Pobierz Rozdział III. Pojęcie, podmioty i forma umowy o pracę i więcej Prezentacje w PDF z Prawo pracy tylko na Docsity!
Rozdział III.
Pojęcie, podmioty i forma umowy o pracę
1. Charakter prawny umowy o pracę na tle innych podstaw
stosunku pracy
1.1. Typologia stosunków pracy
najczęściej praktykowaną podstawą świadczenia pracy w ramach stosunku pracy jest umowa o pracę. już samo to stwierdzenie dowodzi, iż stosunek pracy to odręb- ne pojęcie od umowy o pracę i zamienne stosowanie obu pojęć w sposób swobod- ny jest niepożądaną, aczkolwiek dość powszechną praktyką. Podkreśla to wprost Krzysztof Kolasiński, który stwierdza, iż umowa o pracę jest jedną z podstaw nawią- zania stosunku pracy, co czyni go tym samym określeniem szerszym od umowy^152. Różnicę obu pojęć skwapliwie wyjaśnia T. Liszcz, rozumiejąc pod pojęciem umowy o pracę czynność prawną, a dokładniej zgodne oświadczenie woli pracownika i pra- codawcy, a pojęcie stosunku pracy utożsamia z więzią prawną o charakterze zobo- wiązaniowym, która łączy strony na skutek dokonania tej czynności^153. Tak, jak już wspomniano umowa o pracę jest jedną z najbardziej rozpowszech- nionych form nawiązania stosunku pracy, co oznacza zarazem, że pozostałe podsta- wy kreujące stosunek pracy znajdują zastosowanie rzadziej, a więc tylko w zakresie dopuszczonym odrębnymi przepisami prawa. Ustawodawca nie dokonuje wprost klasyfikacji stosunków pracy, a jedynie w przepisach rozdziału 3 Kodeksu pracy, a w istocie w samym już jego tytule, wylicza wyczerpująco rodzaje stosunków objętych regulacją kodeksową. najbardziej rozpowszechniony w literaturze podział stosun- ku pracy opiera się na kryterium podstawy jego nawiązania i zakłada rozróżnienie umownego i pozaumownego stosunku pracy^154. Umowne stosunki pracy obejmują umowę o pracę i spółdzielczą umowę o pra- cę, natomiast do pozaumownych stosunków zalicza się pozostałe podstawy jego zawarcia, tj.: powołanie, wybór i mianowanie. należy przy tym zaznaczyć, że nie zawsze w prawie pracy było oczywiste, iż poza umową o pracę mogą być inne pod- stawy kreujące stosunek pracy. Przekonanie o tym w nauce prawa pracy i orzecznic- twie zrodziło się w zasadzie dopiero w latach 50. minionego wieku^155. W odniesie- niu do pozaumownych stosunków pracy, poza powołaniem, któremu poświęcono w Kodeksie pracy nieco więcej miejsca ( art. 68–72 KP ),
(^152) Kolasiński K., Prawo pracy i zabezpieczenia społecznego, Toruń 2003, s. 157. (^153) Liszcz T., Prawo pracy… , s. 98. (^154) Ćwiertniak B. M. [w:] K. W. Baran, B. M. Ćwiertniak, D. Dörre-nowak, K. Walczak, Prawo pracy… , s. 149. (^155) Ćwiertniak B. M. [w:] K. W. Baran, B. M. Ćwiertniak, D. Dörre-nowak, K. Walczak, Prawo pracy… , s. 274.
aRT. 68–72 KP
Rozdział III. Pojęcie, podmioty i forma umowy o pracę 41
pozostałe z nich opierają się na skąpej regulacji, w której ustawodawca odsyła do odrębnych przepisów.
Stosunki pozaumowne, jak sama nazwa wskazuje, nie stanowią formalnie czyn- ności dwustronnej, jaką jest umowa o pracę. nawiązują się one wskutek jednostron- nego aktu powołania, mianowania lub wyboru, co nie przekreśla wszakże ich zobo- wiązaniowego charakteru ani też nie wyłącza spod dyspozycji art. 11 KP. W orzecznictwie i literaturze prawa pracy przyjmuje się bowiem, że poza jednostronnym aktem woli powołania, wyboru czy mianowania, po drugiej stronie, tj. po stronie pracownika musi być wola przyjęcia danego stanowi- ska lub funkcji, przy czym nie jest istotne, czy ma ona charakter uprzedni (zgoda na kandydowanie) czy następczy (zgoda na przyjęcie stanowiska). Formułuje się przy tym jednoznaczną tezę, że o skuteczności stosunku pozaumownego decyduje wola pod- miotu działającego za pracodawcę i oświadczenie przyszłego pracownika^156.
nie sposób nie wspomnieć o jeszcze jednym charakterystycznym elemencie stosunków pozaumownych, który dotyczy skutków prawnych, jakie one wywołują. W nauce prawa pracy element ten objaśnia się jako podwójne skutki prawne, któ- re dotyczą dwóch sfer, tj. organizacyjno-prawnej i prawa pracy. W tej pierwszej, następuje obsadzenie danego stanowiska, a w drugiej do- chodzi do powstania zobowiązaniowego stosunku pracy i uzyskania przez osobę obejmującą dane stanowisko statusu pracowniczego^157. W ramach pozaumownych stosunków pracy można również odno- tować różne koncepcje ich systematyzacji. najczęściej stosowane rozróżnienie tych stosunków czerpie swe źródło w przepisach Ko- deksu pracy, wymieniając stosunki z powołania ( art. 68–72 KP ), wyboru ( art. 73–75 KP ) i mianowania ( art. 76 KP ).
W literaturze znany jest także podział stosunków pracy z zastosowaniem kryte- rium formy własności, z którego wynika rozróżnienie pracowniczego stosunku pracy i spółdzielczego stosunku pracy^158. W tym drugim przypadku, chodzi o stosunek pracy między spółdzielnią pracy a jej członkiem nawiązany w drodze spółdzielczej umowy o pracę, o której mowa w art. 77 KP. Kodeks pracy tylko szczątkowo normuje tę umowę, a jej pełniejsza regulacja znajduje się w przepisach Pra- wa spółdzielczego^159.
niektórzy autorzy zwracają jednak uwagę na niedoskonałość tego podziału, który sugeruje wyłączenie spółdzielczej umowy o pracę spod pojęcia stosunków pracowniczych. Toteż proponują w jego miejsce podział na samodzielne i niesamo- dzielne stosunki pracy 160. nie budzi wątpliwości, że spółdzielczy stosunek pracy jest
(^156) Wyrok Sn z 13.10.1999 r. (I PKn 297/99), OSnP 2001, nr 4, poz. 115 za B. M. Ćwiertniak [w:] K. W. Baran, B. M. Ćwiertniak, D. Dörre-nowak, K. Walczak, Prawo pracy …, s. 276. (^157) Ćwiertniak B. M. [w:] K. W. Baran, B. M. Ćwiertniak, D. Dörre-nowak, K. Walczak, Prawo pracy… , s. 276–277. (^158) Salwa Z., Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych , Warszawa 2004, s. 84.
(^159) Ustawa z dnia 16.09.1982 r. Prawo spółdzielcze, tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 1285.
(^160) Ćwiertniak B. M. [w:] K. W. Baran, B. M. Ćwiertniak, D. Dörre-nowak, K. Walczak, Prawo pracy …, s. 149.
aRT. 11 KP.
aRT. 68–72 KP
aRT. 73–75 KP
aRT. 76 KP
aRT. 77 KP
