Sekurytyzacja w krajach Unii Europejskiej oraz w polskim ..., Notatki z Prawo bankowe

Pobierz Sekurytyzacja w krajach Unii Europejskiej oraz w polskim ... i więcej Notatki w PDF z Prawo bankowe tylko na Docsity! K o m i s j a N a d z o r u B a n k o w e g o Sekurytyzacja w krajach Unii Europejskiej oraz w polskim systemie bankowym Wyniki ankiety badawczej Warszawa, wrzes ieƒ 2007 r . Sekurytyzacja w krajach Unii Europejskiej oraz w polskim systemie bankowym Wyniki ankiety badawczej Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 4 z 67 innych form lokowania kapitału, zwłaszcza wśród gospodarstw domowych (chodzi tutaj o fundusze inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe czy rynek akcji). Po drugie, stosunkowo niskie stopy procentowe zniechęcają do lokowania środków finansowych w bankach, w tym również na długie okresy. Po trzecie, ze względu na wysoki deficyt budżetowy państwo zmuszone jest do zadłużania się na rynku, oferując obligacje skarbowe na bardzo korzystnych warunkach. Zwiększa to zainteresowanie tymi instrumentami, jako alternatywnym sposobem inwestowania. W tej sytuacji należy spodziewać się, że sekurytyzacja może stać się w Polsce alternatywnym źródłem pozyskiwania długoterminowego kapitału. Niniejsza notatka opiera się w dużej mierze na wynikach ankiety badawczej przeprowadzonej przez Wydział Regulacji Ostrożnościowych w Biurze Polityki Nadzorczej GINB na przełomie 2006 i 2007 roku. Badania ankietowe związane były z problematyką sekurytyzacji i oparte zostały o 9 pytań, które zostały rozesłane do nadzorów z krajów Unii Europejskiej oraz 9 pytań przesłanych do banków komercyjnych w Polsce. Pierwsza z ankiet opierała się na odpowiedziach pozyskanych od nadzorów bankowych z krajów Unii Europejskiej (badanie ankietowe obejmowało dwie oddzielne ankiety składające się odpowiednio z 5 i 4 pytań). Dziewięć pytań o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczyło podejścia poszczególnych nadzorów do technik sekurytyzacyjnych oraz interpretacji obowiązujących w tym zakresie przepisów. Zgromadzone odpowiedzi na zadane pytania oraz analiza dodatkowych materiałów pozwoliły na wskazanie powodów, dla których transakcje sekurytyzacyjne są stosowane w badanych krajach, ich charakteru oraz podejścia nadzorczo-regulacyjnego. Druga z ankiet dotyczyła sekurytyzacji aktywów bankowych w polskim systemie bankowym i składa się z 9 pytań o charakterze ilościowym i jakościowym. Badaniem objęto wszystkie banki komercyjne. Na dzień rozesłania ankiety, tj. na 12 grudnia 2006r. liczba tych banków, zgodnie z danymi NBP, wynosiła 57. Odpowiedzi na ankietę udzieliło 28 banków, co stanowi 49% wszystkich banków komercyjnych. Wśród nich znajdują się banki o największym udziale w systemie bankowym, jeżeli chodzi o wartość sumy bilansowej, wartość udzielonych kredytów i zgromadzonych depozytów. Banki, które przesłały ankietę odpowiedziały na wszystkie zadane pytania, z wyjątkiem ostatniego (banki miały możliwość udzielanie swobodnego komentarza odnośnie istotnych barier hamujących rozwój sekurytyzacji), gdzie odpowiedź przekazało 18 banków, co stanowiło 64% badanej próby. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 5 z 67 Na ankietę odpowiedziały w dużej mierze banki, które są zainteresowane wykorzystaniem sekurytyzacji w najbliższej przyszłości bądź stosowały tę technikę w przeszłości. Udział banków, które w żaden sposób nie korzystały lub nie zamierzają w najbliższej przyszłości korzystać z sekurytyzacji był niewielki. Ponadto ankieta sekurytyzacyjna miała charakter dobrowolny, gdyż jej wyniki nie były w żaden sposób wiążące dla banków i GINB. Pozyskane w drodze ankiety dodatkowe informacje mają charakter informacyjny i nie posłużą GINB do opracowywania przepisów regulacyjnych w zakresie sekurytyzacji. Mogą jednak w przyszłości, kiedy takie rozwiązania legislacyjne będą opracowywane, posłużyć jako materiał pomocniczy w ich przygotowywaniu. II. Sekurytyzacja wierzytelności W ostatnich trzydziestu latach sekurytyzacja przeistoczyła się w bardzo istotny instrument na międzynarodowych rynkach kapitałowych i należy w tej chwili do najbardziej znaczących innowacji końca dwudziestego wieku. Technika ta stała się synonimem zmian zachodzących na rynkach kapitałowych, a w szczególności w sektorze bankowym. Dzięki niej został stworzony nowy segment, który z powodzeniem uzupełnił lub zastąpił inne sposoby pozyskiwania kapitału w drodze emisji długu (jak np. eurobonds, commercial papers czy commercial notes). Problematyka ściśle związana z sekurytyzacją, należy do jednej z ciekawszych, a sam proces do najbardziej skomplikowanych form refinansowania, jakie obecnie występują na międzynarodowych rynkach. Świadczy o tym chociażby udział w organizacji poszczególnych transakcji licznego grona ekspertów z różnych dziedzin jak: bankowość, audyt, doradztwo podatkowe, finansowe i prawne, nadzór. Złożoność całego procesu w znacznym stopniu utrudnia pełne i jednoznaczne jego zdefiniowanie. Wynika to również z szybkich zmian, zachodzących na międzynarodowych rynkach finansowych, które wręcz wymuszają wprowadzanie wielu modyfikacji i unowocześnień w zakresie sekurytyzacji. Z kolei tendencja taka wiąże się z zwiększaniem efektywności i bezpieczeństwa transakcji sekurytyzacyjnych. Obecnie sekurytyzację aktywów (asset securitisation) definiujemy jako nowoczesną technikę refinansowania, w ramach której: Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 6 z 67 • pula aktywów finansowych wraz ze strumieniami przepływów gotówkowych zostaje wyizolowana z bilansu banku czy przedsiębiorstwa, • ubezpieczona przez podmioty zewnętrzne lub techniki wewnętrzne, • prawnie usamodzielniona w tzw. spółce specjalnego przeznaczenia (Special Purpose Vehicle), • która następnie refinansuje zakupioną pulę aktywów przez emisję papierów wartościowych na międzynarodowych lub krajowych rynkach kapitałowych. Techniki sekurytyzacyjne odgrywają istotną rolę w alokacji kapitałów, gdzie niepłynne aktywa wyodrębnione np. przez bank, trafiają w zmienionej, płynnej formie na rynki kapitałowe. Sekurytyzacja znacznie różni się od innych technik pozyskiwania kapitału – tym, że strumienie przepływów gotówkowych generowanych przez daną pulę aktywów przekazywane są inwestorom przez pośrednika transakcji, a nie jej inicjatora. Wynika z tego, że zysk inwestorów nie zależy od podmiotu kreującego aktywa, a od samych aktywów, które generują strumienie płatności. Dzięki takiej konstrukcji możemy wyróżnić trzy podstawowe elementy odróżniające sekurytyzację od tradycyjnego udzielania kredytów: • niepłynne aktywa przekształcane są w papiery dłużne, które mogą być przedmiotem obrotu, • po sprzedaży aktywów, ryzyko z nimi związane zostaje wyprowadzone z portfela kredytodawcy (ewentualnie pozostaje w części w formie regresu), • kredytodawca z roli przyjmującego ryzyko staje się pośrednikiem finansowym, dzielącym to ryzyko według preferencji inwestorów. Coraz większe znaczenie, szczególnie na rynkach europejskich, zaczyna odgrywać tzw. sekurytyzacja syntetyczna, zwana też subpartycypacją. Cechą charakterystyczną tego typu transakcji jest to, że nie występuje tutaj przeniesienie na spółkę specjalnego przeznaczenia praw własności do wyodrębnionej puli wierzytelności. Nie następuje zatem fizyczna sprzedaż aktywów, które pozostają w bilansie inicjatora. Sekurytyzacja syntetyczna jest transakcją, w której bank-inicjator wykorzystuje derywaty kredytowe w celu podziału ryzyka kredytowego konkretnej puli aktywów i transferu tego Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 9 z 67 2005 45,3% 1,3% 6,6% 2,8% 6,8% 10,2% 11,3% 2,4% 13,3% Francja Niemcy Włochy Holandia Portugalia Hiszpania Wileka Brytania Międzynarodow e emisje Inne Wykres 2 Wartość emisji MBS w Europie w latach 1996-2005 w mld USD 8,2 19,4 25,5 43,8 43,46 57,54 75,25 126,7 135,3 180,3 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: H.P. Bär, Asset Securitisation, 2 Auflage, Verlag Paul Haupt, Berno, Stuttgart, Wiedeń, 1998, s. 61, ESF Securitisation Forum, International Asst-Backed Securities Markets: The Expansion Continues, Moody's, New York, wyd. 2000-2006 Powyższy wzrost notowany w ciągu ostatnich lat był wynikiem przyrostu wartości emisji struktur RMBS i CMBS5 we wszystkich krajach europejskich. Jednak dominującą pozycję zajmują tutaj Wielka Brytania oraz Hiszpania, które w ostatnich 3 latach obsługiwały ponad 50% całego rynku MBS. Wykres 3 Udział poszczególnych krajów w emisji instrumentów ABS i MBS w 2005 roku Źródło: European Securitisation Forum, ESF Data Report, wyd. 2006 Europejski rynek sekurytyzacyjny charakteryzuje wiele elementów, które odróżniają go od innych tego typu rynków np. w Stanach Zjednoczonych. 5 Dane dla rynku RMBS w Europie za lata 2000-2006 European Securitisation Forum oraz K. Naylor, J. Ramon, T. Madrid, T. Althaus, European RMBS Surges 52% Higher in 2002, Standard & Poor's, New York, February 2003 Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 10 z 67 1. Dominacja papierów dłużnych zabezpieczonych hipotecznie nie jest w Europie tak wyraźna jak w USA6. 2. W Europie występuje dosyć duża różnorodność klas aktywów przeznaczonych do sekurytyzacji (kredyty korporacyjne, samochodowe, konsumenckie, handlowe czy wierzytelności z kart kredytowych). 3. W Europie inicjowanych jest wiele unikalnych transakcji (Wielka Brytania - sekurytyzacja przychodów pubów, wpływów z opłat drogowych czy z biletów na widowiska sportowe, Francja - przychody producentów szampana). 4. Wartość pojedynczych transakcji jest dużo niższa aniżeli w USA. Jest to spowodowane tym, że techniki sekurytyzacyjne w Europie służą raczej bieżącemu zarządzaniu bilansem oraz ryzykiem. W Stanach Zjednoczonych, natomiast wykorzystywane są one w celu pozyskania kapitału na długoterminowe inwestycje np. dokonanie przejęcia innego podmiotu. 5. W USA dominuje model sekurytyzacji pozabilansowej o tyle w Europie coraz większą popularność zyskują transakcje syntetyczne, w których transferowane jest jedynie ryzyko a nie sama pula aktywów. Mimo, że sekurytyzacja zaczęła rozwijać się w Europie nieco później niż w Stanach Zjednoczonych, z pewnością w niedalekiej przyszłości stanie się ona jednym z ważniejszych instrumentów pozyskiwania kapitałów. Wynikać to będzie z faktu, że europejski rynek sekurytyzacyjny jest stosunkowo bezpieczny, co ujawnia się w postaci wysokich ratingów emisji utrzymywanych najczęściej do końca zapadalności papierów dłużnych. W opublikowanym w 2006 roku raporcie agencji ratingowej Moody's7, na podstawie analizy 3714 transakcji ocenianych przez agencję w latach 1988-2005, stwierdzono następujące fakty: 1) od momentu pojawienia się pierwszych transakcji instrumentami typu ABS nie miał miejsca przypadek zaprzestania spłat, 6 Dla porównania wartość emisji MBS w łącznej wartości rynku sekurytyzacyjnego przekracza w Stanach Zjednoczonych 75%. Dla Europy wskaźnik ten waha się w granicach 55%. Ponadto należy pamiętać o tym, że pojemność rynku amerykańskiego jest kilkanaście razy większa od tej, z jaką obecnie mamy do czynienia w Europie. 7 European Structured Rating Transactions 1988-2005, Moody’s Investors Service, New York, London, February 2006, Securitisation and its effects on the Credit Strenght of Companies. Moody's Perspective 1987- 2002, Moody's Investors Service, New York, London, March 2002 Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 11 z 67 2) wszelkie przypadki obniżenia oceny ratingowej związane były z obniżeniem ratingu dostarczyciela wzmocnienia jakości kredytowej, 3) w przypadku emisji ABS następuje stopniowe i systematyczne odchodzenie od ubezpieczycieli zewnętrznych i zwrócenie się w stronę wzmocnienia jakości dzięki innym technikom, 4) od początku roku 1999 znacząco wzrosła liczba przypadków podwyższenia oceny ratingowej, co wynikać może z dojrzewania rynków sekurytyzacyjnych w Europie oraz zwiększenia jakości aktywów bazowych. IV. Badanie I: Sekurytyzacji w krajach Unii Europejskiej 4.1. Metodyka badania Analiza przedstawiona w niniejszym opracowaniu opiera się na danych pozyskanych od nadzorów bankowych z krajów Unii Europejskiej. W grudniu 2006 roku została wystosowana prośba o przesłanie do Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego odpowiedzi na 9 pytań o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczących podejścia poszczególnych nadzorów do technik sekurytyzacyjnych oraz interpretacji obowiązujących w tym zakresie przepisów. Zgromadzone odpowiedzi oraz analiza dodatkowych materiałów pozwoliły na wskazanie powodów, dla których transakcje sekurytyzacjyne są stosowane w badanych krajach, ich charakteru oraz podejścia nadzorczo-regulacyjnego. Zrealizowane badanie ankietowe powinno stanowić podstawę do dalszych, bardziej szczegółowych analiz i dyskusji na temat sekurytyzacji w Polsce. W ostatnich latach obserwowany jest wzrost zainteresowania stosowaniem technik sekurytyzacyjnych. W związku z wprowadzeniem w życie w 2006 roku do porządku prawnego przepisów Dyrektywy Kapitałowej (stosowna uchwała KNB wdrażająca przepisy Dyrektywy CRD została przyjęta 13 marca 2007 roku) zainteresowanie sekurytyzacją może wzrosnąć. Punktem wyjścia dla wdrożenia rozwiązań kapitałowych odnoszących się bezpośrednio do sekurytyzacji stał się warunek odpowiednio wysokiej jakości procesów zarządzania ryzykiem. W szczególności bank powinien umieć je identyfikować, mierzyć, monitorować oraz kontrolować. Instytucje bankowe powinny posiadać sformalizowane, zintegrowane i zaawansowane metody pomiaru i zarządzania ryzykiem. To z kolei zwiększy poziom bezpieczeństwa organizowanych transakcji. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 14 z 67 uchwalone. Z dostępnych informacji zgromadzonych podczas analizy dodatkowych źródeł można scharakteryzować systemy prawne dotyczące sekurytyzacji w wybranych krajach. Wśród nich znalazły się takie, które posiadają największy udział w rynku sekurytyzacyjnym w Europie. Wielka Brytania Do roku 1999 prawne podstawy stosowania sekurytyzacji w Wielkiej Brytanii opierały się na wytycznych Nadzoru Bankowego Banku Anglii, skierowanych do instytucji działających na podstawie angielskiego prawa bankowego z 1987 roku. Już w 1989 roku Bank Centralny Wielkiej Brytanii przedstawił pierwsze wytyczne regulujące transfer i sekurytyzację aktywów. W kolejnych latach tj. w 1992 i w 1996 wprowadzono w życie następne regulacje, które stanowiły uzupełnienie nowelizacji lub rozszerzenie wytycznej z 1987 roku. Ostatnie z nich ukazało się w dniu 17 września 1997 roku. Dopiero jednak w 1999 roku brytyjski nadzór zwany Financial Services Authority opracował jednolity akt prawny łączący w sobie do tej pory rozproszone regulacje. Nadzór brytyjski sprawuje kontrolę nad instytucjami biorącymi udział w transakcjach sekurytyzacyjnych (inicjator, aranżer, ubezpieczyciel, administrator, partner swapowy) bezpośrednią kontrolę w zależności od ich wielkości, wartości aktywów oraz stopnia złożoności konstrukcji sekurytyzacyjnych. W szczególności FSA sprawdza jakość procedur stosowanych podczas procesu, wykorzystywane systemy zarządzania płynnością oraz wielkość kapitałów regulacyjnych. Szczegółowo potraktowana jest również kwestia sprzedaży aktywów przez inicjatora. FSA zastrzega sobie prawo do określenia metod przenoszenia aktywów oraz spełniania przez nie odpowiednich wymogów bezpieczeństwa. Również sprecyzowane zostało traktowanie różnych rodzajów wzmocnienia jakości kredytowej i dostarczania płynności do transakcji. Według przepisów brytyjskich SPV zakładana jest najczęściej przez inicjatora w formie trustu bądź spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Zarząd sprzedanymi wierzytelnościami może sprawować inicjator, bądź za opłatą prowizyjną, podmiot trzeci. Hiszpania Od 1986 roku, kiedy Hiszpania stała się członkiem Unii Europejskiej, rząd podjął liczne kroki w kierunku unowocześnienia i liberalizacji systemu finansowego. Jednym z elementów składowych tych działań było stworzenie odpowiednich warunków ekonomicznych i Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 15 z 67 prawnych do rozwoju sekurytyzacji. Mimo, że na przełomie lat 80-tych i 90-tych sytuacja hiszpańskiego systemu bankowego była bardzo dobra coraz częściej zaczęto postrzegać sekurytyzację jako efektywne źródło pozyskiwania długoterminowych kapitałów. Konkretne kroki legislacyjne w celu stworzenia odpowiednich mechanizmów bezpośrednio regulujących sekurytyzację zostały podjęte na początku lat 90-tych. Hiszpania stała się jednym z tych, krajów, w których rząd przejął inicjatywę nad rozwojem sekurytyzacji. W 1991 roku na mocy ustawy 1289/1991 umożliwiono pozabilansowe traktowanie aktywów zabezpieczonych hipotecznie pod warunkiem sprzedaży ich bezpośrednim inwestorom lub do spółki celowej. Problemem pozostawała kwestia regulacji prawa upadłościowego w stosunku do SPV. Dlatego też 7 lipca 1992 roku nowa ustawa stworzyła jednolity system regulacyjny dla procesów sekurytyzacyjnych8. Na mocy nowej ustawy specjalne podmioty zwane Sociedades Gestoreas de Fondos de Titulación Hipotecaria pod kontrolą Komisji Nadzoru Giełdowego (Comisión National del Mercado de Valores - CNMV) mogły zarządzać procesem transformacji aktywów w papiery wartościowe9. Fond de titulización jest spółką celową pozbawioną ryzyka związanego z upadłością, tworzoną specjalnie w celu przeprowadzenia sekurytyzacji. Fonds muszą być zarządzane przez specjalne podmioty zwane gestoras. Również same papiery wartościowe muszą spełniać określone wymogi: • emisja papierów dłużnych musi być poprzedzona szczegółowym audytem wierzytelności, które stanowią zabezpieczenie emisji, • papiery muszą zostać poddane ratingowi nadawanemu prze niezależną agencję ratingową uznaną przez CNMV, • emisja musi zostać uplasowana na oficjalnym rynku, • emisja musi zostać zweryfikowana i zarejestrowana przez CNMV. Powyższe regulacje okazały się niewystarczające do sekurytyzacji aktywów innych niż hipoteczne. Dlatego też 26 lutego 1993 roku została uchwalona kolejna ustawa pozwalająca na sekurytyzację aktywów różnego typu, włączając w to wierzytelności przyszłe czy też z operacji leasingowych. Ostatnia ze zmian prawa hiszpańskiego miała miejsce 14 maja 1998 8 S. Nassare Aznar, Common Law securitisation in Civil Law Spain, Financial Law Review, London March 2000 9 I. López-Balcells, Asset-Backed Securities in Spain, Bufete B. Buigas, Barcelona 2000 Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 16 z 67 roku, gdy umożliwiono tworzenie spółek celowych, których konstrukcja zbliżona jest do rozwiązań stosowanych przy tworzeniu trustów. Szczegółowe regulacje zakładają: • Zezwolenie na sekurytyzowanie wszystkich typów aktywów łącznie z wierzytelnościami przyszłymi. Ten ostatni typ transakcji musi uzyskać pozwolenie od CNMV oraz od Ministerstwa Finansów. • Zezwolenia na tworzenie spółek celowych do więcej niż jednej transakcji. Do roku 1998 SPV przestawała istnieć w momencie zapadalności emisji i jej realizacji. W chwili obecnej spółka celowa może dokupować kolejne pule wierzytelności i organizować nowe subskrypcje. • Każda emisja musi zostać skontrolowana przez agencję ratingową oraz uzyskać rating. CNMV może wymagać minimalnego poziomu tej oceny w zależności od cech danej emisji. Włochy We Włoszech przepisy regulujące kwestie sekurytyzacji zostały przyjęte przez parlament w 1999 roku. Do tego momentu nie obowiązywało żadne ustawodawstwo w tym zakresie. W szczególności brak było zdefiniowania podmiotu celowego oraz praw i obowiązków do niego należących. Niemniej jednak transakcje sekurytyzacyjne były realizowane. Działo się to w oparciu o spółki celowe umiejscawiane poza granicami kraju. Mimo bardzo wysokiego potencjału, jaki oferował rynek kredytów hipotecznych i samochodowych, silny rozwój sekurytyzacji był hamowany brakiem legislacyjnych i regulacyjnych rozwiązań, które tworzyłyby jednolity system. Do 1999 roku wyróżniano trzy podstawowe rodzaje przeszkód stojących na drodze do szerszego korzystania z sekurytyzacji: 1) poziom limitów narzuconych pośrednikom finansowym przy emisji tzw. atypicznych papierów wartościowych, do których zaliczano ABS, 2) wymogi informacyjne narzucane dłużnikom - w przypadku sprzedaży puli wierzytelności, 3) niekorzystny sposób traktowania fiskalnego w stosunku do innych form inwestycyjnych. W celu umożliwienia rozwoju technik sekurytyzacyjnych 6 lipca 1997 roku Związek Banków Włoskich przygotował dokument, który stał się podstawą dla ustawy regulującej kwestie sekurytyzacji. Dwa lata później tj. 14 maja 1999 roku uchwalona została specjalna ustawa Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 19 z 67 Holenderska ustawa nadzoru na systemem kredytowym określa instytucję kredytową jako podmiot, który w ramach swojej działalności zdobywa środki pieniężne (np. przez emisję instrumentów dłużnych) w celu finansowania działalności kredytowej lub/i inwestowania ich w aktywa. Ta dosyć szeroka definicja włącza w swój obszar również spółki celowe. Dlatego też SPV będąc instytucją kredytową podlega nadzorowi bankowemu, co nie jest stosowaną w Europie praktyką. W ostatnich latach pojawiły się jednak ustawowe wyjątki od tez zasady: 1) Spółka celowa nabywająca wierzytelności długoterminowe jest zwolniona z nadzoru bankowego. Wadą tego rozwiązania jest fakt, że w sekurytyzacji stosowane jest często krótkoterminowe finansowanie (emisje krótkoterminowych papierów dłużnych). 2) W ramach nowych regulacji z dnia 11 lipca 1997 roku Nr. BGN 97/818-M spółka celowa nie będzie traktowana jako instytucja kredytowa w przypadku: • pozyskiwania przez nią krótkoterminowych środków pieniężnych poprzez sprzedaż papierów dłużnych profesjonalnym nabywcom takim jak: banki, brokerzy, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, korporacje finansowe oraz inne podmioty rynku finansowego w wysokiej renomie, • kiedy emisja papierów posiada rating nadawany przez niezależna agencję, • kiedy spółka celowa utrzymuje pulę aktywów z góry zdefiniowaną i homogeniczną. Niemcy Niemcy nie posiadają ujednoliconego systemu prawnego, szczegółowo regulującego kwestie sekurytyzacji, a technika ta została wpisana w już istniejące rozwiązania prawne. Pierwsze transakcje sekurytyzacyjne zostały zrealizowane dopiero w 1990 roku, co wynikało z kilku czynników. Po pierwsze niemiecki system bankowy odznaczał się wyjątkowo silną pozycja oraz stabilnością, co nie wywierało presji na stosowanie technik sekurytyzacyjnych. Po drugie dla większości banków wskaźnik kapitału do aktywów zawsze wahał się w akceptowalnym przedziale. Stąd też banki nie widziały potrzeby sprzedaży części aktywów w celu jego polepszenia. Po trzecie dominujące na rynku niemieckim banki hipoteczne wypracowały skuteczne metody dopasowywania terminów zapadalności i wysokości oprocentowania kredytów i listów zastawnych. Po czwarte tradycyjna sekurytyzacja (sprzedaż wierzytelności do SPV) była przez wiele lat postrzegana jako swego rodzaju zagrożenie dla najczęściej dobrych relacji z klientami. Złamanie przepisów (podczas sprzedaży puli Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 20 z 67 aktywów) bardzo rygorystycznej ustawy o tajemnicy bankowej mogło znacznie obniżyć jakość tych relacji. W maju 1997 roku Niemiecki Urząd Nadzoru Bankowego (Bundesaufsichtsamt für das Kreditwesen, w skrócie BAKred, w chwili obecnej nazwa tej instytucji to Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht, w skrócie BAFin) wystosował do wszystkich instytucji bankowych pismo okólne, dotyczące zagadnień związanych ze sprzedażą wierzytelności przez banki niemieckie w związku z transakcjami sekurytyzacyjnym. Ustalono kilka podstawowych reguł: 1. sprzedaż wierzytelności i usunięcie z bilansu ma charakter ostateczny i nie może zostać odwrócone (brak regresu inicjatora do sprzedanych aktywów, jedynie w specyficznych przypadkach), 2. wierzytelności muszą zostać przeniesione na zasadzie prawdziwej sprzedaży, 3. zabroniona jest wymiana już raz sprzedanych aktywów między kupującym a sprzedającym np. w celu zamiany ich na te o wyższej jakości, 4. zachowana zostaje możliwość odkupienia przez inicjatora jedynie 10% zbytych wcześniej na rzecz SPV wierzytelności (dopiero po całkowitej spłacie inwestorów i tylko po aktualnej cenie rynkowej). 5. SPV nie może być kredytowany przez inicjatora transakcji ani przez podmioty będące z nim w jednej grupie kapitałowej. Również inicjator podlega ścisłym i rygorystycznym regulacjom. W szczególności zaś: • nie może występować żadne (tj. pod względem kapitałowym, administracyjnym czy personalnym) powiązanie między inicjatorem a nabywcą czy powiernikiem, • musi występować pełna rozbieżność nazw podmiotu kupującego i sprzedającego aktywa, • prospekt emisyjny musi zawierać wyraźne i jednoznaczne zastrzeżenie braku odpowiedzialności za regulowanie zobowiązań na rzecz inwestorów, za które odpowiada spółka celowa. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 21 z 67 Francja Transakcje sekurytyzacyjne zostały wprowadzone we Francji jeszcze na początku lat 80-tych. Towarzyszył temu proces unowocześniania i silnego rozwoju rynków finansowych i bankowych w tym kraju. Francuskie banki wykazywały dosyć duże zainteresowanie sekurytyzacją i upatrywały w niej narządzie służące zarządzaniu bilansem oraz poprawie płynności. Również władze często podkreślały istotne znaczenie sekurytyzacji w procesie rozwoju międzynarodowej konkurencji i wolności przepływu kapitałów. Dlatego też 23 grudnia 1988 roku po dosyć przewlekłym procesie legislacyjnym, została uchwalona ustawa o sekurytyzacji. Okazało się jednak, że jej bardzo rygorystyczne zapisy w znaczący sposób ograniczały rozwój tej techniki we Francji. Stąd też rozpoczęto długoletni proces nowelizacji ustawy. Kolejne zmiany wprowadzano odpowiednio w styczniu i grudniu 1993 roku, czerwcu 1996 i w 1998 roku. Nowe przepisy stworzyły dość unikatową strukturę w świetle międzynarodowych standardów sekurytyzacyjnych. Francuska instytucja specjalnego przeznaczenia zwana FCC (fond communs de créances) nie posiada osobowości prawnej a tworzona jest w formie tzw. master trustu zbywającego dłużne papiery wartościowe. Spółka ta jest zarządzana przez odrębną instytucję zwaną societ de géstion, a inwestorzy nabywający emitowane przez FCC walory nabywają również udziały, a tym samym prawo do współwłasności w spółce specjalnego przeznaczenia. FCC nie posiada kapitałów własnych ani zarządu i pracowników. Ponadto nie podlega procedurom upadłościowym zgodnym z francuskim prawem. Ustawa szczegółowo reguluje zasady działania FCC i prowadzenia zarządu transakcjami. Nabywanie wierzytelności oraz emitowanie jednostek uczestnictwa do tych wierzytelności jest podstawowym obowiązkiem francuskiej spółki celowej. Instytucje te nie muszą tworzyć rezerw na ryzyko kredytowe papierów dłużnych notowanych w krajach OECD, emitowanych lub gwarantowanych przez rządy tych krajów. Muszą jednak tworzyć rezerwy na niektóre typy ryzyka związanego z jednostkami uczestnictwa w FCC. Ponadto w ustawie wymieniane są podmioty, które mogą sprzedawać wierzytelności do SPV. Są to: • instytucje kredytowe tzw. Caisse des Dépòts et Consignations, • instytucje ubezpieczeniowe, • inne instytucje np. przedsiębiorstwa (po nowelizacji z 1993 roku), Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 24 z 67 Pytanie 2 Czy w ramach obowiązujących w Państwa kraju przepisów prawnych istnieje możliwość aby SPV przeprowadzał tzw. transakcje multi-seller, gdzie pule wierzytelności skupowane są od różnych banków? Podstawą przeprowadzenia transakcji sekurytyzacyjnej jest utworzenie spółki celowej (tzw. Special Purpose Vehicle - SPV), której zadaniem jest nabycie wyodrębnionej w banku puli wierzytelności i emisja papierów wartościowych zabezpieczonych na tych wierzytelnościach. Tak zorganizowane emisje najczęściej oparte są na jednej puli wierzytelności, choć nie jest to regułą. Rynki międzynarodowe dopuszczają przeprowadzenie przez jedną spółkę celową kilku emisji opartych na różnych pulach wierzytelności (tzw. multi-seller transactions). Nie jest to jednak praktyka zbyt powszechna, gdyż może prowadzić do obciążenia nabywców papierów wartościowych opartych na jednej puli, ryzykiem związanym z niepowodzeniem emisji opartej na innej puli. Stąd w kwestionariuszu badawczym pojawiło się pytanie dotyczące tego, czy w ramach krajowej jurysdykcji możliwe jest emitowanie przez jedno SPV papierów sekurytyzacyjnych zabezpieczonych na wierzytelności pochodzących od różnych inicjatorów. Zdecydowana większość odpowiedzi (19) wskazała na występowanie takiej możliwości regulacyjnej. Część z krajów (Hiszpania, Francja, Grecja, Malta) podkreśliła, że wynika ona z braku zakazu takiej praktyki. W Hiszpanii stosowanie multi-seller programms jest powszechnie przyjęte i w szczególności odnosi się do emisji papierów sekurytyzacyjnych zabezpieczonych hipotecznie. W praktyce jednak emisja papierów sekurytyzacyjnych w oparciu o pule wierzytelności pochodzące od różnych inicjatorów jest bardzo ograniczona. Wiąże się to przede wszystkim z problemami technicznymi, administracyjnymi, logistycznymi i finansowymi. Przygotowanie tego typu emisji jest znacznie trudniejsze, a organizacja wymaga większych nakładów czasowych, finansowych oraz personalnych. Dobór odpowiednio jednorodnych i homogenicznych portfeli przez różnych inicjatorów ma swoje istotne ograniczenia techniczne i wynika również ze znacznego zróżnicowania portfeli po między bankami. Pytanie 3 Czy w ramach obowiązujących w Państwa kraju przepisów prawnych dłużnik ma obowiązek wyrażenia zgody na sprzedaż i transfer wierzytelności? W polskim porządku prawnym oraz zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego nie jest wymagana zgoda dłużnika/ów na przeniesienie wierzytelności, chyba, że sprzeciwia się temu właściwość zobowiązania bądź inny akt prawny. W przypadku transakcji sekurytyzacyjnych Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 25 z 67 takim aktem jest Prawo bankowe (art. 92c) zgodnie, z którym przelew wierzytelności na towarzystwo tworzące fundusz sekurytyzacyjny lub na fundusz sekurytyzacyjny co do zasady musi posiadać zgodę dłużników. Dotyczy to jednocześnie tylko wierzytelności powstałych po 1 lipca 2004 roku, a więc po wejściu w życie ustawy o funduszach inwestycyjnych. Konieczność uzyskania zgody dłużnika mając na uwadze liczbę wierzytelności stanowiących składowe przenoszonego portfela czyni transakcje sekurytyzacyjne praktycznie niewykonalnymi. Ponadto, w sytuacji konieczności uzyskania zgody od dłużnika istnieje istotne ryzyko nie podpisania przez dłużnika takiej zgody. Zgoda dłużnika na transfer zobowiązania stanowi w Polsce istotny problem hamujący rozwój sekurytyzacji. Stąd też w ankiecie zostało postawione pytanie czy w badanych krajach taka zgoda jest wymagana. Znacząca większość, aż 18 nadzorów, wskazała na brak takiego obowiązku. 1. Łotwa: Zgoda dłużnika nie jest wymagana dla skutecznego przeniesienia praw do wierzytelności na podmiot trzeci i jest ono prawomocne nawet w momencie kiedy dłużnik nie jest świadom tej czynności i nie został o niej poinformowany. 2. Malta: Według ustawy sekurytyzacyjnej jedynym wymogiem jest konieczność pisemnego poinformowania dłużnika o sprzedaży wierzytelności podmiotowi trzeciemu. 3. Hiszpania: Według przepisów prawnych, co do zasady, zgoda taka jest wymagana, o ile inaczej nie zostało to określone w umowie kredytowej (dopuszczalne są zatem wyjątki). Jednak w przypadku instrumentów Participaciones Hipotecarias, opartych o wierzytelności hipoteczne, odrębna zgoda dłużnika nie jest potrzebna – prawny tytuł do sprzedaży wierzytelności jest zawarty w konstrukcji tych papierów wartościowych. Na konieczność wyrażenia takiej zgody wskazały natomiast Wielka Brytania, Norwegia i Czechy. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 26 z 67 Pytanie 4 Jakie jest nadzorcze podejście do terminu: znaczący transfer ryzyka (Dyrektywa 2006/48/EC i 2006/49/EC, Załącznik IX, Część 2)? Proszę o krótkie wyjaśnienie. Pytanie to dotyczyło transferu istotnej części ryzyka w ramach transakcji sekurytyzacyjnych. Holandia Transfer istotnej części ryzyka ma miejsce, gdy wytransferowane ryzyko kredytowe jest zgodne z wartością, o jaką nastąpiła redukcją wymogów dotyczących poziomu wypłacalności. Takie podejście ogranicza możliwość stosowania arbitrażu kapitałowego przez banki, zapewnia zgodność między przepisami dotyczącymi sekurytyzacji i ryzyka kredytowego. Jednocześnie regulacje holenderskie nie określają limitów bądź progów, które wskazywałyby czy w danym momencie nastąpił już znaczący transfer ryzyka czy też nie. Nadzorcze podejście do tego zagadnienia zostało włączone do regulacji w sposób następujący: 1. Transfer ryzyka kredytowego na podmioty trzecie (w przypadku transakcji sekurytyzacyjnych) jest uznawany za znaczący, jeżeli proporcja przetransferowanego ryzyka kredytowego jest współmierna do proporcjonalnej redukcji aktywów ważonych ryzykiem. 2. Jednocześnie wskazana w pkt. 1 proporcja przetransferowanego ryzyka kredytowego jest różnicą pomiędzy pierwotnie posiadaną jego wartością, a wartością przetransferowaną. Proporcję tę określa inicjator wykorzystując w tym celu metody zgodne z wewnętrznymi regulacjami. 3. Proporcjonalna redukcja aktywów ważonych ryzykiem (patrz pkt. 1) jest zależna od porównania pozostałych lub nowo zakupionych wartości aktywów ważonych ryzykiem po przeprowadzeniu transakcji sekurytyzacyjnej do wartości wszystkich sekurytyzowanych ekspozycji ważonych ryzykiem, które są traktowane jakby nie były sekurytyzowane. Finlandia Celem ustalenia regulacji dotyczących znaczącego transferu ryzyka jest zmniejszenie arbitrażu kapitałowego jako jednego z głównych powodów stosowania sekurytyzacji. Finlandia nie wprowadziła ani definicji znaczącego transferu ryzyka ani limitów, które pozwalałyby na uznanie, że taki transfer miał miejsce. Wynika to z braku praktycznego doświadczenia związanego z transakcjami sekurytyzacyjnymi (do chwili obecnej tylko jedna Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 29 z 67 3. Istnieje całkowita niezależność kapitałowa i organizacyjna pomiędzy podmiotem emisyjnym a inicjatorem transakcji. 4. Papiery dłużne wyemitowane przez SPV nie stanowią zobowiązania banku inicjującego, a przez nabycie tych papierów przez inwestorów nabywają oni roszczenia wobec kredytobiorców. 5. Bank inicjujący powinien zapewnić, aby całkowita wartość zatrzymanej części aktywów zabezpieczających nie przekraczała 10% pierwotnej i łącznej wartości sekurytyzowanej puli aktywów. 6. Bank inicjujący poinformował inwestorów, że nie jest odpowiedzialny za ewentualne powstałe straty w portfelu. 7. Renegocjacja warunków umów oraz emisji dotyczą jedynie SPV. Wielka Brytania Znaczący transfer ryzyka występuje wtedy, gdy część sprzedanego ryzyka jest współmierna lub przekracza wartość, o którą ekspozycje ważone ryzykiem zostały pomniejszone. Nie ustanowiono jednolitych i wiążących regulacji i wymogów co do ustalania, kiedy znaczący transfer ryzyka nastąpił. Austria Znaczący transfer ryzyka występuje wtedy gdy co najmniej 50% wartości transzy mezzanine zostało wytransferowane. Łotwa, Malta, Czechy, Estonia, Norwegia, Cypr, Litwa, Słowenia, Bułgaria, Węgry, Szwecja, Francja, Luksemburg, Rumunia: Kraje te nie ustanowiły dodatkowych wymogów, kryteriów, definicji i limitów dotyczących znaczącego transferu ryzyka. Wynika to przede wszystkim ze słabo rozwiniętego rynku sekurytyzacyjnego oraz braku doświadczenia, zarówno po stronie banków, jak i po stronie nadzoru. Wskazane kraje w pełni implementowały rozwiązania przyjęte w Dyrektywie CRD (Bułgaria, Słowenia, Estonia, Norwegia, Francja, Rumunia) lub podchodzą do kwestii transferu ryzyka od przypadku do przypadku (Łotwa, Malta, Czechy, Cypr, Litwa, Węgry, Szwecja, Luksemburg). Większość respondowanych nadzorów wdrożyła rozwiązania regulacyjne dotyczące problemu znaczącego transferu ryzyka – minimalne wymogi w tym zakresie to te wskazane w Dyrektywie CRD. Te kraje, które nie ustanowiły dodatkowych wymogów i limitów Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 30 z 67 dotyczących znaczącego transferu ryzyka zwracają uwagę na słabo rozwinięty rynek sekurytyzacyjny oraz brak doświadczenia w tym zakresie. Jednocześnie na podstawie analizy nadesłanych odpowiedzi widać trzy podstawowe podejścia do zagadnienia znaczącego transferu ryzyka: ilościowe, jakościowe oraz kombinacja tych dwóch. Celem wszystkich z nich jest ograniczenie arbitrażu kapitałowego. Podejście ilościowe: Cechą charakterystyczną tego podejścia jest stosowanie konkretnych wartości (wyrażonych najczęściej w formie procentowych wskaźników), których przekroczenie świadczy o braku istotnego transferu ryzyka. Praktycznie żaden z analizowanych nadzorów nie stosuje tylko i wyłącznie takiego rozwiązania, wskazując na złożoność procesów sekurytyzacyjnych. Tym samym podejście nadzorcze uzależnione jest od konkretnych przypadków. Ich stosowanie jest jednak utrudnione ze względu na małą elastyczność, a z drugiej strony ciągły rozwój rynku i bardzo duże zróżnicowanie charakterystyk poszczególnych transakcji sekurytyzacyjnych. Podejście jakościowe Opiera się ono na wytycznych Dyrektywy CRD (Załącznik 9, Część 2, Punkty 1 i 2) lub wytycznych walidacyjnych CEBS (GL10). Szczegółowa analiza poszczególnych sposobów traktowania zagadnienia wskazuje na odmienne podejście nadzorów i utrudnia ich porównywalność. Podejście mieszane Podejście to opiera się na dwu-stopniowej analizie znaczącego transferu ryzyka. Po pierwsze sprawdzane jest, czy transfer aktywów był efektywny na podstawie kryteriów jakościowych zawartych w Dyrektywie CRD (Załącznik 9, Część 2, Punkty 1 i 2) a następnie określany jest poziom istotności wytransferowanego ryzyka w oparciu o sztywno ustalone limity i warunki brzegowe. Jednocześnie w większości krajów, które stosują podejście mieszane możliwe jest analizowanie istotności transferu ryzyka w zależności o konkretnego przypadku. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 31 z 67 Pytanie 5 Czy przeprowadzenie transakcji sekurytyzacyjnej wymaga w pierwszej kolejności zgody wyrażonej przez kompetentne władze nadzorcze? Zgodnie z polskim ustawodawstwem banki chcące przeprowadzić transakcję sekurytyzacyjną nie muszą wcześniej pozyskać zgody i zatwierdzenia Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego. Celem zadanego pytania było zbadanie jakie są regulacje w tym zakresie w badanych krajach. W większości przypadków – 17 nadzorów, z 21, które udzieliły odpowiedzi – wskazano na brak konieczności ustalania zasad i warunków przeprowadzania transakcji sekurytyzacyjnych z nadzorem bankowym. W krajach tych jedynym wymogiem jest wcześniejsze powiadomienie nadzoru o zamiarze przeprowadzanie takiej transakcji. Dotyczy to Norwegii i Finlandii, Malty, Portugalii i Węgier. Malta Podstawowym założeniem wprowadzonej na Malcie ustawy sekurytyzacyjnej było stworzenie podstawowych ram prawnych dla stosowania technik sekurytyzacyjnych. Stąd też charakter regulacji pozwala na dosyć dużą elastyczność w kształtowaniu emisji sekurytyzacyjnych, co jest również zgodne z obowiązującą na Malcie swobodą kształtowania umów. Podmiot, który zamierza przeprowadzić transakcję sekurytyzacyjną powinien poinformować kompetentne władze nadzorcze. Jednocześnie zintegrowany nadzór na rynkami finansowymi (Malta Financial Services Authority) sprawuje standardowy nadzór nad tworzeniem i funkcjonowaniem spółek kapitałowych będących podmiotami emisyjnymi oraz czuwa nad zgodnością z przepisami regulującymi publiczną emisję papierów wartościowych. Węgry Nadzór w tym kraju utrzymuje kontrolę nad prowadzonymi transakcjami sekurytyzacyjnymi w zakresie zintegrowanego nadzoru rynkowego i ostrożnościowego. Podobnie jednak jak na Malcie są to standardowe działania związane z bieżącą kontrolą podmiotów finansowych działających na rynku – szczególna zgoda na przeprowadzenie transakcji sekurytyzacyjnej nie jest wymagana. Portugalia Z punktu widzenia nadzorczego akceptacja ma znaczenie dla ustalenie wymogów kapitałowych (przestrzegania obowiązujących przepisów w tym zakresie) oraz pełnego i Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 34 z 67 kapitału regulacyjnego. Oczywiście trwałość tego zależeć będzie od rodzaju aktywów jakie zastąpiły wyodrębnioną pulę wierzytelności (te o niższej wadze ryzyka dają długotrwały skutek) lub od zmniejszenia sumy bilansowej w ogóle np. spłatę części pasywów z przychodów uzyskanych ze sprzedaży aktywów. • Sekurytyzacja daje możliwość wykorzystania innego źródła refinansowania niż te klasyczne oparte na kredytach czy emisji akcji lub obligacji. Ponadto niewielka grupa nadzorów wskazała na zwiększenie płynności banków (Portugalia, Finlandia, Grecja, Włochy oraz Holandia) oraz wzrost przychodu (Wielka Brytania, Bułgaria, Cypr, Holandia, Austria) jako istotne czynniki wpływające na stosowanie sekurytyzacji. Pozostałe państwa uznały je za mało znaczące, stąd też biorąc pod uwagę średnią znalazły się one na piątej i szóstej pozycji. Żaden z nadzorów nie wskazał na inne korzyści wynikające z sekurytyzacji, które mogłyby być przesłanką do jej stosowania przez banki. Pytanie 2 Wskaż, która z poniżej wymienionych form udziału w transakcjach sekurytyzacyjnych jest najczęściej wybierana przez banki. Podstawową siła napędową rozwoju sekurytyzacji zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie są banki. Wynika to z jednej podstawowej przyczyny. Instytucje te, jak żadne inne, mogą występować praktycznie w roli każdego z podmiotów biorących udział w procesie. Dzięki temu mogą osiągać finansowe korzyści z wielu źródeł. Najczęściej banki występują jako inicjatorzy transakcji a więc podmioty dokonujące sprzedaży wierzytelności. W USA stanowią one około 30% a w Europie w zależności od kraju nawet 100% wszystkich inicjatorów. Nie jest to dziwne zważywszy na fakt, że właśnie banki są głównym oferentem kredytów hipotecznych, które najczęściej wykorzystywane są w procesie sekurytyzacji aktywów. Ponadto występują one również jako sprzedawcy innych typów wierzytelności jak: kredyty samochodowe, należności z kart kredytowych, kredytów dla studentów oraz należności leasingowych. Z licznej grupy czynności jakie banki mogą wykonywać można wyróżnić cztery podstawowe: 1) wykorzystanie sekurytyzacji wierzytelności do własnych potrzeb, bank jako inicjator, 2) przejęcie konkretnych czynności przy sekurytyzacji przeprowadzonej przez podmioty trzecie (bank jako ubezpieczyciel, partner swapowy, inwestor, powiernik), Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 35 z 67 3) wykorzystanie sekurytyzacji jako usługi finansowej w ramach prowadzonej przez bank działalności (bank jako doradca, sponsor lub administrator programów sekurytyzacyjnych), 4) kombinacja dwóch pierwszych. W zależności od stopnia zaangażowania banków w proces sekurytyzacji mogą one spełniać kilka funkcji jednocześnie. Tak np. wykorzystując ją do refinansowana swojej działalności (w roli inicjatora) mogą wystąpić również jako partner swapowy, serwiser lub sprzedawca sekurytyzowanych papierów wartościowych. Zatem rola pełniona przez banki w transakcjach sekurytyzacyjnych może być różna. Stąd też w ankiecie zostało zadane pytanie dotyczące wskazania przez badane nadzory najczęściej pełnionych przez banki funkcji. Wykres 6 Funkcje pełnione przez banki w ramach transakcji sekurytyzacyjnych wg. istotności inicja tor inwes tor se rw ise r do sta rcz yc iel pł yn no śc i gw ara nt inne po wier nik Zdecydowanie dla większości nadzorców funkcja inicjatora transakcji jest bezsprzecznie najistotniejsza i jednocześnie najczęściej pełniona. Wskazało na to aż 11 z 14 zbadanych nadzorów (nadając wagę niezwykle istotna lub bardzo istotna). Rola banku jako inwestora jest istotna w krajach dobrze rozwiniętych, gdzie system bankowy ma stabilną i ugruntowaną pozycję. Należy tutaj wymienić Wielką Brytanię, Niemcy, Finlandię, Irlandię, Włochy i Austrię. Funkcja serwisera rozumianego jako podmiot odpowiedzialny za administrowanie Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 36 z 67 SPV portfelem aktywów stanowiących zabezpieczenie programu (w tym windykacja wierzytelności) została umieszczona przez respondowane nadzory na trzecim miejscu. Banki, które w transakcjach sekurytyzacyjnych pełnią rolę dostarczycieli zewnętrznego wzmocnienia jakości do emisji, znalazły się odpowiednio na czwartej i piątej pozycji. Jedynym krajem, który wskazał na inną funkcję banku, oprócz wymienionych w ankiecie, to Holandia, która jako bardzo istotne uznała rolę menadżera (manager). Pojęcie to w ramach standardowych definicji podmiotów biorących udział w transakcjach sekurytyzacyjnych nie jest stosowane. Stąd też po wyjaśnieniach, jakich udzielił nadzór holenderski okazało się, że w przypadku wymienionej roli chodzi o funkcję serwisera transakcji. Wszelkie operacje dokonywane przez bank własnymi środkami finansowymi muszą uwzględnić trzy podstawowe elementy polityki finansowej tj. rentowność, bezpieczeństwo i płynność12. Jednocześnie wykorzystanie środków musi być oparte na świadomym kształtowaniu powyższych trzech elementów w powiązaniu z jak najkorzystniejszymi sposobami pozyskiwania kapitału. Z punktu widzenia zarządzania bankiem oznacza to znalezienie kompromisu, który przy każdorazowej gotowości do płatności może przynieść zadowalający poziom rentowności przy odpowiednim poziomie bezpieczeństwa. Sekurytyzacja jest instrumentem, pozwalającym pogodzić wszystkie trzy wyżej wymienione obszary. Możliwość aktywnego kształtowania polityki finansowej a jednocześnie kosztów, rentowności, płynności i ryzyka może doprowadzić do wzrostu wartości banku oraz finansowej elastyczności. 12 Między tymi trzema celami realizowanym przez występują wyraźne napięcia. Z jednej strony rentowne inwestycje są z reguły mniej bezpieczne i odwrotnie. Po drugie zaś utrzymanie wysokiej płynności ma negatywny wpływ na rentowności działalności banku . Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 39 z 67 Jednocześnie na podstawie analizy nadesłanych odpowiedzi widać trzy podstawowe podejścia do zagadnienia znaczącego transferu ryzyka: ilościowe, jakościowe oraz kombinacja tych dwóch. Celem wszystkich z nich jest ograniczenie arbitrażu kapitałowego. 5. Według 17 z 21 nadzorów, które odpowiedziały na ankietę (81%) brak jest konieczności ustalania zasad i warunków przeprowadzania transakcji sekurytyzacyjnych z nadzorem bankowym. W krajach tych jedynym wymogiem jest wcześniejsze powiadomienie nadzoru o zamiarze przeprowadzanie takiej transakcji. 6. Według wskazań 8 spośród 14 krajów, które nadesłały odpowiedzi na zadaną ankietę do bardzo istotnych i istotnych przyczyn stosowania sekurytyzacji przez banki należy zmniejszenie obciążeń kapitałowych. Pozyskanie kapitału oraz dywersyfikacja ryzyka kredytowego zostały wskazane przez respondowane nadzory na drugim i trzecim miejscu pod względem istotności. Ponadto niewielka grupa nadzorów wskazała na zwiększenie płynności banków oraz wzrost przychodu jako istotne czynniki wpływające na stosowanie sekurytyzacji. 7. Aż 11 spośród 14 nadzorów (78,6%), które udzieliły odpowiedzi wskazało na funkcję inicjatora transakcji jako bezsprzecznie najistotniejszą i jednocześnie najczęściej pełnioną. Wskazało na to aż 11 z 14 zbadanych nadzorów (nadając wagę niezwykle istotna lub bardzo istotna). Funkcja serwisera rozumianego jako podmiot odpowiedzialny za administrowanie SPV oraz portfelem aktywów stanowiących zabezpieczenie programu (w tym windykacja wierzytelności) została umieszczona przez respondowane nadzory na trzecim miejscu. 8. Wśród badanych krajów przeważającą formą przeprowadzania transakcji sekurytyzacyjnych stanowi sekurytyzacja syntetyczna, tzw. subpartycypacja, oparta na pochodnych kredytowych. Sekurytyzacja tradycyjna związana z pełnym przeniesieniem wierzytelności na podmioty trzecie to ok. 47% wszystkich przeprowadzonych transakcji w badanych krajach, podczas gdy sekurytyzacja syntetyczna to ok. 53%. 9. Ostatnie pytanie dotyczyło średniego udziału papierów komercyjnych zabezpieczonych na aktywach (Aasset Backed Commercial Paper – ABCP) w całym rynku emisji sekurytyzacyjnych. Spośród badanych krajów tylko w czterech (Niemcy, Irlandia i Holandia) występowały tego typu papiery wartościowe. Pozostałe państwa wskazały na Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 40 z 67 brak możliwość wygenerowania odpowiednich danych lub brak występowania rynku ABCP. V. Badanie II: Sekurytyzacja aktywów w polskim systemie bankowym 5.1. Wstęp W ostatnich miesiącach obserwowany jest wzrost zainteresowania polskiego systemu bankowego stosowaniem technik sekurytyzacyjnych (w ciągu ostatnich 12 miesięcy trafiło do nadzoru bankowego 7 pism od banków zainteresowanych wykorzystaniem sekurytyzacji portfela kredytowego). W związku z dokonanymi w 2004 roku zmianami stanu prawnego (ustawa Prawo bankowe ustawa o Funduszach inwestycyjnych) oraz kolejnymi zmianami legislacyjnymi związanymi z wprowadzeniem do porządku prawnego przepisów Nowej Umowy Kapitałowej, stosowanie sekurytyzacji w Polsce może wzrosnąć na znaczeniu. Ponadto, w ostatnich trzech latach, obserwujemy w Polsce bardzo silny rozwój kredytowania hipotecznego w szczególności przez banki uniwersalne (udział banków hipotecznych w tego typu kredytowaniu wynosi w granicach 5,5%). W oparciu o doświadczenia zagraniczne należy stwierdzić, że właśnie ten rodzaj wierzytelności jako pierwszy staje się przedmiotem transakcji sekurytyzacyjnych i posiada dominujący udział. Wskazują na to międzynarodowe statystki zobrazowane na wykresie nr. 2 niniejszej notatki. Podobne tendencje mogą w niedalekiej przyszłości mieć miejsce również w Polsce. Jednocześnie nie można nie zauważyć zmian jakościowych, jakie od 1999 roku zachodzą w polskim ustawodawstwie, które mają bezpośredni wpływ na popularyzację sekurytyzacji. Pierwszym z ich przejawów była nowelizacja w 1999 roku ustawy O Obligacjach z dnia 29 czerwca 1995 roku. Również rok 2004 przyniósł istotne zmiany w otoczeniu prawnym, które mają obecnie bezpośredni wpływ na rozwój sekurytyzacji w Polsce, a związane są z ustawą o zmianie ustawy Prawo bankowe13 oraz o zmianie innych ustaw oraz ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych14. 13 Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 z późń zm. 14 Dz. U. z 2004 r., Nr 146, poz. 1546 z późń zm. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 41 z 67 Po raz pierwszy dla celów regulacyjnych zdefiniowane zostały pojęcia związane z sekurytyzacją – przede wszystkim w noweli Prawa bankowego oraz ustawie o funduszach inwestycyjnych, powołującej do życia fundusze sekurytyzacyjne. Przedmiotem ich działalności, zgodnie z art. 183 tej ustawy ma być dokonywanie emisji certyfikatów inwestycyjnych w celu zgromadzenia środków na nabycie wierzytelności, w tym wierzytelności finansowanych ze środków publicznych w rozumieniu odrębnych przepisów, lub praw do świadczeń z tytułu określonych wierzytelności. 5.2. Metoda badawcza Analiza przedstawiona w niniejszym opracowaniu opiera się na odpowiedziach pozyskanych od banków w drodze ankiety badawczej. Dotyczy ona sekurytyzacji aktywów bankowych w polskim systemie bankowym i składa się z 9 pytań o charakterze ilościowym i jakościowym. Odnoszą się one do zagadnień związanych z przeprowadzaniem transakcji sekurytyzacyjnych przez polskie banki – zarówno do przeprowadzonych transakcji w przeciągu ostatnich 24 miesięcy jak i przyszłego podejścia w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Banki miały również możliwość przedstawienia (wskazanie według istotności) najistotniejszych powodów oraz barier przeprowadzenia tego typu transakcji. Ostatnie, dziewiąte pytanie umożliwiało bankom wskazanie czynników, które w ich przekonaniu stanowią największe ograniczenie w stosowaniu sekurytyzacji oraz zmian, które należałoby dokonać, aby zagwarantować zwiększenie skuteczności i zainteresowania technikami sekurytyzacyjnymi w Polsce. 5.3. Charakterystyka próby Badaniem objęto wszystkie banki komercyjne. Na dzień rozesłania ankiety, tj. na 12 grudnia 2006r. liczba tych banków, zgodnie z danymi NBP, wynosiła 57. Odpowiedzi na ankietę udzieliło 28 banków (pełna lista banków, które uczestniczyły w ankiecie stanowi załącznik do niniejszej notatki), co stanowi 49% wszystkich banków komercyjnych. Wśród nich znajdują się banki o największym udziale w systemie bankowym. Jak zostało wskazane we wstępie (s. 2 i 3) na ankietę odpowiedziała tylko część banków komercyjnych co było spowodowane dwoma podstawowymi czynnikami: 1. Zainteresowaniem banków technikami sekurytyzacyjnymi (chęć wykorzystania w przyszłości bądź stosowania w przeszłości). 2. Dobrowolny charakter ankiety. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 44 z 67 Sześć spośród badanych banków brało udział w tego typu transakcjach w ciągu ostatnich 24 miesięcy. Zadana ankieta nie zawierała dodatkowych pytań dotyczących charakteru i rodzaju przeprowadzonych transakcji. Stąd też nie jest możliwa bardziej szczegółowa analiza przyczyn przeprowadzenia konkretnych transakcji, rodzaju aktywów, które zostały wykorzystane oraz pozostałych warunków prawno-finansowych. Część banków brała udział w spotkaniach konsultacyjnych z GINB, w celu omówienia prawnych i ekonomicznych aspektów projektowanych transakcji. Odpowiednia dokumentacja w tym zakresie znajduje się w poszczególnych Wydziałach GINB. Pytanie 3 Którą z poniższych funkcji Bank pełnił w transakcjach sekurytyzacyjnych w ciągu ostatnich 24 miesięcy? Wszystkie banki, które udzieliły twierdzącej odpowiedzi na poprzednie pytanie wskazały na rolę inicjatora jako najczęściej pełnioną w transakcjach sekurytyzacyjnych dokonanych w przeciągu ostatnich 24 miesięcy. Struktura wskazanych przez banki odpowiedzi może wynikać z kilku poniżej przedstawionych powodów. Możliwość rozwoju technik sekurytyzacyjnych uzależniona jest od spełnienia szeregu przesłanek o charakterze prawnym, ekonomicznym, instytucjonalnym i technicznym. Konieczne jest zapewnienie odpowiednio wysokiego popytu uzależnionego od bezpieczeństwa, płynności i rentowności emitowanych w drodze sekurytyzacji papierów dłużnych. Istotnym elementem jest możliwość wyodrębnienia spełniającej określone cechy, puli aktywów, która zostanie włączona do procesu. Należy mieć tutaj na uwadze zarówno jakość oraz wielkość puli jak i techniczne możliwości jej wyodrębnienia i administrowania w oderwaniu od pozostałych aktywów. Szczególnie istotne są również przesłanki organizacyjno-kadrowe, w szczególności odnoszące się do odpowiedniego wyszkolenia pracowników, merytorycznego przygotowania zespołów pracujących nad przeprowadzeniem transakcji. Inicjator ponadto musi uwzględnić wszelkie koszty związane z procesem – określając minimalny próg opłacalności. Wszystkie powyżej wskazane czynniki znacznie ograniczają możliwość wykorzystania sekurytyzacji. W tym zakresie szczególnego znaczenia nabiera powtarzalność emisji sekurytyzacyjnych papierów dłużnych. Umożliwiłoby to ograniczenie jednostkowych kosztów kolejnych emisji i zwiększyło ich płynność. W Polsce, w chwili obecnej, znacząca Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 45 z 67 większość wskazanych powyżej czynników stanowi raczej utrudnienie wykorzystania sekurytyzacji. Powoduje to, że banki nie są zainteresowane jej stosowaniem, a to z kolei wpływa na fakt, że ilość funkcji jakie banki w Polsce mogą pełnić w transakcjach sekurytyzacyjnych jest znacznie ograniczona. Najczęściej wskazywane w ankiecie funkcje, pełnione są przez samego inicjatora transakcji. Ponadto poziom złożoności transakcji nie jest zbyt wysoki, co z punktu widzenia opłacalności całej transakcji, ogranicza wykorzystanie szerszego grona podmiotów. Pytanie 4 Czy Bank zamierza przeprowadzić transakcje sekurytyzacyjne w ciągu najbliższych 12 miesięcy? Mimo wskazanych powyżej czynników ograniczających wykorzystanie sekurytyzacji w Polsce, banki z dużym optymizmem podchodzą do możliwości jej stosowania w ramach prowadzonej prze siebie polityki. Aż 43%, tj. 12 banków, wskazało na plany zorganizowania sekurytyzacji w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Wykorzystanie sekurytyzacji przez duże banki może być związane z silną dynamiką rozwoju tych banków, rosnącym zapotrzebowaniem na środki finansowe oraz zmniejszeniem się wymaganego poziomu kapitałów własnych w stosunku do wartości aktywów ważonych ryzykiem. Pytanie 5 Uszereguj według istotności powody przeprowadzenia sekurytyzacji w ciągu najbliższych 12 miesięcy? (1-bardzo istotne, 2- istotne, 3 – ważne, 4 – średnio ważne, 5- nieistotne) Wykres 10 Powody stosowanie sekurytyzacji w ciągu najbliższych 12 miesięcy zarządzania koncentracja zwiększenie płynnosci dywersyfikacja ryzyka kredytowego pozyskanie kapitału inne obniżenie obciążeń kapitałowych Najistotniejszym powodem stosowania sekurytyzacji, zgodnie ze wskazaniami banków jest obniżenie obciążeń kapitałowych. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 46 z 67 Sekurytyzacja pozwala na obniżenie wymogów kapitałowych (według NUK możliwość ta jest znacznie ograniczona, w porównaniu do poprzednich rozwiązań kapitałowych obowiązujących w ramach Bazylei I). Możliwość ta była szczególnie istotna w ramach regulacji kapitałowych Bazylei I. Obecnie, kiedy zostały wdrożone postanowienia Bazylei II i Dyrektywy CRD czynnik ten odgrywać będzie mniejsze znaczenie. Dzięki preferencyjnemu traktowaniu papierów wartościowych powstających w tym procesie w ramach regulacji kapitałowych może zwiększyć się zaangażowanie banków w rynku papierów wartościowych zarówno poprzez pożyczanie z rynku dzięki emisji papierów wartościowych z pokryciem w aktywach jak i poprzez inwestowanie w ABS-y zamiast tradycyjnego udzielania kredytów. Na drugim miejscu banki wskazały inne powody wymieniając wśród nich: 1. alternatywę dla windykacji sądowej, 2. obniżenie kosztów związanych z windykacją należności, 3. polepszenie jakości zarządzania bilansem. Kwestie związane z windykacją należności stanowią istotną przyczynę wykorzystania sekurytyzacji. Sprzedaż puli wierzytelności podmiotowi trzeciemu umożliwi skrócenie bilansu o tę wartość. Aspekty związane z dochodzeniem ewentualnych roszczeń zostają przerzucone na podmioty zewnętrzne. Należy pamiętać, że pomimo obowiązującego w Polsce prawnego tytułu banków do egzekucji należności (bankowy tytuł egzekucyjny) długotrwałe i kosztowne procedury sądowe znacznie utrudniają i wydłużają możliwość pozyskania środków w drodze egzekucji sądowej. Z badania ankietowego przeprowadzonego przez NBP16 w 2004 roku wynika, że główną przyczyną niskiej skuteczności windykacji wierzytelności były: • niewydolność sądownictwa i przewlekłość postępowań sądowych, w tym także w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym, • opieszałość i niska efektywność pracy komorników, • ograniczony dostęp do informacji o dłużniku i jego majątku, w związku z regulacjami dotyczącymi tajemnicy bankowej oraz ochrony danych osobowych, • ograniczona możliwość wyboru komornika, 16 Formalne i praktyczne aspekty windykacji należności bankowych w Polsce, NBP, Warszawa, grudzień 2004 Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 49 z 67 Specyfiką portfela hipotecznego jest jego długoterminowy charakter. Dla większości z banków gromadzenie szczegółowych informacji (waluta, zapadalność, dywersyfikacja geograficzna, jakość, dywersyfikacja ze względu na wartość wskaźnika LtV, poziom wskaźników LGD i PD) na temat swojego portfela kredytowego pokrywa okres nie przekraczający 6 lat a informacje historyczne należy uznać za bardzo ograniczone. W wielu przypadkach nie jest możliwe wygenerowanie złożonych danych opartych o różne przekroje statystyczne. Jednocześnie informacje takie mogą nieść ze sobą istotną wiedzę na temat tego jak zmieniały się poszczególne charakterystyki portfela wierzytelności hipotecznych. Brak możliwości wygenerowania niezbędnych informacji na ich temat znacznie utrudni proces przygotowywania takiej puli. Dotychczasowa analiza jakości portfela bankowego nie pozwala określić okresu, z jakiego pochodzą kredyty, w przypadku których wystąpiły zdarzenia kredytowe. Natomiast powszechnie dostępne informacje o tempie przyrostu kredytów mieszkaniowych w ostatnich kwartałach sugerują, że mogą dominować kredyty względnie „młode”, udzielone niedawno. Na przykład badania dla Szwajcarii wskazują, że maksimum strat kredytowych w segmencie kredytów mieszkaniowych następuje w okresie 5-8 lat od udzielenia kredytu17. Jeśli podobna zależność będzie występowała również w Polsce, to w analizowanej próbie może występować nadreprezentacja kredytów „młodych”, dla których prawdopodobieństwo zaprzestania obsługi jest niższe niż typowe dla całego okresu życia kredytu. Według stanu na dzień 30.12.2006 roku ponad 65% kredytów zostało udzielonych w ciągu ostatnich 3 lat. Stąd też należy podkreślić, że fala przypadków niewykonania zobowiązania może nastąpić za 2-5 lat. Kolejne pozycje wśród aktywów jakie banki chciałyby wykorzystać w przyszłych procesach sekurytyzacyjnych zajęły odpowiednio wierzytelności samochodowe, wierzytelności z kart kredytowych oraz kredyty studenckie. Aby zagwarantować najlepszą jakość sekurytyzacji aktywa wchodzące w skład puli powinny regularnie generować prognozowalne przepływy finansowe. Niestety samo występowanie takich przepływów w bieżącym okresie nie wystarcza. Niezbędna jest również umiejętność przeprowadzenia analizy ich rodzaju, struktury i wielkości w przyszłych okresach. Podstawą takiej prognozy jest dokładna znajomość historycznych danych statystycznych. 17 E. DeGiorgi, V. Komaric, J. Burkhardt “Default Risk for Residential Mortgage Portfolios”, Wilmott Magazine, July, 2004, dostępne na stronie: http://www.creditriskresource.com/papers/paper_56.pdf. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 50 z 67 Pytanie 7 Które z poniższych przyczyn mogą stanowić dla Banku w ciągu najbliższych 12 miesięcy najistotniejsze bariery w stosowaniu sekurytyzacji? (uszeregować według istotności) Wykres 12 Bariery stosowania sekurytyzacji przez banki w Polsce struktura organizacyjna banku wyszkolenie kadr dobór puli kaytów brak popytu wysokie koszty czasochłonność podatkowe prawne regulacyjne W chwili obecnej rozwój sekurytyzacji w Polsce, mimo wprowadzenia porządku prawnego umożliwiającego stosowanie tej techniki, jest ograniczony. Wynika to z wielu przyczyn, które znalazły swoje odzwierciedlenie w odpowiedziach banków na niniejsze pytanie oraz komentarzach udzielonych do pytania dziewiątego. Istotnymi barierami rozwoju sekurytyzacji w Polsce, wskazanymi przez ankietowane banki, są czaso i kosztochłonność całego procesu. Bariery te są z założenia wkalkulowane w proces sekurytyzacji i występują wszędzie tam, gdzie sekurytyzacja jest stosowana. Wynikają one z charakteru i sposobu przeprowadzania transakcji i są w mniejszym stopniu zależne od otoczenia prawno – ekonomicznego w konkretnym kraju. Aby móc skutecznie przeprowadzić sekurytyzację konieczne jest posiadanie niezbędnych zasobów kapitałowych, odpowiedniej bazy technicznej oraz zasobów ludzkich o odpowiednich kompetencjach. Banki, które wcześniej nie zostały wyposażone w co najmniej jeden z elementów będą zmuszone ponieść stosunkowo wysokie koszty przygotowania i wyszkolenia personelu oraz zgromadzenia wyposażenia technicznego. Jednocześnie sekurytyzacja nie może być stosowana do realizacji bieżących potrzeb. Należy ją raczej traktować jako strategiczną i długotrwałą opcję finansowania działalności. Dzieje się tak z kilku powodów: Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 51 z 67 • długi okres przygotowawczy, • spełnienie określonych warunków zewnętrznych jak i wewnętrznych, • wysoka wartość pojedynczej emisji18. Dlatego też sekurytyzacja powinna być zgodna z ogólną polityką finansową banku. W trakcie realizacji sekurytyzacji konieczne jest ponoszenie dużych kosztów zarządu i nadzoru, które ze względu na mało elastyczny charakter transakcji muszą pozostać na stałym poziomie. Ta niezmienność odzwierciedla się również w strukturze przepływów gotówkowych. Zachowanie stałego poziomu dopływów gotówki z wpłat dokonywanych przez kredytobiorców ma podstawowe znaczenie dla bezpieczeństwa transakcji. Jakość wyodrębnionej puli wierzytelności oraz zasady jej doboru mają nadrzędne znaczenie w procesie sekurytyzacji. O ile najczęściej wygenerowana część portfela kredytowego obarczona jest stosunkowo niedużym ryzykiem, o tyle dosyć wysoki jego poziom może występować w strukturze pozostawionej w bilansie. W literaturze anglojęzycznej problematyka zwana jest cherry picking i lemmon selling19. Są to dwa przeciwstawne poglądy na temat jakości portfela, pozostałego bilansie inicjatora. Pierwszy z nich mówi, że z reguły do sekurytyzacji wyodrębniane są jedynie te wierzytelności, które charakteryzują się najwyższym poziomem jakości. To z kolei ceteris paribus, prowadzi do obniżenia jakości pozostałego portfela kredytowego, a w konsekwencji do drenażu bilansu i pogorszenia kondycji banku20. W związku z powyższym często wymagane jest, aby pula wierzytelności była wybierana drogą losową. Z kolei drugi pogląd opiera się na przeciwstawnym założeniu. Pojawia się argument, że inicjator będzie dążył do uplasowania na rynku tej części portfela wierzytelności, która obarczona jest największym poziomem ryzyka. Po drugie banki muszą posiadać odpowiednie systemy informatyczne, służące do administrowania i nadzoru. Dopiero zagwarantowanie tych elementów wyeliminuje 18 Wartość aktywów uzasadniająca sekurytyzację powinna wynosić co najmniej 50 milionów USD. Jeżeli jednak emisja papierów wartościowych opartych na aktywach ma być plasowana publicznie, wartość minimalna ulega podwojeniu. 19 Pierwsze z nich oznacza wyprzedaż tych aktywów, które charakteryzują się najwyższym poziomem jakości. Drugi natomiast wskazuje na pozbywanie się przez inicjatora ze swojego portfela jedynie najgorszych wierzytelności. 20 Zwiększenie udziału w portfelu kredytów obarczonych ryzykiem prowadzi do znacznych utrudnień w zarządzaniu aktywami i pasywami, obniża bezpieczeństwo banku oraz zakres jego działalności. Konieczne staje się tworzenie dodatkowych rezerw, co jest kosztowne. Wzrasta udział kredytów zagrożonych. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 54 z 67 a) internetowa prezentacja arkuszy danych (data tape), b) umożliwienie due diligence w formie przeglądu skanów dokumentacji kredytowej. 4) W przypadku kredytów zabezpieczonych hipoteką brak regulacji umożliwiających przejście funduszu na pozycję Banku jako wierzyciela hipotecznego (konieczny nowy wpis i fundusz staje na pozycji ostatniej). 5) Bardzo szerokie ujęcie zagadnień związanych z sekurytyzacją w uchwałach KNB wdrażających postanowienia Dyrektywy Kapitałowej może zniechęcić do stosowania tego instrumentu. Ponadto uchwały NUK narzucają bardzo wysokie wymogi kapitałowe w części dotyczącej przenoszenia strat na dany bank (waga 1250 %). 6) Regulacje podatkowe dotyczące subpartycypacji, gdzie jednorazowy wpływ środków pieniężnych otrzymywany przez Inicjatora na początku transakcji jest uznawany w całości za przychód podatkowy, podczas gdy koszty podatkowe są rozpoznawane stopniowo w przyszłości. 7) Konieczność uzyskania odrębnej zgody dłużnika na przelew, gdy sekurytyzacja jest dokonywana poprzez fundusz sekurytyzacyjny i dotyczy kredytów regularnych. Usunięcie tej przeszkody wymaga nowelizacji prawa bankowego. 8) Brak możliwości ustawowego ograniczenia działalności podmiotu emisyjnego wyłącznie do czynności związanych z programem sekurytyzacji. Na podmiot emisyjny mogą być nałożone wyłącznie ograniczenia umowne. Usunięcie tej przeszkody wymagałoby modyfikacji prawa bankowego poprzez stworzenia specjalnych regulacji dotyczących wyłącznie podmiotów emisyjnych. 9) Brak ustawowych regulacji umożliwiających wyodrębnienie aktywów podmiotu emisyjnego w formie odrębnej masy upadłościowej, przeznaczonej wyłącznie dla posiadaczy papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami („ABS-ów”). Usunięcie tej przeszkody wymagałoby modyfikacji prawa upadłościowego poprzez rozwiązania wzorowane na regulacjach dotyczących ochrony posiadaczy listów zastawnych. 10) Brak ustawowych regulacji umożliwiających ochronę aktywów SPV przed skutkami postępowania egzekucyjnego. Usunięcie tej przeszkody wymagałoby rozwiązania Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 55 z 67 wzorowanego na regulacjach dotyczących ochrony posiadaczy obligacji przychodowych. 11) Brak przepisów w ustawie o obligacjach regulujących emitowanie obligacji podporządkowanych. W rezultacie podporządkowanie można osiągnąć wyłącznie poprzez odpowiednie sformułowanie warunków emisji obligacji. Usunięcie tej przeszkody wymagałoby zmiany ustawy o obligacjach. 12) Podmiot emisyjny (który nabyłby wierzytelności kredytowe zabezpieczone hipotecznie) nie posiada pierwszeństwa w przypadku zbiegu z hipoteką przymusową Skarbu Państwa. Usunięcie tej przeszkody wymagałoby zmian w ordynacji podatkowej. 13) Podleganie przez SPV w formie podmiotu emisyjnego obowiązkowi płacenia podatku dochodowego od osób prawnych. Usunięcie tej przeszkody wymaga modyfikacja przepisów podatkowych. 14) Brak tzw. sekurytyzacyjnego tytułu egzekucyjnego przysługującego SPV. Usunięcie tej przeszkody wymagałoby wprowadzenia odrębnej regulacji ustawowej lub nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o funduszy inwestycyjnych. 15) Konieczność ponoszenia kosztów (bezpośrednich, tj. opłat sądowych oraz pośrednich, tj. nakładu pracy) związanych z przeniesieniem na SPV zabezpieczeń udzielonych kredytów (np. hipoteki, zastawy rejestrowe). Usunięcie tej przeszkody wymagałoby znacznych zmian prawa np. poprzez stworzenie odrębnej ustawy o sekurytyzacji. 16) Brak jednoznacznej interpretacji traktowania transakcji sekurytyzacyjnych jako usługi o charakterze pośrednictwa finansowego, co powodowałoby zwolnienie od podatku VAT, a tym samym nieuznawanie transakcji sekurytyzacyjnej jako podlegającej podatkowi od czynności cywilno-prawnych. 17) Zbyt wąski zakres umów wyłączonych spod rygorów tajemnicy bankowej związanych z transakcjami sekurytyzacyjnymi określonymi w art. 92a ust. 1 i 3. Koniecznym jest uwzględnienie umów o: nadanie oceny inwestycyjnej sekurytyzowanym wierzytelnościom, ubezpieczenie od ryzyka niewypłacalności dłużników, obsługę sekurytyzowanych wierzytelności oraz organizację i przeprowadzenie emisji papierów wartościowych. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 56 z 67 18) Zakaz nabywania przez inicjatora papierów wartościowych emitowanych w oparciu o sekurytyzowane aktywa, przyjmowania na siebie odpowiedzialności wobec nabywców papierów wartościowych za wykonanie świadczeń podmiotu emisyjnego, na rzecz którego nastąpiło przeniesienie wierzytelności, z tytułu realizacji świadczeń z papierów wartościowych oraz zwrotnego nabywania sekurytyzowanych wierzytelności – art. 92a ust 5 pkt 1 - 5 Prawa Bankowego. 19) Zbycie z dyskontem wierzytelności kredytowych w sytuacji normalnej jest niekorzystne od strony podatkowej - dyskonto nie jest uważane za koszt podatkowy. Należy zmienić art. 15 ust. 1h pkt. 2) updop. 20) Niejasność dotycząca opodatkowania odsetek skapitalizowanych od kredytów, gdyż art. 12 ust. 4e updop wskazuje, iż do przychodów ze zbycia wierzytelności kredytowych do funduszu sekurytyzacyjnego należy zaliczyć odsetki skapitalizowane (brak wyłączenia na podstawie art. 12 ust. 4 pkt. 15 lit. c ustawy o podatku dochodowym osób prawnych), co może prowadzić do podwójnego opodatkowania tych odsetek w chwili kapitalizacji i ich zbycia. 21) Niskie limity inwestycyjne funduszy inwestycyjnych, otwartych funduszy emerytalnych oraz towarzystw ubezpieczeniowych w odniesieniu do papierów wartościowych emitowanych przez fundusze sekurytyzacyjne oraz podmioty emisyjne. 22) Brak wystarczającej płynności rynku papierów wartościowych tego typu, co w dużym stopniu podważa sens ekonomiczny ich emisji. Inwestorzy oczekują bowiem dodatkowej premii za brak takiej płynności, co skutkuje wyższym poziomem kosztu finansowania z użyciem listów zastawnych w stosunku do obligacji niezabezpieczonych. Potrzeba wsparcia rynku wtórnego emisji sekurytyzacyjnych poprzez poszerzenie bazy potencjalnych inwestorów w takie papiery wartościowe. VI. Wnioski Każdy podmiot funkcjonuje w określonym reżimie prawnym, który w zależności od uwarunkowań krajowych odzwierciedla się w odmiennym zbiorze reguł. Banki jako instytucje zaufania publicznego podlegają szczególnym wymogom, wśród których nadrzędne miejsce zajmują nadzorcze normy ostrożnościowe. Sekurytyzacja jest techniką stosowaną na międzynarodowych rynkach kapitałowych. W coraz szerszym zakresie staje się ona przedmiotem regulacji ostrożnościowych opracowywanych i wdrażanych przez władze Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 59 z 67 terminów zapadalności aktywów i pasywów (możliwe jest zmniejszenie tej luki dzięki sekurytyzacji długoterminowych wierzytelności). W krajach wysoko rozwiniętych, gdzie techniki sekurytyzacyjne są stosowane z powodzeniem od wielu lat, jedną z istotniejszych przyczyn wykorzystania sekurytyzacji przez banki, jest zmniejszenie obciążeń kapitałowych wynikających z narzuconych w krajach macierzystych regulacji ostrożnościowych. Arbitraż kapitałowy odgrywał znaczącą rolą zarówno pod reżimem poprzednich przepisów dotyczących wymogów kapitałowych jak i nowych rozwiązań wprowadzonych wymogami Nowej Umowy Kapitałowej i Dyrektywy CRD. Wszystkie te elementy mogą sprzyjać wzrostowi zainteresowania banków stosowaniem sekurytyzacji. Cechą charakterystyczną ostatniej dekady jest również przyrastająca wartość aktywów bankowych. Silne tendencje wzrostowe widoczne są również w zakresie kredytowania hipotecznego, gdzie obecna wartość tego portfela stanowi około 6% PKB. Co prawda udział ten jeszcze znacznie odbiega od wartości występujących w krajach zachodnich, gdzie wskaźnik ten waha się w przedziale 50%-80%. Niemniej jednak przy utrzymaniu obecnego tempa przyrostu wartości portfela kredytów hipotecznych (w przeciągu ostatnich 4 lat średnioroczne tempo wynosiło 40%) osiągnięcie zbliżonego poziomu zajmie sektorowi bankowemu 10 do 15 lat. Przy szczegółowej analizie polskiego sektora bankowego ujawniają się specyficzne dla niego cechy, które powodują, że trudne jest jednoznaczne określenie w jakim zakresie czynniki regulacyjne będą oddziaływać na korzystanie przez banki z sekurytyzacji wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie. Najistotniejszą wśród nich jest wysoka jakość portfela, która powoduję, że należy on do grupy najbardziej zyskownych aktywów. W związku z tym banki niechętnie będą chciały pozbywać się go ze swojego bilansu. Ponadto obecne rozwiązania prawne skłaniają do wykorzystywania sekurytyzacji w celu emisji papierów dłużnych zabezpieczonych na aktywach gorszej jakości, co przy stosowaniu metod standardowych wyznaczania wymogów kapitałowych (taką metodę będzie wykorzystywać ponad 90% banków przez najbliższe 3-5 lat) daje bardzo umiarkowane korzyści kapitałowe. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 60 z 67 Banki realizując swoje cele rozwojowe i uwzględniając w swojej strategii sekurytyzację będą musiały podejmować szereg działań oraz brać pod uwagę wiele innych czynników, oprócz regulacyjnych. Wśród nich należy wymienić m.in.: 1. Duży udział kredytów walutowych w portfelu, niespotykany w innych krajach, zwłaszcza wśród państw z jednolitego obszaru walutowego. Może to zwiększyć zainteresowanie banków inwestowaniem w walutowe emisje sekurytyzacyjne, które będą obciążone niższymi wymogami kapitałowymi, aniżeli walutowe kredyty hipoteczne. 2. Dodatkowym aspektem jest możliwość wygenerowania przez banki spełniającej odpowiednie kryteria puli aktywów, które byłyby jednolite i homogeniczne, a przede wszystkim pozwalały na prowadzenie regularnej polityki emisyjnej. Jedynie kilka dużych banków, posiadających istotny udział w sektorze kredytowania hipotecznego będzie w stanie w najbliższym czasie sprostać tym wymaganiom. Ponadto tylko część z tych banków będzie w stanie przygotować się w odpowiedni sposób do przeprowadzenia transakcji. Wiąże się to z dużym kosztami, zgromadzeniem odpowiedniej kadry oraz doświadczenia, a przede wszystkim dużymi inwestycjami w systemy IT. Spowoduje to, że ewentualne emisje zostaną sprzedane na rynku niepublicznym ograniczając tym samym płynność instrumentów oraz krąg potencjalnych inwestorów. 3. Jedynie niewielka część banków, mających w swoim portfelu kredyty zabezpieczone hipotecznie będzie w stanie odpowiednio przygotować się do sekurytyzacji. Będą to banki mające największe portfele i najlepsze procedury kontroli i zarządzania ryzykiem, zaplecze techniczne i kadrowe, odpowiednio zdywersyfikowany portfel wierzytelności hipotecznych, procedury wyceny i bieżącej kontroli wartości zabezpieczeń, regulacje umożliwiające stałą analizę struktury terminowej źródeł refinansowania. 4. Prawidłowe przygotowanie transakcji sekurytyzacyjnej wymaga zgromadzenia i przetworzenia, często bardzo szczegółowych danych o szerokim zakresie, opartych na historycznych szeregach czasowych, sięgających nawet 10 lat wstecz. Dla większości z badanych banków okres ten nie przekracza 6 lat, a informacje historyczne należy uznać za bardzo ograniczone. Jednocześnie dane te mogą dostarczać istotnej wiedzy na temat tego, jak zmieniała się charakterystyka portfela wierzytelności hipotecznych. Ponadto w większości przypadków pula wierzytelności przeznaczona do sekurytyzacji będzie oparta Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 61 z 67 na już udzielonych kredytach. Brak możliwości wygenerowania niezbędnych informacji na ich temat znacznie utrudni przygotowywanie takiej puli. 5. W najbliższych latach należy oczekiwać wzrostu zapotrzebowania banków na źródła długoterminowego kapitału pozwalającego refinansować działalność w zakresie kredytowania hipotecznego. Uzasadnionym jest więc pytanie jakie będą to źródła. Polski rynek kapitałowy stwarza z pewnością wiele możliwości jednak wciąż jego wielkość oraz "wyposażenie" w instrumentarium finansowe nie jest zbyt duże. Wśród tych instrumentów występują chociażby listy zastawne, które zgodnie z literą prawa mogą być wyłącznie emitowane przez banki hipoteczne. Innym narzędziem, który z powodzeniem mogą wykorzystywać zarówno banki hipoteczne jak i banki uniwersalne, jest instrument powstający w oparciu o proces sekurytyzacji. 6. Istotnym czynnikiem pobudzającym zainteresowanie technikami sekurytyzacyjnymi może być w najbliższej przyszłości malejąca płynność banków, związana z niedopasowaniem terminów zapadalności długoterminowych kredytów, które w ponad 80% finansowane są krótkoterminowymi wkładami i depozytami. Rozwiązaniem w tym zakresie może być sekurytyzacja, dzięki której bank może pomniejszyć swój bilans, pozyskując dzięki temu długoterminowy kapitał na prowadzenie działalności kredytowej. 7. Mimo potencjału inwestycyjnego tkwiącego w podmiotach polskiego rynku finansowego publiczny rynek papierów dłużnych jest słabo rozwinięty, charakteryzuje się nadal niską płynnością, a zwłaszcza niewielkim zróżnicowaniem oferowanych instrumentów. Dotyczy to również obecnych na polskim rynku regulowanym (w postaci dwudziestu niepublicznych i szczęściu publicznych emisji) listów zastawnych. Potencjalny popyt zgłaszany przez fundusze emerytalne, banki, towarzystwa ubezpieczeniowe czy fundusze emerytalne stwarza duże szanse rozwoju popytu na dłużne papiery wartościowe zabezpieczone hipotecznie, w tym powstające w procesie sekurytyzacji. Ze względu na rodzaj zabezpieczenia oraz sposób emisji po przez sekurytyzację papiery dłużne tego typu będą charakteryzować się wysokim bezpieczeństwem, porównywalnym z listami zastawnymi czy obligacjami Skarbu Państwa. Polski rynek sekurytyzacyjny, pod względem dojrzałości oraz zgromadzonego doświadczenia znacznie różni się od tych jakie możemy zaobserwować w krajach UE. Jednak mimo istotnych różnic należy również wskazać wiele podobieństw, które w niedalekiej przyszłości Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 64 z 67 Ponadto zmiany, które będą zachodzić na rynku kredytowania hipotecznego, wynikające również z uchwalonych i obowiązujących regulacji nadzorczych, wpłyną na wzrost zainteresowania banków sekurytyzacją. Kwestią sporną pozostanie zatem nie to czy banki zwiększą wolumen przeprowadzanych emisji sekurytyzacyjnych, ale kiedy to nastąpi. Wskazują na to badania ankietowe. Wynika z nich, że coraz więcej banków będzie zainteresowanych stosowaniem sekurytyzacji, przede wszystkim z przyczyn regulacyjnych. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 65 z 67 Spis wykresów Wykres 1 Roczna wartość emisji instrumentów ABS/MBS w Europie w latach 1987-2005 w mld USD..................................................................................................................................... 6 Wykres 2 Wartość emisji MBS w Europie w latach 1996-2005 w mld USD ........................... 6 Wykres 3 Udział poszczególnych krajów w emisji instrumentów ABS i MBS w 2005 roku... 6 Wykres 4 Udzielone odpowiedzi ............................................................................................... 6 Wykres 5 Przyczyny stosowania sekurytyzacji wg. istotności .................................................. 6 Wykres 6 Funkcje pełnione przez banki w ramach transakcji sekurytyzacyjnych wg. istotności .................................................................................................................................................... 6 Wykres 7 Forma sekurytyzacji ze względu na badane kraje ..................................................... 6 Wykres 8 Ankietowane banki a banki komercyjne w Polsce – porównanie (udział) ................ 6 Wykres 9 Przeprowadzone transakcje sekurytyzacyjne w ciągu ostatnich 24 miesięcy ........... 6 Wykres 10 Powody stosowanie sekurytyzacji w ciągu najbliższych 12 miesięcy .................... 6 Wykres 11 Rodzaje aktywów jakie banki chciałyby wykorzystać w przyszłych transakcjach sekurytyzacyjnych...................................................................................................................... 6 Wykres 12 Bariery stosowania sekurytyzacji przez banki w Polsce ......................................... 6 Wykres 13 Rodzaj spółki celowej wskazanej przez banki......................................................... 6 Spis tabel Tabela 1 Zestawienie krajów uczestniczących w badaniu ......................................................... 6 Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Strona 66 z 67 Bibliografia Książki 1. Bär H.P., Asset Securitisation, 2 Auflage, Verlag Paul Haupt, Berno, Stuttgart, Wiedeń, 1998r. 2. Europäischer Hypothekenbankenverband, Die Hypothekenbanken und der Pfandbrief in Europa, NOMOS Verlagsgesellschaft Badan-Baden 1997r., 3 Auflage 3. Fabozzi F.J., Konishi A., Zarządzanie aktywami i pasywami: strategie inwestycyjne, wymogi w zakresie płynności, kontrolowanie ryzyka dla banków i kas oszczędnościowych, Związek Banków Polskich, Warszawa 1998r. 4. Fabozzi F.J., The Handbook of Mortgage Backed Securities. Fourth Edition, Probus Publishing, Chicago 1995r. 5. Henderson J., Asset Securitisation: Current Techniques and Emerging Market Applications, Euromoney Publications PLS, 1997r. 6. Janc A., Bank i jego miejsce w pośrednictwie finansowym okresu transformacji, Twigger, Biblioteka Bankowca, Warszawa 2004r. 7. Janc A., Funkcjonowanie współczesnego banku, redakcja naukowa A. Janc, Krymarys-Balcerzak A., Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2004r. 8. Jaroński P., Sekurytyzacja wierzytelności kredytowych, kredyty hipoteczne, Seminarium Sekurytyzacja hipotecznych wierzytelności bankowych. Doświadczenia europejskie z MBS. Szanse dla polskiego rynku, Fundacja na Rzecz Kredytu Hipotecznego, Warszawa, 22 listopada 2001r. 9. Kosiński A., Sekurytyzacja aktywów, Bibliotek Menadżera i Bankowca, Warszawa 1997r. 10. López-Balcells I., Asset-Backed Securities in Spain, Bufete B. Buigas, Barcelona 2000r. 11. Lumpkin S., Trends and developments in securitisation, Financial Market Trends No. 74, October 1999r. 12. Nasarre Aznar S., Securitisation and mortgage bonds: Legal aspects and harministation in Europe, Gotstick Hall Publ., Essex, 2004r. 13. Nassare Aznar S., Common Law securitisation in Civil Law Spain, Financial Law Review, London March 2000r. 14. Reksa Ł., Credit Risk Capacity in Relation to Financial Institution’s Capital and Market Size, w Credit Risk of Mortgage Loans: Modeling and Management, praca zbiorowa pod red. Naukową Krzysztofa Jajugi i Zbigniewa Krysiaka, Związek Banków Polskich, Warszawa 2005r. 15. Reksa Ł., Pojemność rynkowa ryzyka kredytowego w relacji do kapitału instytucji finansowych i potencjału gospodarki - doświadczenia amerykańskie, w Ryzyko kredytowe wierzytelności hipotecznych, praca zbiorowa pod red. Naukową Krzysztofa Jajugi i Zbigniewa Krysiaka, Związek Banków Polskich, Warszawa, maj 2004r. 16. Reksa Ł., Sekurytyzacja wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie, w Wybrane aspekty finansowania i organizacji rynku nieruchomości, Materiały do studiowania rynku nieruchomości, Zeszyt Nr. 1, praca zbiorowa pod red. Prof. Marka Bryxa 17. Stone C., Zissu A., Ledermann J., Asst Securitisation - Theory and Practice, Euromoney Books, London 1999r. 18. Zombirt J., Sekurytyzacja w świetle bankowych regulacji europejskich, Monografie i Opracowania nr 508, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2002r. 19. Zombirt J., Umowa kapitałowa, rewolucja czy ewolucja, Cedetu.pl, Warszawa 2007r.