Prawo Pracy: Pojęcie, Przedmiot, Systematyka i Funkcje, Streszczenia z Systematyka

Pobierz Prawo Pracy: Pojęcie, Przedmiot, Systematyka i Funkcje i więcej Streszczenia w PDF z Systematyka tylko na Docsity!

J. Stelina

Literatura: wo pracy, Kraków 2003; tenże 2015; B. T. Duraj w organizacjach, Warszawa 2013; 2007; szawa 2010; welizowanych od 1.1.2004 r. ustawą z 14.11.2003 r., Warszawa 2004; wiak Kraków 2005; sie, Warszawa 1985; Ustawy towarzyszące z orzecznictwem, europejskie prawo pracy z orzecznic twem, Warszawa 2012; Prawo pracy znowelizowane, Toruń 1996; H. Szurgacz Ochrona interesu pracodawcy, Warszawa 2013; 2007; Kodeks pracy. Komentarz. Warszawa 2005; M. (red.), Kodeks pracy z komentarzem, Gdynia 2004; (red.), System prawa pracy, t. VII Zatrudnienie niepracownicze, Warszawa ĆwiertniakM. GersdorfW. MuszalskiM. Barzycka-Banaszczyk^ systematyka i funkcje prawa pracy , Podporządkowanie pracowników zajmujących stanowiska kierownicze Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, , Prawo pracy. Zarys wykładu, Warszawa 2005; K. W. Baran J. Iwulski W. Jaśkiewicz , O „ogólnoteoretycznej” definicji prawa pracy, GSP 2000, t. VI;, (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2001; K. Rączka K. Jaśkowski , W. SanetraJ. Jończyk tenże (red.),, C. (red.), Zarys systemu prawa pracy, Warszawa 2010;, Prawo pracy, Kraków 2005; M. Raczkowski , Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2004; Jackowiak L. Florek , Prawo pracy, Warszawa 1992;, Kodeks pracy. Komentarz do przepisów zno, E. Maniewska Z. Kubot , tenże , T.W. Piotrowski , Kodeks pracy. Komentarz, War ZielińskiT. Liszcz , Prawo pracy i ubezpieczeń spo,, Kodeks pracy. Komentarz. T. Kuczyński , Prawo pracy, Warszawa, Prawo pracy, Warszawa taż , Prawo pracy w zary tenżeM. Latos-Miłkowska (red.), Prawo pracy,, Procesowe pra, K.Z. Masternak Kolasiński U. JackoZ. Salwa - -- - - --,,,,

łecznych, Warszawa 2007; blemy prawa pracy, Warszawa 1957; tenże zakresu podmiotowego kodeksu pracy, [w:] Prawo pracy a wyzwania XXI wieku. Księga jubileuszowa Profesora Tadeusza Zielińskiego, Warszawa 2002; czyk ność pracy i szawa 2013; Polskie prawo pracy, Warszawa 2003; mentarz, Gdańsk 2011; wa–Kraków 1986; szawa 1977., Prawo pracy w świetle Konstytucji RP, t. 1 i 2, Warszawa 2013;, Ryzyko osobowe zakładu pracy, Warszawa 1971; władza, Warszawa 2015; W. Szubert tenże T. Zieliński , Stosunek prawa pracy do prawa administracyjnego, War, Zarys prawa pracy, Warszawa 1980; Z. Salwa , Prawo pracy. Zarys systemu, t. 1–3, Warsza, (^) tenżeW. Szubert W. SanetraB. Wagner (red.), Kodeks pracy. Komentarz, War, (^) , Prawo pracy, Białystok 1994; M. Święcicki (red.), Kodeks pracy 2011. Ko tenże , Podstawowe pro, Uwagi w kwestii A. Świątkowski tenże A. Sob , Wol- - - ----,

Nb. 1 J. Stelina

ukierunkowany na osiągnięcie jakiegoś użytecznego społecznie celu. Pra cą w tym znaczeniu będzie zarówno działalność zarobkowa, jak i niezarob kowa, wykonywana na rzecz innego podmiotu lub dla zaspokojenia wła snych potrzeb, w zespole lub samodzielnie, z wykorzystaniem zdolności umysłowych i fizycznych. Jako zjawisko społeczne praca ludzka uwikłana jest najczęściej w szereg relacji z innymi ludźmi, podlega więc określonym regułom społecznym i prakseologicznym, w tym także normom określają cym pewne powinności o charakterze prawnym lub pozaprawnym. Nie każ da praca człowieka podlega zatem reglamentacji prawnej. Zakres ingeren cji prawodawcy w wykonywanie pracy zależy od wielu czynników, w tym od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa, tradycji, kultury, a na wet ustroju społeczno-politycznego danego państwa. Inaczej niż dawniej, kiedy praca ludzka podlegała ogólnym regulacjom prawa zwyczajowego, rodzinnego czy cywilnego, współcześnie jest ona obejmowana wyspecja lizowanymi działami prawa. Prawo jako regulator wybranych stosunków społecznych obejmuje swym oddziaływaniem tylko pewną część aktyw ności ludzkiej spełniającej cechy pracy w podanym wyżej znaczeniu. Bar dzo wiele przejawów pracy człowieka jest prawnie indyferentna, a więc nie podlega (jako praca) uregulowaniom prawnym. Prawo zaczyna „intereso^ W najogólniejszym znaczeniu pracą ludzką jest każdy wysiłek człowieka^ § 1. Praca człowieka a prawo – uwagi ogólne - ----------

(^1) wać się” określonymi zjawiskami społecznymi dopiero wówczas, gdy stają się one elementem relacji międzyludzkich stanowiących zarzewie konflik tów, zagrażających homeostazie społecznej czy uzasadnionym interesom zbiorowości lub poszczególnych jednostek. Oczywiście skala prawnej in gerencji w stosunki międzyludzkie powstające w związku z pracą zależy przede wszystkim od ustroju społecznego panującego w danym państwie, a zwłaszcza zakresu wolności przysługujących obywatelom. W państwach totalitarnych z reguły ogół kwestii społecznych podporządkowanych jest interesowi ogólnemu, co prowadzi do istnienia wszechogarniającej więk szość sfer życia społecznego reglamentacji prawnej i kontroli aparatu wła dzy. W tych systemach osobiste wybory drogi życiowej, zwłaszcza w takich dziedzinach jak zatrudnienie, stają się także sprawą publiczną (polityczną). Tytułem przykładu wskazać można takie zjawiska znane z przeszłości, jak nakazy pracy czy odpowiedzialność karna za niewykonywanie obowiązków pracowniczych. W państwach demokratycznych nie ma jednak powodu, by ograniczać zasadę wolności pracy i szereg zajęć niezagrażających określo nym dobrom społecznym (np. towarzyskich czy hobbistycznych) włączać do zakresu przedmiotowego szczególnych reglamentacji prawnych. ----- Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy

Nb. 1 J. Stelina

ten pozostawał w cieniu, w zupełności wystarczały normy zwyczajowe, a z czasem reguły odnoszące się do stosunków rodzinnych, zobowiązanio wych czy nawet rzeczowych (w systemie opartym na pracy niewolników). W istocie siłą sprawczą powstania prawa pracy w dzisiejszym znaczeniu był gwałtowny rozwój przemysłu w państwach zachodniej Europy, datu jący się w niektórych z nich już na XVII w. (Anglia), a w innych na schy łek XVIII w. i cały XIX w. Zapotrzebowanie na siłę roboczą sprawiło, że do miast zaczęła napływać ludność wiejska, zasilając w ten sposób rzesze najemników. Szybko okazało się, że dotychczasowe konstrukcje prawne dotyczące pracy najemnej, w tym umowa wzorowana na rzymskiej tio conductio operarum potrzeb. Opierały się one na idei pełnej równości stron, pracownik wy najmował pracodawcy swą pracę, był więc dla niego warty tylko tyle, ile warta była siła jego rąk. W ten sposób, wykorzystując swą nieporówny walnie silniejszą pozycję, pracodawcy mogli narzucać najemnikom nie korzystne warunki zatrudnienia, tym bardziej że chętnych do podjęcia za trudnienia było zawsze o wiele więcej niż miejsc pracy. Ciężkie warunki pracy powodowały też częste wypadki, skutkiem których były okalecze nia, a nawet śmierć robotników, a przez to utrata przez nich i ich rodziny źródeł utrzymania. Tracąc zdolność do pracy, robotnik tracił tym samym towar, który mógł sprzedać, stawał się więc całkowicie bezużyteczny dla swego dotychczasowego pracodawcy. Możliwość dochodzenia odszkodo (najmie pracy), nie były dostosowane do nowych loca - -- - - ----- wań na drodze cywilnoprawnej pozostawała właściwie jedynie w sferze teorii. Problem narastał wraz ze stale zwiększającą się liczbą pracowni ków łecznego, generowały przeto określone działania zaradcze. W początko wej fazie rozwoju prawa pracy wyróżnić można dwa podstawowe kierunki tych działań – strony, poczucie krzywdy i wyzysku radykalizowało postawy robotników, którzy skłonni byli do masowych wystąpień w obronie swych podstawo wych interesów ekonomicznych i swej godności. Już od połowy XIX a nawet wcześniej, zaczęły powstawać pierwsze zrzeszenia robotnicze (syndykaty), których celem było dążenie do poprawy sytuacji bytowej swoich członków. Z czasem rosnące w siłę syndykaty były w stanie zorga nizować strajki, manifestacje i inne wystąpienia społeczne, a nawet zgła szać postulaty o charakterze politycznym. Z trudem, powoli, ale systema tycznie rozwijały się formy dialogu społecznego, na zakończenie każdego strajku lub wystąpienia robotniczego starano się zawierać porozumienia, które z czasem przekształciły się w ważny instrument regulacji wynagro Opisywane zjawiska stwarzały poważne zagrożenie dla systemu spo najemnych. samoochronę oraz interwencjonizm państwowy. Z jednej w.,--------

Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy

J. Stelina Nb. 2

dzeń i innych świadczeń, a nawet warunków zatrudnienia. Z drugiej strony, wzrastający wyzysk i złe warunki zatrudnienia w fabrykach powodowały stale wzrastającą liczbę osób niezdolnych do jakiejkolwiek aktywności, nie tylko zawodowej. Państwa postrzegały taką sytuację jako zagrażającą ich podstawowym interesom, obniżającą potencjał ekonomiczny i zdolno ści obronne. Problem ten w każdym razie stawał się na tyle poważny, że władze państwowe zaczęły ingerować w stosunki między pracownikami a pracodawcami nie tyle z pobudek altruistycznych, co raczej z wyracho wania. Początkowo interwencja państwowa ograniczona była do kwestii najbardziej skrajnych (zakaz pracy dzieci, ograniczenie dobowego czasu pracy do 16 godzin), z czasem rozszerzała się, obejmując swym zakresem coraz to nowe obszary. I. Uwagi ogólne w sposób przedmiotowy, a więc jako zbiór przepisów i norm prawnych. Stosownie do tego przez pojęcie prawa pracy (w ujęciu przedmiotowym) rozumieć będziemy wyodrębniony z systemu prawa zespół norm praw W naukach dogmatyczno-prawnych system prawny jest rozumiany § 2. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy - --

nych (podsystem normatywny) regulujących stosunki międzyludzkie po wstające w związku z pracą człowieka. Jednak złożoność zjawiska pracy ludzkiej powoduje, że pozostaje ona w zasięgu zainteresowania wielu róż nych podsystemów normatywnych. Prawo pracy jest tylko jednym z nich. A zatem, dla precyzyjnego określenia pojęcia i zakresu prawa pracy ko nieczne jest ustalenie jego przedmiotu, przez co rozumieć będziemy wy brane stosunki społeczne (międzyludzkie), spełniające określone cechy. Objęcie ich unormowaniami prawnymi powoduje, że stają się one stosun kami prawnymi należy w kategoriach określonych typów stosunków społecznych podle gających regulacjom tej gałęzi prawa. O tym zaś, jakie stosunki społecz ne należą do przedmiotu prawa pracy, decyduje ustawodawca, a do pew nego stopnia także doktryna prawa i judykatura. Stąd pojęcie prawa pracy może być definiowane na różne sposoby, zależnie od celu, jakiemu ma ono służyć. Najczęściej w języku prawniczym występuje ono w trzech zna państwa i prawa, Warszawa 1994, s. 156. (^1) S. Wronkowska (^1). Dlatego kwestię przedmiotu prawa pracy rozpatrywać, [w:] A. Redelbach , S. Wronkowska , Z. Ziembiński , Zarys teorii - --------^2

§ 2. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy

J. Stelina Nb. 3

cy, można wyprowadzić wniosek, że prawo pracy stanowi podsystem normatywny i wiodącej konstrukcji prawnej, integrującej całe prawo pracy. (normy) prawne, które regulują stosunki pracy oraz inne stosunki praw ne, których istnienie jest uzasadnione istnieniem stosunku pracy (stosunki akcesoryjne, służebne względem stosunku pracy). Na tym właśnie polega homogeniczność prawa pracy – ma ono jedno pojęcie centralne (stosunek pracy), pozostałe stosunki prawne wchodzące do jego przedmiotu nie są względem stosunku pracy konkurencyjne, lecz dopełniające go. W doktry nie zarysowują się co prawda poglądy o rozszerzaniu zakresu prawa pracy poprzez objęcie nim także stosunków zatrudnienia niepracowniczego prowadziłoby do przekształcenia prawa pracy w prawo zatrudnienia. Jak na razie zamierzenia te pozostają jednak w sferze postulatów, a nie faktów normatywnych. II. Stosunki pracy pracy, a więc nym z kilku rodzajów stosunków zatrudnienia. Z uwagi na podleganie pra wu pracy jest on nazywany W konsekwencji należy przyjąć, że do prawa pracy zaliczamy przepisy Jeśli chodzi o najważniejszy komponent treściowy przedmiotu prawa stosunek pracy , co przejawia się w istnieniu jednej, centralnej stosunkiem zatrudnienia pracowniczego , to jest on – jak wcześniej wskazano – jed homogeniczny 1 , co----.

W celu odróżnienia stosunku pracy od stosunków zatrudnienia niepracow niczego charakteryzuje się go poprzez określone cechy pracy wykonywa nej w jego ramach. Cechy te wywodzone są przede wszystkim z norma tywnej definicji stosunku pracy zawartej w art. 22 § 1 KP. Przepis ten stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przezeń wyznaczonym, a pracodawca zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. sunek pracy: (a) (d) katalog cech charakteryzujących pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy uzupełnia się jeszcze o: (e) że (f) przedmiotem świadczenia ze strony pracownika jest samo wykony 1994, s. 28 i 32; ków służbowych, Wrocław 2000, s. 50 i nast. Stąd należy przyjąć, że prawnym stosunkiem pracy jest społeczny sto 1 wykonywanej (^) J. Jończyk , Prawo pracy, Warszawa 1992, s. 15; T. Kuczyński dobrowolnej osobiście , Właściwość sądu administracyjnego w sprawach stosun na rzecz podmiotu zatrudniającego. Podany (b) skooperowanie (zespołowość) podporządkowanej W. Sanetra , Prawo pracy, Białystok, (c) odpłatnej oraz to,------,^3

§ 2. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy

Nb. 3 J. Stelina

wanie pracy, jest to więc zobowiązanie do osiągnięcia określonego rezultatu), jak również to, że (g) pracownik jest obciążony ryzykiem wania może powstać jedynie z mocy swobodnej decyzji (oświadczeń woli) pracownika i pracodawcy, a więc w drodze uzgodnienia (umowy). Prze ciwieństwem tak rozumianej dobrowolności jest przymus prawny, który rodzi obowiązek wykonywania pracy wbrew woli świadczącego pracę. Mówimy wówczas o kiej pracy może posłużyć praca porządkowa osób pozbawionych wolności, a wcześniej służba żołnierzy z poboru. prywatnego, a do takich zalicza się przecież zobowiązanie pracownicze. Znajduje ona także swoje potwierdzenie w przepisach rangi konstytucyj nej oraz wśród fundamentów aksjologicznych prawa pracy wyrażonych m.in. i 2 Konstytucji RP, każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywa nia zawodu oraz wyboru miejsca pracy (wyjątki określa ustawa). Obowią zek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. Natomiast stosownie do jednej z podstawowych zasad prawa pracy wyrażonych w art. 10 KP każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypad ków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu. Ad Dobrowolność jest typową cechą stosunków zobowiązaniowych prawa (^) w tzw. podstawowych zasadach prawa pracy. Zgodnie z art. 65 ust. 1a) Dobrowolność pracy jednostronnie wyznaczonej pracy oznacza, że zobowiązanie do jej wykony realizacji tego zobowiązania. starannego działania. Za przykład ta (a nie nie - ------ Nikogo nie wolno zatem przymuszać do podjęcia zatrudnienia pracowni czego, nikogo nie można także zmuszać do zatrudnienia pracownika (wy jątkiem od tej zasady jest obowiązek pracodawcy zatrudnienia inwalidy wojennego – na podstawie skierowania starosty pracy od stosunków zatrudnienia niepracowniczego (cywilnoprawnego i służbowego) jest niającemu. W najszerszym ujęciu oznacza ono wszelką zależność pracow nika od pracodawcy ne jako „ pracownikowi poleceń przez pracodawcę. Przepisy Kodeksu pracy pozwa lają wyróżnić dwa rodzaje podporządkowania pracowniczego – umow ne (zobowiązaniowe) i ustawowe. oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 840 ze zm.). w organizacjach, Warszawa 2013, s. 74. Ad (^12) Art. 18 ustawy z 29.5.1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych T. Duraj b) Najważniejszym elementem pozwalającym odróżnić stosunki kierownictwo pracodawcy , Podporządkowanie pracowników zajmujących stanowiska kierownicze podporządkowanie (^2) , natomiast w treści art. 22 § 1 KP zostało one wyrażo Podporządkowanie umowne ”. Oznacza ono możność wydawania pracownika podmiotowi zatrud (^1) ). wynika-------

Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy

Nb. 5 J. Stelina

wyłączona jest możliwość wpływania pracodawcy na sposób wykonywa nia pracy (np. leczenie pacjentów). Przypadki te określane bywają mianem podporządkowania autonomicznego sunkach pracy z z kolei szerszy niż w klasycznym, umownym stosunku pracy. lifikacji prawnej określonego stosunku zatrudnienia jako stosunku pracy. Parametr rodzaju pracy decyduje o „szerokości” zobowiązania pracow nika i zakresie jego dyspozycyjności. W stosunkach cywilnoprawnych przedmiot zobowiązania podmiotu świadczącego pracę jest zdecydowa nie „węższy”, ogranicza go bowiem parametr określonych czynności lub określonego dzieła. Zakreślenie obowiązków wykonawcy poprzez uzgod nienie tylko jednej lub kilku czynności lub dzieła do wykonania, ogranicza zleceniodawcom możliwość dysponowania osobą wykonawcy. Dlatego w stosunkach cywilnoprawnych nie ma mowy o poleceniach podmio tu zatrudniającego, nie są one zresztą konieczne z uwagi na precyzyjne uzgodnienie parametrów pracy. A zatem o kwalifikacji prawnej zatrudnie nia decyduje sposób sformułowania przedmiotu zobowiązania, a następnie sposób jego realizacji. stosunków pracy od stosunków służbowych, które są nawiązywane z funk Podporządkowanie pracownicze jest elementem kluczowym dla kwa Podporządkowanie jest też elementem pozwalającym na odróżnienie mianowania , w których zakres podporządkowania jest. Wreszcie wspomnieć należy o sto - -------- 5^ cjonariuszami służb zmilitaryzowanych. Ci bowiem podlegają tzw. wzmo^ żonej dyspozycyjności, której przejawem są rozkazy służbowe i możliwość^ dysponowania osobą funkcjonariusza w ramach całej formacji zmilitaryzo^ wanej, a więc powierzania stanowisk niewymienionych w akcie kreującym^ dany stosunek służbowy. cy zostaje często zastępowane zatrudnieniem niepracowniczym, głów nie cywilnoprawnym. Oprócz umów o świadczenie usług, umów zlecenia i umów o dzieło występuje też zjawisko tzw. ga ono na rejestrowaniu przez osoby fizyczne działalności gospodarczej i oferowaniu swoich usług innym przedsiębiorcom. Zdarza się przy tym, że dana osoba jest związana kontraktem tylko z jednym podmiotem, uzy skując wszystkie lub większość swoich dochodów tylko z jednego źródła. Dlatego coraz częściej postuluje się rozszerzenie podporządkowania jako elementu charakteryzującego stosunek pracy z obecnego podporządkowa nia organizacyjnego także na grodzenie, a jeśli jest ku temu podstawa prawna – wynagrodzenie należy W ostatnim czasie zatrudnienie pracownicze w ramach stosunku pra Ad c) Za wykonaną pracę pracownikowi należy się umówione wyna podporządkowanie ekonomiczne samozatrudnienia.. Pole--------

Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy

J. Stelina Nb. 6

się także za czas niewykonywania pracy (np. urlopy wypoczynkowe czy niektóre płatne zwolnienia od pracy). względną stosunku pracy, pracownik nie może zrzec się prawa do wyna grodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę (art. 84 KP). Ponad to, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za samą gotowość do świadczenia pracy, jeśli praca nie mogła być wykonywana z przyczyn od niego niezależnych. Z zakazu zrzekania się prawa do wynagrodzenia wy nika ograniczenie swobody stron stosunku pracy w tym zakresie. A zatem, pracownik i pracodawca nie posiadają kompetencji do tego, by prawo do wynagrodzenia wyłączyć, stąd należy przyjąć, że ma ono charakter usta wowej konsekwencji nawiązania stosunku prawnego opartego na wymo gu osobistej pracy i podporządkowania jednego z podmiotów drugiemu podmiotowi. cywilnego w odniesieniu do umów niepracowniczego zatrudnienia cywil noprawnego. Kodeks cywilny nie zabrania wyłączenia prawa do wynagro dzenia, zgodnie z zasadą swobody umów, czemu zresztą w odniesieniu do umowy zlecenia dał wyraźnie dyspozycję w art. 735 („Jeżeli ani z umo wy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wy nagrodzenie”). Inaczej kwestia odpłatności została unormowana w przepisach prawa Wyjątkiem od zasady odpłatności pracy podporządkowanej jest tzw. Odpłatność pracy jest cechą bez - --------- wolontariat przez prawo podmiotów. Zgodnie z art. 42 ustawy z 24.4.2003 r. o działal ności pożytku publicznego i o wolontariacie nywać pracę wyłącznie na rzecz organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego, organów ad ministracji publicznej, jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, podmiotów leczniczych, organizacji międzynarodowych i stowarzyszeń, których wo lontariusze są członkami. w ramach stosunku pracy jest Jest on wyprowadzany bezpośrednio z treści art. 22 § 1 KP, a mianowi cie ze sformułowania „pracownik zobowiązuje się”. Dodatkowo z wymo giem tym korespondują także inne regulacje prawa pracy, a w szczegól ności przepisy o zatrudnianiu pracownika zgodnie z kwalifikacjami oraz legitymującego się odpowiednim stanem zdrowia. Stąd należy przyjąć, że Ad (^1) Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 239. d) Kolejnym elementem charakteryzującym pracę wykonywaną. Może on jednak występować tylko na rzecz określonych wymóg osobistego świadczenia pracy (^1) , wolontariusze mogą wyko - ------.^6

§ 2. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy

J. Stelina Nb. 7

cownik był gotowy do wykonywania pracy ( zie nieobecności pracownika w pracy z ważnych względów osobistych (np. choroby, opieki nad dzieckiem itd. – podmiot zatrudniający obciążony jest skutkami niezawinionych, niekiedy także zawinionych, przez pracownika działań wyrządzających pracodaw cy szkodę ( oznacza, że nie ma on możliwości podejmowania działań zmierzających do ograniczenia, a w niektórych przypadkach wyeliminowania pewnych ryzyk. Przykładowo metodą na zmniejszenie ryzyka ekonomicznego jest wprowadzenie przez pracodawcę systemów wynagrodzeń opartych na na grodach lub innych świadczeniach uznaniowych lub wręcz takich, któ rych przyznanie i wysokość uzależniona jest od wyników finansowych pracodawcy (jednak nie jest możliwe ukształtowanie całości wynagrodze nia pracownika według takich reguł). Z kolei, w razie przestoju z przy czyn techniczno-organizacyjnych możliwe jest powierzenie pracownikom innych zajęć, co pozwala ograniczyć ryzyko techniczne. Natomiast spo sobem na wyeliminowanie ryzyka socjalnego może być ubezpieczenie się pracodawcy od wystąpienia niektórych zdarzeń, a ryzyka osobowego – rzetelnie przeprowadzony proces rekrutacji, a następnie stałe podnoszenie kwalifikacji przez pracowników. Obciążenie pracodawcy ryzykami związanymi z zatrudnieniem nie O kwalifikacji prawnej danego stosunku zatrudnienia decyduje zespół ryzyko osobowe ). ryzyko socjalneryzyko techniczne ). Wreszcie to) lub w ra------- omówionych wyżej cech pracy. Zgodnie z art. 22 § 1 w warunkach odpowiadających tym cechom bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy jest też zastępowanie umów o pracę umowami o innym charakterze przy niezmienionych warunkach świadczenia pracy. Jak łatwo jednak zauwa żyć, wskazane cechy pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy nie mają jednolitego charakteru i statusu. Jeśliby odczytywać charakter dane go stosunku prawnego na podstawie występowania ich wszystkich, to z ła twością moglibyśmy popaść w nieprzezwyciężalne trudności. Już obecnie w praktyce można zaobserwować tendencję do zamieszczania w klauzu lach umownych postanowień, które zanegować mogłyby charakter danego stosunku jako stosunku pracy (np. klauzule przerzucające ryzyko pracy na podmiot zatrudniony). Dodatkowo dochodzą problemy związane z ukry waniem za pomocą klauzul umownych rzeczywistej woli stron (np. malne wyłączenie wymogu osobistego świadczenia pracy). W takiej sy tuacji trudno byłoby niekiedy rozgraniczyć to co ma decydujący wpływ na kwalifikację prawną danego stosunku, i to, co jest sprzeczne z prawem pracy i jako takie pozbawione jest doniosłości prawnej. W opisanym wyżej ma charakter pracowniczy,^1 i 1. Niedopuszczalne^2 KP, zatrudnienie for-------^7

§ 2. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy

Nb. 8 J. Stelina

przypadku umowne przerzucenie ryzyka na podmiot zatrudniony powin no ocenione być jako niezgodne z prawem, jeśli powstałe między stronami zobowiązanie będzie stosunkiem pracy. W takim stanie rzeczy należy pre cyzyjnie określić, gdzie wskazana wyżej granica przechodzi. Musi to pro wadzić do wniosku o pewnej więc pytanie, kiedy zaczyna się stosunek pracy, tzn. po spełnieniu jakich warunków możemy zasadnie mówić o tym, że z takim stosunkiem mamy do czynienia. Jak się wydaje, na czele owej hierarchii umieścić należy te cechy stosunku pracy, które znajdują bezpośrednie oparcie w treści cyto wanego wyżej art. 22 § 1 KP. Chodzi więc o nia pracy jednak jako ustawowa konsekwencja pracy podporządkowanej). III. Stosunki prawne związane ze stosunkami pracy stosunki prawne ściśle powiązane ze stosunkami pracy wszystkim o stosunki: 1) 2) Obok stosunku pracy przedmiotem prawa pracy objęte są też innepoprzedzające nawiązanie stosunku pracy (np. związane z rekrutacją pracowników i pośrednictwem pracy);uzasadnione w swym bycie istnieniem stosunku pracy (np. stosunki dotyczące przedstawicielstw pracowniczych, stosunki związane z nad, podporządkowanie pracownika hierarchii cech stosunku pracy wymóg osobistego świadcze oraz odpłatność 1. Chodzi przede (rozumiana. Powstaje---- - -

(^8) 3) 4) 5) jętymi przedmiotem prawa pracy a stosunkami pracy wynika, z jednej stro ny, ze ściśle akcesoryjnego charakteru określonych stosunków prawnych, które pełnią w dużej mierze funkcje wykonawcze względem stosunków pracy (chodzi tu np. o stosunki bezpośrednio poprzedzające nawiązanie stosunku pracy, np. związane z badaniami lekarskimi, rekrutacją itd., czy U. Jackowiak nik dla studentów prawa, Kraków 2006, s. 35; s. 21; (^) A zatem, związek pomiędzy wymienionymi stosunkami prawnymi ob 1 zorem nad warunkami pracy, stosunki związane z promocją zatrudnie nia);związane z rozstrzyganiem sporów (np. dotyczące postępowania pojed nawczego);związane odpowiedzialnością prawną stron stosunku pracy (np. odpo wiedzialność dyscyplinarna);występujące po ustaniu stosunku pracy (np. dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy). (^) W. Jaśkiewicz W. Sanetra , [w:], Prawo pracy, s. 32., [w:] U. Jackowiak W. Jaśkiewicz , W. Uziak , C. Jackowiak , A. Wypych-Żywicka T. Liszcz , W. Piotrowski , Prawo pracy, Warszawa 2007,, Prawo pracy. Podręcz, Prawo pracy, s. 14;------ Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy

Nb. 10 J. Stelina

podmiotowego ubezpieczeń społecznych, obecnie obejmują one niemal wszystkie osoby pozostające w stosunkach zatrudnienia lub utrzymujące się z własnej działalności. Nie ma więc obecnie uzasadnienia do włączania prawa ubezpieczeń społecznych do prawa pracy. IV. Systematyka prawa pracy sem wiele zróżnicowanych, pod względem charakteru, stosunków praw nych, zwłaszcza, jeśli weźmiemy pod uwagę najszersze, doktrynalne i dy daktyczne jego ujęcie. Koniecznym zabiegiem jest zatem systematyzacja prawa pracy, a więc wyróżnienie w jego ramach mniejszych fragmentów, na które składają się określone zespoły norm prawnych regulujących po szczególne rodzaje stosunków prawnych wchodzących do przedmiotu tej gałęzi prawa. pracy jest kryterium przedmiotowe. W najprostszej postaci wewnątrzsys temowy podział przebiega po prostu po linii wyznaczającej granice po między różnymi rodzajami stosunków prawnych objętych przedmiotem prawa pracy. W nieco bardziej rozbudowanej postaci należałoby najpierw wyróżnić zasady, źródła czy normy prawa pracy, a dopiero później wyodrębniać po Prawo pracy jest dość rozległą gałęzią prawa, obejmującą swym zakre Najczęściej spotykanym w doktrynie kryterium systematyzacji prawa część ogólną prawa pracy , obejmującą takie zagadnienia jak-------

(^10) szczególne działy prawa pracy – dualnym prawem pracy), którego przedmiotem są stosunki pracy i stosunki względem nich akcesoryjne, cy prawo administracji pracy i gólnych działów podlega dalszej wewnętrznej systematyzacji. kryterium podmiotowego, a więc ze względu na adresatów, do których są skierowane normy prawne. Dzięki temu kryterium możemy podzielić prawo pracy na powszechne i branżowe. muje swym zakresem ogół osób zatrudnionych, bądź bezpośrednio jako prawo właściwe dla danej grupy osób, bądź pośrednio, jako prawo sto sowane posiłkowo w sprawach nieuregulowanych przepisami szczegól nymi. rębnionych w systemie ze względu na ograniczony zasięg stosowania do wybranych grup zawodowych. Branżowe prawo pracy może mieć charak ter kompleksowy (np. nauczycielskie prawo pracy, prawo pracowników nauki, prawo urzędnicze) lub fragmentaryczny (np. przepisy szczegółowe (procesowe prawo pracy), Prawo pracy może podlegać wewnętrznej dyferencjacji także według Branżowe prawo pracy zbiorowe prawo pracyprawo nadzoru nad warunkami pracy promocji zatrudnienia to z kolei zespoły norm prawnych wyod prawo stosunku pracy Powszechne prawo pracy , prawo sporów pra. Każdy z poszcze (zwane indywi obej oraz - - - ----- Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy