1. Czym jest samorząd?
Samorząd terytorialny, to jedna z najstarszych form samorządu. Zgodnie z art. 163 Konstytucji RP samorząd
terytorialny "wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych
władz publicznych". Jest to forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania
sprawami publicznymi w interesie mieszkańców.
2. Rodzaje samorządu:
1. terytorialny – dotyczący wspólnoty osób zamieszkujących dane terytorium
2. funkcjonalny – dotyczący wspólnoty osób opartej na więzi pracy, wykonywania zawodu lub innej
działalności.
Samorządy można podzielić również na
1. samorząd oparty na substracie majątkowym, np. fundacja.
2. samorząd oparty na substracie osobowym:
•samorząd terytorialny, np. gmina,
•samorząd wyznaniowy, np. gmina żydowska.
•samorząd narodowościowy,
•samorząd gospodarczy, np. Krajowa Izba Gospodarcza,
•samorząd zawodowy, np. samorząd adwokacki.
3. Historia samorządu w Polsce i na świecie.
Samorząd w Polsce funkcjonował już od średniowiecza, jednak w zasadniczy sposób różnił się od
samorządności w nowoczesnym ujęciu. Najbardziej podstawową różnicą jest fakt, że władza samorządowa
należała do bardzo wąskiej grupy osób – szlachty, która sprawowała władzę lokalną poprzez np. sejmiki.
Rozwojowi szerszej samorządności kraju przeszkadzał fakt poddaństwa chłopów.
Krótko przed zaborami w Polsce pojawiły się pierwsze przejawy samorządu terytorialnego w nowoczesnym
ujęciu (rozwijanym w świecie od czasów rewolucji francuskiej) w postaci ordynacji miejskiej z kwietnia 1791 r.
(zgodnie z nią miasta królewskie mogły wybierać samodzielnie swoje władze, a na obszarach wiejskich
działały gromady).
W okresie zaborów kształt samorządu terytorialnego na terenie Polski był uzależniony od polityki państw
zaborczych. W przypadku zaboru rosyjskiego pewien rodzaj samorządu funkcjonował w oparciu o gromady
(wsie) jako najmniejsze jednostki administracyjne. W zaborze pruskim istniał podział na gminy i powiaty,
podobnie w zaborze austriackim.
Po zakończeniu I wojny światowej doszło do ujednolicenia samorządu na terenie kraju, konstytucja marcowa
wprowadzała trójstopniowy podział kraju na gminy (miejskie, wiejskie), powiaty i województwa. Samorząd
terytorialny II RP był mocno uzależniony od władzy centralnej i w dużej mierze podporządkowany
administracji rządowej.
Po II wojnie światowej początkowo reaktywowano samorząd, jednak następnie – w roku 1950 –
zlikwidowano go (na mocy ustawy z 20 marca 1950 o terenowych organach jednolitej władzy państwowej) i
zastąpiono radami narodowymi. Samorząd terytorialny został przywrócony w 1990 r. – wówczas odbyły się
pierwsze wybory samorządowe w III Rzeczpospolitej.
W 1999 r. doszło do reformy administracyjnej kraju, w wyniku której zreorganizowano liczbę województw,
wprowadzono powiaty itp.
4. Zasady samorządności.
1. unitarność – państwo stanowi całość, a gminy, powiaty i województwa nie są autonomiczne w
stanowieniu prawa; przeciwnie jednostki samorządu terytorialnego są tylko administracją
zdecentralizowaną, czyli powstają i działają tylko na podstawie prawa krajowego (ustaw bądź
rozporządzeń naczelnych organów administracyjnych),
2. subsydiarność (pomocniczość) – sprawowanie władzy publicznej powinno spoczywać w rękach
instytucji najbliższych zainteresowanym obywatelom; zadania i kompetencje oraz środki finansowe
przydzielane są więc w pierwszej kolejności gminom; nie należy jednostce wyższego rzędu
(powiatowi, województwu) powierzać zadań, które równie dobrze mogą być wykonane przez
