Pobierz Rozdział I. Źródła, zakres i systematyka prawa ... i więcej Egzaminy w PDF z Systematyka tylko na Docsity!
Nb. 1–
Rozdział I. Źródła, zakres i systematyka prawa
handlowego
§ 1. Pojęcie prawa handlowego
I. Cechy prawa handlowego
Mówiąc najogólniej, prawo handlowe jest zespołem norm prawa prywat- nego, który dotyczy stosunków prawnych z udziałem przedsiębiorców.
1. Prawo handlowe to normy mieszczące się w prawie prywatnym, a nie publicznym Rozróżnienie prawa prywatnego i publicznego opiera się na wielu kryte- riach (interes podlegający ochronie w świetle regulacji normatywnej – publicz- ny lub prywatny, strony stosunku prawnego – czy jest wśród nich organ pań- stwowy, wzajemna relacja podmiotów – metoda regulacji – równorzędność lub przyporządkowanie itd.). Prawo handlowe niewątpliwie mieści się w prawie prywatnym , w prze- ciwieństwie chociażby do prawa gospodarczego publicznego, które jest dys- cypliną prawa publicznego, wykorzystującą metodę administracyjnoprawną do kształtowania przez państwo stosunków gospodarczych. 2. Prawo handlowe to zespół norm prawa prywatnego Prawo handlowe nie jest jednorodną dyscypliną, lecz zespołem różnych norm, które odnoszą się do przedsiębiorców (uczestników obrotu gospodarcze- go). Nie można więc mówić o homogenicznym zestawie norm, lecz o komplek- sie różnorodnych norm, które łączy w zasadzie aspekt podmiotowy – związek z działalnością przedsiębiorców. Do tego zespołu zalicza się zarówno przepisy normujące organizację przedsiębiorców (spółki, prokurę, firmę), jak i dokony- wane przez nich czynności (czynności, umowy handlowe), a także, niekiedy, zasady współistnienia na rynku (ochrona konkurencji).
2 Rozdział I. Źródła, zakres i systematyka prawa handlowego Nb. 3– Niektóre akty prawne (ustawy), które obejmują materię prawa handlo- wego (prywatnego), zawierają też jednak normy dotyczące prawa publiczne- go (np. Prawo upadłościowe, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów).
3. Prawo handlowe dotyczy stosunków prawnych z udziałem przedsiębiorców Prawo handlowe dotyczy tzw. obrotu prawnego profesjonalnego, a więc stosunków z udziałem podmiotów gospodarczych, w prawie prywatnym nazy- wanych przedsiębiorcami. Definicję przedsiębiorcy na potrzeby prawa cywilnego i handlowego wpro- wadza Kodeks cywilny, który stanowi, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33^1 § 1 KC, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 43^1 KC). Nie jest to jedyna definicja przedsiębiorcy w prawie polskim – inne niż KC ustawy także wprowadzają takie definicje na własne potrzeby. Co do pojęcia przedsiębiorcy – por. Rozdział II.
II. Zakres prawa handlowego
Normy prawa handlowego zawarte są w różnych aktach prawnych, które niekiedy zawierają także – obok norm prawa prywatnego – normy prawa pu- blicznego. Podstawowe znaczenie w zakresie prawa handlowego mają następujące ak- ty prawne:
- Kodeks spółek handlowych;
- ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe^1 ;
- ustawa z 15.5.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne^2 ;
- ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów^3 ;
- ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji^4 ;
- ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe^5 i ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe^6 ; (^1) Tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 2344 ze zm.; tytuł ustawy w brzmieniu ustalonym usta- wą z 15.5.2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 978 ze zm.). (^2) Tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1508 ze zm. (^3) Tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 798 ze zm. (^4) Tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 419 ze zm. (^5) Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 160. (^6) Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 462.
4 Rozdział I. Źródła, zakres i systematyka prawa handlowego Nb. 6 W zakresie prawa handlowego uchwalono (wydano):
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 14.11.1924 r. o Prawie wekslowem^1 ;
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 14.11.1924 r. o Prawie czeko- wem^2 ;
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 22.3.1928 r. – Prawo o spół- kach akcyjnych^3 ;
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 27.10.1933 r. – Prawo o spół- kach z ograniczoną odpowiedzialnością^4 ;
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 24.10.1934 r. – Prawo upadło- ściowe^5 ;
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 24.10.1934 r. – Prawo o po- stępowaniu układowem^6 ;
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 27.6.1934 r. – Kodeks hand- lowy^7 ;
- ustawę z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe^8 ;
- ustawę z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe^9.
II. Kodeks handlowy. W kierunku nowej kodyfikacji
Przyjęty w 1934 r., rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej, Ko- deks handlowy obejmował swoim zakresem regulacje: pojęcia kupca (przed- siębiorcy), rejestru handlowego, firmy, zbycia przedsiębiorstwa, rachunko- wości, pełnomocników handlowych (prokurentów), kupca jednoosobowego, osoby prawnej, a przede wszystkim: spółki jawnej, spółki komandytowej, spół- ki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej (Księga I KH). Ponadto, uregulowane zostały w nim czynności handlowe w ogólności, prawo rzeczowe oraz prawo zastawu, prawo zatrzymania i zobowiązania (Księga II). Kodeks handlowy obowiązywał od 1934 r. do 1964 r., kiedy to art. VI ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny – formalnie uchylił Ko- deks handlowy, utrzymując jednak jednocześnie w mocy większość przepisów (^1) Dz.U. Nr 100, poz. 926. (^2) Dz.U. Nr 100, poz. 927. (^3) Dz.U. Nr 39, poz. 383 ze zm. (^4) Dz.U. Nr 83, poz. 602. (^5) Tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm. (^6) Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm. (^7) Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm. (^8) Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 160. (^9) Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. 462.
§ 3. Kodeks spółek handlowych a Kodeks cywilny 5 Nb. 7 dot. spółek jawnych, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych, a także przepisy o firmie, prokurze i rejestrze handlowym. Prace nad nową kodyfikacją prawa handlowego rozpoczęły się w 1989 r. W 1996 r. utworzono Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego, która przygo- towała projekt nowego Kodeksu spółek handlowych. Ustawę – Kodeks spółek handlowych uchwalono 15.9.2000 r.^1 , a weszła ona w życie 1.1.2001 r. Ko- deks spółek handlowych uchylił przepisy KH dotyczące spółek, pozostawił zaś przepisy o firmie i prokurze, które obowiązywały aż do wejścia w życie usta- wy z 14.2.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw^2. § 3. Kodeks spółek handlowych a Kodeks cywilny
I. Zasada jednolitości prawa cywilnego
Prawo handlowe stanowi wyspecjalizowany dział prawa cywilnego, mają- cy tę samą co prawo cywilne metodę regulacji, opartą na równorzędności pod- miotów. Kodeks handlowy realizował zasadę dualizmu prawa prywatnego. Prawo handlowe stanowiło wyodrębniony dział, „prawo kupców”, i stanowiło zespół norm dostosowanych do potrzeb uczestników obrotu gospodarczego. Zawie- rał on, na przykład, grupę przepisów dotyczących czynności handlowych, która wprowadzała odstępstwa od generalnego uregulowania instytucji z zakresu pra- wa zobowiązań na potrzeby wyspecjalizowanego obrotu prawnego. Ponadto, art. 1 KH stanowił, że przepisy prawa cywilnego obowiązują jedynie „w bra- ku przepisów Kodeksu handlowego i ustaw szczególnych lub powszechnego w państwie prawa zwyczajowego”. Uchylenie w 1964 r. KH było wyrazem przyjęcia postulatu jedności prawa cywilnego. Prawo handlowe nie ma wystarczającego zakresu regulacji dla samodziel- nego stosowania jego norm. Normy prawa handlowego mogą być stosowane jedynie w łączności z normami prawa cywilnego , np. części ogólnej, prawa rzeczowego lub zobowiązań. Obowiązujący od 2001 r. Kodeks spółek hand- lowych realizuje zasadę jedności prawa cywilnego , określając przy tym za- sady stosowania norm prawa cywilnego w prawie handlowym. Przez nakaz uwzględniania specyfiki stosunku spółki prawnego spółki handlowej (art. 2 (^1) Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.; tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1577 ze zm. (^2) Dz.U. Nr 49, poz. 408.
§ 3. Kodeks spółek handlowych a Kodeks cywilny 7 Nb. 10 Analogia w ramach KSH wyklucza sięgnięcie do Kodeksu cywilnego, gdy istnieją przepisy wewnątrzkodeksowe, które dają podstawę do wypełnienia luki w regulacji. Analogia w prawie spółek handlowych kształtuje się inaczej w przypadku spółek osobowych i kapitałowych. W przypadku spółek osobo- wych jej znaczenie jest niewielkie ze względu na system norm wyraźnie od- syłających do przepisów o innych spółkach osobowych, zarówno generalnie jak i szczegółowo (np. do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio prze- pisy o spółce jawnej, do rozwiązania spółki partnerskiej i wystąpienia partne- ra – wybrane przepisy o spółce jawnej). W przypadku spółek kapitałowych analogia może być stosowana jedynie w ograniczonym zakresie, z uwzględnie- niem natury każdej ze spółek i faktu, że ich regulacja jest w zasadzie wyczer- pująca. Potrzeba stosowania analogii z przepisów o spółce akcyjnej występuje w przypadku spółki z o.o., która jest spółką kapitałową mniej szczegółowo ure- gulowaną. Natomiast, analogia legis z reguły jest wyłączona z odwrotnym kie- runku, tj. stosowania przepisów o spółce z o.o. w sprawach nieuregulowanych w spółce akcyjnej^1.
3. Stosowanie Kodeksu cywilnego odpowiednio Jeżeli właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej tego wy- maga, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio (art. 2 zd. 2 KSH). W przypadku luki w unormowaniu Kodeksu spółek handlowych, zasadą jest stosowanie KC wprost, zaś stosowanie KC odpowiednio jest wyjątkiem. Odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego oznacza trzy możliwe sposoby korzystania z przepisów Kodeksu cywilnego:
- niektóre przepisy Kodeksu cywilnego można stosować wprost (bez jakich- kolwiek modyfikacji);
- inne wymagać będą stosowania przepisów KC z uwzględnieniem odpo- wiedniej modyfikacji;
- niektóre przepisy nie mogą być stosowane w ogóle, a więc nastąpi rezygnacja z ich stosowania, gdy wymaga tego odmienność stosunku spółki handlowej^2. Odpowiednie, a nie wprost, stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego po- winno nastąpić, gdy wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej. (^1) Por. A. Szumański , Zakres dopuszczalnej analogii przepisów Kodeksu spółek handlo- wych stosowanych do innego typu spółki handlowej, [w:] Studia z prawa prywatnego gospo- darczego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Ireneusza Weissa, Kraków 2003, s. 365–366. (^2) S. Sołtysiński , [w:] S. Sołtysiński , A. Szajkowski , A. Szumański , J. Szwaja , Kodeks spó- łek handlowych. Przepisy ogólne. Spółki osobowe. Komentarz do artykułów 1–150, Warsza- wa 2012, s. 48 i cytowane tam piśmiennictwo.
8 Rozdział I. Źródła, zakres i systematyka prawa handlowego Nb. 11 Pojęcie właściwości (natury) stosunku prawnego oznacza zespół podsta- wowych cech stosunku prawnego, których brak w określonej relacji prawnej doprowadziłby do zanegowania istoty tej więzi prawnej. Właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej oznacza więc podstawowe, konstytutyw- ne cechy, którymi charakteryzuje się stosunek prawny spółki handlowej. Można wyróżnić naturę stosunku spółki w znaczeniu szerszym i węższym. Natura stosunku prawnego spółki handlowej sensu largo oznacza kata- log cech, którymi charakteryzuje się każda spółka handlowa, bez względu na jej szczegółową postać. Istotne składniki stosunku prawnego każdej spółki hand- lowej wyznacza art. 3 KSH^1 , stanowiący, że przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa lub statut tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób. Do konstytutywnych elementów sto- sunku spółki handlowej w szerszym znaczeniu należy więc: zobowiązanie stron umowy – wspólników do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu (współdzia- łania) oraz zobowiązanie stron umowy – wspólników do wniesienia wkładów. Natura stosunku prawnego spółki handlowej w znaczeniu węższym oznacza zaś katalog podstawowych cech, którymi charakteryzują się poszcze- gólne typy spółek handlowych : jawna, komandytowa, partnerska, komandyto- wo-akcyjna, z o.o., akcyjna, europejska. Można ponadto wyróżnić naturę spółki osobowej i spółki kapitałowej^2. Na przykład, do cech stosunku prawnego (natury) spółki akcyjnej zalicza się:
- zasada braku osobistej odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki,
- zasada realnego wniesienia kapitału zakładowego,
- zasada wyodrębnienia struktury organizacyjnej (organów) oraz podziału kompetencji po- między organy,
- zasada rządów większości,
- zasada równouprawnienia akcjonariuszy,
- zasada zbywalności akcji,
- zasada związania uprawnień akcjonariusza z akcją^3. (^1) Por. S. Sołtysiński , [w:] S. Sołtysiński , A. Szajkowski , A. Szumański , J. Szwaja , Kodeks spółek handlowych. Przepisy ogólne. Spółki osobowe. Komentarz do artykułów 1–150, War- szawa 2012, s. 49. (^2) Por. A. Szumański , Zakres dopuszczalnej analogii przepisów Kodeksu spółek handlo- wych stosowanych do innego typu spółki handlowej, [w:] Studia z prawa prywatnego go- spodarczego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Ireneusza Weissa, Kraków 2003, s. 365. (^3) J. Okolski , J. Modrzejewski , Ł. Gasiński , Natura stosunku korporacyjnego spółki akcyj- nej, PPH 2000, Nr 8, s. 6.
10 Rozdział I. Źródła, zakres i systematyka prawa handlowego Nb. 14–
III. Treść umowy spółki handlowej i zakres swobody jej
kształtowania
1. Zakres obligatoryjnych postanowień umowy spółki handlowej Umowa spółki handlowej podlega kształtowaniu przez wspólników na eta- pie zakładania spółki oraz później, w trybie zmiany umowy (statutu) spółki. W polskim prawie handlowym obowiązuje zasada numerus clausus umów spółek handlowych i typów spółek handlowych. Oznacza to, że wspólnicy mogą zawrzeć umowę jednej ze wskazanych ustawą spółek handlo- wych, a nie mogą tworzyć samodzielnie typów spółek handlowych. Wspólnicy zobowiązani są więc, po pierwsze , wybrać typ spółki hand- lowej, której umowę chcą zawrzeć, a po drugie , ustalić treść umowy spółki zgodnie z przepisami prawa, z zachowaniem granic swobody umów (w tym wypadku swobody umowy spółki handlowej). W przypadku przekroczenia granic swobody umów, sąd rejestrowy, weryfikujący zgodność umowy spółki z przepisami prawa, odmawia rejestracji spółki bądź wpisu zmiany umowy do rejestru. Kodeks spółek handlowych wskazuje wyraźnie jakie elementy powinny się znaleźć w umowie spółki handlowej:
- w przypadku każdej spółki handlowej , w umowie spółki należy zawrzeć zobowiązanie do dążenia do osiągnięcia celu gospodarczego przez wniesie- nie wkładów, ewentualnie przez działanie w inny oznaczony sposób (art. 3 KSH);
- w przypadku poszczególnych typów spółek handlowych umowy spółek powinny zawierać obligatoryjne postanowienia, explicite wskazane ustawą. Na przykład, w spółce jawnej obligatoryjnymi elementami umowy są: firma i siedzi- ba, określenie wkładów wnoszonych przez wspólników i ich wartość, przedmiot działalno- ści spółki; czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony (art. 25 KSH); zaś w spółce partnerskiej : określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki; przedmiot działalności, nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki; imiona i nazwiska partnerów reprezentujących spółkę (jeśli są to tyl- ko niektórzy), firma i siedziba spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony, określenie wkładów wnoszonych przez partnerów i ich wartość (art. 91 KSH). 2. Swoboda umowy spółki handlowej W Kodeksie spółek handlowych brak jest wyraźnej normy, która odnosi się do granic swobody umowy spółki handlowej. Kwestię tę należy potrakto- wać jako nieuregulowaną w KSH (wyjątek stanowią przepisy o spółce akcyj- nej – por. art. 304 § 3 i 4 KSH) i lukę w regulacji wypełnić przez odesłanie do art. 3531 KC.
§ 4. Umowa spółki handlowej 11 Nb. 16 Wspólnicy mogą zatem ustalić treść umowy spółki handlowej według własnego uznania, byle jej treść lub cel nie sprzeciwiały się ustawie, właści- wości (naturze) stosunku prawnego oraz zasadom współżycia społecznego (art. 2 KSH w zw. z art. 3531 KC). Umowa spółki handlowej powinna pozo- stawać w zgodności z wymogami KSH odnośnie obligatoryjnej treści umowy spółki (art. 3 KSH oraz przepisy KSH odnoszące się do poszczególnych spółek handlowych) oraz może zawierać dodatkowe postanowienia, o ile nie pozostają one w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego oraz naturą (właściwo- ścią) spółki handlowej oraz danego typu spółki, który wspólnicy wybrali. W przypadku spółki akcyjnej , granice swobody kształtowania statutu spół- ki określa art. 304 KSH , który stanowi, że:
- statut powinien zawierać określone postanowienia (art. 304 § 1 i 2 KSH);
- statut może zawierać postanowienia odmienne niż przewiduje ustawa, o ile ustawa na to zezwala (art. 304 § 3 KSH);
- statut może zawierać dodatkowe postanowienia , chyba że z ustawy wyni- ka, iż przewiduje ona wyczerpujące uregulowanie albo dodatkowe postano- wienie statutu jest sprzeczne z naturą spółki akcyjnej lub dobrymi obyczaja- mi (art. 304 § 4 KSH).
3. Umowa spółki handlowej a umowa spółki cywilnej Umowy spółek handlowych należy odróżnić od umowy spółki cywilnej, uregulowanej w art. 860 i n. KC. Podstawowe różnice pomiędzy umową spółki cywilnej a umowami spółek handlowych obrazuje poniższa tabela: Tabela Nr 1. Podstawowe cechy spółki cywilnej i spółki handlowej Lp. Spółka cywilna Spółka handlowa 1 2 3
- Jest umową wspólników; nie skutkuje powstaniem jednostki organizacyjnej Stanowi umowę wspólników o charak- terze założycielsko-organizacyjnym, prowadzi do powstania jednostki orga- nizacyjnej
- Przedsiębiorcami są wspólnicy; spółka nie ma zdolności prawnej Przedsiębiorcą jest spółka, która ma zdolność prawną
- Wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia celu gospodarczego Wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu (nie musi mieć charakteru gospodarczego)
