Samoocena - wartościowanie ''ja'', Notatki z Planowanie i zarządzanie w oświacie

Pobierz Samoocena - wartościowanie ''ja'' i więcej Notatki w PDF z Planowanie i zarządzanie w oświacie tylko na Docsity!

SAMOOCENA rozdział 7 SAMOOCENA- afektywna reakcja na samego siebie. Ma dwoista naturę- cechy i procesu: cecha: trwałe ustosunkowanie się jednostki do samej siebie, którym ludzie różnią się miedzy sobą – jedni wyższa, drudzy niższa samoocena. W tym ujęciu samoocenę można badać i mierzyć, ustalić od czego zależy, na co wpływa i czemu służy. proces: bieżącego wartościowania własnej osoby ukierunkowany na cel, jakim jest pozytywny wniosek na własny temat. Jak inne motywy- dążenie do pozytywnej samooceny można wzbudzać, wygaszać i badać za pomocą jakich aktywności motyw ten ulega nasyceniu. Samoocena jako cecha: Trwała skłonność do wartościowania siebie w pozytywny lub negatywny sposób – postawa wobec samego siebie. SAMOOCENA DEKLARATYWNA- po prostu samoocena, świadome przekonanie na temat ogólnej wartości własnej osoby, mierzone za pomocą słownych deklaracji , jak dalece człowiek zgadza się z opiniami na swój temat. Deklaracje takie cechują się dużą stabilnością czasową i zgodnością wewnętrzną. Miara samooceny deklaratywnej: Skala Samooceny ROSENBERGA, (polska adaptacja - >Ługana, Lachowicz-Tabaczek i Dzwonkowska). Ma jednostronny charakter – wszystkie pozycje nasycone jednym czynnikiem tj. wartościowanie siebie. Niektóre badania sugerują jej dwuczynnikowy charakter: lubienie siebie i ogólne przekonanie o własnej kompetencji. Inna miara: Skala Samooceny jak Stanu; która mierzy samoocenę jako bieżące, a nie trwałe przekonanie na temat wartości własnej osoby i bardziej nadaje się do wychwytywania zmian w samoocenie. SAMOOCENA UKRYTA- bezwiedny stosunek do samego siebie, który NIE wynika ze świadomych opinii na własny temat, ale z wartościowania obiektów skojarzonych z ja. Im bardziej pozytywne te obiekty - > tym lepsza samoocena ukryta. Np. rośnie po wygranej ulubionej drużyny, spada po porównaniu z modelkami. Niska stabilność czasowa, nikłe wzajemne korelacje, niektóre korelują z deklaratywną.-> np. inicjały korelują. Ta korelacja większa jak ludzie deklarują intuicyjnie, spontanicznie, spada gdy musza uzasadnić. Nuttin: badanie inicjałów liter własnych imion i nazwisk – bardziej lubiane. Samoocena deklaratywna – koreluje z działaniami przemyślanymi samoocena ukryta – koreluje z zachowaniem o charakterze bardziej automatycznym. Badania pokazują, że większość ludzi cieszy się zarówno deklaratywną i

ukrytą pozytywną samooceną; 6tys studentów w 36 kultur. wysoka-> mocne przekonanie o własnej wartości niska-> niepewni własnej wartości; ambiwalentna. Bardziej plastyczna i podatna na informację Wyznaczniki samooceny: Od czego zależy samoocena?

• jak każda cecha osobowości- SILNE UWARUNKOWANIE GENETYCZNE (badania genetyki behawioralnej; porównania bliźniąt jednojajowych-podobna samoocena i dwujajowych – niewielkie podobieństwo), czynnik genetyczny wyjaśnia od: 30-70% zmienności samooceny, a średnia wartość – 50% (tak jak cechy osobowości).
• Porównanie samooceny z CECHAMI OSOBOWOŚCI: najsilniejszy predykator samooceny – neurotyzm, ekstrawersja i sumienność. Negatywny związek: samoocena- neutoryzm, pozytywny: poczucie kontroli, własna skuteczność – samoocena.
• REZULTATY DZIAŁAŃ: im wyższe tym wyższa, ale tylko w wybranych dziedzinach aktywności życiowej. Crocker i Wolfe: badania; 7 dziedzin na których studenci opierają samoocen e: wsparcie rodziny, współzawodnictwo z rówieśnikami, wygląd fizyczny, miłość Boża, kompetencje szkolna, cnoty i aprobata innych. Jednak w badaniach wychodzi związek tylko z osiągnięciami akademickimi. Wiele badań dowodzi, że otrzymywanie wsparcia – dwuznaczne; z jednej strony pomaga, z drugiej np. otrzymanie pomocy powoduje spadek samooceny.
• to CO MYŚLĄ, O NAS INNI: szczególnie Ci, z których zdaniem się liczymy. (zainspirowane symbolicznym interakcjonizmem); to co człowiek myśli o sobie jest silnie skorelowane z tym co myślą o nas inni. Korelaty i konsekwencje samooceny:
• Kwestionariusze do pomiary samooceny, związane są z takimi zmiennymi, jak: (1)poczucie i pragnienie wewnętrznej kontroli (2) motywacja osiągnięć (3) wytrwałość i potrzeba aprobaty społecznej (4) zadowolenie z życia (5) skłonność do częstego przeżywania uczuć pozytywnych, a rzadko negatywnych.
• osoby z wyższą samooceną – lepsze samopoczucie psychiczne, lepsze zdrowie somatyczne i wyższy poziom osiągnięć życiowych; bo mają więcej wytrwałości i inicjatywy w obliczu trudności życiowych. - > badania pokazują, że związki te słabe r=0,
• nie wiadomo co przyczyną, co skutkiem: emocje samooceny, czy samoocena emocji
• większość korelatów samooceny ma charakter subiektywny, werbalnych deklaracji co może wiązać się z tym, że niektórzy ludzie po prostu o wszystkim

pozytywnych, moralnych i kontrolowanych. Spada wraz ze spadkiem abstrakcyjności porównań i wraz ze wzrostem natężenia osobistego kontaktu z obiektem porównań. Jest tak silny, że występuje w większości porównań społecznych.

• przeszłość jest przekształcona w pochlebny dla nas sposób – lepiej pamiętamy sukces niż porażkę oraz szybciej i chętniej przetwarzamy pozytywne informację; kwestionujemy dane negatywne, bez zastrzeżeń łykamy te pozytywne. Wyróżniamy 8 podstawowych wyjaśnień sukcesu lub porażki: (1)wewnętrzne globalne stałe np. brak inteligencji (2)wewnętrzne globalne zmienne np. złe samopoczucie (3) wewnętrzne specyficzne stałe np. brak zdolności matematycznych (4) wewnętrzne specyficzne zmienne np. złe przygotowanie do egzaminu (5) zewnętrzne globalne stałe np. nauczyciele są uprzedzeni do mnie (6) zewnętrzne globalne zmienne np. niskie ciśnienie (7) zewnętrzne specyficzne stałe np. nauczyciel źle uczy (8) zewnętrzne specyficzne zmienne np. egzaminator był w złym humorze Wewnętrzny charakter atrybucji wzmaga reakcje emocjonalne – silniej reagujemy na to, czego przyczyn upatrujemy w sobie. Stała atrybucja nasila oczekiwanie skierowane w przyszłość – teraz zawaliłem egzamin bo jestem mało inteligentny to zawsze będę zawalać. Globalna atrybucja – decyduje o zakresie naszych oczekiwań np. jeśli przyczyna specyficzna to: jestem kiepski z matematyki, ale nie mam się co obawiać sprawdzianu z polskiego. Jeśli przyczyna globalna: jestem głupi więc nic nie zdam. Najbardziej szkodliwy da człowieka : pesymistyczny styl wyjaśniania- skłonność do tłumaczenia własnej porażki przyczynami wewnętrznymi, globalnymi i stałymi. Prowadzi do depresji. egotyzm atrybucyjny – skłonność do bardziej wewnętrznego wyjaśniania sukcesów i zewnętrznego wyjaśniania porażek; słabszy w indywidualistycznych krajach Europy Zach niż w kolektywistycznych Europy Wsch, a bardzo silny w USA - > dlatego nie ma zasady. Wszystkie rodzaje psychopatologii wiążą się z obniżeniem egotyzmu – szczególnie depresja i lękowe. To sugeruje że: pochlebne sądy na swój temat są adaptacyjne i towarzyszą zdrowiu psychicznemu , choć oczywiście nie wiadomo, co jest przyczyną a co skutkiem.
• pochlebne sądy na swój temat przyjmują różne postacie: wady widziane jako rozpowszechnione – nie takie straszne, zalety jako wyjątkowe i cenione. Podmiot umieszcza swoje cechy w prototypowych kategoriach pozytywnych, a kategorie negatywne zawierają cechy nieprzypisywane własnej osobie. badanie: umiejętności komputerowe Kiedy wykształcimy w sobie jakąś cechę, jest ona nie tylko bardziej pozytywna, ale też ważniejsza w spostrzeganiu siebie i ocenie innych.

Dążenie do pozytywności czy zgodności? TEORIA AUTOWERYFIKACJI- z ja związany jest nie tylko motyw samooceny, ale także motyw autoweryfikacji oznaczający dążenie do zgodności między już istniejącymi przekonaniami o sobie a nowo nadchodzącymi informacjami na własny temat. Ludzie dążą do autoweryfikacji prwpd dlatego, że otrzymują informacje potwierdzające posiadany już obraz własnej osoby, co czyni świat bardziej koherentnym i przewidywalnym; kontakt z ludźmi którzy myślą podobnie. U osób o wysokiej samoocenie: autoweryfikacja i samoocena w tym samym kierunku U osób z negatywną samooceną: przeciwne kierunki: potwierdzenie jednego przeczy drugiemu. Porównania i relacje społeczne: PORÓWNANIE SPOŁECZNE- to porównanie siebie z innymi, rządzi nim samoocena-> porównujemy się tak, żeby wypaść dobrze ( wybór osób do porównań, fabrykowanie nowych obiektów porównań, wybór porównywanej treści, zaprzeczanie ważności aspektów, unikanie porównań). MODEL UTRZYMYWANIA SAMOOCENY – Abrahama Tessera: zakłada, że jeśli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki, ta ostatnia traci na samoocenie. Spadek samooceny jest tym większy im większy sukces odniosła inna osoba oraz im pozostaje bliższa jednostce. Cudze sukcesy umożliwiają jednak też: pławienie się w cudzej chwale - świecenie odbitym blaskiem. Cialdini i in- badanie: mecz i koszulka, studenci, my-oni MUS zakłada, że czynnikiem decydującym o wystąpieniu jednego bądź drugiego procesu jest osobista ważność dziedziny, której sukces dotyczy. Aby podtrzymać samoocenę i osłabić zagrożenia, człowiek zgodnie z MUSem musi: (1) starać się zmniejszyć bądź zwiększyć różnicę między wynikami własnymi, a cudzymi (przyjacielowi w sukcesie pomagamy tylko jak nam nie grozi-> dlatego w pewnych sytuacjach chętniej pomagamy nieznajomemu niż przyjacielowi (2) człowiek może nasilić lub osłabić bliskość stosunku do innej osoby. Bliskość nam zagraża jeśli ktoś ma sukcesy w tej samej dziedzinie-> zanik bliskości (badania Plebana i Tessera) (3) zmiana postrzegania dziedziny jako istotnej lub nieistotnej dla definicji własnego ja (jeśli ktoś bliski lepszy w jakiejś dziedzinie, to sobie lepiej odpuśćmy tą dziedzinę; badania Plebana i Tessera) Dysonans poznawczy:

- to stan nieprzyjemnego napięcia, jakie powstaje w skutek wykrycia rozbieżności między różnymi własnymi przekonaniami albo między

grup obcych itp., pozytywnie o członkach swojej grupy, nie porównują się z lepszymi

• wysoka samoocena: bardziej krańcowe poglądy, efekt fałszywej powszechności w zagrożeniu.
• intensywne bronienie własnej wartości jednak nie u wszystkich tak silnie, ale u tych co mają wysoką samoocenę ale niestabilną, bo zmienia się pod wpływem bieżących zdarzeń i gdy mają niską samoocenę ukrytą
• czynniki nasilające egotyzm, są tez związane z zagrożeniem poczucia własnej wartości wywoływanym na różne sposoby:
  • hipoteza aktor-obserwator
  • silniejszy u mężczyzn niż u kobiet, o osób wewnętrznym poczuciu kontroli
  • rośnie w wypadku zadań trudnych i ważnych, oraz sprawnościowych Wszystkie te czynniki można określić mianem ; zagrażających. Wielkość zagrożenia wartości ja, wysoka samoocena i koncentracja świadomej uwagi na sobie to najważniejsze czynniki włączające motyw samooceny. KOMPENSACYJNA reakcja na zagrożenia samooceny polega na zabiegach podwyższających chwilową samoocenę poprzez: (1)odrzucenie zagrażającej inf, po przez podważenie wiarygodności lub zaatakowanie źródła (2) skierowanie uwagi na inne informacje pozwalające podbudować samoocenę Przeciwstawiana kompensacji jest reakcja ZAŁAMANIA- faktycznie obniżenie oczekiwań związanych z własną osobą i dostosowanie (akomodacja) samooceny do zagrażającej informacji. Kluczowym czynnikiem decydującym o kompensacji lub załamaniu jest dotychczasowa samoocena mierzona jako cecha. Osoby o wysokiej samoocenie reagują kompensacją, o niskiej załamaniem. Modyfikuje to rodzaj zagrożenia. Na dysonans wszyscy reagują kompensacją (ci z wysoką bardziej). Aktywizacja myśli o śmierci prowadzi do kompensacji u ludzi z wysoką samooceną, a do słabego załamania u ludzi z niską samooceną. Informacja o złym wykonaniu zadania prowadzi do kompensacji u tych z wysoką i do braku reakcji u tych z niską. CHARAKTER SAMONAPRAWY czyli faktycznego podniesienia wartości własnej osoby. Niektórzy uznają to za reakcję pierwotną, kompensacje zaś z reakcje wtórną i twierdzą że ludzie uciekają się do reakcji wtórnych tylko gdy pierwotne zawodzą. Jednak badania pokazują, że u osób z wysoką jest odwrotnie, w razie zagrożenia niemal mechaniczne odwołują się do reakcji kompensujących. Regulacja samooceny: Czy ludzie zawsze chcą podnosić samoocenę czy podniesienie jej za pomocą

jakiegoś czynnika osłabia przynajmniej na jakiś czas te dążenia? Tą drugą opcje sugeruje – wzajemna zastępowalność różnych zabiegów dowartościowujących ja. Zastępowalność nie ogranicza się do unikania dysonansów, autoafirmacji i manewrów postulowanych przez MUS. Dane dowodzą, że dowolny sposób utwierdzania się przez człowieka we własnej wartości powoduje czasowy zanik skłonności do angażowania się w inne sposoby jej potwierdzania. - > Ludzie nie maksymalizują poczucia własnej wartości, lecz jedynie podtrzymują je na zadowalającym poziomie. Egocentryzm jest więc podobny do pragnienia – herbata Funkcje samooceny:

1. OCHRONA PRZED LĘKIEM: - teoria opanowywania trwogi ; świadomość własnej śmierci prowadzi do dwojakiego rodzaju obrony: (1) wiary w światopogląd głoszony przez własną kulturę (2)przekonanie o własnym spełnieniu wyznaczanych przez światopogląd standardów, co jest warunkiem zasłużenia na nieśmiertelność i stanowi źródło samooceny. Jeśli tak jest, to można przypuszczać, że wysoka samoocena: osłabia lęk wywołany myśleniem o śmierci oraz wywołany innymi zagrożeniami (bo lęk przed śmiercią to pierwowzór wszystkich lęków), dzieje się tak bo wysoka samoocena hamuje dostępność myśli o śmierci oraz myśli o śmierci nasilają skłonność do podbudowywania samooceny na różne sposoby. Badania o śmierci str. 198 Teoria ta ma empiryczne potwierdzenie. Prwpd samoocena rozwojowo wcześniej niż lęk przed śmiercią, bo mierzona już u czterolatków. Badania pokazują wyraźny spadek samooceny po 70 roku życia, czyli w okresie w którym wysoka samoocena jest de facto najbardziej potrzebna jako ochrona przed trwogą.
2. ZAPOBIEGANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU:

• samoocena jako socjometr , czyli wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki przez jej otoczenie społeczne
• Leary zakłada, że samoocena funkcjonująca jako socjometr jest mechanizmem pozwalającym uniknąć wykluczenia społecznego:
  • monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na sygnały odrzucenia i wykluczenia przez innych
  • sygnalizuje jednostce wystąpienie takich sygnałów za pośrednictwem negatywnej reakcji afektywnej W myśl tej koncepcji: zależy nam nie tyle na samoocenie, co na przynależności do wspólnoty.

wspomaganie realizacji celów. jednak gdy wspólnotowość + kultura+stereotyp=> to większy wyznacznik samooceny niż sprawczość Samoocena przypomina subiektywne poczucie szczęścia - jedno i drugie jest u większości ludzie umiarkowanie pozytywne oraz umiarkowanie korzystne, korzyści te obejmują wiele dziedzin. Samoocena jest emocjonalną reakcją na siebie, szczęście to pozytywny stosunek do własnego życia. Oba zjawiska są dwoiste – stany uczuciowe o wartości motywacyjnej i dyspozycje przypominające cechy stałe. Korelacja między nimi waha się od r=0,36 do 0,58. Niemniej jednak nie są tym samym. Pewne cechy wiążą się ze szczęściem, a nie z samooceną- neurotyzm, skłonność do emocji negatywnych, niski poziom energii, brak poczucia samotności. Inne odwrotnie; wysoko z samoocena, nisko ze szczęściem- optymizm, brak poczucia beznadziejności, poczucie sprawstwa i mistrzostwa, przekonanie o własnych osiągnięciach i wewnętrzna kontrola nad biegiem wydarzeń. Czapiński: ludzie są umiarkowanie szczęśliwi bo- niezłomna i powszechna wola życia. Wiadomo jednak czemu mają umiarkowanie dobra samoocenę – wspomaganie jednostki w realizacji celu, to subiektywny miernik szans do osiągnięcia tego co się chce. Teoria dysonansu poznawczego:

• Leon Festinger
• ludzie dążą do zgodności między różnymi przekonaniami o tej samej sprawie i spójności między swoimi poglądami a zachowaniem
• sprzeczność rodzi dysonans
• DS. to stan nieprzyjemny stan o właściwościach popędu – przypomina głód lub pragnienie bo powoduje ogólną mobilizację organizmu, motywuje do usunięcia sprzeczności i antycypacyjnego unikania go.
• DS. tym silniejszy im większa wywołuje go niezgodność, im ważniejszej sprawy dotyczy i im bardziej sprzeczny z przekonaniami.
• konsekwencja: postępowanie niezgodnie ze swoimi zasadami, jeśli nacisk zewnętrzny nie usprawiedliwia to dysonans będzie redukowany przez dostosowanie poglądów do zachowania Elliot i Devine: badali to właśnie, kiedy człowiek czuje się odpowiedzialny osobiście za zachowanie sprzeczne z własnymi przekonaniami, zaczyna dostosowywać przekonania do tego co zrobił. Warunkiem jest spostrzeganie swoich zachowań jako niewymuszonych sytuacją. Reakcje usuwające dysonans: - zmiana postaw i opinii - uzasadnienie swojego zachowania

• zamrożenie decyzji (wzrost subiektywnej atrakcyjności opcji przyjętej, a spadku atrakcyjności opcji odrzuconej)
• DS. wyjaśnia dlaczego ludzie dokonują racjonalizacji czyli dorabiają nieprawdziwe racje do działań podjętych z innych przyczyn; dwa rodzaje: słodka cytryna (dobre strony nieprzyjemnego), kwaśne winogrona (złe strony czegoś przyjemnego chociaż niedostępnego).
• DS. właściwie tylko u tych z wysoką samooceną, bo u tych z niska zły wybór to tylko potwierdzenie ich mniemania o sobie – Malweski
• Aronson: dysonans powstaje tylko wtedy gdy niezgodność jest ciosem dla smooceny