Ryzyko stopy % jako przykład ryzyka rynkowego - Notatki - Bankowość, Notatki z Bankowość i finanse

Pobierz Ryzyko stopy % jako przykład ryzyka rynkowego - Notatki - Bankowość i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity! Ryzyko stopy % jako przykład ryzyka rynkowego Ryzyko stopy procentowej można zaliczyć do form ryzyka rynkowego stanowiącego element składowy ryzyka finansowego. Korzystając z ogólnej definicji ryzyka sformułowanej wcześniej, ryzyko stopy procentowej można określić jako zagrożenie osiągnięcia wyniku odbiegającego od zakładanego poziomu na skutek ukształtowania się poziomu i struktury przyszłych stóp procentowych w sposób odmienny od oczekiwań podmiotu, a w przypadku braku oczekiwań - w sposób odmienny w stosunku do obecnego poziomu i struktury stóp procentowych. Formułując w powyższy sposób definicję ryzyka stopy procentowej, warto zwrócić uwagę na nieprecyzyjność pojawiającego się czasami w literaturze (również polskiej) pojęcia ryzyko zmiany stopy procentowej . Podstawowym źródłem ryzyka stopy procentowej nie jest bowiem relacja pomiędzy dzisiejszym poziomem stopy procentowej a przyszłym, odmiennym poziomem tej stopy, lecz relacja pomiędzy oczekiwaniami co do przyszłego poziomu stopy procentowej a rzeczywistym stanem przyszłym. Inną koncepcję definicji ryzyka stopy procentowej prezentuje Komitet Bazylejski, według którego ryzyko stopy procentowej to niebezpieczeństwo niekorzystnego wpływu zmian stopy procentowej na kondycję finansową podmiotu gospodarczego, w tym banku. Ryzyko stopy procentowej jest determinowane w znacznej mierze przez czynniki egzogeniczne względem jednostki narażonej na ryzyko, a mianowicie przez poziom stóp procentowych i możliwe do wyróżnienia ich struktury.Podstawowe czynniki wpływające na poziom stóp procentowych w gospodarce to:Niezależność i polityka Banku Centralnego i decyzje RPPPolityka rządu, w tym założenia ustawy budżetowejDane makroekonomiczne dotyczące gospodarkiOczekiwania uczestników rynkuIstnieją zatem związki ryzyka stopy procentowej z ryzykiem politycznym i prawnym Silne powiązania pomiędzy ryzykiem stopy procentowej i innymi typami ryzyka i znaczna wewnętrzna niejednorodność zjawiska ryzyka stopy procentowej skłaniają do podjęcia próby wyróżnienia bardziej jednorodnych komponentów tego typu ryzyka. Najprostszym i zarazem najczęściej spotykanym sposobem podziału ryzyka stopy procentowej jest proponowane min. przez BIS (Bank for International Settlements) wyróżnienie dwóch komponentów: - ryzyko dochodu definiowane jako ryzyko zmiany poziomu dochodu jednostki na skutek braku synchronizacji terminów zapadalności aktywów i pasywów wrażliwych na zmiany stopy procentowej spowodowanej innym niż uwzględniony w procesie decyzyjnym scenariuszem rozwoju sytuacji na rynku stóp procentowych, - ryzyko inwestycji określane też mianem ryzyka wartości, a definiowane jako zmiana wartości portfeli instrumentów, wrażliwych na zmiany stopy procentowej, będących w posiadaniu jednostki, oraz zmiana wartości rynkowej samej jednostki, spowodowana odchyleniem się wartości poszczególnych instrumentów finansowych od ich wartości planowanych na skutek ukształtowania się stóp procentowych na poziomie odmiennym od przewidywanego. Z punktu widzenia metod pomiaru i analizy ryzyka stopy procentowej celowy jest podział tego ryzyka na ryzyko związane z pozycjami:- o stałej stopie procentowej,- o zmiennej stopie procentowej.Takie rozróżnienie pozycji wrażliwych na ryzyko stopy procentowej pozwala stwierdzić, że ryzyko dochodu obejmować będzie pozycje o stałej (z wyjątkiem papierów wartościowych) i zmiennej stopie procentowej. Ryzyko inwestycji obejmować będzie natomiast jedynie zagrożenia związane ze zmianami cen papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu.Ponieważ ryzyko dochodu wynika z nierównomiernej elastyczności dopasowania się do zmian rynkowej stopy procentowej pozycji po stronie aktywów i pasywów bilansu jednostki, największym źródłem ryzyka stopy procentowej są pozycje o stałej stopie procentowej. Wynika to z zawartego w konstrukcji takich instrumentów braku elastyczności dopasowania do zmieniającego się poziomu rynkowych stóp procentowych. W przypadku pozycji o zmiennej stopie procentowej elastyczność dopasowania nie jest ograniczana warunkami konstrukcji takich instrumentów. W praktyce jednak często dochodzi do sytuacji, w której poszczególne pozycje bilansowe reagują w różnym stopniu i w różnym czasie na zmiany rynkowej stopy procentowej. Ryzyko związane z pozycjami o zmiennej stopie procentowej można więc zdefiniować jako niebezpieczeństwo zmiany różnicy między kwotą otrzymywanych i płaconych odsetek w następstwie zmiany rynkowej stopy procentowej, spowodowane różną stopą dopasowywania się do nowego poziomu oprocentowania poszczególnych pozycji bilansowych.Potrzeby budowy zaawansowanych systemów zarządzania ryzykiem stopy procentowej w instytucjach finansowych, w których działalności ryzyko to odgrywa szczególnie dużą rolą, powodują, że przedstawione tu proste metody podziału ryzyka stopy procentowej mogą się okazać zbyt uproszczone. Przykładem rozbudowanej klasyfikacji komponentów ryzyka stopy procentowej, uwzględniającej specyfikę funkcjonowania instytucji finansowej jest systematyka zaproponowana przez K. Jackowicza, zilustrowana na rysunku 1.Źródła ryzyka stopy procentowejNajprostszą formą ryzyka stopy procentowej jest ryzyko zmiany wartości instrumentów dłużnych o stałym oprocentowaniu znajdujących się w portfelu inwestora na skutek zmian poziomu rynkowych stóp procentowych. Wzrost poziomu rynkowych stóp procentowych powoduje w sposób naturalny spadek przyszłym x i kończącego się w terminie y.Krzywa dochodowości może przyjmować kształt: - wznoszący (rosnący, pozytywny) obrazujący sytuację, w której stopy długoterminowe są wyższe od stóp krótkoterminowych, - płaski obrazujący sytuację, w której stopy procentowe przyjmują ten sam poziom niezależnie od terminu zapadalności, - opadający (negatywny, inwersyjny) obrazujący sytuację, w której stopy krótkoterminowe są wyższe od stóp długoterminowych. Na przestrzeni XX wieku powstało szereg teorii ekonomicznych, próbujących opisać sposób kształtowania się struktury terminowej. Największe znaczenie zyskały trzy teorie zaliczane do grupy tradycyjnych teorii krzywej dochodowości: teoria oczekiwań, teoria preferencji płynności oraz teoria segmentacji rynku. Zarządzający ryzykiem często używają pojęcia ryzyka krzywej dochodowości (curie risk). Ryzyko krzywej dochodowości powstaje w portfelach, w których krótkie i długie pozycje o różnych terminach zapadalności są efektywnie zabezpieczone przed równoległymi przesunięciami krzywej dochodowości lecz nie są zabezpieczone przed zmianami kształtu krzywej.Ryzyko krzywej to nie jedyne zagrożenie. Nawet jeśli offsetujące się pozycje mają te same terminy zapadalności może wystąpić tak zwane ryzyko bazowe jeśli stopy oprocentowania pozycji długich i krótkich nie są doskonale skorelowane. Mierniki ryzyka stopy procentowej Do pomiaru ryzyka portfela narażonego na ryzyko stopy procentowej mogą być stosowane tradycyjne mierniki, takie jak: wariancja, odchylenie standardowe, VaR itp. Oprócz tego można jednak zastosować mierniki skonstruowane z myślą o specyfice ryzyka stopy procentowej starające się uwzględnić dwa główne aspekty ryzyka stopy procentowej: ryzyko dochodu i ryzyko inwestycji, analizujące zarówno wielkość narażonego na ryzyko kapitału przy danej zmienności stopy procentowej oraz sekwencję czasową zmian przepływów pieniężnych, która nastąpi przy danej zmianie stopy procentowej. Przykładem takich narzędzi są analiza luki stopy procentowej i analiza okresowa (analiza duration). Warto zwrócić uwagę, że obie te techniki zakładają, że jego źródłem jest niezrównoważenie bilansu instytucji pod względem występowania w nim pozycji wrażliwych na zmiany stóp procentowych i pozycji niewrażliwych na te zmiany. Instrumenty o zmiennej stopie procentowej są przy tym uznawane za niewrażliwe na zmiany stóp procentowych.Analiza luki stopy procentowejAnaliza luki stopy procentowej (gap analysis) to tradycyjna metoda pomiaru ryzyka stopy procentowej. Luka stopy procentowej jest definiowana jako różnica między wartością aktywów i pasywów podlegających zmianie oprocentowania w tym samym okresie. Tak wyznaczona luka określana jest też mianem luki lub zestawienia niedopasowania. Analiza luki służy głównie do ustalenia niedopasowania struktury terminów zmian oprocentowania i terminów zapadalności aktywów i pasywów instytucji. Metoda ta najczęściej stosowana jest do pomiaru ryzyka stopy procentowej w instytucjach finansowych, głównie w bankach. Procedura wyznaczania luki może być opisana w pięciu krokach: 1. podział wszystkich pozycji bilansowych na wrażliwe i niewrażliwe na zmiany oprocentowania rynkowego, 2. podział pozycji wrażliwych na zmiany oprocentowania na pozycje o stałej i zmiennej stopie procentowej, 3. ustalenie terminów, w których możliwa jest zmiana stawek oprocentowania (w szczególności terminów zapadalności/wymagalności aktywów/pasywów); ponieważ faktyczne terminy zmiany oprocentowania nie zawsze pokrywają się z terminami umownymi, do wyznaczenia terminów dla celów analizy luki stosuje się metodę deterministyczną (terminy umowne uznaje się za przewidywane terminy faktyczne) lub metodę statystyczną (określa się prawdopodobieństwo tego, że termin umowny pokryje się z terminem faktycznym), 4. ustalenie przedziałów czasowych, w obrębie których dokonywane jest porównanie; wybór granic przedziałów uzależniony jest od specyfiki i struktury bilansu, zakresu działania instytucji oraz pożądanej dokładności obliczeń; przyjmuje się, że jeśli celem analizy jest dokładne określenie ryzyka dla dochodów banku, to powinno się stosować miesięczne granice przedziałów dla pierwszego roku i kwartalne dla drugiego, z drugiej strony dla odległego horyzontu czasowego (powyżej 10 lat) można stosować stosunkowo szerokie granice przedziałów np. 5-letnie, ze względu na niską wrażliwość na zmiany stóp procentowych w tak długim horyzoncie czasowym,przygotowanie zestawienia niedopasowania pozycji aktywów i pasywów w poszczególnych przedziałach w zależności od terminów, w których mogą być dokonane zmiany oprocentowania; Na podstawie przygotowanego zestawienia oblicza się wartości wskaźników określanych jako: luka okresowa i luka skumulowana. gdzie:Gj luka okresowa dla okresu j,G luka skumulowana,Aij - wartość i- go rodzaju aktywów o stałej stopie procentowej na koniec okresu j,Pij - wartość i-go rodzaju pasywów o stałej stopie procentowej na koniec okresu j,Ail - wartość i-go rodzaju aktywów o stałej stopie procentowej na koniec okresu l,Pil - wartość i-go rodzaju pasywów o stałej stopie procentowej na koniec okresu l,Aik - wartość i-go rodzaju aktywów o stałej stopie procentowej na koniec okresu k,Pik - wartość i-go rodzaju pasywów o stałej stopie procentowej na koniec okresu k,(i = 1, 2, 3 ... n; l = 1, 2, 3 ... m; k = l 1)Dodatnia wartość luki oznacza dla instytucji ryzyko poniesienia strat. W przypadku wzrostu rynkowej stopy procentowej część aktywów o stałej stopie procentowej musi być bowiem refinansowana po wyższym koszcie. Z kolei, przy ujemnej wartości luki, wzrost rynkowej stopy procentowej powoduje, że przeważające w strukturze bilansu aktywa o zmiennej stopie procentowej generują większe dochody odsetkowe od odpowiadających im kosztów finansowania pasywów o zmiennej stopie.Mapę wpływu ryzyka stopy procentowej mierzonego metodą analizy luki na dochodowość instytucji można przedstawić w postaci prostej tabeli: Tabela 5. Mapa ryzyka stopy procentowej Wzrost stopy rynkowej Spadek stopy rynkowejLuka dodatniazagrożeniekorzyść Luka ujemnakorzyśćzagrożenie Źródło: Opracowanie własneW celu pełnego zaprezentowania profilu ryzyka stopy procentowej banku należy uwzględnić, w zestawieniu niedopasowania, także wartość wszystkich pozycji pozabilansowych w zakresie instrumentów, których wartość może się zmieniać pod wpływem wahań stopy procentowej. Do instrumentów takich należą oczywiście instrumenty pochodne takie jak kontrakty futures czy swapy, ale również wiążące promesy kredytowe. Instrumenty pozabilansowe są często przedstawiane w zestawieniu niedopasowania za pomocą dwóch bilansujących się zapisów: pierwszego, opiewającego na kwotę stanowiącą wartość pieniężną instrumentu bazowego, na który opiewa kontrakt czyli tzw. wartość bazową instrumentu (notional principal amount) oraz towarzyszącego mu zapisu korygującego z przeciwnym znakiem. Jeśli opisywany instrument cechuje wzrost wartości w następstwie spadku stóp procentowych (tak jak w przypadku zakupu kontraktu futures lub wystawienia opcji put), to pierwszy zapis ma znak ujemny, a drugi znak dodatni. Jeśli wartość instrumentu wzrasta w wyniku wzrostu stóp procentowych (sprzedaż kontraktu futures, wystawienie opcji call), to pierwszy zapis ma znak dodatni, a drugi ujemny. Taka konwencja zapisu umożliwia odzwierciedlenie wpływu instrumentu pozabilansowego na efektywny termin zapadalności aktywów w bilansie banku. Rozważmy, dla przykładu, kontrakt futures na 10-letnie obligacje skarbowe, którego termin wykonania przypada za 5 miesięcy. Zakup kontraktu będzie wpływał na wydłużenie terminu zapadalności aktywów banku, a sprzedaż kontraktu - na skrócenie terminu zapadalności. Dlatego nabyty kontrakt, w zestawieniu niedopasowania, zostanie wykazany za pomocą zapisu ze znakiem ujemnym w przedziale obejmującym 5-miesięczny termin zapadalności i zapisu bilansującego ze znakiem dodatnim w przedziale obejmującym 10-letni termin zapadalności.Inny problem związany z budową zestawienia niedopasowania to uwzględnienie pozycji opcyjnych. Chodzi przy tym nie tylko o klasyczne kontrakty opcyjne z ewidencji pozabilansowej, ale również o opcje wbudowane w instrumenty finansowe ewidencjonowane w bilansie (takie jak kredyt o zmiennej stopie procentowej z wbudowaną opcją CAP, ograniczającą maksymalny wzrost oprocentowania do poziomu wyznaczonego w opcji). W celu uwzględnienia Czas trwania jest wyrażany w jednostkach czasu: dniach, miesiącach, latach, gdyż wagi w obu powyższych wzorach są wielkościami niemianowanymi. Czas trwania można zinterpretować jako środek ciężkości wartości bieżącej dochodów z tytułu posiadania instrumentu dłużnego w portfelu. Można więc obrazowo określić czas trwania jako czas, po którym inwestor otrzyma połowę wszystkich dochodów z tytułu posiadania tego instrumentu. Czas trwania jest najdłuższy dla instrumentów zerokuponowych i jest dokładnie równy terminowi wykupu tych instrumentów. Dla wszystkich innych instrumentów czas trwania jest zawsze krótszy od terminu wykupu. Czas trwania można również obliczyć dla portfela instrumentów dłużnych definiując go jako średnią ważoną czasów trwania poszczególnych instrumentów wchodzących w skład portfela, gdzie wagami są ich udziały w wartości portfela.gdzie:MDMdi czas trwania portfela instrumentów dłużnych,MDi czas trwania i-go instrumentu wchodzącego w skład portfela,wi udział i-go instrumentu w portfelu,n liczba instrumentów w portfelu.Oprócz zwykłego miernika czasu trwania posługujemy się również zmodyfikowanym czasem trwania (modified duration) wyrażanym jako:Zmodyfikowany czas trwania określa, o ile zmieni się wartość rynkowa instrumentu finansowego w przypadku zmiany stopy procentowej o 1% czyli:Czas trwania, wykorzystywany powszechnie w analizie rynku obligacji, może być również skutecznym narzędziem pomiaru ryzyka stopy procentowej w skali całego bilansu instytucji. Bazylejski Komitet Bankowy zaproponował, aby przyjąć jako miarę ryzyka stopy procentowej w sensie ryzyka zmiany wartości netto, różnicę pomiędzy czasem trwania portfela aktywów a czasem trwania portfela pasywów. Różnicę tę można określić jako lukę wartości netto. Dodatnia wartość luki oznacza, iż bank odzyska swoje aktywa później niż pasywa, lub inaczej, oznacza konieczność refinansowania aktywów nowo pozyskanymi pasywami. Ujemna wartość luki oznacza wcześniejsze odzyskanie aktywów lub inaczej, możliwość reinwestowania pasywów w nowe aktywa. Analogicznie jak w przypadku luki odsetkowej, można sporządzić mapę wpływu zmian stopy procentowej na sytuację instytucji w wymiarze luki wartości netto: Tabela 8. Mapa wpływu luki wartości netto na zagrożenie ryzykiem stopy procentowejWzrost stopy procentowejSpadek stopy procentowejLuka dodatniaZagrożenieKorzyśćLuka ujemnaKorzyśćZagrożenieLuka czasu trwania może również posłużyć do oszacowania komponentu dochodowego w ryzyku stopy procentowej. Obliczamy w tym celu wielkość luki marży netto, którą możemy wyrazić następującym wzorem:gdzie:GMN luka marży netto,MDa czas trwania aktywów,MDp czas trwania pasywów,A(ya) rynkowa wartość aktywów,P(yp) rynkowa wartość pasywów,ya, yp średnie stopy oprocentowania, odpowiednio aktywów i pasywów, mierzone przez reprezentatywne rynkowe stopy dochodu. Dla potrzeb obliczenia luki marży netto zakładamy, że zmiany przychodów i kosztów odsetkowych są ściśle powiązane ze zmianami rynkowych stóp dochodu, a rynkowa wartość aktywów i pasywów jest funkcją wyłącznie ich średnich stóp oprocentowania, a nie wymaganych przez inwestorów na rynku finansowym stóp dochodu.Niestety, ze względu na wypukły kształt krzywej obrazującej zależność wartości od stopy dochodu, czas trwania jest miernikiem skutecznym tylko dla małych zmian stopy zwrotu w terminie do wykupu, co można zobrazować graficznie następująco:Wykres 1.: Oszacowanie zmian wartości za pomocą czasu trwaniaZ tego względu analizę czasu trwania uzupełnia się o obliczenie kolejnego miernika jakim jest wypukłość (convexity). Wypukłość instrumentu finansowego wyrażamy następującym wzorem:gdzie:C - wypukłośćP cena rynkowa instrumentu Wypukłość jest dla inwestorów pożądaną cechą obligacji. Dzieje się tak dlatego, że obligacje bardziej wypukłe zyskują więcej na cenie, gdy ich dochodowość spada, aniżeli tracą, gdy ich dochodowość rośnie. Wahania stóp procentowych sprawiają więc, że wzrosty cen obligacji następują szybciej niż spadki. Jest to bardzo atrakcyjna asymetria w zachowaniu cen obligacji, która zwiększa oczekiwaną stopę zwrotu z obligacji. Dlatego inwestorzy muszą płacić więcej i akceptować niższą dochodowość z obligacji charakteryzujących się większą wypukłością.Wypukłość mierzona jest w latach do kwadratu a jej zastosowanie jest szczególnie uzasadnione w przypadku, gdy inwestor chce dokładniej określić wpływ zmian stopy zwrotu w terminie do wykupu na wartość instrumentu. Może wówczas posłużyć się następującą formułą:Dzięki uwzględnieniu czynnika wypukłości powyższa formuła zapewnia lepsze przybliżenie procentowej zmiany wartości instrumentu od formuły 1.12 Metoda analizy okresowej pozwala zobrazować zarówno dochodowy jak i wartościowy komponent ryzyka stopy procentowej. Niestety i ona nie jest pozbawiona wad, do których można zaliczyć: 1. odpowiednią dokładność wyłącznie dla małych zmian stopy procentowej, 2. przyjęcie założenia o dyskontowaniu wszystkich strumieni pieniężnych tą samą stopa dyskontową, 3. przyjęcie założenia o płaskim przebiegu krzywej terminowej struktury stóp procentowych, 4. problem z uwzględnieniem instrumentów, dla których struktura oczekiwanych strumieni pieniężnych jest zależna od poziomu stopy procentowej takich jak instrumenty z wbudowanymi opcjami; w przypadku portfeli zawierających tego rodzaju instrumenty lepszy wynik daje obliczanie tzw. efektywnego czasu trwania (effective duration). Podstawy budowy systemu zarządzania ryzykiem Najprostszym możliwym do wyobrażenia sposobem radzenia sobie z ryzykiem w działalności gospodarczej jest jego unikanie. Strategia ta nie zawsze jest możliwa do zastosowania, choćby ze względu na samą naturę zjawiska ryzyka i związane z nią trudności z dokładnym jego prognozowaniem. Co więcej strategia unikania ryzyka jest sprzeczną z samą istotą przedsiębiorczości, która wiąże się z gotowością do podjęcia ryzyka w celu osiągnięcia pozytywnego efektu ekonomicznego. Ponieważ jednak podjęcie ryzyka nie stanowi celu działalności gospodarczej, ale jedynie warunek możliwości realizacji przedsięwzięcia ekonomicznego, podmioty gospodarcze podejmują działania zmierzające do ograniczenia skali ryzyka do poziomu przez nie akceptowalnego, określane ogólnie mianem zarządzania ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem można zdefiniować jako całokształt działań i środków służących identyfikacji zagrożeń w procesie gospodarczym, ograniczenie możliwości ich wystąpienie lub złagodzenie ich skutków. Skuteczne zarządzanie ryzykiem wymaga więc stworzenia systemu obejmującego narzędzia umożliwiające identyfikację i pomiar ryzyka, oraz ograniczanie skali ryzyka lub jego skutków, ale również, a może przede wszystkim, zestaw wytycznych czyli strategię określającą cel zarządzania ryzykiem i wiążące poszczególne elementy systemu zarządzania ryzykiem w spójną całość. Strategie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie, z punktu widzenia sposobu wyznaczenia celu zarządzania ryzykiem, można najogólniej podzielić na strategie konserwatywne i aktywne.Przyjęcie strategii konserwatywnej oznacza dążenie do całkowitego wyeliminowania ryzyka z prowadzonej działalności, bądź inaczej dążenie do stabilizacji wartości przedsięwzięcia i poziomu osiąganych dochodów na pewnym z góry ustalonym poziomie.Strategia aktywna zakłada natomiast świadome (i w założeniu kontrolowane) podejmowanie ryzyka w celu zwiększenia wartości lub maksymalizacji dochodu.Choć zarządzanie ryzykiem zostało zdefiniowane jako kompleksowy system to nazwa ta jest również używana w węższym znaczeniu dla określenia działań podejmowanych na ostatnim etapie procesu zarządzania ryzykiem, a więc działań służących ograniczeniu skali lub łagodzeniu skutków ekspozycji na ryzyko. Definicję taką zastosować można oczywiście również do zarządzania ryzykiem finansowym, w tym w szczególności ryzykiem stopy procentowej. Tradycyjne metody zarządzania ryzykiem stopy procentowej. Tradycyjne podejście do problemu zarządzania ryzykiem stopy procentowej koncentrowało się na zmniejszaniu skali ryzyka za pomocą środków dostępnych dla podmiotu narażonego na ryzyko, czy mówiąc inaczej, na wykorzystaniu wewnętrznych technik i narzędzi ograniczania ryzyka. Większość tych narzędzi była konstruowana z myślą o ich wykorzystaniu przez instytucje finansowe i wiązała się z zarządzaniem ryzykiem pozycji bilansowych wrażliwych na ryzyko stopy procentowej. Wynikało to między innymi z opisywanego wcześniej słabego postrzegania skali i charakteru dążenie przez bank do zawierania umów (kredytowych i depozytowych) z klauzulami przyznającymi bankowi prawo do zmiany oprocentowania w przypadku zmiany warunków rynkowych. Strategia tego typu oznacza w praktyce przeniesienie ryzyka stopy procentowej na druga stronę transakcji. W warunkach rosnącej konkurencji na rynku usług finansowych stosowanie tego rodzaju narzędzi jest jednak coraz bardziej utrudnione. Kolejna grupa tradycyjnych strategii zarządzania ryzykiem stopy procentowej jest oparta na analizie czasu trwania i wypukłości portfela instrumentów dłużnych. Konserwatywna wersja strategii ubezpieczenia portfela instrumentów dłużnych przed ryzykiem stopy procentowej polega na tym, by posiadać w tym portfelu takie obligacje, dzięki którym w przypadku nieoczekiwanego wzrostu poziomu stóp procentowych ewentualne straty powstałe na skutek spadku cen obligacji rekompensowano większymi, niż się spodziewano, zyskami z tytułu reinwestycji odsetek. Kiedy natomiast stopy procentowe niespodziewanie spadną, ceny obligacji wzrosną, dzięki czemu zrekompensują spadek zysków z reinwestycji odsetek po niższej stopie procentowej. Do aktywnych strategii należy prognozowanie stóp procentowych i, w zależności od ich przewidywanych wahań, dostosowywanie duracji portfela. Jeśli spodziewamy się spadków rynkowych stóp procentowych, zarządzający powinni zwiększać durację portfela, i na odwrót - gdy stopy mają zwyżkować, należy zmniejszać durację. Ponadto aktywną strategią zarządzania portfelem obligacji jest stała kontrola cen instrumentów zawartych w portfelu i poszukiwanie takich, które są obecnie niedokładnie wycenione przez rynek w stosunku do teoretycznych modeli i prognozy stóp procentowych. Oczywiście strategia ta ma wtedy sens, gdy wyprzedzamy rynek. Nie można skorzystać z tego, gdy stopy procentowe mają spaść, a ceny obligacji już to odzwierciedlają.Zastosowanie instrumentów pochodnych do zarządzania ryzykiem stopy procentowej.Instrumenty pochodne na stopy procentowe pojawiły się na światowych rynkach finansowych w latach 70-ch XX wieku, a w kolejnych dwóch dekadach nastąpił ogromny wzrost skali ich wykorzystania. Część pochodnych stóp procentowych jest notowana na rynkach regulowanych, jednak większość obrotów odbywa się na rynkach OTC. O skali tego rynku może świadczyć fakt, że w połowie 2004 roku pochodne stóp procentowych na rynku OTC opiewały na instrumenty bazowe o wartości 164,4 bln USD. Kontrakty terminowe Kontrakty terminowe występują w formie wystandaryzowanych i notowanych na giełdzie kontraktów futures oraz w formie indywidualnie negocjowanych i notowanych na rynkach OTC kontraktów forward. Kontrakty na stopy procentowe można wyraźnie podzielić na kontrakty na stopy krótko i długoterminowe. W pierwszym segmencie rynku największe znaczenie odgrywają kontrakty na stawki oprocentowania depozytów międzybankowych (WIBOR, LIBOR) a w drugim kontrakty na długoterminowe obligacje skarbu państwa. Większość kontraktów, zwłaszcza na stopy krótkoterminowe jest rozliczana gotówkowo, natomiast w przypadku kontraktów na obligacje skarbowe przewidziana jest na ogół możliwość ich wykonania przez fizyczną dostawę portfela obligacji referencyjnych. Szczególną formą kontraktu na krótkoterminowe stopy procentowe są pozagiełdowe transakcje FRA (Forward rate Agrement). Kontrakt FRA z formalnego punktu widzenia to umowa pomiędzy dwoma stronami, której przedmiotem jest wymiana płatności kalkulowanych na bazie ustalonych stóp procentowych i kwoty nominalnej za określony w umowie okres, w taki sposób że:1. jedna ze stron (nabywca FRA) jest zobowiązana do zapłaty kwoty wynikającej ze stałej stopy procentowej stanowiącej stawkę FRA,2. druga strona (sprzedawca FRA) jest zobowiązana do zapłaty kwoty obliczonej na podstawie referencyjnej stopy procentowej rynku gotówkowego (WIBOR, LIBOR, EURIBOR itp.) na datę waluty spot na określony w umowie czas trwania kontraktu.W dniu zawarcia transakcji FRA ustalane są: 1. stopa procentowa FRA, 2. rodzaj stopy stanowiącej stopę referencyjną, 3. nominalna wartość kontraktu, 4. długość okresu przedkontraktowego tzn. okresu od dnia zawarcia kontraktu do dnia ustalenia stawki referencyjnej i rozliczenia transakcji, 5. długość okresu kontraktowego tzn. okresu od dnia rozliczenia kontraktu do terminu jego zapadalności.W transakcji FRA nie następuje przepływ kapitału podstawowego pomiędzy stronami a jedynie rozliczenie saldem z tytułu różnicy pomiędzy ustalonymi stopami procentowymi. W dniu rozliczenia kontraktu następuje ustalenie poziomu stopy referencyjnej i jej porównanie ze stopą FRA. Jeżeli obie stopy nie są sobie równe, to następuje obliczenie wartości bieżącej różnicy płatności wyliczonych na podstawie obu stawek a następnie wypłata tej różnicy przez nabywcę FRA, gdy stopa referencyjna jest niższa niż stopa FRA, lub przez sprzedawcę FRA, gdy stopa referencyjna jest wyższa niż stopa FRA. Przedmiotem transakcji FRA jest więc w praktyce zagwarantowanie poziomu stopy procentowej dla przyszłego okresu (równego okresowi kontraktowemu transakcji FRA). Wypłata kwoty rozliczeniowej FRA stanowi rekompensatę dla jednej ze stron transakcji w sytuacji, gdy rynkowa stopa procentowa dla okresu kontraktowego okaże się w praktyce różna od stawki uzgodnionej w warunkach transakcji FRA.Kontrakty na stopy procentowe umożliwiają inwestorom zabezpieczenie ryzyka jednookresowej zmiany stopy procentowej. Są szczególnie popularne wśród krótkoterminowych pożyczkobiorców starających się za ich pomocą zagwarantować sobie efektywne oprocentowanie jakie będą musieli zapłacić w konkretnej dacie przyszłej.Kontrakty swapSwap odsetkowy (IRS) jest umową pomiędzy dwoma stronami przewidującą wymianę okresowych płatności, obliczanych na bazie określonych w umowie stop procentowych i kwoty nominalnej. W typowej transakcji swapu odsetkowego nie dochodzi do wymiany kwot nominalnych kapitału pomiędzy stronami umowy. Określona w umowie kwota bazowa służy jedynie do wyliczenia wartości okresowych płatności odsetkowych. Co więcej, również wymagane wzajemne płatności odsetkowe mogą być rozliczane na bazie netto, jeżeli warunki umowy przewidują dokonywanie płatności w tych samych terminach.Transakcja typu IRS może być zaaranżowana bezpośrednio pomiędzy dwoma podmiotami gospodarczymi, jednak w miarę rozwoju rynku swapowego został on zdominowany przez transakcje realizowane za pośrednictwem tzw. market makera dealera rynku swapowego, którym jest z zasady duża instytucja finansowa.Transakcje swapowe typu IRS, ze względu na formułę stóp procentowych stanowiących bazę do wyznaczania okresowych płatności, możemy podzielić na dwie podstawowe kategorie: 1. swapy kuponowe (coupon swap), 2. swapy bazowe (basis swap). Swap kuponowy to najbardziej tradycyjna forma transakcji typu IRS, w której następuje wymiana płatności obliczanych na podstawie stałej stopy procentowej na płatności obliczane na podstawie referencyjnej zmiennej stopy procentowej. Swap bazowy jest to natomiast transakcją wymiany płatności dokonywanych według zmiennej stopy procentowej wyznaczonej na podstawie jednej stawki referencyjnej, na płatności dokonywane według zmiennej stopy wyznaczonej na podstawie innej stawki referencyjnej.Walutowy swap kapitałowy (currency swap CIRS) to druga główna grupa transakcji swapowych. Jest to umowa pomiędzy dwiema stronami przewidująca wymianę okresowych płatności obliczonych na bazie dwóch kwot nominalnych wyrażonych w różnych walutach. W odróżnieniu od swapów typu IRS tradycyjna konstrukcja swapu walutowego przewiduje wymianę kwot bazowych pożyczki zaciągniętej w różnych walutach bezpośrednio po zawarciu transakcji swapowej oraz wymianę powrotną w terminie wygasania swapu. Kurs wymiany walut ustalany jest w momencie zawierania umowy swapowej, tak więc swap CIRS stanowi również zabezpieczenie przed ryzykiem walutowym Coraz częściej spotykane są jednak swapy walutowe, w których wymiana kapitałów w dwóch różnych walutach następuje jedynie w momencie wygasania swapu lub nie następuje w ogóle. W tym ostatnim przypadku przypływy finansowe w ramach transakcji swapowych, podobnie jak w typowym swapie IRS, ograniczają się do okresowych płatności