Pobierz Rzymski proces cywilny - Notatki - Prawo i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!
RZYMSKI PROCES CYWILNY
I. Ogólne cechy charakterystyczne
§ 38. Wstępna charakterystyka rzymskiego prawa procesowego. Znaczenia ochrony procesowej. Brak ostrego podziału na prawo materialne i procesowe. ius quo ad actiones pertinet – „prawo które dotyczy powództw” Ochrona prawna z starożytnym Rzymie była zindywidualizowana i pozostawiona w dużej mierze do uznania pretorów, którzy udzielali środków ochrony prawnej i pozaprawnej. Ich edykty zapowiadające zmniejszenie lub zwiększenie ochrony kształtowały rzymski system. Rzymianie inaczej patrzeli na prawo procesowe:
- Dziś gdy ma się jakieś uprawnienie poświadczone w prawie cywilnym to otrzymuje się ochronę prawną.
- W Rzymie – czy w konkretnej sytuacji przysługuje środek ochrony? Jeśli tak to znaczy że ma się uprawnienie. Etapy rozwoju historycznego. proces legisakcyjny okres republiki proces formułkowy od połowy II w. p.n.e., na przełomie republiki/pryncypatu wypiera proces legisakcyjny proces kognicyjny pojawia się w pryncypacie i wypiera proces formułkowy w okresie dominatu
§ 39. Pozasądowa ochrona roszczeń prywatnych
1. Pomoc własna W okresie przedpaństwowym jedyna forma dochodzenia roszczeń prywatnych własnymi siłami jednostki. Działania państwa miały otoczyć kontrolą tą samowolę. Postacie pomocy własnej: zaczepna (ofensywna) – dążenie do zmiany istniejącego stanu rzeczy obronna (defensywna) – ma na celu zachowanie istniejącego stanu rzeczy 2. Obrona konieczna Vim vi repellere licet – „siłę wolno odeprzeć siłą” problem granic obrony koniecznej – siły można użyć dla obrony (nie zemsty) przed poważną, bezpośrednią i bezprawną siłą 3. Pomoc własna o charakterze zaczepnym – Samopomoc Była w Rzymie stopniowo ograniczana (ustawy julijskie o przemocy w życiu publicznym i prywatnym, tzw. „dekret boskiego Marka” Marka Aureliusza grożące wierzycielom stosującym przemoc do ściągania długów) 4. Polubowne rozwiązywanie sporów. Kompromis ( compromissum ) – nieformalne porozumienie rozstrzygane przy pomocy bezstronnego arbitra, któremu pretor zapewniał wykonanie jego orzeczenia. Korzystali z tego głównie ludzie majętni, którzy nie chcieli rozgłosu wśród opinii publicznej towarzyszącemu normalnemu procesowi.
§ 40. Podział postępowania na dwie fazy
1. Istota, problem genezy i fukcja faza przygotowawcza – postępowanie in iure przed przedstawicielem władzy państwowej faza rozstrzygająca – postępowanie apud iudicem przed sędzią prywatnym/kolegium sędziowskim wynikają z podziału pracy – król potem urzędnik orzekał tylko ogólne o istocie sporu a wyrokowanie zostawiał czynnikowi społecznemu – sędziemu 2. Przywilej obywateli
§ 41. Organy ochrony obywateli
1. Magistratury jurysdykcyjne. Początkowo ochrona praw prywatnych należała do konsulów (choć głównie w sferze jurysdykcji niespornej). Jurysdykcja sporna ( iurisdictio contentiosa ) – pretorzy, a w prowincjach namiestnicy – byli to urzędnicy posiadający imperium (choć mogli mieć oni niższych urzędników którzy ich wyręczali). Consilium – Rada Przyboczna dla magistratury złożona zwykle z uczonych jurystów. 2. Sędziowie prywatni Sędzia jednostkowy ( iudex unus ) – osoba prywatna powołana do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy – wpływ na wybór miały strony. Pomocniczo tworzone były listy osób spełniających wymagania ( album iudicium selectorum ). Wybór sędziego następował w drodze porozumienia stron lub losowania. 3. Sąd centumwiralny „Sąd stu mężów” – wybierane były z niego zespoły, które orzekały w sprawach:
spadkowych – drażliwe sprawy o prawo do spadku potwierdzenie/obalenie testamentu gdy spadek przekraczał wartość 100.000 sesterców własności (większych) gruntów o stwierdzenie stanu człowieka Sąd ten zawsze stosował formułę procesu legisakcyjnego.
4. Zmiany w okresie pryncypatu Cognitio extra ordinem – nadzwyczajna droga rozpoznawania sporów (biorąca się z autorytetu cesarza). Delegowana zwykle na innych urzędników: Prefekt pretorianów - praefectus praetorio Prefekt miasta (Rzymu) - praefectus urbi Namiestnik prowincji – praeses provinciae którzy mieli zwykle c onsilium – Radę Przyboczną złożoną zazwyczaj z uczonych jurystów. Iudex datus – sędzia delegowany, przez jednego powyższych urzędników, do rozstrzygnięcia sprawy. 5. Zmiany w okresie dominatu Nieprzejrzystość struktury sądownictwa - dużo różnych organów: Namiestnicy, wikariusze, prefekci, nowe urzędy ds. fiskalnych i ds. wojskowych, praktyka delegowania iudex datus , lokalni sędziowie ds. drobnych ( defensor civitatis ), sądownictwo biskupów ( episcopatis audientia )
§ 42. Strony procesowe
1. Actor - reus Powód – Actor ; Pozwany – Reus 2. Rola stron w procesie „prywatnym” Proces w dyspozycji stron, mogły go zawsze zakończyć według swojej woli. 3. Zdolność procesowa nie mogli wystepować w procesie: niedojrzali umysłowo chorzy niewolnicy (wyjątkiem były procesy o wolność) kobiety (do czasów Konstantyna Wielkiego) Archaiczny proces był tylko dla obywatel, proces formułkowy – również dla Latynów i peregrynów. Cudzoziemcy korzystali z ochrony prawnej tylko wyjątkowo na podst. układów międzynarodowych 4. Legitymacja procesowa Czynna – możliwość bycia powodem Bierna – możliwość bycia pozwanym 5. Zastępstwo procesowe Proces legisakcyjny – występować w sądzie można tylko osobiście (ewentualnie wyjątki dla chorych lub w niewoli) Od wprowadzenia procesu formułowego – zastępcy: Kognitor ( cognitor ) – ustanawiany w sposób formalny w obecności przeciwnika procesowego Prokurator (procurator) – wywodzi się z funkcji zarządcy majątku, który zastępował pana w ramach obowiązków. Ustanawiany nieformalnie bez obecności przeciwnika procesowego. Procurator ad litem – zastępca powołany specjalnie do konkretnej sprawy. 6. Pomocnicy stron doradcy i pomocnicy – początkowo kapłani potem uczeni juryści udzielali porad przed i poza procesem. mówcy sądowi – nie znający prawa ale biegli w (demagogicznej) retoryce występowali podczas procesu W okresie dominatu wzrasta znaczenie adwokatury, która otrzymała sformalizowana organizację stanową. Adwokaci byli pomocnikami ale i zastępcami procesowymi.
§43. Ramy organizacyjne procesu 1.Czas Postępowanie in iure nie mogło się odbywać w dni zakazane: dni poświęcone bogom dni zgromadzeń ludowych igrzyska
żniwa winobranie
Znajomość kalendarza podstawą praktycznej wiedzy prawniczej.
2. Miejsce Jawność procesu – odbywał się na otwartych placach publicznych w centrum miasta. 3. Właściwość sądowa – forum
Recytowanie na zmianę formułek słownych – windykacja ( vindicatio ) i kontrwindykacja ( contravindicatio ) Odroczenia na 30 dni – czas by strony załatwiły sprawę w sposób ugodowy. Rzecz powierzana na ten czas przez pretora jednej ze stron lub osobie postronnej. Orzeczenie sędziego komu przypada zwrot sacramentum
4. Legis actio sacramento in pesonam Środek procesowy służący do dochodzenia należności o charakterze osobistym. Mało poznany. Stosowany np. wobec dłużników nie wywiązujących się z zobowiązań.
§47. L egis actio per manus iniectionem
1. Zastosowanie Egzekwowanie prywatnych, niewątpliwych należności o charakterze osobistym okreslonych co do wysokości w pieniądzach. Niewątpliwe – np. zasądzone w wyroku ( iudicatum ). 2. Tok postępowania Skierowane przeciwko osobie dłużnika – zagrożenie jego wolości i życia. Po 30 dniach wierzyciel mógł doprowadzić dłużnika przez pretora (symboliczne „położenie reki” i wygłoszenie formułki – objęcie go w władzę, dłużnik stawał się przedmiotem egzekucji, nie mógł działać) Ewentualne „Odtrącenie ręki” – przez postronna osobę tzw. vindex – uwolnienie dłużnika, ale branie na siebie odpowiedzialności podwójnej wysokości. Stwierdzenie przez pretora tylko prawidłowości czynności egzekucyjnych. Egzekucja prowadzona przez wierzyciela we własnym zakresie – uwięzienie, 60 dni na wykup, potem – wedle woli można go było zabić, sprzedać, kazać odpracować dług. 3. Prywatny charakter egzekucji
§48. Niedogodności procesu legisakcyjnego i jego usunięcie
1. Formalizm Wymóg dopełniania symbolicznych gestów, recytowanie sztywnych formułek słownych – pomyłka słowna powodowała definitywną utratę dochodzonej pretensji. 2. Ograniczony krąg zastosowania tylko obywatele rzymscy na podstawie ustaw, a ustawodawstwo niekompletne w miarę rozwoju państwa ryzyko związane z legis actio sacramento trudna pozycja egzekucji strony słabszej **3. Niedostateczne tempo rozwoju
- Krytyka i usunięcie** lex Aebutia II w.p.n.e. – wprowadzenie obok procesu legisakcyjnego procesu formułkowego. ustawy julijskie 17r. p.n.e. – proces formułkowy na miejsce legisakcyjnego proces pozostał tylko przed sadem centumwiralnym
B. Proces Formułkowy
§49. Wstępna charakterystyka
1. Znaczenie Normalna forma ochrony praw prywatnych w okresie najświetniejszego rozwoju prawa rzymskiego 2. Nazwa Od agere per formulas – „Procesować się przy pomocy formułek” 3. Problem genezy Nadal dwie fazy, druga przed sędzią prywatnym, mniej formalny, zwiększenie możliwości ochrony praw prywatnych
a. Postępowanie in iure
§50. Początek postepowania
1. Wymóg obecności stron Bez równoczesnej obecności przed pretorem proces nie mógł się rozpocząć 2. In ius vocatio Si in ius vocat, ito – „Jeżeli ktoś pozywa przed sąd, (pozwany) niech idzie” [sformulowanie z Ustawy XII tablic] Wezwanie – prywatne, ustne, w miejscu publicznym. Gdy pozwany nie usłucha natychmiast, przy świadkach – możliwość doprowadzenia przy użyciu siły. Vindex – analogicznie jak przy manus iniecto – tu gwarantował, że pozwany stawi się w późniejszym terminie.
3. Modyfikacje i n ius vocatio w prawie pretorskim Zakaz pozywania w pewnych sytuacjach: urzędnicy, kapłani, sędziowie w takcie pełnienia funkcji uczestnicy orszaku ślubnego/pogrzebowego rodziców/patronów tylko za upoważnieniem pretora Przy uchylaniu się od wezwania – orzeczenie kary na rzecz powoda, nawet zajęcie majątku. 4. Vadimonium Przyrzeczenie stawienia się w określonym terminie przed sądem pod rygorem zapłaty przeciwnikowi oznaczonej z góry kwoty pieniędzy. Zwykle połowa wartości sporu. Zapłata nie zwalniała od zapłaty należności o którą dochodzono w procesie. 5. Editio actionis Obowiązek pozasądowego uprzedzenia kandydata na pozwanego o zamiarze wytoczenia mu procesu – ustnie lub pisemnie (zwykle pokazanie przeciwnikowi formułki z edyktu pretorskiego).
§51.Mozliwość zakończenia sporu in iure 1****. Postulatio actionis Wnoszenie przed pretorem w obecności przeciwnika sądowego o udzielenie ochrony procesowej. Brak formalistyki – swobodna wypowiedź.
2. Denegatio actionis Odmówienie ochrony procesowej przez pretora bez zapoznawania się z dowodami. Definitywne zakończenie sprawy i utrata dochodzenia swoich pretensji. 3. Confessio in iure Uznanie przez pozwanego powództwa – definitywne zakończenie postępowania. Confessus pro iudicato est – „Uznający jest na równi z osądzonym” 4. Iusiurandum Każda ze stron składała na koniec przysięgę. Krzywoprzysięstwo było przestępstwem. 5. Transactio Ugoda w toku postępowania in iure (rola pretorów) 6. Wartość postępowania in iure Eliminacja sporów bagatelnych i niedojrzałych
§52. Stanowisko pozwanego
1. Swoboda i obowiązek podjęcia obrony. Indefensio Indefensio – sytuacja gdy doprowadzony przed pretora pozwany nie wdawał się w spór (niemożliwe przejście do drugiej fazy). 1) Actiones in rem – swoboda wdania się w spór: Invitus nemo remcogitur defendere - „Nikogo nie zmusza się do obrony rzeczy wbrew jego woli”. Przy biernej postawie pozwanego w sporze o rzecz pretor zarządzał wydanie rzeczy pozwanemu – zmiana faktycznego, nie prawnego władania nad rzeczą. przy nieruchomości – wydanie pod nakazem władzy ( interdictum quem fundum ), dotkliwe skutki nieposłuszenstwa przy ruchomości – nie było wymaga by była obecna w procesie (możliwość wytoczenia actio ad exhibendum – „powódź twa o okazanie” spornej rzeczy) 2) Actiones in personam – obowiązek wdania się w spór, łamanie oporu przez dopuszczenie powoda do egzekucji osobistej lub majątkowej pozwanego 2. Zaprzeczenie i jego skutki Negatio – zaprzeczenie, przeniesienie ciężaru dowodu na powoda Infitiatio – zaprzeczenie bezpodstawne, pociągało za sobą zasądzenie podwójnej wysokości 3. Obrona przez podniesienie zarzutu procesowego Exceptio – zarzut przeciwko żądaniom i twierdzeniom powoda (nie neguje roszczenia, tylko jego wydobycie)
§53. Zakończenie postępowania in iure
1. Ustalenie treści formułki Inicjatywa stron- pozwany może zaproponować (niestandardową) treśc formułki. Pozwany może wnieść ekscepcje – poprosić o inne ujęcie na swoją korzyść. Powód zgłasza replicatio – zastrzeżenia co do ekscepcji. ostateczną treść ustala pretor wedle własnego uznania. Wybór sędziego lub kolegium do drugiej fazy procesu. 2. Litis contestatio Formalne utwierdzenie sporu. Skutki: konsumpcja uprawnienia do wniesienia powództwa
Powództwa analogiczne – przyznawanie actio dalszej kategorii osób znajdujących się w podobnej sytuacji
3. Powództwa ze zmianą podmiotów Różne podmioty w intentio i condemnatio – wprowadzenie zastępstwa procesowego i odpowiedzialności pater familias za zobowiązania mu podległych. 4. Formulae ficticiae Formułka z elementem fikcji ustanawiana przez pretora – sędzia miał przyjąć pewnie element za (nie)istniejący mimo, że było to niezgodne z rzeczywistością. 5. Formulae in factum conceptae „Formułki osnute na faktach” – gdy nie było możliwości nawiązania do prawa, nakaz sędziemu zbadania stanu faktycznego i z zależności postępowania dowodowego – wydać wyrok.
§59. Powództwa konkurujące
1. Istota i znaczenie problemu. W danej sytuacji osoba mogła dochodzić roszczenia na różne sposoby. Czasem rożne osoby lub przeciwko różnym osobom można było wnieść tą samą actio. 2. Eliminacja powództw konkurujących. Gdy przedmiot konkurujących powództw był identyczny, a cel jednakowy – dopuszczalna tylko jedna actio , należało mądrze wybrać. 3. Kumulacja powództw konkurujących. Łączenie powództw o różnych celach – np. przeciw złodziejowi domagać się można i zwrotu rzeczy i dodatkowo odszkodowania.
d. Postępowanie apud iudicem
§60. Ogólny charakter i zadania
1. Brak formalistyki Pewne zasady postępowania wypracowane w drodze praktyki (np. ustne, bezpośrednie wysłuchanie obu stron) 2. Zaoczność Rozprawy wyznaczano na godziny popołudniowe, gdy strona nie stawiła się bez usprawiedliwienia, ani bez zastępcy procesowego obowiązywała zasad z Ustawy XII tablic: Post meridiem praesenti litem addicito – „Po południu zasądź (sędzio) na rzecz obecnego” 3. Postępowanie dowodowe. Celem ustalenie stanu faktycznego, sędzia ocenia tylko dowody dostarczone przez strony w sposób swobodny.. Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat – „ciężar dowodu spoczywa na tym kto coś twierdzi, nie na tym kto zaprzecza” świadkowie ( testes ) – obowiązkek składania zeznań tylko świadkowie formalnych czynności prawnych np. testamentu. Pozostali do świadkowie dobrowoli. dowód z biegłych dowód z dokumentów ( instrumenta ) zeznania strony – na własną korzyść nie miały wartości dowodowej, można wzmocnić przysięgą.
§61. Granice władzy sędziego
1. Upoważnienie zawarte w condemnatio Tylko zasądzenie/uwolnienie pozwanego. Nie mógł zasądzić powoda. Przy powództwach o nieokreślonym z góry przedmiocie wyznaczana przez pretora górna granica zasądzenia ( condemnatio cum taxatione ). 2. Iudicia stricti iuris Gdy powództwo ścisłego prawa – skrępowanie sędziego który mógł tylko zasądzić w całości lub uwolnić w całości. 3. Pluris petito Nadmierne żądanie ze strony powoda: re (co do przedmiotu sporu – żądanie więcej niż się należy tempore (co do czasu) - żądanie terminowej należności przed terminem loco (co do miejsca) - żądał należności w miejscu innym niż umówione causa (co do przyczyny prawnej) – żądanie rzeczy indywidualnie oznaczonej, choć umówiono się na rzecz oznaczona gatunkowo Sędzia musiał uwolnić pozwanego i następowała konsumpcja procesowa. 4. Iudicia bonae fidei
Powództwa oparte na dobrej wierze. Klauzula ex fide bona dawała sędziemu możliwość rozsądnego uregulowania sporu biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności dla relacji między uczciwymi ludźmi. Nie groziły tu powodowi skutki pluris petito. podstęp ( dolus ) – mógł być podniesiony nawet gdy nie było go w formułce (także przy groźbie) potrącenie ( compensatio ) - pozwany mógł się ubiegać o uwzględnienie swojej wzajemnej pretensji do powoda.
§62. Wymóg kondemnacji pieniężnej i jego złagodzenie
1. Condemnatio pecuniaria Sędzia mógł zasądzić pozwanego tylko na zapłacenie kwoty pieniężnej. Pozwany mógl utrzymać się przy władaniu rzeczą jeśli zapłacił określoną kwotę. 2. Formula arbitraria Formułka z dodatkowym upoważnieniem dla sędziego. Mógł przed wydaniem wyroku wezwać pozwanego do spełnienie żądania powoda (np. oddania rzeczy w naturze), wtedy zapadał wyroku uwalniający. Jeśli pozwany nie wydał rzeczy, sędzia zasądzą karę pieniężną normalnie, ale to powód szacował jego wartość. 3. Actiones arbitrariae Ukształtowanie nowej kategorii powództw.
§63. Wyrok
1. Obowiązek sędziego Wyrok – sędziowskie rozstrzygnięcie spornej sprawy. Sędzia był zobowiązany do jego wydania – inaczej kara pieniężna ( multa ). Mógł uchylić się tylko gdy „spraw nie była dla niego jasna” (sędziowie nie mieli przygotowania zawodowego) – wtedy ponowienie procesu przed innym sędzią. 2. Forma i nazwa. Brak określonej formy. Wyrok – sententia lub iudicatum ; sprawa rozstrzygnięta – res iudicat 3. Treść Zasądzenie lub uwolnienie Powództwa prejudycjalne – odpowiedź na pytanie Powództwa działowe – ukształtowanie nowego stosunku prawnego 4. Skutki Gaśnie władza sędziego, nie może on (ani nikt inny) zmienić wyroku.
e. Wykonanie wyroku
§64. Środki obrony przed skutkami wyroków nieprawidłowych
1. Problem wyroku nieprawidłowego. Wyrok mógł być nieważny np. zaburzenie umysłowe sędziego, ale jeśli wykonany, nie można się domagać zwrotu zapłaty itd. 2. Obrona przeciw powództwu egzekucyjnemu. kwestionowania zasadności powództwa egzekucyjnego odwołanie na podwójną wartość ( revocatio in duplum ) oba sposoby bardzo ryzykowne. 3. Intercessio Sprzeciw magistratury wyższej lub równej (konsul, pretor, trybun ludowy) na zarządzenie egzekucyjne pretora. 4. Restitutio in integrum Pozaprocesowy środek ochrony - wyjątkowe anulowanie przez pretora skutków postępowania. 5. Odpowiedzialność osobista sędziego. Za wyrok ze swojej winy nieprawidłowy – groźba odpowiedzialności za starty strony podwójnej wysokości.
§65. Powództwo egzekucyjne. Egzekucja osobista
1. Actio iudicati Powództwo na podstawie wyroku. Wierzyciel musiał odczekać 30 dni, dopiero potem mógł rozpocząć egzekucję tym powództwem. Pozwany mógł podjąć obronę kwestionując wyrok – ryzyko – bezpodstawne zakwestionowanie wyroku to nadużycie obrony ( infitatio ) a więc zapłata podwójnej wartości przedmiotu sporu. 2. Egzekucja osobista Możliwość zabrania dłużnika do aresztu prywatnego do czasu zapłaty lub odpracowania długu.
§66. Egzekucja majątkowa uniwersalna
1. Geneza Związana z rozwojem państwa, gdy dłużnikowi łatwiej było się ukryć.
ograniczenie jawności bardziej pisemny wysokie koszty sądowe
§70. Najważniejsze zmiany w postępowaniu i egzekucji
1. In ius vocatio Akt pisemny i urzędowy. Powód składa pismo procesowe, sędzia odmawia lub udziela ochrony i zarządza doręczenie pozwu przez urzędnika ( exsecutor ). Pozwany musi złożyć w terminie odpowiedź na pismo powoda, zobowiązać się do stawiania się na termin i bycia do dyspozycji sądu. Umocnienie przez przysięgę (bogaci) lub poręczyciela. Executor mógł umieścić pozwanego w więzieniu sądowym na czas trwania procesu. 2. Zaoczność Postępowanie zaoczne możliwe od samego początku. Zasady procesu tzw. kontumacjalnego (różne w zależność czy nieobecny powód czy pozwany) 3. Litis contestatio Zmiana pozycji i znaczenia. Następowało po przedstawieniu sprawy przez powoda i odpowiedzi ze strony pozwanego. Brak konsumpcji procesowej. Nadal punkt odniesienia dla roszczeń. 4. Dowody upowszechnienie powodu z dokumentów. ograniczenie dowodu ze świadków, jako gorszego, zasada Testis unus, testis nullus – „Jeden świadek, żaden świadek” obowiązek składania zeznań dla wszystkich obywateli zachowanie znaczenia confessio i przysięgi ( iusiurandum ) zasady ocen wartości dowodowych, domniemania, zasady ciężaru prowadzenia dowodu – legalna teoria dowodowa 5. Swoboda orzeczenia sędziowskiego Sędzia: skrępowany w zakresie oceny materiału dowodowego, ale nieograniczony treścią formułki procesowej podległy tylko ustawom mógł redukować nadmierne żądania powoda mógł zasądzić nie tylko pozwanego, ale i powoda mógł zasądzić wydanie rzeczy lub świadczenia w naturze 6. Egzekucja Zamiast actio iudicati i procesu egzekucyjnego – zwykła decyzja sądowa. Organ wykonawczy – exsecutor. Egzekucja syngularna regułą, nie wyjątkiem (sprzedaż kolejno: ruchomości, nieruchomości, wierzytelności). Cessio bonorum nadal chroni przed egzekucją osobistą i infamią.
§71. Apelacja 1.Początki Odwoływanie się do cesarza o ponowne rozpatrzenie sprawy. W procesie kognicyjnym apelację nim trafiła do cesarza trafiała do ogniw pośrednich w hierarchii.
2. Istota i funkcja Na żądanie jednej ze stron procesowych sąd wyższej instancji rozpatrywał od nowa całą sprawę i rozstrzygał ją nowym wyrokiem. 3. Wypaczenia i ograniczenia Przypadki nadużywania. Ograniczenia: Konstantyn Wielki – bezzasadna apelacja – wydalenie z kraju na dwa lata i konfiskata połowy majątku. Justynian – kary pieniężne, ograniczenie apelacji do dwóch i tylko przy dużych sprawach.
§72. Proces reskryptowy
1. Potrzeba angażowania autorytetu cesarskiego. Skomplikowany system prawny sędziowie wysyłają zapytania do sądów wyższych/cesarza. Strony czasem przed procesem wysyłały zapytania do cesarza i uzyskiwali odpowiedzi z oceną prawną problemu (nie badano stanu faktycznego) i hipotetycznym rozstrzygnięciem. 2. Postępowanie w sprawie reskryptu. W procesie strona przedstawiała reskrypt i jeśli stan faktyczny był zgodny – wyrok jak w reskrypcie.
3. Funkcja procesu reskryptowego. Ujednolicenie judykatury, podniesienie kultury prawniczej.
§73. Znaczenie i funkcja procesu kognicyjnego.
1. Rola dziejowa Od samopomocy – do sądownictwa w pełni państwowego. Ujednolicenie prawa prywatnego. Podstawa późniejszego procesu rzymsko-kanonicznego. 2. Porównanie z procesem formułkowym Prostszy w konstrukcji, mniej formalistyczny, bardziej autorytatywny (instrument rządzenia) 3. Funkcjonowanie procesu kognicyjnego w praktyce. Postępowanie przewlekłe, kosztowne, krzywdzące rezultaty (niska jakość aparatu sądowego) – asocjalne.
III. Ochrona pozaprocesowa
§74. Ogólna charakterystyka. Krąg zastosowania.
1. Ochrona procesowa i pozaprocesowa. Pretorzy korzystając z imperium zapoznawali się ze stanem sprawy i wydawał autorytatywne zarządzenie ( decretum ). 2. Środki ochrony pozaprocesowej. a) stypulacje pretorskie b) missiones c) interdykty d) restitutio in integruj 3. Stypulacje pretorskie. Stypulacje – kontrakty zawierany przy użyciu formułek słownych. Pretorowie czasem przymuszali stronę by zawarła stypulację. Stypulacje o charakterze gwarancyjnym – cautio. Cautio damni infecti. „Szkoda niedokonana” ( damnum infectum ) np. utrzymywanie budynku który może się zawalić. Pretor zmuszał do stypulacyjnego zapewnienia pokrycia szkód. Środki nacisku – np. groźba nie udzielenia ochrony procesowej lub poza procesem – missio in bona. 4. Missiones Wprowadzenie zainteresowanej osoby w posiadanie majątku drugiej osoby: w całości – missio in bona w części – missio in rem
§75. Interdykty
1. Istota Bezpośrednia interwencja pretora poprzez interdykty – autorytatywne zakazy lub nakazy do stron konfliktu, na prośbę zainteresowanego ( postulatio ) po zapoznaniu ze sprawą ( causa cognitio ). Potem wydawane warunkowo – procesy na podstawie interdyktów o ich naruszenie. 2. Cele praktyczne. Utrzymanie ładu wewnętrznego. Ochrona interesów jednostek. 3. Przemiany historyczne. Szczególnie użyteczne w czasach procesu legisakcyjnego. Rozwijane w procesie formułkowym jako normalny środek ochrony. Znaczenie psychologiczne – autorytet pretora – zapobieganie powstawania sporów.
§76. Restitutio in integrum
1. Zadanie Przewrócenie stanu poprzedniego przez pretora, gdy poprawne czynności procesowe prowadzą do niesłusznych skutków. Summum ius summa iniuria – „Najwyższe prawo, najwyższym bezprawiem/krzywdą” 2. Warunki i granice strosowania. Restitutio in integrum środkiem ostatecznym, gdy nie było normalnego środka ochrony. Najczęściej poza procesem stosowane: a) wiek (małoletni poniżej 25 roku życia, z powodu braku doświadczenia życiowego) b) nieobecność w sprawach państwowych c) gdy groźba lub błąd przy zwieraniu czynności prawnej W procesie:
