Pobierz Rusyfikacja i germanizacja ziem polskich i więcej Prezentacje w PDF z Historia tylko na Docsity!
Rusyfikacja i germanizacja ziem polskich
Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Roman Dmowski o szkole rosyjskiej w Polsce w drugiej połowie XIX w. Cytat za: Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001, s. 415–416. Źródło: List otwarty Karola Miarki do O ona von Bismarcka z 1871 r. Cytat za: Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001, s. 398–
Źródło: Franciszek Gajewski, Pamiętniki. Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 34, Warszawa 1958, s. 33. Źródło: Jan Wołyński, Wspomnienia z czasów szkolnictwa rosyjskiego w byłym Królestwie Polskiem 1868–1915, Warszawa 1936. Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 44, Warszawa 1961, s. 25–26. Źródło: Wiesław Jamrożek, W rocznicę wydarzeń wrzesińskich i strajków szkolnych w zaborze pruskim, w: „Biuletyn Historii Wychowania” 1996, nr 3–4, s. 35. Źródło: Michaił Murawiow, Pismo do ministra dóbr państwowych − Aleksandra Zielonoja, datowanego na sierpień 1863 roku. Cytat za: Janusz Danieluk, Instrukcja z 23 lipca 1865 roku oraz jej zastosowanie na terenie byłego obwodu białostockiego w latach 1867−1878, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2019, t. 71 z. 1, s. 130. Źródło: Ukaz carski z 10 grudnia (starego stylu) 1865 r. Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 52, Ziemie litewsko-ruskie pod zaborem rosyjskim, oprac. H. Mościcki, Kraków 1924, s. 31. Źródło: Ustawa o utworzeniu Komisji Kolonizacyjnej, 26 kwietnia 1886 r., w: Ewa Lenard, Zbigniew Morawski, Agnieszka Żuberek, Historia w tekstach źródłowych dla licealistów, cz. 2, Oficyna Edukacyjna Krzysztof Pazdro, Warszawa 2004, s. 106. Źródło: Uzasadnienie kolonizacji państwowej przez premiera, Norddeutsche Allgemeine Zeitung, 29 stycznia 1886 r., w: Ewa Lenard, Zbigniew Morawski, Agnieszka Żuberek, Historia w tekstach źródłowych dla licealistów, cz. 2, Oficyna Edukacyjna Krzysztof Pazdro, Warszawa 2004, s. 104. Źródło: Nowela osadnicza, w: Ewa Lenard, Zbigniew Morawski, Agnieszka Żuberek, Historia w tekstach źródłowych dla licealistów, cz. 2, Oficyna Edukacyjna Krzysztof Pazdro, Warszawa 2004, s. 106. Źródło: „Kurier Poznański” 1907, nr 198, w: Ewa Lenard, Zbigniew Morawski, Agnieszka Żuberek, Historia w tekstach źródłowych dla licealistów, cz. 2, Oficyna Edukacyjna Krzysztof Pazdro, Warszawa 2004, s. 108–109. Źródło: Węzły pamięci niepodległej Polski, red. Z. Najder, Fundacja Węzły Pamięci, Muzeum Historii Polski, Kraków–Warszawa 2014, s. 683–684.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Twoje cele
Przedstawisz sposoby rusyfikowania Polaków. Scharakteryzujesz politykę germanizacji na ziemiach polskich. Przeanalizujesz, w jaki sposób Polacy starali się walczyć z germanizacją i rusyfikacją.
Przeczytaj
Rusyfikacja
Po upadku powstania styczniowego nazwę „Królestwo Polskie” zastąpiono określeniem „Kraj Nadwiślański”, choć carowie Rosji nadal używali tytułu króla Polski. Po śmierci namiestnika Fiodora Berga jego następcy nosili tytuł generała-gubernatora warszawskiego. Wszystkie napisy publiczne, np. szyldy sklepowe, musiały być w Kongresówce dwujęzyczne
- rosyjskie i polskie. Na ziemiach zaboru rosyjskiego wcielonych do Rosji (tzw. ziemiach zabranych) napisy mogły oczywiście być tylko rosyjskie. W 1869 r. zlikwidowano Szkołę Główną w Warszawie, a na jej miejsce powołano rosyjski Cesarski Uniwersytet Warszawski. Zrusyfikowano szkolnictwo, w gimnazjach zatrudniano najchętniej rosyjskich nauczycieli. Języka rosyjskiego, staro‐cerkiewno‐słowiańskiego i historii mogli uczyć tylko prawosławni Rosjanie. Jedynym przedmiotem nauczanym po polsku pozostała religia, nawet języka polskiego uczono po rosyjsku.
Roman Dmowski o szkole rosyjskiej w Polsce w
drugiej połowie XIX w.
Władze szkolne, nie mając możności oddziaływania na młodzież za
pomocą wpływu moralnego, jaki ma szkoła szanowana przez uczniów,
starają się działać na nią za pomocą systemu kar. Kary te są bardzo
surowe: 1) areszt dochodzący do 72 godzin, 2) dla młodszych uczniów
kara cielesna (za zgodą rodziców), 3) zwykłe wydalenie z gimnazjum,
4) wydalenie bez prawa wstąpienia do jakiegokolwiek zakładu
naukowego. System kar jednak nie miałby wielkiego wpływu, gdyby
przekroczenia przepisów łatwo unikały oka władzy. Szkoła więc
stworzyła równolegle system dozoru, o jakim nikomu się nie śniło.
Gdy uczeń siedzi w klasie, obserwuje go z katedry nauczyciel,
badający nawet wyraz jego twarzy, a obok tego często inspektor lub
dyrektor patrzy nań z korytarza przez szybę lub dziurkę od klucza.
Wyszedłszy podczas pauzy na korytarz lub na podwórze, musi się
nieustannie oglądać, czy nie podkrada się na palcach za jego plecami
pomocnik gospodarza klasy lub też który z nauczycieli
i zwierzchników szkolnych. Nawet w miejscu ustępowym musi się
Brama Uniwersytetu Warszawskiego (w latach 1869–1918 Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego), fotografia z roku 1911. W 1915 r. niemieckie władze okupacyjne po zajęciu Warszawy zezwoliły na działalność Uniwersytetu Warszawskiego. Wyjaśnij, dlaczego zlikwidowano Szkołę Główną i zastąpiono ją Carskim Uniwersytetem Warszawskim. Dowiedz się, czym różniły się te uczelnie. Źródło: Fotografia Bramy Głównej UW z 1911 r., zbiory prof. Lecha Królikowskiego, dostępny w internecie: www.uw.edu.pl, tylko do użytku edukacyjnego.
W administracji i sądownictwie obowiązywał wyłącznie język zaborcy. Oskarżeni i świadkowie mogli zeznawać po polsku, ale ich zeznania tłumaczono na rosyjski, nawet gdy wszyscy na sali sądowej znali polski. Ogromnie uciążliwa była poza tym obowiązująca w zaborze rosyjskim cenzura prewencyjna, ponieważ każdy wydawany tekst musiał uzyskać akceptację cenzora przed oddaniem do druku. Natomiast Polacy, którzy zdecydowali się na emigrację w głąb Rosji i podjęcie pracy w administracji czy wojskowości (ulegając dobrowolnej rusyfikacji), mogli liczyć na karierę. Kościół katolicki, będący ostoją polskości, poddano licznym prześladowaniom: na porządku dziennym były aresztowania kapłanów i poważne ograniczanie przyparafialnych duszpasterstw, a także zamykanie klasztorów oraz inwigilowanie wiernych.
Innym przejawem narzucania kultury rosyjskiej było promowanie budownictwa cerkiewnego. Jak pisał Andrzej Szwarc:
Węzły pamięci niepodległej Polski
Między powstaniem styczniowym a I wojną światową zbudowano
w Królestwie ponad 160 cerkwi murowanych i kilkadziesiąt
drewnianych (w samej Warszawie ok. 20). Zamieniano też świątynie
Germanizacja
Po zjednoczeniu Niemiec kanclerz Bismarck zaostrzył politykę antypolską, będącą częścią ujednolicania kulturowego II Rzeszy. W 1872 r. we wszystkich szkołach niemiecki stał się jedynym językiem nauczania z wyjątkiem lekcji religii.
Katolicka Szkoła Ludowa we Wrześni, w której w 1901 r. wybuchł strajk uczniów i uczennic przeciw germanizacji, a przede wszystkim przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim. Obejmował on również protest rodziców przeciw biciu dzieci, które w XIX-wiecznych pruskich szkołach było normą.
katolickie na prawosławne. Zarówno dawnym, jak i nowym budowlom
nadawano formy architektury bizantyńskiej, a potem głównie
rosyjskiej z XVI i XVII wieku. Nad Wisłą pojawiły się zatem nieznane
wcześniej architektoniczne bryły z cebulokształtnymi kopułami,
dekoracje nawiązujące do rosyjskiego wzornictwa ludowego oraz
mozaiki i ceramiczne wykładziny w krzykliwych kolorach.
Umieszczano je chętnie na centralnych placach miast, starając się, by
zdominowały ich sylwetki. Rzadko – ze względów finansowych –
zabiegi te dotyczyły świeckich budynków państwowych. Wszystkie
te działania miały znaczenie symboliczne, wskazując na potęgę
i trwałość obcej władzy. Towarzyszyły im w publicznej przestrzeni
miejskiej obowiązkowe rosyjskojęzyczne szyldy i napisy […].
Źródło: Węzły pamięci niepodległej Polski, red. Z. Najder, Fundacja Węzły Pamięci, Muzeum Historii Polski, Kraków– Warszawa 2014, s. 683–684.
swawolę pokątnych pisarzy, którzy najczęściej nie podług naszej woli,
lecz podług swych widzimisię spisują rzeczy.
Serce nas boli, ile razy rozważamy sobie nasze położenie, kiedy za
wierność, którą w sejmie Jaśnie Oświecony Książę nam przyznałeś,
taką ponosimy poniewierkę i krzywdę. Ze smutkiem musimy
wspomnieć o wychowaniu naszego duchowieństwa, które
odebrawszy edukację tylko w języku niemieckim, głosi nam Słowo
Boże często w najgorszej polszczyźnie. Ubolewamy nad takim
nieuszanowaniem prawd Bożych, których nie możemy zrozumieć.
Czemuż to w Niemczech księża w kazaniach używają najczystszego
języka i najpiękniejszej wymowy. Czyliż by to zniósł lud niemiecki,
żeby jego kapłani prawili kazania w zepsutym wasserdeutsch albo jak
Niemcy mówią plattdeutsch? […] Racz poznać stąd, że broniąc języka,
bronimy naszej wiary oraz naszych przyrodzonych cnót, a tym
więcej, kiedy widzimy smutne następstwa i demoralizację
w zniemczonych okolicach. […]
Jaśnie Oświecony Książę! Narzekasz, żeśmy Polacy górnośląscy nie
przerobili się na Niemców, i przepowiadasz, że to koniecznie nastąpić
musi. Słowa te wyrzekłeś w uniesieniu lub rozdrażnieniu, bo czego
Niemcy w kilku wiekach nie dokonali, zapewne teraz nie dokażecie.
Chodzi tu bowiem o coś więcej, jak przebranie się w niemiecki frak…
Nikt dotąd nie starał się o polski lud i jego oświatę! Nikt nie dostarczał
mu polskich gazet! A dopiero po długich naleganiach od kilku lat
odbieramy „Zbiór Praw” i ułamek „Kreisblatów” w tłumaczeniu –
pożal się Boże – często tak okropnym, że nikt go nie rozumie. Ród
górnośląski został bez oświaty i bez najmniejszego wyobrażenia
o prawach i powinnościach swoich, tak że lada oszust zbałamuci go
przy wyborach i nakłoni go do wyboru swych największych
przeciwników.
Źródło: List otwarty Karola Miarki do O ona von Bismarcka z 1871 r. Cytat za: Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001, s. 398–399.
Odpływ ludności niemieckiej ze wschodnich prowincji Prus do uprzemysłowionych prowincji zachodnich niepokoił władze. Zjawisko to nazwano ucieczką ze Wschodu (niem. Ostflucht), uważano je za groźne odwrócenie parcia na Wschód (niem. Drang nach Osten). W 1885 r. przeprowadzono tzw. rugi pruskie, polegające na usunięciu ze wschodnich prowincji Niemiec Polaków i Żydów, którzy nie mieli obywatelstwa pruskiego. Celem było pozbycie się tysięcy Polaków – głównie robotników najemnych z Rosji i Austro‐Węgier – a tym samym zwiększenie liczby Niemców na ziemiach przyłączonych do Prus w wyniku zaborów. Rok później utworzono Komisję Kolonizacyjną, która za pieniądze ze skarbu państwa (fundusz wynosił 100 mln marek) miała wykupywać od polskiego ziemiaństwa i chłopów ziemie w Wielkopolsce i na Pomorzu, żeby przekazywać je kolonistom niemieckim. Mimo sporych funduszy oraz prowadzonych przez 30 lat działań Komisji akcja ta zakończyła się porażką władz pruskich, ponieważ Niemcy niezbyt chętnie przeprowadzali się na wschodnie tereny państwa – osiedliło się ich tam ok. 20 tys.
Wóz Drzymały; fotografia. Michał Drzymała, polski chłop z Poznańskiego, kupił od zaprzyjaźnionego Niemca ziemię, ale nie mógł postawić na niej żadnego budynku. Zamieszkał więc w wozie cyrkowym, a gdy i tego mu zabroniono – w dziurze wykopanej w ziemi. Ostatecznie Drzymała przegrał i przeniósł się do Austro-Węgier, ale jego postawa stała się symbolem walki polskich chłopów z polityką germanizacyjną. Wyjaśnij, czemu miały służyć pruskie przepisy administracyjne ograniczające możliwość budowy domu.
landrat – starosta
polonisches Vieh, polnischer Kerl – (niem.) polskie bydlę, polski parobek
wasserdeutch – skażony, obiegowy język niemiecki
plattdeutch – dialekt dolnoniemiecki
Kreisblatt – powiatowy dziennik urzędowy
wschodnie województwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów zagarnięte przez Rosję w wyniku rozbiorów Polski (1772–1795); po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. wciąż stanowiły część imperium carów
namiestnik
(od dawnego namiast – zamiast) osoba wyznaczona do sprawowania władzy na określonym terytorium lub w danym kraju w imieniu panującego władcy
gubernator
urzędnik państwowy kierujący prowincją, gubernią albo stanem; w Królestwie Polskim istniała funkcja generała‐gubernatora, czyli osoby sprawującej na tym terenie władzę cywilną i wojskową
zaborca
państwo, które zajęło przemocą cudze terytorium; także w znaczeniu: okupant
cenzor
(z łac. censor od censere – osądzać, szacować) tu: pracownik urzędu cenzorskiego, którego zadaniem było kontrolowanie i ocenianie np. utworów literackich, przedstawień teatralnych, dzieł filmowych i radiowych pod względem poprawności politycznej lub obyczajowej
prewencja
(z łac. praeventio – zapobieganie) zapobieganie naruszaniu norm, np. prawnych, stosowanie różnych działań i środków w celu obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanego zachowania
Słowa kluczowe
rusyfikacja, powstanie styczniowe, Kraj Nadwiślański, germanizacja, wóz Drzymały, ziemie polskie pod zaborami, Polacy pod zaborami
Bibliografia
F. Gajewski, Pamiętniki, w: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 34, Warszawa 1958.
J. Wołyński, Wspomnienia z czasów szkolnictwa rosyjskiego w byłym Królestwie Polskiem 1868–1915, Warszawa 1936, w: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 44, Warszawa
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 52, Ziemie litewsko‐ruskie pod zaborem rosyjskim, oprac. H. Mościcki, Kraków 1924.
W. Jamrożek, W rocznicę wydarzeń wrzesińskich i strajków szkolnych w zaborze pruskim, „Biuletyn Historii Wychowania” 1996, nr 3–4.
E. Lenard, Z. Morawski, A. Żuberek, Historia w tekstach źródłowych dla licealistów, cz. 2, Warszawa 2004.
Węzły pamięci niepodległej Polski, red. Z. Najder, Fundacja Węzły Pamięci, Muzeum Historii Polski, Kraków–Warszawa 2014.
L.B. Paszkiewicz, Pruski i komunistyczny „kulturkampf”. Studium porównawcze, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno‐Historyczne” 2010, nr 1 (16).
Polecenie 3
Wyjaśnij, czym był Uniwersytet Latający i jaką rolę odegrał w drugiej połowie XIX w.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D11ptHE2r
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Rusyfikacja i germanizacja – część druga.
Polecenie 4
Opisz przykłady walki Polaków z nasilającą się germanizacją.
Twoja odpowiedź
Twoja odpowiedź
Polecenie 5
Wymień czynniki pozapolityczne, które mogły być przeszkodą w procesie jednoczenia ziem polskich na przełomie XIX i XX w.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 1
Zaznacz poprawną odpowiedź.
W którym roku wybuchło powstanie styczniowe?
W którym roku ukazało się rozporządzenie o wysiedlaniu z Prus Polaków i Żydów z paszportem rosyjskim i austriackim (tzw. rugi pruskie)?
W którym roku powstała Komisja Kolonizacyjna?
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj pojęcia do podanych definicji.
Nieoficjalna nazwa stosowana przez władze rosyjskie na określenie dawnych ziem polskich po zniesieniu ich autonomii. To potoczne określenie nie zastąpiło całkowicie pierwotnego nazewnictwa, lecz było stosowane obok niego i coraz częściej zaczęło się pojawiać także w oficjalnych dokumentach Imperium Rosyjskiego., Masowe wysiedlenia z terenu Prus, które dotknęły w latach 1885–1890 Polaków oraz Żydów z paszportem rosyjskim i austriackim; objęły te osoby, które w poszukiwaniu lepszego bytu przybyły z ziem polskich należących do zaboru austriackiego i rosyjskiego i nie uzyskały niemieckiego obywatelstwa w okresie, gdy Prusy utworzyły Cesarstwo Niemieckie w 1871 r., Nazwa określająca wydarzenia w Cesarstwie Niemieckim w latach 70. XIX w., kiedy to kanclerz O o von Bismarck usiłował doprowadzić do ograniczenia wpływów Kościoła katolickiego w państwie., Instytucja powołana przez władze pruskie w 1886 r. z inicjatywy O ona von Bismarcka, która miała wspierać przybyszów z Cesarstwa Niemieckiego na terenach Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego.
Definicja Pojęcie
Nieoficjalna nazwa stosowana przez władze rosyjskie na określenie dawnych ziem polskich po zniesieniu ich autonomii. To potoczne określenie nie zastąpiło całkowicie pierwotnego nazewnictwa, lecz było stosowane obok niego i coraz częściej zaczęło się pojawiać także w oficjalnych dokumentach Imperium Rosyjskiego.
Masowe wysiedlenia z terenu Prus, które dotknęły w latach 1885– 1890 Polaków oraz
