Rozwój przemysłu i jego przemiany, Prezentacje z Transport

Pobierz Rozwój przemysłu i jego przemiany i więcej Prezentacje w PDF z Transport tylko na Docsity!

Rozwój przemysłu i jego przemiany

Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela

Ludzie kultywują ziemię od wielu tysięcy lat. Początki rolnictwa to okres rewolucji neolitycznej, która doprowadziła do przejścia naszych przodków od koczowniczego do osiadłego trybu życia. Również usługi - na przykład handel - towarzyszą człowiekowi od bardzo dawna. Gdzie, kiedy i w jaki sposób narodził się przemysł? Czy jest to najmłodszy sektor gospodarki? W jaki sposób rozprzestrzenił się on po świecie? Czy rozwój przemysłu był etapowy, a jeśli tak, to jakie wydarzenia dały początek kolejnym fazom? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w niniejszym e‐materiale.

Twoje cele

Scharakteryzujesz etapy rozwoju przemysłu. Porównasz cechy charakterystyczne poszczególnych rewolucji przemysłowych i wskażesz ich największe osiągnięcia. Porównasz rolę przemysłu w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego.

Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Rozwój przemysłu i jego przemiany

Usługi szewskie - przykład rzemiosła Źródło: dostępny w internecie: hps://en.wikipedia.org/wiki/Shoemaking#/media/File:Capri_-_7224.jpg, licencja: CC BY 3.0.

Manufaktura

Z czasem do techniki rzemieślniczej wprowadzono podział pracy, który miał na celu zwiększenie wydajności i produkcji przy jednoczesnym zachowaniu pracy ręcznej. W tej sposób we Flandrii i Włoszech w XIII w. powstała manufaktura.

Manufaktury dzieli się na:

rozproszone (produkcja nakładnicza) - produkcja wyrobów odbywa się w kilku małych zakładach, które są pod wspólnym kierownictwem, scentralizowane - gdzie twórcy znajdują się w jednym miejscu.

Na początku związana była ona z wyrobami włókienniczymi, metalowymi i metalurgicznymi. W XVII i XVIII w. produkcja manufakturowa objęła dalsze rodzaje działalności, lecz nie wyparła całkowicie rzemiosła. Podobnie było z przemysłem – nigdy nie doprowadził on do całkowitego zaniknięcia swoich poprzedników. Manufaktury można spotkać m.in. w Indiach (manufaktura odzieżowa), ale także w wielu krajach wysoko rozwiniętych (produkcja unikatowych serii samochodów, działalność domów mody, jubilerstwo, produkcja kosmetyków i farmaceutyków).

Przykład manufaktury - wytwarzanie prostych przedmiotów drewnianych, które oparte jest o podział pracy i pracę ręczną z użyciem podstawowych przyrządów. Źródło: dostępny w internecie: www.flickr.com, domena publiczna.

Od XVI w. miał miejsce intensywny rozwój górnictwa węgla kamiennego spowodowany wykorzystaniem tego surowca jako źródła energii. W jego wydobyciu i eksporcie przodowała wówczas Anglia. W górnictwie stosowano początkowo transport konny i kołowroty do wydobywania węgla na powierzchnię ziemi. Natomiast z czasem zaczęto wykorzystywać do tego celu energię wody. Podobne technologie stosowano także w manufakturach.

Rewolucje przemysłowe

Dzięki wynalazkom technicznym, które pozwoliły na dokonanie kilku rewolucji przemysłowych, narodził się sam przemysł.

Rewolucje przemysłowe (określane też przewrotami przemysłowymi) to okresy gwałtownych przemian związanych z pojawianiem się wynalazków naukowo‐technicznych. W poszczególnych etapach rozwoju gospodarki wpłynęły one na powstawanie okręgów i ośrodków przemysłowych.

Okresy wystąpienia I rewolucji przemysłowej na świecie Źródło: opracowanie własne na podstawie:, dostępny w internecie: hps://cdn.britannica.com/90/198190-004-AA0D9EC9.jpg, hps://slideplayer.com/slide/5173995/., domena publiczna.

Maszyna parowa – nazywana też tłokową – to parowy silnik tłokowy, który zrewolucjonizował przemysł.Wprawdzie za jej wynalazcę uważa się Jamesa Waa, lecz prawdziwym twórcą pierwszego atmosferycznego silnika parowego był Thomas Newcomen. Często jest on nazywany ojcemrewolucji przemysłowej. James Wa udoskonalił zbyt energochłonny wynalazek zbudowany w 1763 r.przez Newcomena i w 1782 r. zbudował pierwszy przemysłowy silnik parowy. Źródło: dostępny w internecie: hps://en.wikipedia.org/wiki/Steam_engine#/media/File:Sto_Park_Bobbin_Mill_Steam_Engine.jpg, licencja: CC BY 2.0.

II rewolucja przemysłowa

W tym okresie Wielka Brytania nieco straciła na znaczeniu, a szczególnie intensywny rozwój przeżywały Stany Zjednoczone (nowa potęga gospodarcza), Japonia, Niemcy i tereny Rosji (od 1922 r. ZSRR).

W 1852 roku Ignacy Łukasiewicz w Bóbrce koło Krosna (na Podkarpaciu) opracował metodę rafinacji ropy naftowej. Skonstruował on także pierwszą lampę naftową. Metoda ta pozwoliła na wykorzystanie nowego, innego niż węgiel, surowca mineralnego w gospodarce. Nastąpiło ponadto zmniejszenie roli okręgów surowcowych na korzyść okręgów portowych (transportowych), gdzie na bazie importowanej ropy naftowej lokalizowano rafinerie, a także wielkomiejskich, stanowiących duży rynek zbytu (nastąpił wtedy wzrost liczby ludności) dla produkowanych masowo towarów. Odkrycie metody rafinacji ropy naftowej było też jedną z przyczyn skonstruowania wysokoprężnego silnika spalinowego (Rudolf Diesel, 1897 r.) oraz upowszechnienia się nowych środków transportu

• samochodu (c, 1885 r.) i samolotu (bracia Wright, 1903 r.). W rezultacie znaczenie węgla kamiennego zmalało, wzrastała zaś rola ropy naftowej. W konsekwencji rozwijały się: górnictwo ropy naftowej, przemysł chemiczny, hutnictwo miedzi i aluminium, przemysł maszynowy i przemysł elektromaszynowy. Głównym źródłem energii w tym okresie były nie tylko ropa naftowa i węgiel kamienny (tracący na znaczeniu), ale również gaz ziemny.

Innymi ważnymi osiągnięciami i wynalazkami epoki elektryczności były - jak sama nazwa wskazuje - odkrycie zasad działania prądu elektrycznego, a co za tym idzie - skonstruowanie silnika elektrycznego w połowie XIX w. przez Michaela Faradaya oraz żarówki, której prototyp zbudował Thomas Edison (1879 r.).

IV rewolucja przemysłowa

Okres ten związany jest z upowszechnieniem i udoskonalaniem wykorzystywania komputerów, internetu oraz urządzeń mobilnych. Wiąże się z zastosowaniem nowoczesnych technologii w przemyśle, co wpływa na ulepszenie produkcji, zwiększanie wydajności oraz możliwość osiągania coraz większych dochodów z wytwórstwa przedmiotów odznaczających się innowacyjnością i wszechstronnością. Istotną rolę podczas tej rewolucji odgrywa przekaz informacji - telekomunikacja oraz telefonia komórkowa i satelitarna. Obserwuje się wzrost liczby nowych branż przemysłu high‐tech oraz rozwój technopolii.

Oprócz energetyki cieplnej opartej o spalanie ropy naftowej i gazu ziemnego, a także energii jądrowej i wodnej, następuje rozwój energetyki odnawialnej.

Symbolami tej rewolucji są także portale społecznościowe czy media cyfrowe (telewizja HD i radio cyfrowe). Obecnie następuje również rozwój nanotechnologii, biotechnologii i inżynierii genetycznej. III i IV rewolucja przemysłowa została zapoczątkowana w krajach wysoko rozwiniętych oraz w krajach Azji Południowo‐Wschodniej.

Obecnie smartfony są czymś powszechnym. Pierwsze urządzenie tego typu wyprodukowano w 1992 roku, a pierwszy iPhone w 2007 roku. Jego konstruktorem był Steve Jobs (zdj.).

Poziom rozwoju przemysłu na świecie

Mimo że żyjemy w okresie IV rewolucji przemysłowej, to poszczególne państwa różnią się między sobą poziomem rozwoju przemysłu. Stan ten uzależniony jest od poziomu rozwoju gospodarczego, związanego z fazami: przedindustrialną, industrialną i postindustrialną. Największe znaczenie ma to w gospodarce krajów średnio rozwiniętych (zarówno w strukturze tworzenia PKB, jak i w strukturze zatrudnienia).

Steve Jobs Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Zmiana roli poszczególnych sektorów gospodarki w strukturze zatrudnienia i strukturze tworzenia PKB w kolejnych fazach rozwoju gospodarczego

Etapy rozwoju przemysłu

Industrializacja (uprzemysłowienie) - proces szybkiego rozwoju przemysłu, w porównaniu do pozostałych sektorów gospodarki przejawiał się wzrostem jego udziału w strukturze PKB i strukturze zatrudnienia. Na etapie tym znajdują się kraje średnio rozwinięte.

Dezindustrializacja - proces zmniejszania roli przemysłu. Następuje zarówno w strukturze PKB i strukturze zatrudnienia. Cechuje się zmniejszeniem powierzchni okręgów przemysłowych, ich restrukturyzacją, a czasem nawet upadkiem. Dezindustrializacja związana jest także ze spadkiem znaczenia produktów przemysłowych w strukturze eksportu. Proces ten wywołany jest rosnącą wydajnością produkcji przemysłowej, zamykaniem ośrodków górnictwa i hutnictwa spowodowanym wyczerpywaniem się surowców mineralnych, automatyzacją procesów produkcyjnych, rosnącym popytem na usługi, outsourcingiem (przekazywaniem firmom zewnętrznym niektórych obszarów działalności przedsiębiorstwa) i offshoringiem (przenoszeniem niektórych działań firmy za granicę). Deindustralizację dzieli się na całkowitą ( zmniejszenie wartości produkcji i spadek zasobów kapitałowych) oraz względną (zmniejszenie udziału przemysłu w zatrudnieniu kosztem usług). Kraje wysoko rozwinięte często przenoszą działalności, które są szkodliwe dla środowiska naturalnego do krajów słabiej rozwiniętych, gdzie

dzierżawy, restrykcyjna polityka ochrony środowiska w krajach wysoko rozwiniętych (w przeciwieństwie do krajów rozwijających się), występowanie złóż surowców mineralnych, wzorowa organizacja pracy, bliskość wielkich i chłonnych rynków zbytu oraz pomoc finansowa krajów lepiej rozwiniętych,

• w latach 70. XX w. do tych krajów dołączyły: Indonezja, Malezja, Tajlandia i Filipiny (tygrysy azjatyckie II generacji), gdzie zaczęła się rozwijać produkcja sprzętu AGD, elektronicznego, komputerów i półprzewodników,
• pod koniec XX w. znaczenia nabrały także Chiny, a także Indie, gdzie dużą rolę odegrały i odgrywają dodatkowe czynniki (wysokie kwalifikacje pracowników i dobra znajomość języka angielskiego) - nastąpił w tych krajach rozwój produkcji high-tech (głównie oprogramowania i leków),
• w ostatnich latach rozwija się też Wietnam,
• rozwój krajów Ameryki Południowej i Środkowej związany był z dostępem do surowców mineralnych i rolnych, relatywnie niewielkimi kosztami pracy i chłonnym rynkiem zbytu; rozwinął się tam przemysł elektroniczny, środków transportu, włókienniczy oraz odzieżowy. Kraje środkowej i wschodniej Europy oraz byłego ZSRR – obserwuje się tam spadek roli przemysłu na skutek reform gospodarczych przeprowadzonych w latach 90. XX w.; mimo spadku produkcji przemysłowej udział zatrudnionych w tym sektorze jest tam większy niż w krajach wysoko rozwiniętych. Kraje Zatoki Perskiej - oprócz wydobycia i eksportu ropy naftowej i gazu ziemnego obserwuje się zjawisko rozwoju branż przemysłu związanych z przetwarzaniem tych surowców. Inne gałęzie są tam z reguły słabo rozwinięte.

Niskim poziomem rozwoju przemysłu Kraje słabo rozwinięte położone w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej, które skupiają się na wydobyciu i eksporcie surowców mineralnych. Występuje tam zjawisko industrializacji.

Polecenie 1

Porównaj dynamikę wartości produkcji przemysłowej w wybranych państwach (lub grupach państw). Sformułuj wnioski i wyjaśnij przyczyny tego zróżnicowania

Dynamika wartości dodanej z przemysłu Źródło: Bank Światowy.

Słownik

biotechnologia

technologia polegająca na wykorzystaniu drobnoustrojów, enzymów itp. w produkcji przemysłowej (sjp.pwn.pl)

dezindustrializacja (deindustrializacja)

(łac. de - od + indiustrializm - przemysłowy), systematyczne zmniejszanie działalności przemysłowej w całym sektorze, bądź w poszczególnych gałęziach przemysłu, prowadzące przede wszystkim do spadku zatrudnienia; proces ten cechuje gospodarkę krajów wysoko rozwiniętych; uważa się, że główną przyczyną tego zjawiska jest szybszy

wytwarzanie z ropy naftowej paliwa (zwłaszcza benzyny), oleów, smarów, asfaltu i innych surowców, głównie w procesie jej destylacji, czyli rozdziału tego paliwa na frakcje; ubocznym produktem tego procesu jest otrzymywanie rozpuszczalników, np. acetonu

światłowód

włókno szklane przewodzące światło, używane do przesyłania informacji (sjp.pwn.pl)

tranzystor

trójelektrodowy element półprzewodnikowy umożliwiający wzmacnianie sygnałów elektrycznych (sjp.pwn.pl)

układ scalony

miniaturowy układ elektroniczny, którego elementy składowe są wytworzone wewnątrz lub na powierzchni wspólnego podłoża i są połączone w sposób nierozłączny (sjp.pwn.pl)

Film edukacyjny

Polecenie 1

Po zapoznaniu się z poniższym filmem skonstruuj mapę myśli, w której przedstawisz główne przyczyny i skutki poszczególnych rewolucji przemysłowych.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dcz0mbnL

Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy rozwoju przemysłu i jego przemian, charakterystyki rewolucji przemysłowych.

Rewolucje przemysłowe

I rewolucja przemysłowa (^) II rewolucja przemysłowa (^) III rewolucja przemysłowa IV rewolucja przemysłowa

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij, dlaczego wiek XIX jest nazywany często „wiekiem wynalazków” lub „epoką węgla i stali”.

Ćwiczenie 4

Na podstawie poniższego tekstu źródłowego podaj przykład negatywnej konsekwencji społecznej IV rewolucji przemysłowej.

Wyraźną zmianą, która pojawi się wraz z kolejną rewolucją

technologiczną, jest wspomniana marginalizacja roli pracy ludzkiej

(pośrednio także kapitału ludzkiego). Oczekiwać można, że zwiększenie

nakładów na pracę ludzką nie znajdzie odzwierciedlenia we wzroście

produkcji w tak dużym stopniu, jak ma to miejsce w przypadku kapitału,

co implikuje większą opłacalność angażowania się w kapitał (także

rozumiany jako wiedza) niż w samą pracę (w ujęciu klasycznym). [...]

Zwiększenie zaangażowania maszyn kosztem siły roboczej na każdym

etapie produkcji staje się jedną z bardziej charakterystycznych cech

czwartej rewolucji przemysłowej. Zmniejszenie liczby zatrudnionych

pracowników, dotyczy przede wszystkim robotników z linii

produkcyjnej. Zwrócił na to uwagę już Jeremy Riin, publikując jeszcze

w latach 90. ubiegłego wieku książkę pt. Koniec pracy. Schyłek siły

roboczej na świecie i początek ery postrynkowej. Oznacza to, że tak jak

pojedyncze firmy muszą działać bardziej elastycznie i dynamicznie

reagować na pojawiające się zmiany, tak dynamiczni powinni być

pracownicy. Fakt, że spodziewany jest spadek zatrudnienia w fabrykach

osób niewykwalifikowanych cyfrowo, nie oznacza, że w to miejsce nie

pojawią się nowe zawody. Będą one jednak wymagały wyżej

wykwalifikowanych pracowników, z umiejętnościami cyfrowymi na

poziomie pozwalającym tworzyć nowe rozwiązania technologiczne.

W zmodyfikowanej funkcji produkcji, będą oni częścią kapitału

ludzkiego (i wiedzy w nim gromadzonej), a nie pracy ludzkiej, o jakiej

wspominał Smith.

“

Źródło: Olender-Skorek M., Czwarta rewolucja przemysłowa a wybrane aspekty teorii ekonomii, Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 51 (3/2017).