręg, Appenzell-Ausserrhoden i Appenzell-Innerrhoden wy- bierają po jednym deputowanym. Kantony regulują tryb wyboru swoich deputo- wanych do Rady własnym ustawodawstwem. Wspomniana już wcześniej równorzędność obu izb wyraża się też w sprawach organizacyjnych. Wszystkie zasady i instytucje, o których wspomina Konstytucja, odnoszą się w jednakowy sposób do obu izb. Dotyczy to również praw i obowiąz- ków członków izb. Andrzej Pułło do głównych funkcji Zgromadzenia Federalnego zalicza funkcje: ustawodawczą, współkształtowania polityki zagranicznej, finansowo-budżetową, kreacyjną, nadzorczą, ustrojowo-gwarancyjną, ochrony bezpieczeństwa i neutral- ności państwa, militarno-obronną, rozstrzygania o ważności inicjatyw ludowych, współdziałania w planowaniu ważnych czynności państwa, rozstrzygania konflik- tów kompetencyjnych, kontrolną, ułaskawiania i podejmowania decyzji indywidu- alnych ( tenże , Ustroje..., s. 229). Jest to katalog, który nie wyczerpuje potencjalnych funkcji Zgromadzenia, bowiem może ono przyznać sobie ustawą zadania i upraw- nienia niewymienione wyraźnie w Konstytucji. Organami kierowniczymi obu izb są przewodniczący i wiceprzewodniczący Biura Rady Narodowej i Rady Kantonów oraz Konferencja Koordynacyjna. Prze- wodniczący wybierani są na rok. Ponowny wybór jest wykluczony. Obradami izb kierują przewodniczący, natomiast najważniejsze decyzje podejmowane są przez Biura każdej z izb. Oba Biura tworzą Konferencję Koordynacyjną, będącą central- nym organem parlamentu. Uchwały Konferencji wymagają akceptacji Biura każdej izby. Do podstawowych zadań Konferencji należy koordynowanie działań parla- mentu i Rady Federalnej. Dlatego w posiedzeniach może brać udział jej przewodni- czący, noszący tytuł Prezydenta Konfederacji. Przewidziane w art. 153 Konstytucji komisje parlamentarne są organami robo- czymi parlamentu. Dzielą się na stałe i niestałe. Komisjom zgodnie z literą ustawy zasadniczej przysługuje prawo do informacji, prawo wglądu i uprawnienia śledcze w zakresie określonym ustawą. Parlamentarzyści działają w oparciu o wolny mandat, mogą też organizować się we frakcje. Zasady ich tworzenia i uprawnienia określa regulamin Rady Narodowej. Zgromadzenie Narodowe pracuje w oparciu o tryb sesyjny. Zasadniczo odbywają się 4 sesje zwyczajne w roku, które trwają po 3 tygodnie. Jedna czwarta deputowa- nych do izby, lub Rada Federalna, może żądać zwołania izb na sesję nadzwyczajną. W ramach sesji zwoływane są posiedzenia izb. Uchwały podejmowane są większo- ścią głosów, w obecności co najmniej połowy liczby posłów danej izby. Zasadą jest, że izby obradują oddzielnie. Obradując wspólnie tworzą Zgroma- dzenie Federalne, którym kieruje przewodniczący Rady Narodowej. Do kompe- tencji Zgromadzenia należy: przeprowadzenie wyborów, rozstrzyganie sporów 4. W³adze federalne
B. Szmulik kompetencyjnych pomiędzy najwyższymi organami federalnymi oraz stosowa- nie prawa łaski. Poza tym organ ten zbiera się w szczególnych okolicznościach, np. w celu przyjęcia oświadczeń Rady Federalnej. Zgromadzenie wydaje akty praw- ne w formie ustaw federalnych i rozporządzeń. Wydawane uchwały federalne nie podlegają referendum. Rada Federalna (rząd) jest najwyższą władzą rządzącą i wykonawczą Federacji. Składa się ona z 7 członków wybieranych przez Zgromadzenie Federalne. W celu zachowania równowagi, z jednego kantonu może być wybrany tylko jeden członek Rady. Radzie Federalnej przewodniczy Prezydent Federacji, który wybierany jest (łącznie z wiceprezydentem) przez Zgromadzenie Federalne na okres roku. Kon- stytucja nie przewiduje ponownego wyboru. Prezydent nie może też być wybra- ny na wiceprezydenta na następny rok. Według Z. Czeszejko-Sochackiego Szwajcaria wykształciła niespotykany w innych państwach system „rotacyjnego prezydenta i wiceprezydenta”, jako przewodniczącego Rady, równocześnie pełniącego pewne funkcje na zewnątrz ( tenże , Wstęp, [w:] Konstytucja..., s. 35). Zasadą działania Rady Federalnej jest kolegialność. Rada kieruje administracją federalną, przy czym dzieli się ona na departamenty, kierowane przez poszczegól- nych członków Rady. Każdy członek Rady (radca federalny) musi kierować jednym departamentem. Radę wspiera w jej działaniach Kancelaria Federalna kierowana przez Kanclerza Federalnego. Do wybranych szczegółowych kompetencji Rady Federalnej należy: określanie celów i środków polityki rządowej, informowanie opinii publicznej o swej działal- ności, przedstawianie parlamentowi projektów aktów normatywnych, wydawanie rozporządzeń, wykonywanie ustaw oraz wyroków organów sądowych Federacji, opracowywanie planów finansowych, wykonywanie budżetu, prowadzenie polity- ki zagranicznej, podpisywanie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, podej- mowanie działań w celu zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego, niezawisłości i neutralności państwa, ogłaszanie mobilizacji. Najwyższą władzą wymiaru sprawiedliwości w Szwajcarii jest Sąd Federalny. Do jego głównych kompetencji należy rozpoznawanie skarg na naruszenie: praw konstytucyjnych, autonomii gmin i innych gwarancji kantonów na korzyść kor- poracji prawa publicznego, umów międzynarodowych lub umów kantonów oraz publicznoprawnych sporów pomiędzy Federacją a kantonami lub pomiędzy kan- tonami. Sąd Federalny jest ponadto właściwy do orzekania w sprawach cywilnych, karnych i administracyjnych oraz w innych dziedzinach prawa w takim zakresie, jaki przyznaje mu ustawa. Materia jego właściwości uwzględnia kompetencje są- downictwa kantonalnego. Rozdzia³ I. Konfederacja Szwajcarska
0 B. Szmulik
8. Szwajcaria nie graniczy z: a) Austrią, b) Lichtensteinem, c) Luksemburgiem. 9. Językami używanymi w Szwajcarii są: a) niemiecki, włoski, francuski, retoromański, b) niemiecki, francuski, chorwacki, retoromański, c) niemiecki, francuski, baskijski, galloromanski. 10. Obecnie odsetek obcokrajowców przekracza w Szwajcarii: a) 7%, b) 11%, c) 20%. 11. Struktura Federacji jest: a) dwuszczeblowa, b) trójszczeblowa, c) jednolita. 12. Gminą specjalną nie jest gmina: a) obywatelska, b) szkolna, c) ubogich. 13. Środkiem konstytucyjnej ochrony autonomii gminy jest skarga do: a) jednoizbowego parlamentu kantonu, b) Zgromadzenia Federalnego, c) Sądu Federalnego. 14. Pojęciem „demokracji wiecowej” określa się: a) jednoizbowy parlament kantonu, b) zgromadzenie obywateli w gminie, c) sposób zarządzania w średniowiecznej Szwajcarii. 15. Szwajcaria nie była państwem, lecz związkiem stosunkowo luźno powiąza- nych ze sobą kantonów do: a) czasów rewolucji francuskiej, b) roku 1847, c) roku 1874. Rozdzia³ I. Konfederacja Szwajcarska
