Pobierz Sekurytyzacja - Notatki - Finanse i bankowość i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!
2.5.Sekurytyzacja
Sekurytyzacja (securitisation) jest metodą pozyskiwania środków finansowych poprzez emisję papierów wartościowych pod istniejące lub przyszłe wierzytelności. Stosują ją zazwyczaj przedsiębiorstwa i banki, by pozyskać kapitał niezbędny do zrealizowania celów bieżących i inwestycyjnych. Generalnie polega ona na emisji papierów wartościowych pod zastaw wierzytelności, którymi są wyselekcjonowane aktywa podmiotu gospodarczego inicjującego proces sekurytyzacji. Jest to więc forma zamiany wierzytelności na gotówkę, Dokładniej mówiąc, sekurytyzacja jest ,,procesem”, w którym wybiera się i grupuje pewne aktywa (lub strumienie płatności z aktywów), szacuje ich ryzyko systematyczne, a następnie w oparciu o te aktywa emituje papiery wartościowe, zwane papierami wartościowymi opartymi na aktywach (Asset Backed Securities - ABS^1 ). Oznacza to, iż w proces sekurytyzacji zaangażowany jest rynek finansowy i środki inwestorów, bowiem emitowane papiery wartościowe czyni się przedmiotem obrotu na rynku w celu pozyskania środków inwestorów do finansowania działalności podmiotu dokonującego sekurytyzacji. Emitowane papiery wartościowe mogą mieć zarówno charakter krótkoterminowy, np. bony komercyjne z okresem wykupu do 1 roku, jak i charakter długoterminowy, np. obligacje z okresem zapadalności powyżej 1 roku. Sekurytyzację, jako innowację finansową, po raz pierwszy przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych w 1970 r., kiedy to powołana przez rząd federalny agencja Government National Mortgage Association zrealizowała program sekurytyzacji kredytów hipotecznych^2. Wyemitowane wówczas papiery wartościowe pod zastaw należności zabezpieczonych hipotetycznie nazwano Mortgage Backed Securities – MBS. Początkowo sekurytyzację stosowały banki, głownie z powodu problemów finansowych wynikających z ich nadmiernego zaangażowania w działalności kredytową. Pierwsza transakcja sekurytyzacyjna dla przedsiębiorstwa miała miejsce w Stanach Zjednoczonych w 1985 r., kiedy to wyemitowano papiery wartościowe typu ABS w oparciu o należności wynikające z rat leasingowych za sprzęt komputerowy^3. W Europie transakcje tego typu zaczęto stosować na szerszą skalę dopiero od 1990 r. Obecnie także w Polsce są one stosowane. W wielu krajach transakcje sekurytyzacyjne są bardzo rozpowszechnionym instrumentem finansowym, co wynika z faktu, iż poprzez związane z nimi emisje papierów
(^1) I. Styn Co to jest sekurytyzacja aktywów, ,,Rynek Terminowy’’ 2001,nr 4. (^2) J. Zombirt, I. Styn Transakcje sekurytyzacyjne na świecie i w Polsce, ,,Rynek Terminowy’’ 2001, nr 4. (^3) tamże.
wartościowych przedsiębiorstwa posiadające wysokie oceny ratingowe finansują się taniej niż poprzez klasyczny kredyt bankowy. Jak już zaznaczono, sekurytyzacja polega na emisji papierów wartościowych pod zastaw wierzytelności, przy czym w przypadku przedsiębiorstw najczęściej jest to sekurytyzacja wierzytelności handlowych; odbywa się ona poprzez emisję krótkoterminowych papierów dłużnych (bonów komercyjnych).^4 Generalnie do sekurytyzacji nadają się wszystkie rodzaje wierzytelności, które przynoszą regularny dopływ kapitału^5. Mogą to być zarówno istniejące, jak i przyszłe wierzytelności z tytułu udzielonych kredytów hipotecznych, pożyczek samochodowych, pożyczek na zakupy ratalne, należności z tytułu umów leasingowych, opłat czynszowych, a także należności handlowe przedsiębiorstw, należności z tytułu składek ubezpieczeniowych, kart kredytowych, a nawet rachunków telefonicznych. Wynika z tego, iż w praktyce sekurytyzacji najczęściej poddawane są aktywa finansowe, głównie dlatego, że spełniają warunek jednorodności i regularności spłaty. Proces sekurytyzacji inicjuje przedsiębiorstwo lub instytucja finansowa zainteresowana sprzedażą swoich określonych aktywów i pozyskaniem pieniędzy z rynku finansowego. Może to także robić skarb państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Podmiot ten nazywa się inicjatorem lub aranżerem tego przedsięwzięcia. Aktywa te sprzedaje się utworzonej w tym celu spółce specjalnego przeznaczenia (Special Purpose Vehicale – SPV). Spółka ta, nazywana również spółką celową, może być utworzona albo przez inicjatora transakcji sekurytyzacyjnej, albo przez niezależny od niego podmiot. W pierwszym przypadku ma ona charakter operacji bilansowej i jest podobna do zaciągania pożyczki. Częściej jednak operacja ta ma charakter pozabilansowy; spółka specjalnego przeznaczenia jest wówczas podmiotem niezależnym od inicjatora procesu sekurytyzacyjnego, co oznacza rozdzielenie ryzyka kredytowego obu tych podmiotów. Jest to ważne z punktu widzenia zabezpieczenia ryzyka inwestycyjnego nabywców papierów wartościowych emitowanych pod sprzedane wierzytelności. Aktywa sprzedawane przez inicjatora sekurytyzacji spółce specjalnego przeznaczenia są przez niego najpierw odpowiednio selekcjonowane. Proces ten polega na wyodrębnieniu ze wszystkich aktywów aranżera tylko tych, które nadają się do sekurytyzacji, tzn. będą mogły stanowić zabezpieczenie emitowanych papierów wartościowych. Winny to być ,,jakościowo dobre aktywa” , gdyż po ich przejęciu przez spółkę specjalnego przeznaczenia agencja ratingowa oceni je w celu sformułowania wymogów zabezpieczenia emitowanych papierów
(^4) S. Owsiak, Finanse publiczne teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2006,s.744. (^5) J. Węcławski Sekurytyzacja – nowa forma finansowania przedsiębiorstw, ,,Bank i Kredyt’’ 1994, nr 8, s. 44.
przeznaczenia może być wyposażona w minimalny kapitał własny; jej celem jest jedynie zakup sekurytyzowanych aktywów, emisja papierów wartościowych i ich sprzedażna rynku finansowym oraz wykup w terminie zapadalności. Istotną rzeczą przy powoływaniu do życia spółki specjalnego przeznaczenia jest kwestia jej niezależności od inicjatora sekurytyzacji. Ma to znaczenie dla inwestorów, gdyż niezależność ta gwarantuje im, iż aktywa te w żadnym wypadku nie zostaną przejęte przez inicjatora w sytuacji jego bankructwa, jak również nie przejmie on spłat wierzytelności dokonywanych przez jego dłużników wobec spółki specjalnego przeznaczenia. Emitowane przez spółkę specjalnego przeznaczenia papiery wartościowe (ABS) mogą mieć charakter papierów krótkoterminowych i wtedy są przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym. Natomiast gdy inicjatorem sekurytyzacji jest przedsiębiorstwo, przyjmują najczęściej formę skryptu dłużnego (weksla czy bonu komercyjnego). Częściej jednak emitowane papiery wartościowe mają charakter długoterminowy, wówczas przyjmują na ogół formę obligacji i są wprowadzane na rynek kapitałowy; mogą być również wprowadzane na międzynarodowy rynek finansowy. W procesie emisji ABS ważne jest odpowiednie zsynchronizowanie terminów ich zapadalności z terminami regulowania zobowiązań przez dłużników inicjatora sekurytyzacji. Wyemitowane papiery wartościowe mogą być wprowadzone albo na rynek regulowany (publiczny), albo sprzedawane bezpośrednio inwestorom (najczęściej instytucjonalnym). Środki uzyskane ze sprzedaży tych papierów spółka specjalnego przeznaczenia przekazuje sprzedawcy wierzytelności, a spłaty zobowiązań dokonywane przez jego dłużników przeznacza na wykup wyemitowanych papierów wartościowych. Z opisanego procesu sekurytyzacji wynika, iż emitowane w trakcie jego trwania papiery wartościowe należą do najbezpieczniejszych dla inwestora lokat kapitałowych i stanowią zarazem stosunkowo tanie źródło pozyskiwania środków finansowych dla przedsiębiorstw czy instytucji finansowych, a tak że skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Reasumując należy stwierdzić, iż podstawowe elementy programu sekurytyzacji to:
- Utworzenie spółki specjalnego przeznaczenia ( SPV pozyskuje środki na nabycie aktywów)^7.
- Wybór banku-agenta emisji.
- Opracowanie programu emisji papierów wartościowych.
- Określenie zasad doboru aktywów.
(^7) J. Ławrynowicz, Prymat funkcji narzędziowych spółki celowej (SPV), Publikacja w „Finansowanie nieruchomości” Nr 1 (6) marzec 2006 rok
- Uzyskanie pozytywnej oceny agencji ratingowej.
- Opracowanie i zawarcie umów pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w programie. Graficznie organizację emisji papierów wartościowych poprzez sekurytyzację przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Ilustracja graficzna sekurytyzacji.
Źródło: Opracowanie własne.
Z pewnością nie wszystkie podmioty gospodarcze, które chciałyby zamienić określone aktywa na gotówkę, powinny przeprowadzać sekurytyzację. Podstawą podjęcia decyzji o jej zastosowaniu winien być rachunek ekonomiczny, sprowadzający się do odpowiedzi na pytanie: kiedy się to opłaca. Z sekurytyzacją w każdym przypadku łączą się określone koszty, do których należą między innymi: opłata za rating, opłata dla agenta emisji papierów wartościowych, opłata za wprowadzenie papierów wartościowych na rynek publiczny, opłata za ewentualną gwarancje bankową lub ubezpieczenie. W przypadku gdy papiery wartościowe są wprowadzane na międzynarodowy rynek finansowy, mogą dochodzić jeszcze inne opłaty,
mln zł z terminem zapadalności do jednego roku. Czas trwania emisji określono na trzy lata (weksle mogły być rolowane) ; transakcja posiadała zabezpieczenie w wysokości 120% kwoty sprzedanych należności. Emitowane papiery wartościowe uzyskały najwyższą ocenę ratingową nadaną im przez Środkowoeuropejskie Centrum Ratingu i Analiz (CERA SA). W tym czasie w Stanach Zjednoczonych wyemitowano papiery wartościowe w oparciu o aktywa inne niż kredyty hipoteczne (ABS) na kwotę 900,8 mld dol., a w Europie na kwotę 34,1 mld dol. 8 Drugą transakcję sekurytyzacyjną na polskim rynku przeprowadził Bank Pekao SA, uruchamiając w marcu 2000 r. ich pilotażową transzę wartości 4,3 mln zł. 9 Podstawą emisji bonów komercyjnych były należności spółki Pekao Leasing od Banku Pekao SA z tytułu leasingu komputerów; spółka Pekao Leasing była zarazem inicjatorem transakcji. Dzięki sprzedaży należności Pekao Leasing od specjalnie powołanej spółki (Pekao Leasing Sekurytyzacja), która była faktycznym emitentem papierów dłużnych, pozyskała środki finansowe na rozwój, które były zablokowane w należnościach. Emisja ta miała charakter niepubliczny i była skierowana do inwestorów instytucjonalnych. Spłata wyemitowanych papierów dłużnych dokonywana przez Pekao Leasing. Sekurytyzacja miała przebiegać sukcesywnie w miarę regulowania należności przez Bank Pekao SA. Przebieg opisanej transakcji obrazuje rysunek 2. Zasadniczą barierą w rozwoju sekurytyzacji w Polsce były znaczne ograniczenia oraz niejasności legislacyjne. Ta sytuacja uległa zmianie w 07.2004 roku, gdy w życie weszła ustawa mówiąca o funduszach inwestycyjnych z 27.05.2004 roku^10. Drugą „nogą legislacyjną” sekurytyzacji jest znowelizowane Prawo bankowe z 29.08.1997 roku.^11 Ponieważ sekurytyzacja kreuje bezpieczne i w większości długoterminowe instrumenty finansowe, mogą one w Polsce wyjść naprzeciw rosnącym potrzebom inwestycyjny funduszy inwestycyjnych oraz funduszy emerytalnych.
Rysunek 2. Przykład transakcji sekurytyzacji.
(^8) .J. Zombirt, I. Styn Transakcje sekurytyzacyjne na świecie … op. cit. (^9) W.Dębski, Rynek finansowy i jego mechanizmy podstawy teorii i praktyki, PWN Warszawa 2003,s.48. (^10) Dz.U. nr 146, poz. 1546, w szczególności art. 183-195 oraz art. 326 (^11) art. 92a-92c oraz art. 104.
Źródło: Rzeczpospolita z 21 marca 2000r. Można by w ten sposób pozyskać między innymi środki finansowe na cele infrastrukturalne współfinansowane z funduszy Unii Europejskiej, jak również na pokrywanie deficytu budżetowego państwa. Mogłyby również powstać specjalne fundusze inwestycyjne, które gromadziłyby środki od inwestorów indywidualnych na zakup wierzytelności finansowych z pieniędzy publicznych, np. długu związanego z budową dróg czy unowocześnieniem kolei. Znane są bowiem przykłady wykorzystywania sekurytyzacji do odzyskiwania długów i pozyskiwania środków na inwestycje odciążające budżet państwa.
