Rozwój gospodarczy świata - Notatki - Historia - Część 3, Notatki z Historia

Pobierz Rozwój gospodarczy świata - Notatki - Historia - Część 3 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

• w latach 1950-1975 Dn powiększył się wielokrotnie: najbardziej w Rumunii: 12-krotnie, w Bułgarii 10-krotnie, w ZSRR 8-krotnie, industrializacja. Cechy modelu industrializacji socjalistycznej: wszystkie kraje w sposób planowy nadały priorytet szybkiemu rozwojowi przemysłu; oparta została na wewnętrznych źródłach akumulacji - rosnący udział akumulacji w podziale Dn i wyższy poziom cen dóbr przemysłowych od produktów rolnych; kolejność rozwoju przemysłu: najpierw przemysł ciężki, co się wyraziło w szybszym wzroście produkcji środków inwestycyjnych od produkcji środków konsumpcji; wzajemna współpraca i uzupełnianie się nadwyżkami produkcji w ramach RWPG; kraje socjalistyczne naśladowały model industrializacji radzieckiej,
• przejawy industrializacji: główny wysiłek inwestycyjny skierowany był na forsowny rozwój przemysłu ciężkiego - udział akumulacji w większości krajów socjalistycznych wzrósł do ok. 1/3 Dn w 1975. Szczególnie szybko rozwijała się produkcja dóbr inwestycyjnych, która w latach 1951-1971 powiększyła się np. w Bułgarii 20-krotnie, w Rumunii 17-krotnie, w Polsce 10-krotnie, w ZSRR 8,5- krotnie, a jej udział w ogólnej produkcji przemysłowej powiększył się np. w ZSRR do 73,5%, w Rumunii i NRD do 70%, w Polsce 66%. Głównym dostawcą środków trwałych dla przemysłu krajów RWPG był Związek Radziecki, jednym z przykładów czego jest rozwój petrochemii, oparty na zbudowanym w latach 1960- 1964 rurociągu „Przyjaźń”. Ekstensywny charakter rozwoju przemysłu: wzrost produkcji następował głównie przez powiększenie kapitału i zatrudnienia, w mniejszym stopniu wpływała wydajność pracy. Stąd w większości krajów socjalistycznych po dynamicznym wzroście produkcji przemysłowej w początku lat pięćdziesiątych, w następnych latach stale spadała,
• wpływ uprzemysłowienia na rozwój gospodarczy: kraje socjalistyczne stały się krajami przemysłowo-rolniczymi - udział przemysłu w tworzeniu Dn w 19 75 był dominujący, wśród ogółu zatrudnionych przeważająca liczba pracowała w działach poza rolnictwem. Udział tych krajów w produkcji światowej przemysłu powiększył się w latach 1951 - 1970/75 z ok. 17% do 33%. Szybki postęp urbanizacji. Umocnienie siły obronnej. Napięcia społeczne w wyniku zbyt forsownej industrializacji i błędów w polityce gospodarczej - w 1956 na Węgrzech i w Polsce, w 1968 w Czechosłowacji,

• wzrost produkcji rolnej w latach 1950- 1975 nie był wysoki zarówno pod względem produkcji globalnej, jak i wydajności z ha. Wynikało to z niskich nakładów inwestycyjnych, małej mechanizacji i chemizacji oraz zbyt szybkiego odpływu siły roboczej ze wsi. W maju 1948 Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych zaleciło wszystkim krajom demokracji ludowej kolektywizację rolnictwa. W początkach lat sześćdziesiątych w większości krajów dominowała uspołeczniona gospodarka rolna. Pomimo przyśpieszenia produkcji rolnej na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych kraje socjalistyczne miały rosnące niedobory żywnościowe i musiały wyrównać je importem,
• różnicowanie się systemów gospodarowania: reforma gospodarki jugosłowiańskiej 1950 - 1965 opierająca się na decentralizacji zarządzania, podejmowaniu inwestycji i ustalaniu cen. Reforma w latach sześćdziesiątych na Węgrzech. Scentralizowany bądź mieszany system zarządzania gospodarką w pozostałych krajach socjalistycznych,
• trudności rozwoju gospodarczego azjatyckich państw socjalistycznych, mocarstwowe interesy Chin: zakończenie kolektywizacji i idea „wielkiego skoku gospodarczego” 1958 opartego na olbrzymich rezerwach ludzkich, d. tendencje rozwoju gospodarczego krajów kapitalistycznych
• najwyższy w historii kapitalizmu wzrost gospodarczy rozwiniętych krajów kapitalistycznych: Dn powiększał się średnio w każdym roku, w latach 1950- 1970 o ok. 4,5%, w Europie Zachodniej o 4,5%, w Stanach Zjednoczonych o 3,6%, w Japonii o 9,6%. Jeszcze szybciej rosła produkcja przemysłowa, która w tych latach powiększała się rocznie o 5,2%: w Europie Zachodniej o 5,8%, w Stanach Zjednoczonych o 4,1%, w Japonii o 14,8%,
• przyczyny wzrostu: bezpośrednie i pośrednie regulowanie życia gospodarczego przez państwo - państwa kapitalistyczne planują długofalowe trendy rozwoju, wpływają na kierunki inwestowania, np. stało się to głównym instrumentem postępu naukowo-technicznego, a szczególnie badań podstawowych, łagodziło dysproporcje regionalne, rozwijało sektor państwowy w produkcji i bankowości. Do przyczyn zaliczyć należy rewolucję naukowo- techniczną szczególnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie nakłady na badania naukowo-techniczne sięgały 3% Dn - nowe źródła energii, elektronika, nowe dziedziny chemii, kosmonautyka i inne. Między Stanami Zjednoczonymi a

1950- 1070 ceny na te wyroby wzrosły o 36%, natomiast na wyroby rolne i surowce spadły o 1%; Zmiany kierunku eksportu krajów rozwiniętych: w latach 1955- 1974 eksportowały swoje wyroby głównie do krajów rozwiniętych - Francji, Anglii, Włoch i RFN. W 1974 od 68 do 75% swojego eksportu: Stany Zjednoczone 62%, Japonia 47%. Zmiany w strukturze rzeczowej eksportu: w latach 1900- 1950 udział wyrobów przemysłowych w eksporcie światowym wynosił ok. 41%, natomiast w 1970 powiększył się do 65%. Udział ten w eksporcie krajów rozwiniętych powiększył się z 64% do 77%. Około połowę eksportu wyrobów przemysłowych krajów rozwiniętych zaczęły stanowić maszyny i urządzenia, środki transportu i chemikalia. Wzrost dominacji krajów rozwiniętych. Wpływ rozwiniętych krajów kapitalistycznych na handel światowy: w latach 1950-1970 udział rozwiniętych krajów w eksporcie światowym

zwiększył się z 51% do 64%. Największy wpływ na handel zagraniczny miały Stany Zjednoczone, których udział w 1970 wynosił ok. 14% światowego eksportu. W ciągu 1950 - 1970 nastąpiły istotne zmiany w oddziaływaniu na handel światowy krajów rozwiniętych: o blisko połowę zmniejszył się udział w światowym eksporcie Anglii, zmniejszył się także udział Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie nastąpiło znaczne zwiększenie udziału RFN - o około 2 razy oraz Japonii o 5 razy,

• istotne zmiany w eksporcie kapitału: w strukturze wg własności po II wojnie bardzo silnie wzrósł udział w eksporcie kapitału państwowego - po realizacji planu Marshalla głównie do krajów Trzeciego Świata. Zmienił się kierunek eksportu kapitału prywatnego - głównie do krajów rozwiniętych, ze względu na kwalifikowaną siłę roboczą oraz chłonne rynki zbytu. Dominacja w światowym eksporcie kapitału Stanów Zjednoczonych, chociaż bilans zaczął być w latach siedemdziesiątych ujemny,
• stosunki walutowe: w latach 1944-1970 stosunki walutowe opierały się na zasadzie sztywności kursów walutowych, przyjętych w Bretton Woods w 1944 i potwierdzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. We wszystkich krajach kapitalistycznych wymieniano złoto na dolary i odwrotnie, w relacji 35 dolarów za 1 uncję złota. Z początkiem lat siedemdziesiątych kryzys tego systemu walutowego: w 1974 Stany Zjednoczone ogłosiły oderwanie systemu

walutowego od złota, a kruszec ten przestał ostatecznie pełnić funkcję pieniądza światowego - cena złota i kurs dolara zaczęły kształtować się niezależnie. Dolar pozostał pieniądzem rozliczeniowym w obrotach międzynarodowych, chociaż nastąpił znaczny spadek jego kursu,

• przejawy integracji gospodarczej: warunkiem szybkiego wzrostu produkcji opartej na postępie technicznym i ekonomicznym stał się chłonny rynek zbytu - to zależy od liczby ludności i Dn na 1 mieszkańca. Żaden kraj kapitalistyczny nie miał rynku, którego chłonność przekraczałaby 1/4 chłonności Stanów Zjednoczonych. W 1957 Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy podpisały w Rzymie Traktat i utworzyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Na tej podstawie wprowadzona została unia celna, swobodny przepływ siły roboczej, kapitału, ujednolicenie zewnętrznych barier celnych. Trudności integracji polityki rolnej. W 1960 utworzono Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, tzw. EFTA, przez Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję i Wielką Brytanię. W 1971 Wielka Brytania, Dania, Irlandia przystąpiły do EWG. Starania o przyjęcie do EWG Grecji, Hiszpanii,
• specyfika kryzysu gospodarczego 1974-1975. Przyczyny: wzrost cen surowców, a szczególnie ropy naftowej, kryzys walutowy. Przejawy: „stragflacja” - inflacja i wzrost bezrobocia, spadek produkcji. Tendencje protekcjonistyczne w handlu międzynarodowym, d. kierunki rozwoju gospodarczego państw Trzeciego Świata
• rozpad systemu kolonialnego i dekolonizacja Afryki w latach sześćdziesiątych, - sytuacja państw postkolonialnych: uzależnienie od polityki neokolonialnej państw kapitalistycznych pod względem kapitału, technologii, żywności i innych form pomocy,
• niski poziom gospodarczy, słaby rozwój infrastruktury, przeludnienie,
• drogi rozwoju państw Trzeciego Świata: niekapitalistyczna droga rozwoju, wybór modelu socjalistycznego, pozostawanie w orbicie wpływów państw kapitalistycznych.

4. Zmiany w układzie sił ekonomicznych w gospodarce światowej z wyłączeniem udziału krajów socjalistycznych pozaeuropejskich po II wojnie światowej

XXIII. KSZTAŁTOWANIE SIĘ SYSTEMU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO I

ODBUDOWA GOSPODARKI POLSKI LUDOWEJ 1944-

1. Warunki powstania i rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Ludowej a. rewolucja społeczno-ustrojowa
   • dążenie do utrzymania ciągłości przedwojennego państwa polskiego przez partie związane z emigracyjnym rządem londyńskim: Polskie Stronnictwo Ludowe,
   • program rewolucyjnych przemian społeczno-ustrojowych Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego 22.07.1944 oraz Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych od 24.11.1944: PPR, PPS,
   • zwycięstwo bloku demokratycznego w referendum ludowym, luty 1946, oraz w wyborach do Sejmu, luty 1947. Uchwalenie Małej Konstytucji, luty 1947, i przejście do stabilizacji. Grudzień 1948 - z połączenia PPR i PPS powstała PZPR, b. ukształtowanie nowego terytorium państwa polskiego: w stosunku do okresu przedwojennego obszar Polski zmniejszył się k. 77 tys. km2 - ok. 180 tys. km przejął ZSRR, natomiast Polska odzyskała ok. 101 tys. km2 ziem zachodnich i północnych. Długość granic morskich powiększyła się z 2,5% całej granicy w okresie przed wojną do 15%. Ziemie oddane ZSRR charakteryzowały się strukturą zdecydowanie rolniczą, w dużym stopniu zamieszkałe przez ludność niepolską. ziemie zachodnie i północne były obszarami uprzemysłowionymi o rozwiniętej infrastrukturze

c. stosunki ludnościowe kształtowały się w dużym stopniu pod wpływem konsekwencji wojny: liczba ludności Polski poważnie zmniejszyła się z ok. 35 mln w 1938 do ok. 24 mln w 1946. Deformacji uległa struktura demograficzna ludności: nastąpiła znaczna „wyrwa” wśród ludności w wieku produkcyjnym oraz feminizacja ludności - na 100 mężczyzn w 1946 przypadało 114 kobiet. Duża liczba małżeństw i wysoki przyrost naturalny sięgający w pierwszych latach po wojnie do 20 promil. Niespotykany wzrost ruchliwości społecznej. d. przesłanki historyczne

• społeczeństwo polskie było w przeważającej mierze społeczeństwem wiejskim
• ok. 2/3 ludności mieszkało na wsi. Więcej niż połowa ludności utrzymywała się z rolnictwa, dalej występowało przeludnienie wsi,
  • struktura gospodarcza wyrażona proporcją zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki narodowej odpowiadała strukturze gospodarczej kraju słabo rozwiniętego. W latach 1931- 1950 udział czynnych zawodowo w przemyśle i budownictwie wynosił od ok. 13 do 25% ogółu zatrudnionych poza rolnictwem, a od 70 do 60% ogółu czynnych zawodowo pracowało w rolnictwie. Udział rolnictwa w tworzeniu Dn szacuje się na 43% w 1938 oraz 47% w 1947. Rozdrobniona struktura agrarna,
  • struktura przestrzennego zagospodarowania kraju wykazała bardzo poważną dysproporcję wynikającą z różnych historycznych dróg rozwoju poszczególnych obszarów. Pod względem rozmieszczenia przemysłu 76% potencjału przemysłowego przypadało na regiony, począwszy od Gdańska, tworzące kształtoodwróconą literę „T”. Na 4 województwa, wrocławskie, opolskie, katowickie i krakowskie, przypadało w pierwszych latach po wojnie 56% produkcji przemysłowej kraju. Historyczny proces rozwoju wpłynął na istotne różnice w zagospodarowaniu poszczególnych obszarów Polski pod względem infrastruktury, poziomu rozwoju rolnictwa, urbanizacji i innych.

2. Podstawowe reformy społeczno-gospodarcze a. reforma rolna 6 IX 1944 r.
   • cele reformy: polityczny - sojusz robotniczo-chłopski, historyczny - zlikwidowanie głodu ziemi, ekonomiczny - zmiana struktury własności ziemi,
   • założenia: parcelacja gospodarstw obszarniczych powyżej 50 ha użytków rolnych, bądź 100 ha powierzchni ogólnej. Na ziemiach dawnych powierzchnia nowo tworzonych i upełnorolnionych gospodarstw nie przekraczała 5ha. Ziemię otrzymywano odpłatnie. PSL optował za utrzymaniem wielkich gospodarstw chłopskich,
   • realizacja: utrzymanie Państwowego Funduszu Ziemi - ze względu na przeludnienie, na ziemiach dawnych przydzielano działki 2 do 3 ha, a nawet mniejsze. Na ziemiach odzyskanych dekret o osadnictwie rolnym z 6 IX 1946 ustalił obszar tworzonych gospodarstw na 7 - 15 ha. Większość folwarków powyżej 100 ha przejętych zostało przez utworzone w 1946 Państwowe

3. Kształtowanie się systemu gospodarczego Polski Ludowej a. podstawowym celem działalności gospodarczej stało się podniesienie stopy życiowej ludności. W okresie planu trzyletniego zakładano wzrost stopy życiowej ludności powyżej poziomu przedwojennego. Według CUP cel ten miał być osiągnięty przez: ograniczenie akumulacji w Dn do poziomu wystąpienia dekapitalizacji majątku, szybszy rozwój gałęzi produkujących środki konsumpcji, a następnie łagodny wzrost inwestycji w przemyśle ciężkim. Pełne wykorzystanie zasobów produkcyjnych i zatrudnienia, tzw. „gospodarka bez rezerw”. Koncepcja PPR zakładała szybki wzrost gospodarczy przez powiększenie udziału inwestycji w Dn - wzrost poziomu życia był traktowany jako wypadkowa podziału Dn na akumulację i spożycie. Koncepcja ta wystąpiła przy realizacji planu sześcioletniego, b. współistnienie trzech form własności: państwowej, spółdzielczej i prywatnej. W połowie 1948 w własności państwowej oraz spółdzielczej łącznie pracowało 24%, w sektorze prywatnym łącznie z rzemiosłem i indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 76% ogółu zatrudnionych w gospodarce narodowej, c. planowanie gospodarcze. Rozwój planowania: 10 XI 1945 r. utworzenie Centralnego Urzędu Planowania przy Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów. Plan inwestycji na 1946 objął odbudowę kluczowych dziedzin gospodarki. Jednocześnie realizowano plan produkcji Ministerstwa Przemysłu na 1946. Ustawa o trzyletnim planie odbudowy gospodarczej VII 1947 i spory o jego koncepcję. Koncepcja CUP: rozwój gospodarczy jako kompromis między odbudową a przebudową gospodarki, stopa inwestycji od 17 -20% - czwarta część inwestycji finansowana z kredytów zagranicznych, względna autonomia trzech sektorów, w tym rosnąca rola spółdzielczości, scalenie ziem odzyskanych z resztą kraju. Koncepcja PPR: przyśpieszony rozwój przemysłu ciężkiego i wzrost akumulacji, podporządkowanie sektora spółdzielczego i prywatnego gospodarce planowej, zmuszenie wsi do uczestniczenia w procesie akumulacji przez zmianę systemu cen, ograniczenie handlu prywatnego i spółdzielczego, uniezależnienie się od kapitału państw zachodnich. Kontrowersje pomiędzy PPS i PPR,

głównie dotyczące metod liczenia Dn, polityki gospodarczej oraz zakresu występowania sektora spółdzielczego i prywatnego doprowadziły do zmiany w 1948 proporcji planu trzyletniego oraz w lutym 1949 do likwidacji CUP. Oprócz CUP zasadę planowości realizowały: powołany dekretem z lutego 1946 Instytut Gospodarstwa Narodowego, Główny Urząd Statystyczny oraz powołany w maju 1945 Główny Urząd Planowania Przestrzennego, d. zarządzanie gospodarką: od 1945 funkcje gospodarcze państwa skupiały się głównie w Ministerstwie Przemysłu, na którego czele stał Hilary Minc. 2 VI 1945 określona została trzystopniowa struktura organizacyjna przemysłu - centralne zarządy - zjednoczenia - przedsiębiorstwa. W marcu 1947 rozszerzony został zakres działania Ministerstwa Przemysłu - powołano Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Obejmowało ono cały przemysł kluczowy, przemysł średni, częściowo przemysł drobny, jak np. przemysł rolno-spożywczy, oraz po „bitwie o handel” sferę wymiany handlowej. W latach 1945-1948 zarządzanie gospodarką opierało się głównie na autonomii sektorów gospodarczych i wykorzystaniu mechanizmów ekonomicznych.

4. Przejawy rozwoju i odbudowy gospodarczej a. zasiedlanie i zagospodarowanie ziem zachodnich i północnych i zintegrowanie ich z resztą kraju. Mocą dekretu z 13 XI 1945 powołano, celem kierowania tym procesem, specjalne Ministerstwo Ziem Odzyskanych. Do prowadzenia akcji przesiedleńczej powołany został w kwietniu 1945 Państwowy Urząd Repatriacyjny, który istniał do 1950. W latach 1945-1950 napłynęło na te ziemie ok. 4,5 mln osób, w tym 2,8 mln ludności przesiedleńczej z ziem dawnych Polski, 1,5 mln ludności repatriowanej ze Związku Radzieckiego oraz ok. 150 tys. z krajów zachodnich. W 1965 ludność ziem zachodnich i północnych osiągnęła poziom z 1939 - 8,5 mln. Największy wysiłek w odbudowie poniesiono w przemyśle ciężkim: udział w nakładach inwestycyjnych ziem zachodnich wyniósł w 1946 26%, a w 1948 - 38% całości nakładów inwestycyjnych w Polsce. W rezultacie udział tych ziem w produkcji przemysłowej Polski w latach 1945- 1948 wzrósł z 8,1% do 22%. Nastąpiła odbudowa i rozwój gospodarki morskiej, którą kierował Eugeniusz Kwiatkowski. Po początkowych trudnościach w zagospodarowaniu rolnictwa, np. w 1948 odłogi stanowiły 11% gruntów, około 1960 rolnictwo ziem odzyskanych osiągnęło wskaźniki przedwojenne. W

kolektywizować wieś - do końca 1948 zorganizowano ok. 243 spółdzielni produkcyjnych, e. zmiany struktury gospodarczej Polski: w wyniku zagospodarowania ziem zachodnich i północnych oraz odbudowy kraju w stosunku do okresu przedwojennego gospodarka uległa istotnym zmianom strukturalnym. Pod względem wytwarzania Dn do 1949 udział przemysłu, rzemiosła i budownictwa wzrósł do ok. 45%, natomiast udział rolnictwa zmniejszył się do 30%. Społeczeństwo uległo znacznej urbanizacji - w latach 1945-1950 udział ludności miejskiej zwiększył się do 39% ogółu Polaków. Znaczne zmiany zaszły w strukturze zawodowej, chociaż większość, bo 75% ogółu czynnych zawodowo w 1949 w gospodarce narodowej pracowało w rolnictwie, to jednak w stosunku do okresu przedwojennego nastąpił spadek udziału o ok. 13%, f. handel zagraniczny: zaznaczył się wydatny wzrost obrotów w handlu zagranicznym. Udział Polski w światowych obrotach zwiększył się do 1949 w dwójnasób, chociaż nadal był niski i wynosił tylko zarówno w eksporcie, jak i imporcie 1%. Zmniejszył się zakres kontaktów z krajami kapitalistycznymi, a wzrósł z krajami demokracji ludowej, których udział w ogólnych obrotach Polski wyniósł ok. 45% największym partnerem handlowym stał się Związek Radziecki. Spośród krajów kapitalistycznych największymi kontrahentami handlowymi były kraje skandynawskie oraz Anglia i Francja. Głównym przedmiotem polskiego eksportu był węgiel i inne surowce. XXIV. ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI LUDOWEJ W PROCESIE INDUSTRIALIZACJI 1950-

1. Przejście do scentralizowanego systemu gospodarczego a. deklaracja Biura Informacyjnego Państw Komunistycznych i Robotniczych z IX 1947 dotycząca podziału świata na dwa obozy oraz potrzeby koordynacji postępowania wszystkich partii komunistycznych, które deklarację podpisały. Zerwanie współpracy z socjalistyczną Jugosławią. Stopniowe przechodzenie krajów socjalistycznych do industrializacji oraz kolektywizacji rolnictwa, b. przemiany w polskim ruchu robotniczym: IX 1948 Plenum KC PPR i walka z tzw. nacjonalistyczno-prawicowym odchyleniem w partii. XII 1948 Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS i powstanie Polskiej Partii Robotniczej. Kurs na przemiany ustrojowo-polityczne wzorowane na ZSRR,

c. dyskusja nad modelem rozwoju rolnictwa w czasie plenum KC PZPR we wrześniu 1948 i przejście, zgodnie z zaleceniami Biura Informacyjnego z czerwca 1948, do przyśpieszonej kolektywizacji wsi, d. ustawa z lutego 1949 o przekształceniu administracji gospodarczej. Zlikwidowanie CUP-u i powołanie w jego miejsce Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z Hilarym Mincem na czele. W miejsce Ministerstwa Przemysłu i Handlu utworzenie 6 ministerstw przemysłowych. Rozwiązanie Ministerstwa Ziem Odzyskanych i włączenie tych ziem w system administracji państwowej. Zlikwidowanie Głównego Urzędu Planowania Przestrzennego. W dążeniu do większej centralizacji życia gospodarczego rozdrobniono administrację gospodarczą tak, że w latach 1951 -1955 liczba ministerstw wzrosła do 22. Rozwój biurokratycznego systemu zarządzania ograniczał skuteczność kierowania gospodarką narodową, e. zmiany oceny charakteru politycznego i klasowego państwa demokracji ludowej i przejście w sferze ideologicznej do prawa zaostrzającej się walki klasowej, f. dążenie do upaństwowienia wszystkich sfer życia gospodarczego i eliminacja układu kapitalistycznego oraz drobnotowarowego w mieście i na wsi, g. podstawowy cel wzrostu przeciętnej stopy życiowej zaczęto traktować jako wynik przyjętej optymalnej proporcji między wielkością spożycia a akumulacją w Dn.

2. Specyfika modelu industrializacji w Polsce a. oparcie się na marksistowskiej koncepcji uprzemysłowienia, zakładającej dwa etapy uprzemysłowienia: pierwszy - budowa przemysłu, drugi - wykorzystanie przemysłu do przebudowy pozostałych działów gospodarki, zwłaszcza rolnictwa oraz na doświadczeniach uprzemysłowienia gospodarki radzieckiej, b. cechy uprzemysłowienia gospodarki w Polsce: rozwój przemysłu odbywa się w oparciu o plany wieloletnie począwszy od planu sześcioletniego. Procesowi industrializacji podporządkowano całe życie gospodarcze. Industrializacja realizowana planowo różniła się od industrializacji kapitalistycznej, która następowała w sposób żywiołowy; drugą cechą jest strategia fazowej koncentracji rozwoju przemysłu: uprzemysłowienie gospodarki zaczęło się od

społeczeństwa. Wraz z przejściem do polityki „manewru gospodarczego” w 1975 dążono do zmniejszenia nakładów inwestycyjnych, rozwiązania napięć i dysproporcji ekonomicznych oraz uregulowania długów wobec zagranicy,

3. Rozwój gospodarczy w procesie uprzemysłowienia 1950- a. główne założenia planu sześcioletniego: zbudowanie podstaw socjalizmu w Polsce poprzez znaczne podniesienie poziomu sił wytwórczych, ze szczególnym uwzględnieniem produkcji środków produkcji, kolektywizacja rolnictwa, ograniczenie elementów kapitalistycznych, współpraca z ZSRR, oraz z krajami demokracji ludowej, b. w etapie 1950- 1953 na inwestycje przemysłowe wydatkowano ok. 45% ogólnych nakładów na gospodarkę, a wśród nich 86% na przemysł ciężki. Wydatki te zostały poważnie obciążone rozbudową potencjału obronnego; Na II zjeździe PZPR w 1954 nastąpiła rewizja założeń planu, w wyniku czego obniżono nakłady inwestycyjne oraz zwiększono nakłady na produkcję środków konsumpcji. Wielkie inwestycje spowodowały powstanie poważnego potencjału wytwórczego w hutnictwie, energetyce, przemyśle elektromaszynowym, tzw. „fortece socjalizmu”, jak np. Huta im. Lenina. Produkcja przemysłowa zwiększyła się w latach 1949-1955 o 27,2%, c. próba kolektywizacji rolnictwa: wypieranie bogatych i średnich rolników, tzw. „kułaków”, wprowadzenie obowiązkowych dostaw państwu po cenach niższych od kosztów produkcji, zakładanie spółdzielni produkcyjnych jako wyższej formy organizacji produkcji rolnej. Na początku 1956 liczba spółdzielni zakładanych metodami administracyjnymi, wbrew zasadzie dobrowolności i stopniowości, przekroczyła 10 tys. Na VIII Plenum PZPR przyjęto nową politykę rolną, w wyniku której oparto się na zasadzie stopniowości i dobrowolności zakładania spółdzielni - w 1957 liczba spółdzielni zmniejszyła się do 1,5 tys. Błędna polityka rolna doprowadziła do bardzo powolnego wzrostu produkcji rolnej, która w latach 1949- 1955 wzrosła o 13%. W strukturze użytkowania ziemi nastąpił wzrost udziału użytków rolnych gospodarstw indywidualnych do 85% w 1957, utrzymanie 13,5% PGR-ów oraz spadek udziału spółdzielni produkcyjnych do 1,2%. Nowym elementem polityki wobec gospodarstw indywidualnych były kółka rolnicze, których do końca 1957 powstało ok. 12 tys.,

d. dysproporcje gospodarcze oraz konflikt społeczny: główne przyczyny - to sposób sprawowania władzy oraz zawiedzione nadzieje społeczeństwa na wzrost stopy życiowej. Przejawy - narastanie krytyki wobec polityki społeczno- ekonomicznej w latach 1955-1956, krytyka kultu jednostki na XX Zjeździe KPZR w 1956 w ZSRR, a następnie w innych państwach demokracji ludowej, wystąpienia czerwcowe robotników Poznania 1956, e. zmiany w systemie planowania i zarządzania gospodarką narodową 1956- 1958,

• VIII Plenum PZPR w październiku 1956 i zmiany w systemie gospodarczym: zmiana metod planowania i zarządzania gospodarką, zmiana systemu cen, nowa polityka rolna,
• decentralizacja systemu planowania i zarządzania gospodarką, częściowe przekazanie dyspozycji i decyzji gospodarczych niższym szczeblom gospodarki oraz nowa struktura organizacyjna: w IX 1956 rozwiązano PKPG, a na jej miejsce powołano Komisję Planowania Gospodarczego przy Radzie Ministrów ograniczając jej kompetencje do planowania gospodarczego: ograniczono liczbę ministerstw z 38 do 25, w tym 15 zajmowało się gospodarką. W latach 1956-1959 zastąpiono centralne zarządy zjednoczeniami branżowymi z zadaniem koordynowania i nadzorowania zgrupowanymi w nich przedsiębiorstwami: w XII 1957 reaktywowano podległą sejmowi Najwyższą Izbę Kontroli. Podstawowe decyzje gospodarcze podejmowała Rada Ministrów, w której ramach zaczął działać Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów oraz jako ciało opiniujące - Rada Ekonomiczna z Oskarem Lange na czele. W myśl ustawy z XI 1956 zaczęto w przedsiębiorstwach powoływać rady robotnicze, a od XII 1958 samorządy robotnicze - Konferencje Samorządu Robotniczego jako najwyższe organa przedstawicielstwa robotniczego,
• ustalenie zasad stosunków politycznych między ZSRR i innymi krajami demokracji ludowej na VIII Plenum PZPR: równouprawnienie, poszanowanie integralności terytorialnej, uregulowanie całokształtu stosunków gospodarczych i wojskowych,

• produkcja globalna przemysłu powiększyła się więcej niż 2,5-krotnie, w tym przemysł elektromaszynowy i chemiczny 3,5-krotnie. Szybciej rozwijał się dalej przemysł produkcji dóbr inwestycyjnych, którego produkcja powiększyła się - podobnie jak całego przemysłu - 2,5-krotnie, wolniej natomiast rozwijał się przemysł dóbr konsumpcyjnych, który powiększył się tylko o ok. 90%, d. rozwój rolnictwa: nowa polityka rolna przyjęta w X 1958. Rozwój kółek rolniczych. W 1959 podjęto decyzje o utworzeniu Funduszu Rozwoju Rolnictwa, który pochodził z różnicy między cenami wolnorynkowymi a cenami dostaw obowiązkowych. Oddano go do dyspozycji kółek rolniczych. Po utworzeniu FRR liczba kółek zaczęła dynamicznie wzrastać. Pogarszała się struktura agrarna w wyniku rozdrabniania gospodarstw, w związku z tym zakazano rozdrabniania gospodarstw i przejmowania ziemi przez ludzi nie mających przygotowania rolniczego. Od 1968 rolnicy w podeszłym wieku mogli przekazać państwu ziemię w zamian za rentę. Produkcja rolna rosła powoli i nie nadążała za przyrostem ludności nierolniczej i spożyciem ludności. Wynikało to z niskiego wyposażenia technicznego oraz uzależnienia od wahań klimatycznych, e. istotnym elementem rozwoju gospodarczego była siła robocza. W omawianym okresie zatrudnienie w gospodarce narodowej powiększyło się o blisko połowę. Rok 1962 zamyka siedemnastoletni okres, w którym głównymi źródłami przyrostu zatrudnienia była przeludniona wieś oraz aktywność zawodowa kobiet. W pierwszym okresie industrializacji w celu zlikwidowania bezrobocia oparto się na zasadzie maksymalnego zatrudnienia i ekstensywnych formach wykorzystania siły roboczej. Lata 1963 - 1973 stanowiły okres wyżu demograficznego ludności w wieku produkcyjnym i próby intensywnego wykorzystania siły roboczej. W latach 1961-1970 zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej powiększyło się o ok. 2,8 mln osób. Charakterystycznym skutkiem przyśpieszonej industrializacji była ludność dwuzawodowa, która pracowała jednocześnie w rolnictwie i poza rolnictwem. W 1970 8,7 mln osób żyło w tym typie gospodarstw, f. industrializacja zmieniła handel zagraniczny: udział maszyn i urządzeń w eksporcie w latach 1947- 1970 zwiększył się z 1% do 38,5%. Jednocześnie występował w całym okresie ujemny bilans handlowy, którego konsekwencją było preferowanie rynków zagranicznych kosztem rynku wewnętrznego,

g. w porównaniu z rozwojem przemysłu materialne warunki życia ludności pozostawały w tyle. Wobec niskiego wzrostu produkcji rolnej, systematycznie zaczął się powiększać import niektórych produktów rolnych i pasz. Płaca realna wzrosła tylko o 24%, i to poprzez wzrost zatrudnienia, h. kryzys grudniowy 1970. Przyczyny: stabilizacja poziomu życia i brak perspektyw jego polepszenia, woluntaryzm grupy przywódców partyjnych w sprawowaniu władzy, brak długofalowej strategii rozwoju społeczno- gospodarczego, ruchy studentów przeciwko wypaczeniom władzy i polityce kulturalnej 1968, trudności gospodarcze 1969 -1970 m.in. wskutek wojny wietnamskiej. Podwyżka większości towarów konsumpcyjnych i protest klasy robotniczej Gdańska, Gdynii i Szczecina.

5. Rozwój gospodarczy Polski Ludowej w okresie industrializacji 1971- a. nowa strategia przyśpieszonego wzrostu gospodarczego: próba usprawnienia systemu planowania i zarządzania, pełne i racjonalne wykorzystanie zasobów ludzkich oraz znaczne podniesienie poziomu życia społeczeństwa. Szeroki program inwestycyjny oraz wykorzystanie handlu zagranicznego, w tym kredytów zagranicznych jako czynnika wzrostu gospodarczego, b. przejawy rozwoju
   • w okresie 1971-1972: wzrost gospodarczy odbywał się głównie dzięki wyzwoleniu istniejących rezerw w gospodarce. Nastąpił znaczny przyrost produkcji na rynek. Sięgnięto po pożyczki zagraniczne, wystąpiła dobra koniunktura w rolnictwie, a w polityce rolnej zniesiono obowiązkowe dostawy. Korzystny terms of trade w handlu zagranicznym,
   • w okresie od 1973 nastąpiło gwałtowne przyśpieszenie programu inwestycyjnego i powiększenie stopy akumulacji do 40% Dn w 1975. Program ten realizowano w oparciu o kredyty zagraniczne, które w 1980 osiągnęły 25 mld. dolarów, co w warunkach gospodarki 4-krotnie przekroczyło granice zadłużenia.