Rozwój gospodarczy świata - Notatki - Historia - Część 1, Notatki z Historia

Pobierz Rozwój gospodarczy świata - Notatki - Historia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

I. PERIODYZACJA ROZWOJU GOSPODARCZEGO ŚWIATA

1. Wspólnota pierwotna
2. Niewolnictwo ok. V w. n.e.
3. Kształtowanie się i utrwalanie stosunków feudalnych VI-X w.
4. Feudalizm klasyczny X-XIII w.
5. Kryzys feudalizmu w Europie XIV-XVI w.
6. Kształtowanie się stosunków kapitalistycznych, XVI-poł. XVIII w.
7. Kapitalizm wolnokonkurencyjny poł. XVIII w.- ok. 1970r.
8. Kapitalizm monopolistyczny 1873 - 1918
9. Kryzys oraz wzrost interwencjonizmu państwowego w życie gospodarcze 1918-1939. Rozwój gospodarki radzieckiej.
10. Druga wojna światowa 1939-
11. Okres odbudowy i przeobrażeń społeczno-gospodarczych w gospodarce światowej 1945-1975. Przejście do kapitalizmu państwowo-monopolistycznego. Wzrost znaczenia Związku Radzieckiego i ukształtowanie się krajów demokracji ludowej. Rozpad systemu kolonialnego i rozwój gospodarczy państw Afryki i Azji. II rewolucja przemysłowa. II. PERIODYZACJA ROZWOJU GOSPODARCZEGO POLSKI
12. Wspólnota pierwotna do VII w. n.e.
13. Feudalizm VII-XVIII w. a. wczesny feudalizm VII-XII w., b. rozkwit feudalizmu. Gospodarka czynszowa XIII-poł. XV w., c. rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej od poł. XV do poł. XVII w., d. kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej i upadek gospodarczy Polski od poł. XVII do XVIII w.
14. Kształtowanie się gospodarki kapitalistycznej od końca XVIII do poł. XIX w.
15. Kapitalizm poł. XIX w. - 1939r. a. kapitalizm na ziemiach polskich od II poł. XIX w. do końca I wojny światowej, b. kapitalizm w okresie gospodarki polskiej1918-
16. Gospodarka w okresie II wojny światowej.
17. Rozwój gospodarczy Polski Ludowej 1945-1975.

a. kształtowanie się nowego systemu gospodarczego i odbudowa gospodarcza Polski 1945-1949, b. pierwsza faza industrializacji 1950-1970. Budowa podstaw przemysłu, c. druga faza industrializacji i jej skutki w latach 1971-1975. Dysproporcje, d. specyficzne cechy rozwoju gospodarczego Polski Ludowej. III. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FEUDALIZMU 1.Istota feudalizmu. Poglądy a. marksistowski, b. tradycyjny - historyków gospodarki, c. tzw. feudalizm agrarny.

2. Ewolucja stosunków feudalnych: wczesny, rozwinięty, kryzys oraz jego różnorodność form w różnych społeczeństwach.
3. Spory o konieczność występowania feudalizmu a. feudalizm klasyczny, b. feudalizm rozszerzony: powszechny, pierwotny, wtórny.
4. Typy własności ziemi i jej struktura a. własność pełna: alodium, folwark, b. własność podzielona: ziemia chłopska, c. własność gminna. Serwituty d. własność królewska, rycerska, kościelna
5. Formy zależności chłopów a. zależność gruntowa i jej wyraz: renta gruntowa, b. zależność osobista i jej główny wyraz: przywiązanie do ziemi, c. zależność sądownicza i jej wyraz: prawo sądzenia poddanych przez pana. IV. GOSPODARKA FEUDALNA W POLSCE VII - POŁ. XVIII W.
6. Kształtowanie się i utrwalanie stosunków feudalnych VII-XII w.
7. Rozwój stosunków feudalnych w XII-poł. XV w. a. kolonizacja na prawie niemieckim, b. rozwój gospodarki czynszowej, c. rozwój miast, rzemiosła i handlu.
8. Rozwój gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej od poł. XV w. do poł. XVII w.

e. wzrost popytu i cen na artykuły rolne.

2. Różnicowanie się dróg rozwoju gospodarczego Europy zachodniej i wschodniej a. odmienność kształtowania się stosunków w rolnictwie - dualizm agrarny, b. odmienność zmian w strukturze produkcji i strukturze społeczno- zawodowej, c. odmienność struktury eksportu i importu.
3. Przyczyny dualizmu agrarnego a. zmiany w rolnictwie zachodnioeuropejskim
   • zmiany gospodarki czynszowej oraz renty pieniężnej jako głównej formy świadczeń feudalnych,
   • towarowy charakter produkcji rolnej oraz jej specjalizacja,
   • rozwarstwienie wsi, powstanie gospodarstw dochodowych, upadek słabszych,
   • kurczenie się ziem uprawianych przez feudała oraz rozwój systemu dzierżawy ziemi w zamian za rentę pieniężną,
   • rozszerzenie praw do własności ziemi użytkowanej przez chłopów,
   • stopniowe zanikanie poddaństwa osobistego chłopów, np. prawo opuszczania wsi, zależność od sądów powszechnych.

b. utrzymanie w przeobrażonej formie stosunków feudalnych w rolnictwie Europy wschodniej. Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej,

• powiększenie obszaru ziemi uprawianego przez feudała i produkcji rolnej,
  • renta odrobkowa główną formą świadczeń feudalnych,
• poddaństwo osobiste: zakaz opuszczania wsi przez chłopa, prawo sądzenia chłopa przez pana,
  • gospodarowanie folwarku oparte na zasadzie: niskie wydatki na inwestycje a wysokie na konsumpcję i aparat nadzoru,
  • gospodarstwo chłopskie sprowadzone do funkcji działki wyżywieniowej, reprodukcji siły roboczej i inwentarza.

4. Zmiany w strukturze produkcji i strukturze społeczno-zawodowej a. Europa Zachodnia
   • wzrost produkcji rolnej, a szczególnie hodowlanej,

• wzrost popytu na zboże,
• powiększenie się udziału ludności miejskiej i pozarolniczej,
• rozwój zatrudnienia w rzemiośle, budownictwie, marynarce i handlu, b. Europa Wschodnia
• dominacja produkcji zboża w folwarku pańszczyźnianym o charakterze ekstensywnym,
• wzrost nadwyżek zboża poprzez ograniczenie konsumpcji chłopa,
• struktura produkcji podporządkowana rynkowi zewnętrznemu i dużym miastom,
• ograniczenie władzy centralnej oraz wzrost wpływów szlachty: poddaństwo chłopów, przywileje celne i handlowe, eliminowanie z handlu mieszczaństwa,
• naturalizacja dóbr szlacheckich: rozwój manufaktur szlacheckich,

5. Odmienność struktury eksportu i importu a. Europa Zachodnia

• dominacja w eksporcie towarów przemysłowych, orientalnych, kolonialnych, charakteryzujących się dużym nakładem pracy i kapitału. Import z Europy Wschodniej towarów tanich i masowych, b. Europa Zachodnia
• dominacja w eksporcie towarów żywnościowych i surowcowych charakteryzujących się niskim stopniem przetworzenia i nakładów kapitałowych. Import z Europy zachodniej towarów drogich i rzadkich, c. nieekwiwalentność wymiany między Europą Wschodnią a Zachodnią - niekorzystne terms of trade, d. dodatni bilans handlowy Europy wschodniej. Rola kruszców w wyrównywaniu ujemnego bilansu handlowego Europy zachodniej. VI. KSZTAŁTOWANIE SIĘ STOSUNKÓW KAPITALI- STYCZNYCH W EUROPIE OD XVI DO POŁ. XVIII W.

1. Ogólna charakterystyka przemian społeczeństwa w XV-XVI w. a. zmiany w świadomości społecznej, b. wzrost znaczenia pieniądza i jego funkcja w przemianach społecznych.
2. Warunki i etapy rozwoju kapitalistycznego sposobu produkcji a. ożywiony rozwój handlu

• zmiana społeczeństwa stanowego w społeczeństwo klasowe, c. dominacja zasad liberalnych
• wolność osobista jednostki,
• formalna równość praw,
• liberalizm gospodarczy i polityka wolnego handlu, d. ekspansja kolonialna pod wpływem rozwoju przemysłu
• rozpad wcześniejszych systemów kolonialnych i zwycięstwo tendencji liberalnych,
• dominacja kolonializmu angielskiego, e. wzrost znaczenia banków w życiu gospodarczym, f. rozwój systemu pieniężnego
• złoto wyłącznym środkiem wypłat w stosunkach międzynarodowych.

3. Rozwój gospodarczy Stanów Zjednoczonych do 1870 a. przyczyny i skutki wojny secesyjnej. VIII. REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA. PROCES INDUSTRIALIZACJI.
4. Pojęcie rewolucji przemysłowej i przewrotu technicznego, industrializacji, wzrostu gospodarczego, rozwoju gospodarczego. Zakres występowania rewolucji przemysłowej a. zmiany techniczne

• wielkość innowacji technicznych w przemyśle włókienniczym, hutniczym i metalowym, np. maszyna parowa,
• konieczność systematycznej pracy robotnika w fabryce,
• komplementarność poszczególnych gałęzi przemysłu,
• etapowość przewrotu technicznego,
• rozwój infrastruktury ekonomicznej i społecznej, b. zmiany ekonomiczne
• nowa organizacja produkcji. Zmiana funkcji przedsiębiorstwa i zasada kalkulacji,
• wzrost wydajności pracy, obniżka kosztów jednostkowych, masowość produkcji,
• przemysł źródłem akumulacji, c. zmiany w strukturze społecznej

• zerwanie przez robotnika kontaktu z ziemią,
• urbanizacja, powstanie skupisk robotników wokół fabryk, d. rozwój przemysłu w układzie przestrzennym
• terytorialna koncentracja produkcji,
• przesłanki lokalizacji przemysłu,
• zjawisko nierównomierności pod względem rozwoju przemysłu.

2. Warunki społeczno-ekonomiczne do uprzemysłowienia a. przekształcenie struktury społecznej, b. głębokie przemiany w rolnictwie, c. akumulacja pierwotna, d. rozwój rynku wewnętrznego i zewnętrznego.
3. Typy procesów industrializacji a. zachodnioeuropejski: Anglia, Francja, Stany Zjednoczone (i inne), b. wschodnioeuropejski: Niemcy, Japonia, Włochy, Rosja, ziemie polskie, c. krajów rozwijających się (kolonialny), d. socjalistyczny: ZSRR, Polska i inne kraje demokracji ludowej.
4. Charakterystyka warunków uprzemysłowienia w zachodnioeuropejskim typie industrializacji a. przekształcenie struktury społecznej

• zniesienie poddaństwa osobistego i odpływ ludności ze wsi. Proces grodzeń i jego skutki społeczne.
• zniesienie monopolu cechu i przywilejów handlowych, wolny wybór zawodu,
• powstanie klasy robotniczej i wzrost jej mobilności,
• kształtowanie się burżuazji b. przemiany w rolnictwie
• towarowy charakter gospodarki rolnej: specjalizacja,
• zmiany struktury agrarnej, grodzenia,
• system dzierżaw nową formą użytkowania ziemi,
• intensywność rolnictwa: spadek pracujących w rolnictwie i wzrost technicznego uzbrojenia pracy, c. proces akumulacji pierwotnej (patrz R. VI, p.2b) d. rozwój rynku wewnętrznego i zewnętrznego,
• rozszerzenie wpływów na rynkach kolonialnych,

1. Istota rewolucji agrarnej a. przewrót techniczny
   • przejście od trójpolówki do płodozmianu (likwidacja ugorów),
   • zastosowanie nowych narzędzi i maszyn (mechanizacja),
   • intensywne nawożenie i zabiegi melioracyjne,
   • doskonalenie gospodarki roślinnej (nowe uprawy, wydajniejsze odmiany roślin),
   • doskonalenie hodowli, nowe odmiany i rasy, poprawa techniki żywienia zwierząt, system oborowy hodowli,
   • uprzemysłowienie rolnictwa b. przeobrażenia społeczne rolnictwa
   • ostateczny rozkład stosunków feudalnych (usamodzielnienie się drobnych wytwórców),
   • spadek ludności utrzymującej się z rolnictwa.
2. Dwie drogi rozwoju stosunków kapitalistycznych w rolnictwie a. droga pruska (kraje Europy Wschodniej)
   • stopniowe przekształcenie się folwarków w gospodarstwa kapitalistyczne,
   • zmiany w rolnictwie pod wpływem zarządzeń odgórnych, połowiczność zmian, b. droga amerykańska (Stany Zjednoczone, Francja)
   • rozwój gospodarki farmerskiej i chłopskiej podstawą przejścia do gospodarki kapitalistycznej,
   • rewolucyjny charakter przemian,
3. Typy rolnictwa kapitalistycznego a. intensywne rolnictwo mieszane roślinno-hodowlane (Holandia, Anglia)
   • duże nakłady pracy i kapitału na jednostkę ziemi,
   • duża wydajność z 1 ha ziemi,
   • wysoka wartość ziemi, b. ekstensywne rolnictwo towarowe (Stany Zjednoczone, Kanada, Rosja)
   • dominacja jednej uprawy lub hodowli,
   • mała wydajność ziemi i wysoka wydajność pracy,
   • wysoki stopień mechanizacji wobec małej liczebności siły roboczej,
   • niskie nakłady na 1 ha,

• niska cena ziemi,
• taniość produkcji. c. rolnictwo plantacyjne (Ameryka Środkowa i Południowa, niektóre azjatyckie i afrykańskie kraje podzwrotnikowe),
• dominacja upraw przeznaczonych na eksport,
• rolnictwo wyspecjalizowane, monokulturowe,
• oparcie się o pracę przymusową lub nisko opłacaną. X. KSZTAŁTOWANIE SIĘ GOSPODARKI KAPITALISTY- CZNEJ NA ZIEMIACH POLSKICH II POŁ. XVIII DO POŁ. XIX

1. Wpływ rozbiorów na rozwój gospodarczy a. rozbicie jedności gospodarczej ziem polskich, b. ograniczenie przepływu towarów, kapitału i siły roboczej między zaborami, c. podporządkowanie rozwoju gospodarczego poszczególnych ziem polskich celom polityki gospodarczej państw zaborczych

• zmiana funkcji poszczególnych ziem polskich,
• odmienna polityka celna i inwestycyjna,
• zahamowanie rozwoju rynku narodowego,
• odrębność systemu transportowego, prawnego, walutowego, itp.,
• dysproporcje w rozwoju gospodarczym ziem polskich.

2. Wzrost zaludnienia ziem polskich.
3. Zmiany w strukturze społecznej a. wzrost znaczenia mieszczaństwa i wyodrębnienie się burżuazji, b. przełamanie szlacheckiego monopolu władania ziemią, c. wzrost mobilności zawodowej ludności

• zniesienie poddaństwa osobistego w 1807 r.
• migracja ludności.

4. Proces akumulacji pierwotnej a. wpływ państwa na tworzenie warunków do akumulacji, b. krótki okres akumulacji, c. dominacja wewnętrznych źródeł akumulacji

• kształtowanie się rynku światowego,
• rozwój rynku wewnętrznego: Rosja, Niemcy, Włochy, Szwajcaria, Austro- Węgry,

d. zmiany systemu rozliczeń opartego na bimetalizmie na system walutowy oparty na monometalizmie złota, tzn. walucie wymienialnej na złoto.

8. Postęp techniczny i agrotechniczny w rolnictwie europejskim oraz kryzys agrarny 1873-1896.

XIV. GOSPODARKA KAPITALISTYCZNA NA ZIEMIACH POLSKICH II POŁ. XIX DO 1918 R.

1. Koniec feudalizmu i dominacja formacji kapitalistycznej a. uwłaszczenie i jego skutki
   • dominacja prywatnej własności ziemi,
   • rozwarstwienie wsi i powstanie rynku pracy najemnej,
   • rozwój produkcji towarowej i pieniądza, b. rewolucja przemysłowa (patrz R.VIII, p.6b; XII, p.2)
   • Śląsk 1850-1870,
   • Królestwo Polskie 1876-1890,
   • przejawy rewolucji technicznej w Galicji 1890-1914,
   • wykształcenie się okręgów przemysłowych, c. rozwój rynku wewnętrznego, d. rozwój rolnictwa kapitalistycznego (patrz R.XI, p.4)
   • zmiany w strukturze agrarnej,
   • wzrost produkcji roślinnej i hodowlanej,
   • zmiany agrotechniczne.
2. Zmiany w strukturze gospodarczej ziem polskich. Górny Śląsk a. wzrost produkcji, postęp techniczny, b. proces koncentracji i centralizacji produkcji i kapitału
   • wzrost produkcji i zatrudnienia oraz spadek liczby przedsiębiorstw,
   • zmiany w strukturze własności: ograniczenie własności państwowej i dominacja własności przemysłowców-magnatów,
   • przekształcenie się magnackich przedsiębiorstw wielozakładowych w spółki akcyjne, kartele, koncerny,

• dominacja porozumień monopolowych: trust Śląska, Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa cynku 1872 r., kartel Górnośląska Konwencja Węglowa 1898 r., koncern Zjednoczone Huty Królewska i Laura,
• dyskryminacyjna polityka Niemiec wobec przemysłu śląskiego i spadek pozycji Górnego Śląska w przemyśle niemieckim, c. koncentracja banków i kapitału bankowego. Spółki akcyjne
• rozkwit kredytu długoterminowego, kupowanie i sprzedawanie akcji,
• łączenie się kapitału bankowego z przemysłowym i powstanie kapitału finansowego powiązanego z bankami berlińskimi, d. dominacja przemysłu Górnego Śląska nad przemysłem pozostałych ziem zaboru pruskiego. Królestwo Polskie a. wzrost produkcji i postęp techniczny, b. proces koncentracji i centralizacji produkcji i kapitału
• spółki akcyjne w górnictwie węgla, hutnictwie i przemyśle włókienniczym: ogółem w końcu XIX w. skupiały ok. połowę produkcji i zatrudnienia,
• porozumienia monopolowe: kartel cukrowniczy 1881, kartel przędzalniczy 1901, kartel węglowy 1890, ogólnorosyjski syndykat „Prodameta”. Koncern przędzalniczy Scheiblera, trust Towarzystwo Sosnowieckie Kopalń Węgla Hut i Żelaza, c. koncentracja kapitału bankowego. Spółki akcyjne
• łączenie się kapitału bankowego z kapitałem przemysłowym. Bank Handlowy w Łodzi związany z kapitałem Scheiblera; Bank Dyskontowy w Warszawie związany z Towarzystwem Lilpopa, Rau i Löwenstein; Bank Handlowy w Warszawie z udziałem w przemyśle Rosji, d. silny związek z kapitałem zachodnim oraz rynkiem rosyjskim.

3. Napływ kapitału obcego do przemysłu ziem polskich i Polski (patrz R.XIII, p.6). a. etapy napływu

• od poł. XIX do ok. 1880 r.
• od 1880 do 1914 r.
• od 1918 do 1939 (patrz R.XVII), b. struktura kapitałów obcych 1900 r.,

2. Gospodarka w okresie przezwyciężania skutków wojny 1918- a. wahania koniunktury gospodarczej okres sztucznego ożywienia gospodarczego wynikający z produkcji wojennej 1918-1919,

• recesja gospodarcza 1920-1921: Anglia, Stany Zjednoczone, Niemcy, Japonia,
  • okres ożywienia gospodarczego 1922-1923, b. zmiany w stosunkach walutowych
  • spadek wartości pieniądza i odejście od waluty złotej,
  • inflacja w krajach południowych i wschodnich Europy. Skutki zmniejszania kosztów produkcji wyrażonych w walucie stałej, aktywizacja eksportu poprzez premie eksportowe, spekulacja przy wykupywaniu przedsiębiorstw w kraju i za granicą, rozstrój systemów pieniężnych, c. reformy rolne w krajach Europy południowej i wschodniej. Przyczyny:
• wadliwa struktura agrarna: koncentracja ziemi w gospodarstwach obszarniczych oraz wzrost liczby gospodarstw małorolnych,
  • przeludnienie wsi i jej radykalizacja. Problem „ludzi zbędnych”,
  • zainteresowanie burżuazji zwiększeniem siły nabywczej na rynku drobno- i średniorolnego chłopstwa, likwidacja obszarnictwa obcego narodowościowo w niektórych krajach państwa bałtyckie, Rumunia, Częściowo Czechosłowacja, Jugosławia,
  • zakres i skuteczność reform rolnych. Zróżnicowanie wysokości odszkodowań za rozparcelowane grunty.

3. Ożywienie i rozkwit gospodarki światowej 1924- a. przejawy stabilizacji gospodarki
   • stabilizacja waluty Anglii, Stanów Zjednoczonych, państw neutralnych oraz Francji i Włoch. Reformy walutowe i równowaga budżetowa: Austria, Polska, Niemcy,
   • stabilizacja i rozwój gospodarczy Niemiec: plan Charlesa Dawesa 1924 i Owena Younga 1929 dotyczący rozwiązania problemu spłaty odszkodowań przez Niemcy oraz finansowania przez kapitał amerykański i angielski gospodarki niemieckiej, b. wzrost produkcji i dochodu narodowego

• dynamiczny wzrost w krajach wysoko rozwiniętych i zmiany w strukturze Dn: wzrostu udziału przemysłu i usług oraz spadek udziału rolnictwa,
• umiarkowany wzrost w krajach rolniczych słabo rozwiniętych i ograniczone zmiany w strukturze Dn: dominacja udziału rolnictwa, c. zmiany w strukturze przemysłu
• postęp techniczny w nowych gałęziach przemysłu samochodowego, lotniczego, radiowego, kinematograficznego, chemicznego, automatyzacja produkcji,
• postęp technologiczno-ekonomiczny: naukowa organizacja produkcji, standaryzacja elementów produkcji, system potokowy Forda,
• zmiany w strukturze produkcji: stabilizacja wydobycia węgla oraz kilkakrotny wzrost wydobycia ropy naftowej, szybki rozwój górnictwa i hutnictwa metali kolorowych, cementu, chemikaliów,
• dominujące znaczenie w postępie technicznym i ekonomicznym Stanów Zjednoczonych. W 1925 produkcja Stanów Zjednoczonych równała się łącznej produkcji Anglii, Francji i Niemiec,
• koncentracja i monopolizacja w nowych gałęziach przemysłu: powstanie monopoli ponadnarodowych w wydobyciu ropy naftowej, przemyśle elektronicznym i chemicznym, d. wzrost produkcji i zmiany w strukturze produkcji rolnej
• szybki wzrost surowcowej produkcji rolnej dla przemysłu (kauczuk, jedwab, bawełna, wełna, cukier) oraz pszenicy i ryżu. Spadek dynamiki produkcji zbóż,
• spadek koniunktury na produkty rolne. Spadkowa tendencja cen pszenicy,
• przyczyny niskiej elastyczności produkcji rolnej: trudność zmiany struktury produkcji rolnej, sposób wykorzystania majątku trwałego rolnictwa, mała mobilność siły roboczej, uzależnienie od warunków przyrodniczych, reagowanie gospodarstw na spadek cen powiększaniem podaży, e. zmiany w strukturze handlu zagranicznego (patrz R.XV, p.1d)
• wzrost obrotów handlowych. W 1929 wielkość obrotów światowych w stosunku do 1914 podwoiła się,
• zmniejszył się udział Europy w handlu światowym do ok. 47% w eksporcie i 54% w imporcie światowym. Wzrost udziałów Stanów Zjednoczonych i Japonii. Najwięksi eksporterzy w 1929: Stany Zjednoczone 16,1%, Anglia 10,7%,

samochodów w Stanach Zjednoczonych zmniejszyła się o 75%. Silniejszy spadek w produkcji dóbr inwestycyjnych niż w produkcji dóbr konsumpcyjnych

• tendencje do koncentracji produkcji przemysłowej oraz wzrost wpływów monopoli ponadnarodowych,
• mechanizm wychodzenia z kryzysu: wprowadzenie nowych technik i technologii obniżających koszty własne, modernizacja aparatu wytwórczego, szybszy wzrost dóbr inwestycyjnych, wysoki poziom cen monopolowych,
• chroniczne bezrobocie: w Stanach Zjednoczonych 25% zatrudnionych, w Niemczech 43% zatrudnionych, e. kryzys rolny
• spadek dochodowości rolnictwa. Przyczyny: spadek popytu i cen na produkcję rolną ok. 64%, rozwieranie się nożyc cen na produkty rolne i przemysłowe - ceny na produkty rolne kształtowane na wolnym rynku, natomiast na produkty przemysłowe kształtowane przez politykę usztywniania cen monopolowych, reakcja rolnictwa kapitalistycznego na spadek popytu i cen wzrostem produkcji rolnej - „błędne koło”,
• peuperyzacja ludności wiejskiej: spadek konsumpcji, podaż głodowa,
• ograniczenie wydatków inwestycyjnych w rolnictwie i uwstecznienie w agrotechnice: zmniejszenie stosowania nawozów sztucznych, np. w 1929- w rolnictwie światowym zmniejszono zużycie superfosfatu o 50%, we Francji o 70%, w Niemczech o 90%, Włoszech o 60%. Zmniejszono wydatki na zakup maszyn rolniczych. W efekcie produkcja tych maszyn spadła w okresie kryzysu o 50% w Danii, o 60% w Szwecji, w Australii o 60%, w Polsce nawet o 98%,
• zmiana w strukturze produkcji: zmniejszenie upraw przemysłowych, jak np. buraków, oraz zwiększenie upraw spożywczych, jak np. kartofli, f. ograniczenie wymiany międzynarodowej
• spadek wartości obrotów handlowych o 2/3,
• dominacja protekcjonizmu celnego: aktywizacja eksportu za pomocą cen dumpingowych - niższych od cen światowych czy krajowych, tendencje autarkiczne i wprowadzanie wysokich ceł ochronnych, zerwanie z zasadą liberalizmu w handlu. Stany Zjednoczone 1930 i Anglia 1931 wprowadziły wysokie cła wwozowe dochodzące do 1/3 wartości sprowadzanego dobra,

• pogorszenie się relacji terms of trade dla państw rolniczych i surowcowych. Korzyści eksporterów artykułów przemysłowych, g. załamanie systemów walutowych państw kapitalistycznych: zawieszenie wymienialności pieniądza krajowego na złoto bądź obniżenie pokrycia pieniądza złotem, np. Anglia 1931, Kanada 1931, Stany Zjednoczone 1933, Włochy 1935, Francja 1936.

5. Poprawa koniunktury i wzrost gospodarczej roli państwa 1934- a. rozwój przemysłu:
   • osiągnięcie w 1937 poziomu produkcji przemysłowej z 1928 szczególnie dynamiczny wzrost produkcji w Japonii, Szwecji, Danii, Norwegii oraz powolny i niższy od przedkryzysowego wzrost w Stanach Zjednoczonych, Francji, Belgii,
   • kontynuacja zmian strukturalnych w przemyśle z okresu przedkryzysowego. Szybki wzrost tzw. nowych gałęzi - chemicznej, elektrotechnicznej, lotniczej, w Europie przemysłu samochodowego. Wzrost wydobycia ropy naftowej i produkcji energii elektrycznej w hydroelektrowniach,
   • dalsza koncentracja i monopolizacja głównie w nowych gałęziach przemysłu związanych z postępem naukowym i technicznym, b. rozwój rolnictwa
   • stopniowa poprawa koniunktury produkcji rolnej: wzrost i utrzymanie się nożyc cen, przekroczenie poziomu produkcji przedkryzysowej podstawowych artykułów żywności i hodowli. Struktura produkcji rolnej wg kontynentów- Europa 30%, Ameryka 25%, Azja 27%, Afryka 4%, Australia i Oceania 3% ogólnej produkcji światowej,
   • Europa importem żywności i surowców rolnych z Ameryki i dominiów brytyjskich, c. ograniczony rozwój handlu międzynarodowego: wzrost obrotów nie osiągnął rozmiarów sprzed kryzysu, w 1938 40% obrotów w stosunku do 1929. Przyczyny: wzrost projekcjonizmu i spadek możliwości płatniczych krajów rolniczych
   • supremacja w handlu światowym. Udział poszczególnych państw w obrocie światowym w 1938: Anglia 20%, drugie miejsce Stany Zjednoczone, a następne Niemcy, Francja, Japonia. Wśród państw-eksporterów utrzymała się struktura