Rozpad ZSRR: przyczyny i przebieg, Notatki z Historia

Pobierz Rozpad ZSRR: przyczyny i przebieg i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! ROZPAD ZSRR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ros. Союз Советских Социалистических Республик – СССР, Sojuz Sovietskich Socialističeskich Respublik, transkr. Sojuz Sowietskich Socyalisticzeskich Riespublik), w skrócie Związek Radziecki (Związek Sowiecki) lub ZSRR – państwo socjalistyczne w Europie wschodniej i północnej oraz północnej i środkowej Azji. Obejmowało obszar 22 mln km² od Morza Bałtyckiego i Czarnego do Pacyfiku. Państwo to istniało od 31 grudnia 1922 r. do 25 grudnia 1991 r. ROZPAD ZSRR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ros. Союз Советских Социалистических Республик – СССР, Sojuz Sovietskich Socialističeskich Respublik, transkr. Sojuz Sowietskich Socyalisticzeskich Riespublik), w skrócie Związek Radziecki (Związek Sowiecki) lub ZSRR – państwo socjalistyczne w Europie wschodniej i północnej oraz północnej i środkowej Azji. Obejmowało obszar 22 mln km² od Morza Bałtyckiego i Czarnego do Pacyfiku. Państwo to istniało od 31 grudnia 1922 r. do 25 grudnia 1991 r. Jego wysiłki jednak zakończyły się fiaskiem i nie tylko nie umocniły, ale raczej przyspieszyły upadek totalitarnego państwa. Szczególnie niekonsekwentny charakter miały reformy ustrojowe, które miały doprowadzić do "demokratyzacji" społeczeństwa, ale bez naruszenia "kierowniczej roli" KPZR. W ekipie Gorbaczowa znaleźli się zarówno przedstawiciele "reformatorów" o poglądach demokratycznych (ich przywódcami byli nowy sekretarz KC KPZR ds. ideologii Aleksandr N Jakowlew nazywany "ojcem pierestrojki", minister spraw zagranicznych Eduard Szewardnadze i popularny sekretarz obwodu swierdłowskiego, potem sekretarz komitetu miejskiego Moskwy Borys Jelcyn), jak i przeciwnicy daleko idących zmian, których przywódcą był sekretarz KC KPZR ds. organizacyjnych Jegor Ligaczow. Wskutek polaryzacji poglądów w partii oraz coraz mniejszej popularności społecznej autorytet Gorbaczowa stale malał. Najważniejsze realne znaczenie miało uwolnienie więźniów politycznych (w tym Andrieja Sacharowa) oraz "jawność", tj. ograniczenie cenzury i liberalizacja polityki kulturalnej, która nieuchronnie prowadziła do pluralizmu politycznego. Także ograniczone reformy gospodarcze (kierowane przez premiera Nikołaja Ryżkowa) nie zahamowały narastającego kryzysu. Znaczne sukcesy Gorbaczow odniósł w dyplomacji, zwłaszcza w negocjacjach rozbrojeniowych z USA. Rozpad ZSRR rozpoczął się w republikach nadbałtyckich. W pięćdziesiątą rocznicę podpisania paktu Mołotow-Ribentrop, sierpień 1989, około dwóch milionów Litwinów, Łotyszy oraz Estończyków utworzyło długi na 650 km łańcuch trzymających się za ręce. To oni symbolicznie połączyli wszystkie trzy republiki. W lutym 1990 Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy Sajudis odniósł zwycięstwo w wyborach do Rady Najwyższej. Dnia 11 marca 1990 Rada Najwyższa Litwy ogłosiła deklarację o przywróceniu suwerennego państwa z tradycyjnym godłem Pogonią. Przewodniczącym Rady Najwyższej został Sajudisi Vyfautas Landsbergis. Gorbaczow nie mógł się z tym pogodzić i zażądał od Litwinów anulowania tej deklaracji. Rada Najwyższa nie zgodziła się i dlatego w styczniu 1991 w pobliżu centrum radiowo- telewizyjnym doszło do starć pomiędzy żołnierzami radzieckimi, broniącymi dostępu do wieży cywilami. Zginęło 10 osób. W lutym 1991 Litwini oficjalnie opowiedzieli się za powstaniem niepodległego państwa. Pierwszym prezydentem został Algirdas Brazauskas. W ślad za Litwinami poszli Łotysze. Dnia 4 maja 1990 ogłosili niepodległość, a 21 sierpnia wystąpienie z ZSRR. W styczniu 1991 w Rydze doszło do strać z oddziałem rosyjskich komandosów. Pierwszym łotewskim prezydentem został Guntis Ulmanis, premierem Vladis Birkavs. Estonia proklamowała niepodległość 30 marca 1990, zaś 20 sierpnia wystąpiła z ZSRR. W wyborach, rozpisanych na wrzesień 1992, wygrał Meri Lennart. Estonia była najbardziej zaawansowana gospodarczo ze wszystkich republik ZSRR i po wystąpieniu z niej uzyskała jeszcze większy i szybszy postęp gospodarczy. Jako pierwsza została zaproszona do negocjacji na rozmowy w sprawie przyjęcia do Unii Europejskiej. Na Ukrainie już w 1988 powstawały, na terenach Galicji Wschodniej, Lwowa oraz Kijowa, organizacje dążące do odrodzenia państwa. 16 lipca 1990 największa i najludniejsza, po Rosji, republika ogłosiła deklarację suwerenności, 24 sierpnia 1991 całkowitej niepodległości. Prezydentem został Leonid Krawczuk. Proces przemian przyspieszył pucz sierpniowy 1991 w Moskwie, zorganizowany przez konserwatystów partyjnych. Na czele puczu stanął wiceprezydent Gienadij Janajew i premier Walentin Pawłow. Przyczyną zrywu były postanowienia III Zjazdu Deputowanych Ludowych w Moskwie, odrzucające kierowniczą rolę partii komunistycznej oraz proponujące przeprowadzenie referendum w sprawie zachowania ZSRR jako federacji suwerennych i równych republik. Zwycięstwo Borysa Jelcyna w wyborach prezydenckich w czerwcu 1991, wzmagające się siły demokratyczne, przygotowanie nowej konstytucji także przyczyniło się pośrednio do puczu. Puczyści internowali Gorbaczowa przebywającego na urlopie na Krymie. Inicjatywę przejął Jelcyn, który zorganizował w Moskwie wielkie manifestacje ludności przeciw puczystom, zmobilizował oddziały wojskowe. W walkach zginęło 5 obrońców barykad. Po trzech dniach (19-21 sierpnia) zryw załamał się, jego organizatorów zamknięto w więzieniach. Decydującym momentem było przejście na stron Jelcyna oddziałów rebeliantów. Mających za zadanie szturmować główne gmachy państwowe. Jelcyn został bohaterem narodowym, a mało lubiany Gorbaczow utracił władzę. ZSRR został formalnie rozwiązany 26 grudnia 1991 r. uchwałą Rady Republik Rady Najwyższej ZSRR. Była to izba parlamentu radzieckiego, o zmienionej po puczu sierpnio-wym strukturze, utworzona na mocy ustawy o organach władzy państwowej i zarzą-dzania ZSRR w okresie przejściowym z 5 września 1991 r. Sukcesję po ZSRR, w zna-czeniu ciągłości historycznej oraz w stosunkach międzynarodowych, przejęła ówczesna Ro-syjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka, która przemianowała swoją nazwę na Federację Rosyjską i zamiennie Rosję. Nowy układ związkowy miał zostać podpisany 19 sierpnia 1991 roku. W dniu 18 sierpnia 1991 r. w ZSRR został dokonany zamach stanu. Władzę objął Komitet Stanu Wyjątkowego pod przewodnictwem Giennadija Janajewa. Aresztowano M. Gorbaczowa oraz wprowadzono 6 – miesięczny stan wyjątkowy. Symbolicznym punktem oporu stał się budynek parlamentu, w którym schronił się Borys Jelcyn i jego najbliżsi współpracownicy, m. In. Aleksander Ruckoj. Źle przygotowany zamach załamał się po trzech dniach. M. Gorbaczow powrócił od Moskwy, gdzie rozpoczęła się walka o władzę między nim a Jelcynem. Pucz ,, grupy Janajewa” przyspieszył rozpad ZSRR. Ukraina i Białoruś ogłosiły niepodległość. Zawieszono, a następnie rozwiązano KPZR oraz KGB. Gorbaczow był nadal zwolennikiem utrzymania jedności ZSRR, zaś Jelcyn był zwolennikiem utworzenia czegoś na kształt konfederacji. W listopadzie 1991 r. przywódcy 9 republik odrzucili koncepcję Gorbaczowa. Wyrazem uznania dla jego działań było przyznanie mu w 1990 r. Pokojowej Nagrody Nobla, w tym samym roku został wybrany pierwszym i – jak się później okazało – ostatnim prezydentem ZSRR. GŁÓWNE PRZYCZYNY ROZPADU ZSRR:  jedną z głównych przyczyn rozpadu ZSRR była tzw. głosność, która pozwoliła na ujawnienie zbrodni dokonanych przez NKWB , przez Stalina. Miała na celu uzdrowienie stosunków w państwie , jednak w sposób pośredni przyczyniła się do rozpadu ZSRR  w roku 1953 umiera Stalin , podczas 20 zjazdu KC PZPR po raz pierwszy ujawnione zostają zbrodnie Stalina. Dochodzi do licznych powstań : pierwsze powstania zapoczątkowały :Węgry i Polska,  państwa bałtyckie dowiedziały się o aneksji ( na podstawie tajnego paktu Ribentrob – Mołotow). To przyczyniło się do tworzenia ruchów narodowych np. na Białorusi - Front Narodowy z Wozniakiem na czele,  Gwałtowna liberalizacja życia publicznego przyniosła mnogość różnych organizacji politycznych o charakterze nieoficjalnym, w tym m.in. zalążków nowych partii i ruchów politycznych. Najwcześniej wykrystalizowały się one w republikach nadbałtyckich i zakałkazkich w postaci masowych frontów ludowych ( 1988 r. ). Dodatkowym efektem zmian było rozbudzenie konfliktów narodowych  problemy gospodarcze  do wewnętrznej ,bezpośredniej przyczyny rozpadu ZSRR zalicza się PUCZ, (przegrany w sierpniu 1991 roku),był to tzw. PUCZ JANAJEWA . Po przegranym puczu okazało się ,ze wzrosła rola Jelcyna ,czyli władzy rosyjskiej .Siły związkowe były bardzo słabe  pojawiła się kolejna fala ogłaszania niepodległości przez republiki radzieckie  Pierejstojka –system reform Gorbaczowa, zdawał sobie sprawę, że kraj wymaga reform. Komunistyczne imperium nie było w stanie prowadzić skutecznie wyścigu zbrojeń z USA. Niedowładu gospodarki, patologii trapiącej społeczeństwo w różnych dziedzinach i degradacji środowiska naturalnego nie można było dłużej ignorować.  chęć oderwania państw europy środkowo-wsch. od totalitarnego reżimu politycznego  skomplikowane stosunki z poszczególnymi republikami  w większości państw do niepodległości doprowadziły elity komunistyczne. Państwa nadbałtyckie rozpoczęły rozpad ZSRR,gdyz najsilniej działały tam ruchy ,kraje nadbałtyckie czuły swoją odrębność narodową, działania tych ruchów zmusiły elity do podjęcia działań w celu wyzwolenia,  ingerencja Europy zachodniej oraz USA Rozpad ZSRR pociągnął za sobą różnorodne skutki zarówno na obszarze byłego im- perium, jak i w świecie: Po pierwsze, w miejsce jednego podmiotu stosunków międzynarodowych (nie licząc Białorusi i Ukrainy, których członkostwo w ONZ było fikcją), pojawiło się kilkanaście no-wych. Postawiło to w szczególności Europę Zachodnią i państwa byłego bloku wschodniego w całkowicie nowej sytuacji. Po drugie, w skali globalnej zaczął kształtować się układ jednobiegunowy, z dominującą pozycją USA. Po trzecie, w części byłych republik radzieckich wybuchły wojny domowe, pojawiła się groźba secesji Rosji i doszło do interwencji zbrojnej w Czeczenii. Po czwarte, za granicami swoich państw znalazły się znaczne grupy ludności tworzą-ce mniejszości narodowe. W największym stopniu dotknęło to Rosjan, których poza Federa-cją Rosyjską zaczęto traktować jak obywateli drugiej kategorii. Po piąte, dezintegracji uległa przestrzeń gospodarcza i pojawił się problem podziału schedy po ZSRR między tworzące go republiki. Najbardziej spektakularną okazała się walka między Rosją a Ukrainą o podział floty czarnomorskiej. Po szóste, każde z nowych państw stanęło wobec wyboru drogi rozwoju społeczno-gospodarczego i ustroju politycznego. Upadek ZSRR był procesem nieuchronnym. Rozpad nastąpił za sprawą współdziałania trzech czynników: upadku gospodarki planowej, upadku systemu totalitarnego i upadku imperium. To są odrębne zjawiska, ale wszystkie zbiegły się w jednym czasie. Militarystyczny charakter państwa zbytnio obciążał gospodarkę. Ludzie żyjący na co dzień w systemie komunistycznym mieli poczucie braku perspektyw na przyszłość. Jednocześnie do głosu dochodziły ruchy narodowe w poszczególnych republikach związkowych: w krajach nadbałtyckich, na Zakaukaziu, w mniejszym stopniu także na Ukrainie. Odczuwało się na tym tle napięcia. W latach 1989-90 obawiano się, że dojdzie do wojny domowej.