“In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas.”=> “W potrzebie jedność, w
rzeczach wątpliwych swoboda, we wszystkim miłość.”
Rzymska rodzina.
Rodzina w starożytnym Rzymie posiadała bardzo silną pozycję. Była podstawową komórką
społeczną. Tymczasem ciekawą rzeczą jest to, że w tamtym czasie, znaczenie tego pojęcia było
znacznie szersze (nie chodzi tu tylko o ojca, matkę, dzieci). Jej mianem określano także: niewolników
domu, wyzwoleńców, klientów oraz przyjaciół rodziny. Generalnie model rodziny rzymskiej to model
patriarchalny. Władza ojca obejmowała wszystkich członków rodziny. Była to bardzo ważna pozycja,
np. gdy ojciec rodziny uznał nowonarodzone dziecko za nieprawowite, mógł podjąć decyzję
o nieprzyjęciu go do rodziny. Należy jednak zaznaczyć, że decyzja o wyłączeniu potomka
z rodziny należała do rzadkości. Władza ojca sięgała nawet dorosłych dzieci, gdyż wedle prawa syn
(dorosły i żonaty) nie mógł posiadać własnego majątku, tylko i wyłącznie na zasadzie zapisu
testamentalnego ojca mógł przejąć po nim majątek. Głowa rodziny miała także nieograniczoną władzę
nad niewolnikami (odebrać życie, oddać innym, uwolnić). Jedną z bardzo interesujących rzeczy jest
także to, że w Rzymie były dwa rodzaje małżeństwa:
1. conventio in manum- kobieta przechodziła bezpośrednio pod władzę męża i niejako traciła związek
z własną rodziną,
2. sine conventione in manum- mężatka nie traciła powiązań z rodem swego ojca, nadal była od niego
uzależniona, ale nie znajdowała się pod bezpośrednią władzą męża i ciągle utrzymywała prawa
dziedziczenia.
U dziewcząt minimalnym wiekiem do małżeństwa było 12 lat, zaś u chłopaków 14 lat (chociaż w ich
przypadku wiek ten był zwykle znacznie większy, przez służbę wojskową lub edukację w celu
przygotowania do kariery urzędniczej). Podczas zaręczyn mężczyzna wręczał kobiecie monetę lub
żelazny pierścień. Przy świadkach małżonkowie chwytali się za ręce, wyrażali zgodę na zawarcie
małżeństwa i wznosili prośby do bogów, by Ci pobłogosławili ich związkowi. Przy blasku pierwszej
gwiazdy na niebie narzeczona wychodziła z uczty weselnej i udawała się do domu narzeczonego. Nim
przekroczyła próg domu, narzeczony ofiarowywał jej ogień i wodę, a ona miała wypowiadać słowa:
„Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia”=> „Gdzie Ty Gajusz, tam ja Gaja”. Podkreślało to stałość instytucji
małżeństwa i przywiązanie małżonków do siebie. Jednak najważniejszym wydarzeniem w życiu
rodziny były narodziny dziecka. Zaraz po urodzeniu, małe dziecko kąpano i składano u nóg ojca
rodziny. Przez gest podniesienia, ojciec uznawał je za swoje, oficjalnie włączając do rodziny. W dniu
dziesiątych urodzin, dziecko otrzymywało imię. Obywatele rzymscy początkowo mieli dwuczłonowe
nazwiska. W późniejszym czasie, nazwiska obywateli składały się z trzech części: imienia, nazwiska
rodowego i przydomka. Liczba imion rzymskich była nieduża, dlatego zaczęto stosować skróty np.
Quintus=> Qu. Dzieci (chłopcy i dziewczęta) rozpoczynały naukę w siódmym roku życia, pod
kierunkiem wykształconego domowego niewolnika lub uczęszczały do szkoły. Zorganizowany system
edukacji obejmował trzy stopnie:
litterator, na którym nauczyciel w dość prymitywny sposób uczył czytać i pisać;
calculator nauczał prostych rachunków. W Rzymie przywiązywano wielką wagę do tabliczki
mnożenia. Uczniowie powtarzali ją za nauczycielem chórem, co bardzo przeszkadzało mieszkańcom
Rzymu, skarżącym się na hałas.
Gramaticus musiał doskonale orientować się w literaturze greckiej i rzymskiej, zasadach retoryki oraz
gramatyki, badaniu historii, a także sposobach wygłaszania mów i trybach wymowy. Zwykle synowie
zamożnych Rzymian kształcili się za granicą np. na wyspie Rodos u znanych retorów. Model
rzymskiej rodziny, choć w tak odległych czasach był bardzo trwałym modelem. W naszych czasach
bardzo często brakuje stabilności w rodzinie, być może powinniśmy jeszcze raz przeanalizować to,
czego próbuje nauczyć nas rzymska kultura, bowiem odpowiedzi są tak blisko, należy się tylko
odpowiednio wsłuchać i skupić.
Mateusz Warchołek