Pobierz Samotność bohaterów Dżumy w kontekście filozofii ... i więcej Streszczenia w PDF z Etyka tylko na Docsity!
Samotność bohaterów Dżumy w kontekście filozofii
egzystencjalnej
Wprowadzenie Przeczytaj Mapa myśli Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Rafał Materek, Wolność absurdalna a odpowiedzialność w filozofii Alberta Camusa, „Zeszyty Naukowe. Zbliżenia Cywilizacyjne” 2017, nr XIII (2), s. 14–15. Źródło: Marcin Olszewski, Drogi absurdu. W stulecie urodzin Alberta Camusa, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 2015, nr 35, s. 53–60. Źródło: Dorota Bajer, Egzystencjalizm jako filozofia podmiotu, „IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych”, nr XXIII, t. 2011, s. 115–116.
Jeżeli by zapytać statystycznego nastolatka, czego najbardziej się boi, jedną z najczęstszych odpowiedzi będzie samotność. Stan izolacji społecznej, psychicznej, emocjonalnej jest także jedną z najczęstszych przyczyn ludzkiego cierpienia. Człowiek ze swej natury jest istotą społeczną, potrzebuje obok siebie innych, by móc czuć się szczęśliwym. Dżuma Alberta Camusa, czytana jako powieść o relacjach międzyludzkich, to utwór właśnie o wspólnocie i poczuciu samotności.
Twoje cele Scharakteryzujesz bohaterów Dżumy Alberta Camusa. Opiszesz postawy bohaterów powieści wobec epidemii. Wskażesz analogie między Bernardem Rieux a Syzyfem. Opiszesz samotność bohaterów Dżumy w kontekście egzystencjalistycznej koncepcji bytu.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Samotność bohaterów Dżumy w kontekście filozofii
egzystencjalnej
co doczesne. Tak – już w antyku – kształtowała się świadomość tragizmu ludzkiego losu, który zaczynał się jawić w kategoriach wanitatywnych, jako zmierzanie ku śmierci. Niepokoje egzystencjalne ulegały i ulegają nasileniu w momentach utraty przez jednostkę lub zbiorowość poczucia bezpieczeństwa w świecie wskutek wojen, rozpadu systemów politycznych, ekonomicznych czy aksjologiczno- religijnych, ale także na skutek jednostkowych traumatycznych doświadczeń jak zagrożenie śmiercią własną, bliskiej osoby, wykluczenie społeczne. Źródło: Dorota Bajer, Egzystencjalizm jako filozofia podmiotu, „IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych”, nr XXIII, t. 2011, s. 115–116.
Marcin Olszewski
Drogi absurdu. W stulecie urodzin Alberta Camusa
Do rozpoznania absurdu, zdaniem francuskiego filozofa, dochodzi poprzez zetknięcie się z poczuciem absurdalności. Chwile, w których ujawnia się owo poczucie, Camus nazywa momentami przebudzenia świadomości. Sartre, nieco później, trafnie nazwał je iluminacjami rozpaczy.
Autor Mitu Syzyfa pisał o czterech możliwych doświadczeniach, na gruncie których rodzi się w człowieku owo poczucie absurdalności istnienia. Pierwszym z nich jest doświadczenie znużenia. Znużenie jest konsekwencją nagłego odczucia mechaniczności i bezsensowności prowadzonego dotychczas życia. Nasz autor mówi wręcz o „rozsypaniu się dekoracji”. W Micie Syzyfa stwierdza:
[…] wszystko rozpoczyna się w znużeniu zabarwionym zdumieniem. „Rozpoczyna się”, to ważne. Znużenie jest u końca czynów machinalnego życia, ale inauguruje zarazem ruch świadomości. Budzi ją i prowokuje ciąg dalszy. Jest nim nieuświadomiony powrót do łańcucha albo przebudzenie definitywne.
2
Drugim doświadczeniem jest odczucie własnej przemijalności. Sytuując się względem czasu stwierdzamy, że każdy kolejny dzień zbliża nas do śmierci. Człowiek, pisze Camus, „należy do czasu i po przerażeniu, które go ogarnia, rozpoznaje w nim swego najgorszego wroga”.
Poczucie absurdu ujawnia się w lęku przed utratą życia. Trzecim doświadczeniem, poprzez które przebija absurdalność istnienia, jest poczucie obcości świata. Poczucie obcości rodzi się z odkrycia nieludzkiej strony rzeczywistości. Camus pisze: „W głębi wszelkiego piękna kryje się coś nieludzkiego, i te wzgórza, łagodność nieba, rysunek drzew w tej samej chwili tracą iluzoryczny sens, który im przydajemy, i odtąd stają się bardziej odległe niż raj utracony”. Trochę dalej dodaje: „Świat nam się wymyka, ponieważ na powrót jest sobą samym”. Podobne poczucie powstaje podczas spotkania z innymi ludźmi. Camus pisze, że nawet twarz kochanej osoby wydać się nam może niekiedy zupełnie obca. Obcość innych ludzi przebija ku nam z mechaniczności ich gestów. Camus ilustruje to przykładem człowieka stojącego w budce telefonicznej w trakcie rozmowy. Obserwując go, nie słyszymy o czym mówi, widzimy tylko serie pozbawionych znaczenia grymasów twarzy i gestów. Treścią czwartego z doświadczeń jest świadomość nieuchronności śmierci, w perspektywie której odsłania się, zdaniem Camusa, daremność ludzkiego życia. [...] W Micie Syzyfa Camus wymienia trzy konsekwencje, jakie wynikać powinny z uświadomienia sobie przez człowieka absurdalności istnienia. Pierwszą konsekwencją, jaką wyciąga z absurdu francuski filozof, jest bunt. Bunt jest dla Camusa permanentnym stanem ludzkiej egzystencji: w każdej chwili przywraca on ostrość problemowi absurdu, wprawiając jednostkę w stan egzystencjalnego napięcia. Człowiek, pozbawiony odniesień do Boga, zmuszony jest do poszukiwania wartości życia na własną rękę. Zdaniem Camusa, to właśnie poprzez sprzeciw wobec absurdalności istnienia nadajemy
3
4
5
braterstwa i międzyludzkiej solidarności. Akcja powieści toczy się w Oranie w czasie epidemii dżumy, wobec której mieszkańcy miasta pozostają bezradni. Wielu obywateli, niedotkniętych jeszcze chorobą, z obawy o własne życie ucieka ze skażonego miasta, pozostawiając w nim zarażoną ludność bez pomocy. Są jednak tacy, którzy postanawiają zostać i mimo beznadziejności sytuacji pomagać uwięzionym w Oranie chorym. Do zdecydowanych na podjęcie walki należy przede wszystkim doktor Bernard Rieux. Jest on ateistą, ale to nie wpływa na jego decyzję o pozostaniu w mieście. Rieux pozostaje dzięki swojej miłości do ludzi i za sprawą poczucia międzyludzkiej wspólnoty. Doktor, w imię niesienia pomocy zarażonym mieszkańcom miasta, gotów jest oddać własne życie. Jego motywacja nie uwzględnia przy tym żadnej nagrody za swoje poświęcenie. Z powodu ateizmu Rieux nie chce również swoją postawą dać świadectwa Bogu. Postawa, którą doktor z Oranu przyjmuje wobec dżumy, jest zupełnie bezinteresowna, a obowiązek udzielania pomocy równie oczywisty, jak szerząca się epidemia. Upór głównego bohatera nie wynika już jednak, jak u Syzyfa, z chęci zwycięstwa nad absurdem. Rieux żyje i pragnie jedynie pomagać ochronić życie innych. W powieści odnaleźć można fragmenty potwierdzające powyższe stwierdzenia: „Ci, którzy weszli do formacji sanitarnych, nie mieli tak wielkiej zasługi, wiedzieli bowiem, że była to jedyna rzecz do zrobienia: nie wejść do nich to dopiero byłoby niewiarygodne. […] Ponieważ dżuma stała się w ten sposób obowiązkiem pewnych ludzi, ukazywała się w swej prawdziwej postaci, to znaczy jako sprawa wszystkich”.
W Dżumie francuski moralista odkrywa, obok potrzeby indywidualnego szczęścia, istnienie w ludzkiej naturze uczucia więzi z innymi ludźmi. Absurd staje się więc fundamentem oraz spoiwem wspólnoty międzyludzkiej, która oparta jest na braterstwie, nieobojętności, odpowiedzialności i miłości. Interesujące wydaje się być to, że absurdalność ludzkiego istnienia, którą w powieści symbolizuje śmiertelna choroba, jest – w filozoficznym projekcie
6
Tycjan, Syzyf, między 1548 a 1549 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Camusa – jednocześnie największym złem, ale i jedynym możliwym miejscem zawiązania się wspólnoty. Teoretycznym podsumowaniem wątków zawartych w Dżumie jest esej filozoficzny Człowiek zbuntowany. Podobnie jak w Dżumie, tak i w Człowieku zbuntowanym spojrzenie francuskiego filozofa na problem absurdu ulega całkowitej zmianie. Absurd przestaje pełnić rolę podstawowego doświadczenia człowieka świadomego, stając się jedynie punktem wyjścia dla buntu. Bunt ma dla Camusa znaczenie pozytywne. Konstytuuje on wartości, w imię których występuje. Jak pisze nasz autor, bunt „odsłania to w człowieku, co zawsze domaga się obrony”, jest on pragnieniem sensu i protestem przeciwko niesprawiedliwości. Camus nie rezygnuje ze swojego postulatu absurdalności istnienia, jednakże w buncie odnajduje teraz sens i wartość każdej ludzkiej egzystencji. Jednak wspólnota, która zawiązuje się między zbuntowanymi ludźmi, zostaje ufundowana na absurdzie istnienia. Jest to zatem rodzaj braterstwa w niewoli, które dialog między ludźmi opiera na wspólnym dla wszystkich źródle zła i cierpień, jakim jest absurd. Źródło: Marcin Olszewski, Drogi absurdu. W stulecie urodzin Alberta Camusa, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 2015, nr 35, s. 53–60.
Mapa myśli
Polecenie 1
Na podstawie mapy myśli przeanalizuj zachowania bohaterów i zanotuj pięć synonimów słowa „samotność”, które adekwatnie określałyby stan emocjonalny bohaterów.
Polecenie 2
Zapoznaj się z mapą myśli, na której zostały zamieszczone informacje dotyczące przyczyn samotności bohaterów Dżumy. Następnie, odwołując się do treści lektury, zredaguj 4- zdaniową wypowiedź dotyczącą każdej postaci, w której wyjaśnisz przyczyny samotności bohaterów powieści.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難 Ćwiczenie 1
Spośród poniższych zdań wybierz twierdzenie prawdziwe.
Samotność bohaterów ma wymiar przede wszystkim emocjonalny.
W Dżumie każdy z bohaterów przeżywa samotność podobnie.
Dla niektórych okres epidemii staje się czasem zmniejszenia samotności.
Przyczyną samotności bohaterów powieści jest wyłącznie izolacja spowodowana chorobą.
Ćwiczenie 2
Zaznacz, które z poniższych twierdzeń dotyczących egzystencjalizmu są prawdziwe, a które fałszywe.
Prawda Fałsz Egzystencjalizm to spójny system filozoficzny. Bunt człowieka wobec przemijalności nie ma sensu. Filozofia egzystencjalna wyklucza wiarę w Boga. Absurd świata jest podstawowym doświadczeniem człowieka. Człowiek nie jest odpowiedzialny za zło obecne w świecie. Nie istnieją wartości absolutne. Człowieka należy rozpatrywać w jego jednostkowości i wyjątkowości.
(…) zakonnicy nie mają przyjaciół.
“Wszystko złożyli w Bogu.
Albert Camus, Dżuma, przeł. J. Guze, 1978, s. 199.
Tak więc każdy musiał zgodzić się żyć z dnia na dzień, sam w obliczu nieba. Ta zupełna samotność, która mogłaby z czasem zahartować charaktery, spłyciła je wszakże z początku.
Albert Camus, Dżuma, przeł. J. Guze, 1978, s. 73.
Na tych krańcach samotności wreszcie nikt nie mógł spodziewać się pomocy sąsiada i każdy pozostawał sam ze swoją troską. Jeśli któryś spośród nas próbował przypadkiem zwierzyć się lub powiedzieć coś o swym uczuciu, wszelka odpowiedź, jaką otrzymywał, najczęściej go raniła. Zdawał sobie wówczas sprawę, że jego rozmówca i on nie mówią o tym samym.
Albert Camus, Dżuma, przeł. J. Guze, 1978, s. 73–74.
Takie było przynajmniej zdanie doktora Rieux, kiedy czytał w gazetach lub słyszał przez radio wołania i słowa otuchy, które świat przekazywał zadżumionemu miastu. Razem z pomocą przysyłaną powietrzem i lądem, co wieczór, litujące się czy pełne podziwu komentarze radia lub prasy spadały na samotne miasto.
Albert Camus, Dżuma, przeł. J. Guze, 1978, s. 122.
Ćwiczenie 4
Opisz postawy ludzkie przyjmowane wobec dżumy. Napisz, postawa którego z bohaterów jest ci najbliższa.
Bohater Postawa Bernard Rieux Jean Tarrou Co ard Raymond Rambert
Ćwiczenie 5
Opisz sposób przeżywania samotności każdego z podanych bohaterów.
Bohater Przeżywanie samotności Bernard Rieux. Jean Tarrou Joseph Grand Co ard Ojciec Paneloux Raymond Rambert
Ćwiczenie 6
Wskaż analogię między Syzyfem a Bernardem Rieux.
Ćwiczenie 7
Opisz koncepcję człowieka ukazaną w Dżumie.
