Rynek pieniężny - Notatki - Ekonomia, Notatki z Ekonomia

Pobierz Rynek pieniężny - Notatki - Ekonomia i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!

RYNEK PIENIĘŻNY

 CECHY RYNKU PIENIĘŻNEGO

Rynek pieniężny charakteryzuje się następującymi cechami:  ma charakter pozapersonalny;  przedmiotem obrotu są wystandaryzowane, jednolite instrumenty finansowe;  ma charakter zdecentralizowany;  działa w sposób elastyczny ze względu na brak szczegółowych regulacji prawnych określających sposób jego funkcjonowania.

 FUNKCJE RYNKU PIENIĘŻNEGO

• funkcja alokacyjna - w ramach systemu bankowego niektóre podmioty dysponują nadwyżką krótkoterminowego kapitału, natomiast inne odczuwają jego brak. Rynek pieniężny pozwala zaś na dowolny przepływ środków oraz ich optymalne wykorzystanie;
• funkcja utrzymania płynności , instrumenty rynku finansowego pozwalają utrzymać część zasobów w postaci gwarantującej ich natychmiastową dostępność, a w ten sposób minimalizowane są koszty utrzymania płynności finansowej przy jednoczesnym zachowaniu bezpieczeństwa realizacji zobowiązań;
• funkcja transformacji terminów , jest to jedna z podstawowych funkcji banku, ale dopiero rynek pieniężny sprawia, że nabiera pełnego znaczenia. Na rynku pieniężnym dochodzi bowiem do zamiany skrajnie krótkookresowych pasywów na środki o dłuższym terminie płatności;
• funkcja dochodowa , wysoka płynność instrumentów rynku pieniężnego pozwala na zmniejszenie niezbędnych rezerw gotówkowych i ulokowanie otrzymanej w ten sposób nadwyżki w dochodowe aktywa, a więc polepszenie efektywności najpierw w mikroskali, a następnie w makroskali;
• funkcja informacyjna , rynek pieniężny informuje o rynkowej wycenie wartości pieniądza w czasie (w szczególności o stopach procentowych), które pozwalają ocenić bieżącą sytuację gospodarczą, a przez to dostosować się do jej zmian;
• funkcja regulacyjna polega na tym, że Skarb Państwa i bank centralny uzyskują dzięki rynkowi pieniężnemu możliwość efektywnego oddziaływania na gospodarkę. Rozwój transakcji na rynku pieniężnym spowodował w krajach o gospodarce rynkowej zastępowanie polityki kredytowej banku centralnego przez politykę pieniężną.

 KLASYFIKACJA RYNKU PIENIĘŻNEGO Jedną z ważniejszych i wyraźniejszych charakterystyk jest wielkość operacji. Pod tym względem można dokonać podziału na rynek hurtowy i detaliczny. Na detaliczny rynek pieniężny składają się krótkoterminowe kredyty udzielane przez banki, jak również drobne transakcje papierami wartościowymi, zwłaszcza wekslami. Rynek hurtowy z kolei obejmuje duże transakcje, nie tylko między bankami, ale i między bankami a dużymi przedsiębiorstwami - emitentami instrumentów rynku pieniężnego, funduszami emerytalnymi, stowarzyszeniami budowlanymi itp. Kolejny istotny podział to specyficzne rozdzielenie rynku pieniężnego pod względem typu uczestników. Podział ten służy wyłonieniu międzybankowego rynku pieniężnego , jako autonomicznego segmentu. Banki stanowią

centralny element rynku pieniężnego. Inni uczestnicy plasują się na obrzeżach tego obszaru i choć posiadają znaczny udział w obrotach, nie mają decydującego wpływu – jest to rynek pozabankowy. Ostatni z podziałów to klasyczny dla rynków finansowych podział na rynek pierwotny i wtórny. Na rynku pierwotnym jedną ze stron transakcji jest emitent. Na rynku wtórnym następuje dalszy obrót, a łatwość zbywalności waloru świadczy o stopniu płynności, jaki posiada.

 UCZESTNICY RYNKU PIENIĘŻNEGO Uczestnikami rynku pieniężnego są:

1. Banki komercyjne, które są największym uczestnikiem rynku pieniężnego. Są one głównymi nabywcami emisji rynku pierwotnego zarówno rządowych, jak i komercyjnych papierów wartościowych. Przyjmują także na siebie trudną rolę organizatora rynku wtórnego, zapewniając pozostałym uczestnikom łatwość zbywania posiadanych papierów wartościowych, przed ostatecznym terminem wykupu.
2. Skarb Państwa, który jest emitentem rządowych papierów wartościowych. Celem tej emisji jest pozyskiwanie środków o charakterze zwrotnym, przeznaczonych na finansowanie pożyczkowych potrzeb budżetu państwa, w szczególności niedoboru budżetu państwa.
3. Bank Centralny, który realizując cel polityki monetarnej wpływa na kształtowanie wielkości podaży wolnych środków finansowych, będących w obiegu sektora bankowego. Jest on ważnym uczestnikiem rynku międzybankowego, ponieważ jest gwarantem płynności finansowej sektora bankowego oraz utrzymania realnej wysokości stóp procentowych w operacjach rynku pieniężnego.
4. Firmy ubezpieczeniowe, fundusze powiernicze, inwestycyjne i emerytalne, dla których rynek pieniężny stanowi miejsce inwestowania powierzonych funduszy. W kręgu ich zainteresowania są wszystkie instrumenty rynku pieniężnego, a w szczególności emisje dłużnych papierów wartościowych, których emitentami jest Skarb Państwa, samorządy, gminy, przedsiębiorstwa i banki komercyjne.
5. Podmioty gospodarcze gminy, wykorzystują rynek pieniężny jako miejsce do lokowania krótkoterminowych nadwyżek pieniężnych (głównie w instrumenty cechujące się małym ryzykiem inwestycyjnym, którymi są rządowe papiery wartościowe lub certyfikaty depozytowe) lub jako źródło pozyskania funduszy, w celu tańszego funkcjonowania bieżącej działalności i/lub przedsięwzięć inwestycyjnych (w tym celu korzystają z pomocy banku komercyjnego, który staje się agentem i gwarantem emisji krótkoterminowych papierów dłużnych).
6. Gospodarstwa domowe, dla których rynek pieniężny stanowi możliwość osiągania wyższej stopy zwrotu z inwestycji oszczędności.

 INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO Bony pieniężne są krótkoterminowymi papierami wartościowymi, w których ich emitent potwierdza przyjęcie lokaty gotówkowej (czyli zaciągnięcie pożyczki) i zobowiązuje się do jej zwrotu w ustalonym terminie (krótszym niż jeden rok) oraz do zapłacenia odpowiednich odsetek. Rodzaje bonów pieniężnych wyróżnione ze względu na kryterium emitenta :  bony skarbowe (rządowe),  bony pieniężne banku centralnego i banków komercyjnych,  bony komercyjne przedsiębiorstw.

Rynek wtórny Bony skarbowe mogą być przedmiotem swobodnego obrotu przy zachowaniu warunków wynikających z przepisów regulujących obrót dewizowy, a także publiczny obrót papierami wartościowymi. Głównymi uczestnikami rynku wtórnego są banki krajowe. Przeprowadzają one operacje na własny rachunek i wykonują zlecenia klientów. Wtórny obrót bonami skarbowymi realizowany jest na nieregulowanym rynku międzybankowym oraz na elektronicznej platformie obrotu (ERSPW - Elektroniczny Rynek Skarbowych Papierów Wartościowych) organizowanej przez MTS-CeTO S.A. Ewidencja zawartych transakcji oraz ich rozliczanie prowadzone jest przez Rejestr Papierów Wartościowych ulokowany w Narodowym Banku Polskim.

BONY PIENIĘŻNE NBP

Bony pieniężne emitowane przez NBP są instrumentami o konstrukcji zbliżonej do bonów skarbowych. Są papierami wartościowymi na okaziciela. Bon pieniężny jest papierem zdematerializowanym w RBP NBP. Rynek pierwotny tych instrumentów to przetargi organizowane przez NBP. Przetargowa cena transakcyjna bonów pieniężnych NBP jest niższa od ich wartości nominalnej i sprzedaż następuje z dyskontem. Ich wartość nominalna wynosi 10 000 zł. Jedna oferta nie może być mniejsza niż 1.000.000 PLN z jedną ceną. Emisja bonów pieniężnych jest podstawową formą operacji otwartego rynku dokonywanych przez NBP na rynku pieniężnym. Wartość każdej emisji bonów pieniężnych zależy od prognozowanej skali nadpłynności w krajowym systemie bankowym. Wykorzystując ten instrument, bank centralny absorbuje nadmiar płynności i kontroluje poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku lokat międzybankowych.

Rynek pierwotny Emitentem bonów pieniężnych jest Narodowy Bank Polski. Emisja bonów jest instrumentem oddziaływania banku centralnego na rynkowe stopy procentowe. Odbywa się ona głównie w trybie przetargowym (tzw. aukcja amerykańska), aczkolwiek NBP zastrzegł sobie prawo do sprzedaży również w trybie bilateralnym. Przetargi były organizowane nieregularnie, w okresach, gdy nadwyżka podaży płynności w bankach komercyjnych wywoływała presję na spadek rynkowych stóp procentowych. Prawo do udziału w przetargach na bony pieniężne miały jedynie banki będące dealerami rynku pieniężnego oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Rynek wtórny Wtórny obrót bonami pieniężnymi dokonywany jest na rynku międzybankowym. Obrót jest realizowany zarówno w trybie bezwarunkowym ( outright ), jak i warunkowym (repo, sell-buy-back ). W 2000 r. udział pięciu najbardziej aktywnych banków w obrotach ogółem wyniósł 57,8% i zmniejszył się w stosunku do 1998 r. o ponad 8 punktów procentowych. Średnia wielkość jednej transakcji zawieranej na rynku międzybankowym wynosi około 100 mln zł.

System rozliczeniowo-depozytowy

Wszystkie transakcje dokonywane na rynku wtórnym są rejestrowane w Rejestrze Bonów Pieniężnych (RBP), prowadzonym przez Narodowy Bank Polski. RBP jest elektronicznym systemem, w którym prowadzone są rachunki i konta depozytowe bezpośrednich uczestników rynku.

Inwestorzy Nnabywcami bonów pieniężnych mogą być tylko banki krajowe oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Bony nie są więc dostępne dla krajowych podmiotów niebankowych oraz podmiotów zagranicznych.

KRÓTKOTERMINOWE PAPIERY DŁUŻNE PRZEDSIĘBIORSTWA

Krótkoterminowe papiery dłużne ( commercial papers ) są instrumentami o okresie zapadalności do jednego roku, które z racji swego krótkoterminowego charakteru są wyłączone z obrotu publicznego. Rynek KPD jest segmentem pozabankowego rynku pieniężnego, a papiery te powinny służyć finansowaniu krótkoterminowych niedoborów finansowych przedsiębiorstw - regulacji ich płynności. Przedsiębiorstwa decydujące się na emisję krótkoterminowych papierów dłużnych korzystają z pomocy instytucji finansowych. Usługa organizacji emisji krótkoterminowych papierów dłużnych polega na przygotowaniu przez instytucję finansową dokumentacji oferty, zorganizowaniu systemu rozliczania oferty, znalezieniu nabywców papierów (plasowanie emisji) oraz ewentualnym zagwarantowaniu powodzenia emisji przed rozpoczęciem plasowania i zorganizowaniu płynnego rynku obrotu papierami po zakończeniu oferty (rynek wtórny). Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw zwane także skryptami dłużnymi lub papierami komercyjnymi są źródłem krótkoterminowego finansowania działalności przedsiębiorstw, co oznacza, iż uzyskane z nich środki przedsiębiorstwo może wykorzystywać na podtrzymywanie swojej bieżącej płynności, czyli regulowanie bieżących zobowiązań. Na rynku polskim krótkoterminowe papiery dłużne istnieją od 1992 roku, a ich prekursorem był Polski Bank Rozwoju. Krótkoterminowe papiery dłużne są instrumentem rynku pieniężnego. W swej istocie podobne są do klasycznego kredytu bankowego, jednakże w porównaniu z nim to źródło finansowania jest tańsze i bardziej elastyczne. Praktycznie krótkoterminowe papiery dłużne są pożyczką udzielaną przedsiębiorstwu przez uczestników rynku pieniężnego, czyli inwestorów. Należą do grupy papierów wierzytelnościowych, co oznacza, że emitent w terminie zapadalności papieru winien zwrócić zaciągniętą pożyczkę. Papiery te sprzedawane są z dyskontem, czyli poniżej ceny nominalnej, natomiast zwrot następuje wg wartości nominalnej. Krótkoterminowe papiery dłużne należą wprawdzie do instrumentów krótkoterminowego finansowania, jednakże poprzez ich rolowanie (odnawianie emisji, zastępowanie nową emisją emisji poprzedniej) przedsiębiorstwo może je posiadać także w okresach średnich i finansować z nich swoje przedsięwzięcia inwestycyjne. Oznacza to, iż finansowanie działalności przedsiębiorstwa w okresie średnim odbywa się wg stóp procentowych krótkoterminowych, które są niższe od stóp procentowych w okresie średnim. Krótkoterminowe papiery dłużne to źródło finansowania tańsze i bardziej elastyczne niż klasyczny kredyt bankowy. Względnie niskie koszty krótkoterminowych papierów dłużnych w porównaniu z kredytem bankowym wynikają z faktu, iż przedsiębiorstwo może finansować swą działalność w okresach średnich wg krótkoterminowych

również zorganizować przetarg na emitowane papiery na rynku pierwotnym. Papiery te mają okres wykupu krótszy niż rok i w obrocie występują w formie zdematerializowanej, co oznacza, iż transakcje są zawierane i rozliczane w systemie elektronicznym. Dzięki dematerializacji uzyskuje się m.in. płynność w obrocie tymi papierami na rynku wtórnym, na czym szczególnie zależy ich nabywcom. Muszą oni mieć bowiem możliwość szybkiego sprzedania tych papierów, jeszcze przed upływem terminu ich zapadalności, po uczciwej cenie. Stąd też biura maklerskie, będące organizatorami emisji tych papierów, dążą do zapewnienia kwotowań ciągłych w obrocie nimi, co oznacza, iż są gotowe w każdej chwili do ich kupna lub sprzedaży (same kwotują brakującą stronę: kupno lub sprzedaż). Rysunek ilustruje procedurę emisyjną krótkoterminowych papierów dłużnych.

Procedura emisyjna krótkoterminowych papierów dłużnych

Z rysunku wynika, iż procedura emisyjna papierów dłużnych rozpoczyna się od złożenia przez przedsiębiorstwo zlecenia emisji u organizatora emisji (agenta), przedkładając zarazem preliminarz zapotrzebowania na kapitał i stosowne informacje o swojej sytuacji finansowej. Dokumenty te stanowią podstawę do przygotowania programu emisji oraz memorandum informacyjnego dla inwestorów. W programie emisji określa się:

• nominalną kwotę emisji;
• termin wykupu;
• harmonogram przeprowadzenia kolejnych etapów emitowania papierów w transzach;
• umowę na linię kredytową w celu podtrzymania płynności papierów na rynku. Po uruchomieniu emisji jej agent zajmuje się sprzedażą papierów, przechowywaniem rejestrów, obrotem na rynku wtórnym, wykupem papierów oraz rozliczeniami finansowymi związanymi z obsługą emisji. W celu zagwarantowania płynności papierów na rynku powołuje się gwaranta, którym najczęściej jest bank. Jeżeli kwota emisji jest bardzo duża, to bank wspierający emisję może zorganizować konsorcjum, które zapewni linię kredytową. Czasami gwarantem emisji skryptów dłużnych są spółki ”matki”. Przy niepobieraniu prowizji obniża się w ten sposób łączne koszty emisji w spółkach „córkach". Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw są sprzedawane poniżej wartości nominalnej. Oznacza to, iż emitent zobowiązuje się do wypłaty wartości nominalnej długu w z góry oznaczonym dniu (terminie wykupu pa- pieru), w zamian za uzyskanie w momencie sprzedaży kwoty niższej od tego nominału, czyli kwoty pomniejszonej o dyskonto.

Firma emitująca Zlecenie Przekaz środków

Organizator emisji (agent)

Inwestor

Sprzedaż Pozyskiwanie środków

Bank (gwarant)

Zabezpieczenie płynności

CERTYFIKATY DEPOZYTOWE

Certyfikaty depozytowe są to dokumenty rozwiniętego rynku pieniężnego, emitowane na okaziciela przez banki i instytucje pokrewne. Potwierdzają one złożenie depozytu w określonej wysokości, na określony czas w banku, który wystawił certyfikat. Certyfikaty depozytowe są zbywalne i podlegają swobodnemu obrotowi na rynkach finansowych krajów rozwiniętych. Emisja certyfikatów depozytowych stanowi źródło finansowania działalności banku. Zaletą jest bezpieczeństwo zainwestowanego kapitału, zbywalność instrumentu na rynku wtórnym (o ile jest to papier na okaziciela) oraz bezpieczeństwo przechowywania. Dla banków wystawiających certyfikaty operacja ta nie różni się niczym od zwy- kłej operacji depozytowej. Bank przyjmuje środki i wie, kiedy staną się one wymagalne przez okaziciela, który przedstawi certyfikat do wykupu. Emitenta nie interesuje fakt, przez ile rąk certyfikat przechodził i po jakich cenach był przedmiotem obrotu. Instrument ten jest atrakcyjną formą inwestowania ze względu na wysoką płynność. Bank uzyskuje większą pewność co do pozostania lokaty przez zadeklarowany okres. Posiadacz certyfikatu zamiast zrywać lokatę terminową, może sprzedać go na rynku wtórnym. Ryzyko wycofania środków przed terminem zmniejsza się. Banki, emitując certyfikaty depozytowe, zobowiązują się do zwrotu wartości nominalnej (tj. kapitału zdeponowanego u emitenta), łącznie z należnymi odsetkami, okazicielowi w terminie zapadalności.

LOKATY MIĘDZYBANKOWE Rynek lokat międzybankowych istnieje dzięki nadwyżkom niewykorzystanej gotówki posiadanej przez niektóre banki i jej brakom w innych bankach, wywołującym problem utrzymania płynności. Na rynku depozytów międzybankowych banki pożyczają sobie wzajemnie płynne rezerwy, a więc środki, które mają na rachunkach bieżących w banku centralnym. Środki pożyczone innemu bankowi nie są zabezpieczane innymi aktywami. Dlatego instrument ten obarczony jest stosunkowo dużym ryzykiem kredytowym. W konsekwencji zarządy banków ustalają limity operacji z innymi bankami, co wpływa na ograniczenie zakresu wykorzystywania tego instrumentu. Z punktu widzenia czasu, na jaki zostają zawarte transakcje depozytowe, można je podzielić na krótkoterminowe (od 1 dnia do 1 miesiąca), średnioterminowe (od 1 do 6 miesięcy) i długoterminowe (od 6 do 12 miesięcy). Przyjmuje się również w literaturze jedynie dwa rodzaje transakcji: krótkoterminowe (do 1 miesiąca) i długoterminowe. W praktyce największą popularnością cieszą się operacje krótkoterminowe z uwagi na swą wysoką płynność. W ramach tych operacji występuje szereg depozytów jednodniowych, wśród których wyróżnia się:

1. Overnight (O/N, czyli „przez noc”), rozpoczynający się w dniu zawarcia transakcji i zapadający w następnym dniu roboczym;
2. Tomnext (T/N - tomorrow next), rozpoczynający się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadający w dniu następnym;
3. Spot next (S/N), rozpoczynający się na drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji i zapadający w następnym dniu roboczym.