Siedliskowe podstawy hodowli lasu, Skrypty z Gospodarka w ekosystemach rolnych i leśnych

Pobierz Siedliskowe podstawy hodowli lasu i więcej Skrypty w PDF z Gospodarka w ekosystemach rolnych i leśnych tylko na Docsity!

Siedliskowe podstawy hodowli lasu

Załącznik nr 1 do Zasad hodowli i użytkowania lasu wielofunkcyjnego

Warszawa 2003

Siedliskowe podstawy hodowli lasu Opracowanie wykonane na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w Warszawie. Przez zespół Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego d/s. nowelizacji „Siedliskowych podstaw hodowli lasu” oraz „Instrukcji wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych” w składzie: Bańkowski Janusz, Cieśla Adam, Czerepko Janusz, Czępińska-Kamińska Danuta, Kliczkowska Anna, Kowalkowski Alojzy, Krzyżanowski Adam, Mąkosa Kazimierz, Sikorska Ewa, Zielony Roman (przewodniczący).

Współpraca: Bernadzki Eugeniusz, Chmurski Jerzy, Majer Adam, Marzec Marian, Wójcik Józef, Zajączkowski Stanisław, Zalewa Stefan.

Opracowanie redakcyjne: Kliczkowska Anna, Zielony Roman, Czępińska-Kamińska Danuta, Kowalkowski Alojzy, Sikorska Ewa, Krzyżanowski Adam, Cieśla Adam, Czerepko Janusz

Część III. Załączniki

1. Regionalizacja przyrodniczo-leśna 1.1. Mapa 1.2. Jednostki regionalizacji przyrodniczo-leśnej
2. Klasyfikacja gleb leśnych Polski - Typy i podtypy gleb
3. Odmiany podtypów gleb
4. Próchnica gleb leśnych
5. Wybrane dane klimatyczne 5.1. Średnia roczna temperatura powietrza 5.2. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych 5.3. Średnie miesięczne temperatury powietrza w styczniu i lipcu 5.4. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych w styczniu i lipcu
6. Siedliskowe typy lasu w Lasach Państwowych
7. Gatunki panujące w Lasach Państwowych
8. Wykaz skrótów i symboli gatunków drzew i krzewów

WSTĘP

We współczesnym gospodarstwie leśnym zwraca się szczególną uwagę na zachowanie trwałości lasu, czyli stabilności odnawialnych, naturalnych zasobów leśnych. Wymaga to gospodarowania opartego na dokładnym poznaniu przyrodniczych warunków życia lasu, a zarazem produkcji drewna, czemu służy prezentowany w tym opracowaniu system typologii leśnej IBL. Opracowanie typologiczne obiektu, według zasad systemu IBL wymaga zlokalizowania rozpatrywanego obszaru w odpowiednim regionie przyrodniczo-leśnym, aby w ten sposób określić geologiczno-glebowe i klimatyczne warunki, kształtujące strukturę siedlisk i składy gatunkowe drzewostanów. W regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski wyróżniono 8 krain, 57 dzielnic oraz 149 mezoregionów. Podział ten, który sprawdził się w praktyce leśnej, jest zamieszczony i wykorzystany w niniejszym wydaniu „Siedliskowych podstaw hodowli lasu”. Naczelnym zadaniem prac typologicznych jest rozpoznanie i sklasyfikowanie warunków siedliskowych obiektu leśnego, wraz z wyróżnieniem i skartowaniem jednostek glebowych, siedliskowych i ich zdolności lasotwórczych. Podstawową jednostką w typologii jest siedliskowy typ lasu, wyróżniany zgodnie z kryteriami systemu typologicznego IBL, które przedstawiono w dalszych rozdziałach tego opracowania. Stosowany w praktyce gospodarstwa leśnego system typologiczny wymaga doskonalenia i unowocześniania w miarę rozwoju dyscyplin naukowych i pokrewnych siedliskoznawstwu oraz pogłębiania wiedzy o zróżnicowaniu warunków siedliskowych kraju. W niniejszym wydaniu „Siedliskowych podstaw hodowli lasu” wprowadza się pewne nowe elementy, a w szczególności:

• charakterystyki krainowych odmian typów siedliskowych lasu i jednostek podrzędnych,
• opisy jednostek glebowych zgodne z obowiązującą od 2000 roku klasyfikacją gleb leśnych Polski,
• podział siedlisk wyżynnych i górskich wg stopnia uwilgotnienia oraz wyróżnianie odmian fizjograficzno-klimatycznych tych siedlisk,

CZĘŚĆ I - OGÓLNA

1. Regionalizacja przyrodniczo-leśna

Zadaniem regionalizacji przyrodniczo-leśnej jest przedstawienie w sposób uporządkowany, zróżnicowania środowiska przyrodniczego, tworzącego warunki wzrostu i rozwoju roślinności leśnej. W regionalizacji przyrodniczo-leśnej obowiązującej w Polsce, opracowanej przez Tramplera i in. (1990) wyróżnia się trzy jednostki hierarchiczne: mezoregion, dzielnicę i krainę. Kryteria różnicujące wymienione jednostki ustalono na podstawie szerokiej analizy warunków ekologicznych.. Mezoregion przyrodniczo-leśny jest podstawową jednostką tej regionalizacji wyróżnianą na podstawie dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego i typu krajobrazu naturalnego. Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z dominacji określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności naturalnej. Dzielnica przyrodniczo-leśna jest hierarchicznie wyższą od mezoregionu jednostką regionalizacji. W dzielnicy zgrupowane są sąsiadujące mezoregiony, które łączy podobieństwo cech środowiska geograficznego, np. wzniesienie n.p.m., relief, podłoże skalne, a może różnić lesistość, funkcja lasów i in. Kraina przyrodniczo-leśna jest najwyższą hierarchicznie jednostką regionalizacji, w której przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez klimat. Różnica między poszczególnymi krainami wyraża się w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych w budowie drzewostanów (buka, jodły, świerka) i w różnej ich przydatności dla produkcji leśnej. Regionalizacja przyrodniczo-leśna, wykorzystywana także szeroko w zagospodarowaniu przestrzennym kraju, ułatwia prowadzenie gospodarki leśnej zgodnie z przyrodniczym charakterem regionu, a w typologii siedlisk leśnych jest podstawą wyróżniania i charakteryzowania regionalnych odmian jednostek siedliskowych. Rozmieszczenie krain, dzielnic i mezoregionów przyrodniczo-leśnych w kraju obrazuje załączona mapa (Zał.1) Załączniki 5,6,7 zawierają informacje o wybranych cechach przyrodniczych w poszczególnych krainach i dzielnicach przyrodniczo-leśnych, a w szczególności:

• cechach klimatu - zał. 5
• powierzchniowy udział typów siedliskowych lasu – zał. 6,
• powierzchniowy udział drzewostanów (wg panujących gatunków) w Lasach Państwowych – zał. 7.

2. Podstawowe pojęcia używane w siedliskoznawstwie

Ekosystem to system wzajemnych zależności organizmów żywych i warunków przyrodniczych w jakich żyją te organizmy. Ekosystem jest biocenozą zajmującą q określonym czasie biotop o określonej przestrzeni.

Ekosystem leśny = las funkcjonujący w kreślonych warunkach środowiska przyrodniczego. Jest to przestrzeń zajmowana przez roślinność drzewiastą wraz z zespołami innych organizmów. W ekosystemie występują wzajemne zależności i powiązania pomiędzy:

• współbytującymi organizmami żywymi,
• organizmami żywymi i biotopem.

Biocenoza jest ożywioną częścią ekosystemu. W jej skład wchodzą żywe organizmy: zwierzęce, rośliny, grzyby. Ich istnienie uzależnione jest od przyrodniczych warunków zewnętrznych czyli biotopu, który modyfikują żyjące w nim organizmy.

Biotop to abiotyczna część ekosystemu leśnego składająca się z powietrza atmosferycznego, skał, gleb, reliefu i wody.

Środowisko leśne jest kompleksem warunków życiowych lasu, ukształtowanych w wyniku współoddziaływania i wzajemnych przekształceń biocenozy leśnej i jej siedliska. Środowisko leśne odznacza się charakterystycznym mikroklimatem i glebą leśną.

Siedlisko leśne – zespół względnie trwałych czynników klimatycznych, topograficznych, wodnych i glebowych stwarzających warunki dla życia lasu.

Siedliskoznawstwo leśne – nauka zajmująca się poznawaniem przyrodniczych warunków życia lasu, badaniem ich zdolności lasotwórczych (produkcyjnych) oraz określaniem zasad wyróżniania (klasyfikowaniem) siedlisk w lasach naturalnych i zagospodarowanych.

Typologia siedlisk leśnych – dział siedliskoznawstwa, nauka o typach siedlisk leśnych zajmująca się badaniami porównawczymi, charakterystyką, podziałem i wyróżnianiem siedlisk leśnych oraz ich oceną, głównie pod kątem przydatności hodowlano-leśnej.

Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) – podstawowa jednostka w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmująca powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej. Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne zdolności leśno-produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu.

Odmiany typu siedliskowego lasu – cechą charakterystyczną odmian typu siedliskowego lasu i jednocześnie kryterium ich wyróżniania jest rola lasotwórcza ważniejszych gatunków drzew leśnych, uwarunkowana ich zasięgiem poziomym i pionowym oraz naturalnym składem gatunkowym drzewostanów. Wyróżnia się odmiany krainowe i odmiany fizjograficzno-klimatyczne typu siedliskowego lasu.

Potencjalna produkcyjność siedliska (naturalne możliwości produkcyjne) – zdolność produkcyjna siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego. W praktyce leśnej określana jest dla drzewostanów o składzie gatunkowym właściwym dla siedliskowego typu lasu, na podstawie przeciętnego rocznego przyrostu sumarycznej produkcji miąższości drzewostanu w całym okresie jego życia. Może być także wyrażana wielkością rocznej produkcji biomasy (nadziemnej i podziemnej).

Aktualna produkcyjność siedliska (aktualne możliwości produkcyjne) zdolność produkcyjna siedliska w jego aktualnym stanie, określana w praktyce leśnej na podstawie przeciętnego rocznego przyrostu sumarycznej produkcji miąższości aktualnego drzewostanu; może być określana także wielkością rocznej produkcji biomasy (nadziemnej i podziemnej). Aktualna produkcyjność siedliska równa jest potencjalnej produkcyjności jedynie w przypadku siedlisk w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego z właściwym dla nich składem gatunkowym drzewostanów o pełnym zadrzewieniu. Aktualna zdolność produkcyjna siedliska są to możliwości produkcyjne siedliska w jego aktualnym stanie – naturalnym, bądź zmienionym antropogenicznie o obniżonej (niekiedy podwyższonej) urodzajności.

Stan siedliska leśnego – wyraża zgodność lub charakter niezgodności siedliska z jego naturalna postacią w lasach pozostających w stanie ekologicznej równowagi elementów siedliskowych i zbiorowisk roślinnych, nie poddanych presji szkodliwych działań człowieka i przemysłu. Siedliska nie będące w stanie naturalnym (z wyjątkiem nawożonych), to siedliska zazwyczaj niekorzystne, sztucznie zmienione o obniżonej naturalnej żyzności. Przejawia się to w pogorszeniu właściwości wierzchnich warstw gleby i zmianach w zbiorowiskach roślinnych. Wyróżnia się siedliska w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego, zniekształcone lub przekształcone i zdegradowane.

3. Jednostki wyróżniane w pracach siedliskowych

3.1. Typy siedliskowe lasu

W metodzie typologicznej siedlisk leśnych IBL podstawową jednostką jest typ siedliskowy lasu (TSL). Głównymi kryteriami wyróżniania TSL są:

• warunki geograficzno-klimatyczne, które traktować należy jako najbardziej stabilny element siedliska,
• budowa warstwowa, skład gatunkowy i bonitacja drzewostanu, będące świadectwem roli lasotwórczej gatunków drzew w budowie drzewostanu oraz możliwości produkcyjnych siedliska,
• warunki fizjograficzno-klimatyczne różnicujące siedliska na odmiany,
• rośliny runa odgrywające pomocniczą rolę przy wyróżnianiu TSL; a specjalistom umożliwiające określenie zespołów roślinnych.

Na wymienionych kryteriach oparte są zasady wyróżniania i charakterystyka typów siedliskowych lasu. W metodzie typologicznej siedlisk leśnych IBL wyróżnia się typy siedliskowe lasu terenów nizinnych, wyżynnych i podgórskich oraz górskich – tabele 1-3: a) na terenach nizinnych wszystkich krain przyrodniczo-leśnych - 15 podstawowych typów siedliskowych lasu:

• bory: suchy (Bs), świeży (Bśw), wilgotny (Bw) i bagienny (Bb);
• bory mieszane: świeży (BMśw), wilgotny (BMw), bagienny (BMb);
• lasy mieszane: świeży (LMśw), wilgotny (LMw), bagienny (LMb);
• lasy: świeży (Lśw), wilgotny (Lw), bagienny czyli ols (Ol),
• lasy łęgowe: wilgotny (oznaczany jako Lł), bagienny czyli ols jesionowy (OlJ); b) na terenach wyżynnych i podgórskich południowej Polski (w krainach V - VIII) - 8 typów siedliskowych lasu:
• bory mieszane wyżynne: świeży (BMwyżśw), wilgotny (BMwyżw)
• lasy mieszane wyżynne: świeży (LMwyżśw), wilgotny (LMwyżw)
• lasy wyżynne: świeży (Lwyżśw), wilgotny (Lwyżw)
• lasy łęgowe: wilgotne (Lłwyż), bagienne czyli olsy jesionowe (OlJwyż) c) na terenach górskich południowej Polski (w krainach V - VIII) - 15 typów siedliskowych lasu;

  w reglu górnym:

3.2. Odmiany typu siedliskowego lasu

Zróżnicowanie warunków klimatycznych oraz topograficznych, występujące na obsza- rze kraju, stanowi podstawę do wyróżniania odmian typu siedliskowego lasu, wskazujących na potrzeby odmiennego planowania hodowlanego. Kryterium różnicującym odmiany typu siedliskowego lasu jest naturalna rola lasotwórcza ważniejszych gatunków drzew leśnych, uwarunkowana ich zasięgiem terytorialnym poziomym i pionowym, oraz wynikającym stąd naturalnym składem gatunkowym drzewostanów. Wyróżnianie odmian siedliskowego typu lasu szczególnie jest wskazane w sytuacji, gdy warunki klimatyczne np. ograniczają możliwości bytowania niektórych gatunków drzew i wskazują na zmianę celu hodowlanego. Wyróżnia się następujące odmiany typu siedliskowego lasu:

• odmiany krainowe (geograficzne) siedliskowego typu lasu, ze względu na położenia w określonej krainie przyrodniczo-leśnej, o specyficznym mezoklimacie i warunkach geologiczno-glebowych, kształtujących typowe dla danej krainy składy gatunkowe drzewostanów;
• odmiany fizjograficzno-klimatyczne siedliskowego typu lasu, wyróżniane na terenach wyżynnych i podgórskich oraz górskich, ze względu na lokalne położenie (stok, ekspozycja, dolina, wierzchowina) i związane z nim zróżnicowanie warunków mezo- i mikroklimatycznych. Odmiany te wyróżnia się zgodnie z kryteriami podanymi w tabeli 4.

Tabela 4. Odmiany fizjograficzno-klimatyczne typów siedliskowych lasu na terenach wyżynnych, podgórskich i górskich. L.p. Nazwa odmiany

Występowanie (cechy fizjograficzne) Cechy mikroklimatyczne

1. Wierzchowiny ggrzbietówłównych

Regiel górny i wysoki regiel dolny Strefa o dużych kontrastach temperatur. W dzienocy ń (^) intensywniebywa silnie nagrzewana,ochładzana. w Wystprzymrozkoweępuje tu zwisilneązane (^) zzagro czężstymenie napływem chłodnych mas powietrza.

2. Wierzchowinygrzbietów niskich,podrzędnych lub

Regiel dolny i górnoreglowe wierzchowiny grzbietówniższych, leżących w zaciszu grzbietu górnego. Mikroklimatporównaniu z łagodniejszymikroklimatem w wierzchowin g duże zagrożeniełównych grzbietów. Do przymrozkowe typuść adwekcyjnego.

3. Środkowe postokiłudniowe

Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Partie stoków(około 120 m ponad dnem doliny w górach, oko leżące powyżej zasięgu inwersji termicznychło 50 m powyżej dna doliny na wyżynach), za wyjątkiem wklS, ęSW,słych form urze SE, W, źE,bienia terenu. Stoki o ekspozycjach: a także grzbiety wzniesień i spłaszczenia wierzchowinowe na obszarze wyżynnym.

Najcieplejsze, okresowo najbardziej przesuszoneniewielkim partie wyżyn (^) zagroi górżeniu o przymrozkowym, wysokich maksimach i minimach temperatur dobowych.

4. Śpórodkowełnocne stoki Regielstoków le dolny,żące powy pogórza,żej zasi przedgórzaęgu inwersji termicznych i wyżyny. Partie (okopowyło 120 m ponad dnem doliny w górach, okożej dna doliny na wyżynach), za wyjątkiem silnieło 50 m

Stoki umiarkowanie ciepniewielkim łe, wilgotne, ozagrożeniu przymrozkowym.ponadinwersyjnymi W porównaniustokami z

wklęsłych form urzeźbienia. Stoki o ekspozycjach: N, NW. NE

południowymi występuja tu mniejsze amplitudy temperatur dobowych.

5. Dolnepołudniowe stoki

Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wystoków, leżące w zasięgu inwersji termicznych (do okożyny. Dolne partieło 120 m od dna doliny w górach, do 50 m powyżej dna doliny na wyW,E. żynach). Stoki o ekspozycjach: S, SE, SW,

Ciepdnia, podczas pogodnych nocy mocnołe stoki, silnie nagrzewane w ciągu ochładzane. Duże niebezpieczeństwo wystradiacyjnych.ąpienia przymrozków

6. Dolnepółnocne stoki Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wystoków leżące w zasięgu inwersji termicznych (do 120 mżyny. Dolne partie ponad dnem doliny w górach, do 50 m powywyżynach). Stoki o ekspozycjach: N, NW, NE.żej dna na

Umiarkowaniestoki, podczas pogodnych nocy silnie ciepłe, dość wilgotne ochzagroładzane.żenie przymrozkami radiacyjnymi. Występuje tu silne

7. Miejscachłodne Regielwklęsł (^) e stoki i inne wkldolny, pogórza, (^) ęprzedgórzasłe formy urze i wyźbienia terenu:żyny. Silnie rynny spniszach osuwiskowych i obniływu chłodnego powietrza, kotlinki chżeniach na stokach. łodu w

Mikroklimatzwłaszcza noc (^) ą. Miejsce powstawaniasurowy, chłodny, tzw. „zmrozowisk”, częste przymrozki.

8. Dna dolin Regiel dolny niski, pogórza, przedgórza i wydolin W górach zwłaszcza ich dolne odcinki. żyny. Dna W dziesą silnie nagrzewane, nocń doliny, zwłaszcza poą ochłudnioweładzane. Miejsce najczęstszych „zmrozowisk”

3.3. Warianty uwilgotnienia siedlisk

Wariant uwilgotnienia siedliska, wyróżniany w ramach typu siedliskowego lasu i precyzujący stosunki wilgotnościowe siedliska, określa się w zależności od charakteru wody: a) gruntowej (g) i jej głębokości występowania, b) glebowo-opadowej (og) i stokowej (sg) oraz głębokości jej występowania i okresu stagnowania. Warianty uwilgotnienia, wyróżniane w ramach grup wilgotnościowych typów siedlis- kowych lasu, wpływ wody gruntowej, opadowej i stokowej na siedlisko oraz symbole stosowane w pracach siedliskowych podane są w tabeli 5. Zamieszczono w niej także orientacyjne dane o długości okresu i głębokości występowania wody gruntowej i opadowej. Informacją pomocniczą przy określaniu wariantu uwilgotnienia TSL jest ustalenie stopnia wody gruntowej. W przypadku występowania wody gruntowej wyróżnia się 7 stopni, oznaczonych sym-bolami g1 - g7, a w przypadku wody opadowej 5 stopni, oznaczonych og

• og_._ W przypadku wody gruntowej podano, dla poszczególnych wariantów uwilgotnienia siedlisk, stopień oraz orientacyjny poziom występowania przy jej stanie wiosennym. Stopnie w przypadku wody opadowej są zależne od długości okresu jej występowania i głębokości stagnowania. W przypadku wód zalewowych wyróżnia się siedliska zalewane i jednocześnie podtapiane, gdzie woda w profilu glebowym utrzymuje się przez znaczną część roku oraz siedliska zalewane co najmniej raz w roku wiosną lub wielokrotnie w ciągu roku podczas krótkich zalewów. W przypadku siedlisk zalewanych symbol poprzedzany jest literą „z”, a w przypadku odwodnionych - „O”.

16

Tabela 5. Warianty uwilgotnienia siedlisk le

śnych

Wariantuwilgotnieniasiedliska

Orientacyjny poziom

wiosennego

wyst

ępowania wody w m

Orientacyjny

okres

wyst

ępowania wody gruntowej

stagnuj

ącej

Grupawilgotno

ścio

wasiedlisk

nazwa

symbol

Wp

ływ

wody gruntowej,opadowej

lub

zalewowejna siedlisko

gruntowej (g)

opadowej

(og)

lub stokowej (sg)

Stopnie

i^

symbole

wody:-^

gruntowej

(g),

• opadowej

(og),

-^

zalewowej

(z)

• odwodnienia (O)

w miesi

ącach

Wyst

ępowanie oglejenia

Siedliskasuche

suche

brak wp

ływu

poni

żej 2,

g^

0

0

nie wyst

ępuje

świe

że^

1

bardzo s

łaby

poni

żej 2,

g^

poni

żej 1

0

nie wyst

ępuje

Siedliska świe

że^

silnie

świe

że^

2

słaby

poni

żej 1,

poni

żej 1,

g5, og

1

poni

żej 1

nie wyst

ępuje, lub s

łabe marmurkowate poni

żej

130 cm w utw. piaszczystych, b

ądź

plamiste

poni

żej^

40

cm

na

utw.

zwi

ężlejszych

nieca

łkowitych

odwodnione*

0

słaby

wskutek

odwodnienia

poni

żej 1,

poni

żej 1,

Og5-6, Oog

0

0

o cechach oks.-reduk. poni

żej 40 cm

wilgotne

1

umiarkowany

0,8–1,

1,3–1,

g4, og

2

1

strefowe, rzadziej, ca

łkowite poni

żej 40 cm

Siedliskawilgotne

silnie wilgotne

2

dość

silny

0,5–0,

0,4–0,

g3, og

3

2

wyra

źne strefowe lub ca

łkowite poni

żej 60 cm

silnieodwodnione*

0

umiarkowanywskutek

silnego odwodnienia

poni

żej 1,

poni

żej 1,

Og4-5, Oog4-

2

1

o cechach oks.-reduk. poni

żej 40 cm

odwodnione*

1

dość

silny

wskutekodwodnienia

0,5–1,

0,4–1,

Og3, Oog

2–

1–

o^ cechach

oks.-reduk.do

80

cm,

a^

poni

żej

całkowite

mokre

2

silny

0,2–0,

0,2–0,

g2, og

3–

2–

całkowite poni

żej 40 cm

Siedliskabagienne

bardzo mokre

3

bardzo silny

0,0–0,

0,0–0,

g1, og

5–

3–

całkowite od pow. gleby mineralnej

niezalewane

0

umiarkowanywskutek

braku

zalewu

sporadycznie (tylko w okresie wielkichpowodzi) powy

żej powierzchni

Og4, Oog

zalewanesporadycznie

zalewanesporadycznie

strefowe rzadziej poni

żej 40 cm

zalewane

1

silny - okresowy

okresowo (co najmniej

raz w roku)

powy

żej powierzchni, krótkie zalewy

zg1-

5–

3–

jak w siedliskach bagiennych lub wilgotnychnieodwodnionych

Siedliska łęgowe

zalewanei podtapiane

2

bardzo

silny

okresowy(zabagnienia)

okresowo (co najmniej

raz w roku)

powy

żej

powierzchni,

zalewy

i

podtopienia

-^

woda

utrzymuj

ąca

si

ę

przez znaczn

ą^ cz

ęść

roku

zg1-3, zog1-

ponad 9

ponad 5

jak w siedliskach bagiennych nieodwodnionych

• • dotyczy wy

łącznie obszarów (siedlisk) sztucznie odwodnionych

3.4. Rodzaj siedliska leśnego

Rodzaj siedliska leśnego, wyróżniany w typie siedliskowym lasu, obrazuje jego wewnętrzne zróżnicowanie pod względem cech geologiczno-glebowych (głównie skał macierzystych, typów i podtypów gleb). Rodzaje siedlisk są pomocne przy ustalaniu typów lasu, a w planowaniu hodowlanym służą do określenia gospodarczych typów drzewostanów. Szczegółowy opis rodzajów siedlisk leśnych, najczęściej występujących w poszczególnych typach siedliskowych lasu, podany jest w rozdziale 1 w II części niniejszego opracowania. Charakterystyka przedstawiona jest oddzielnie dla siedlisk nizinnych, wyżynnych i podgórskich oraz górskich i wysokogórskich. Przy określaniu rodzaju siedliska uwzględniane są:

• typ i podtyp gleby
• odmiana podtypu gleby
• rodzaj gleby
• gatunek gleby Typy i podtypy gleb oraz odmiany podtypów gleb zwierają załączniki 2 i 3. Nazwy ich przyjęto zgodnie z Klasyfikacją gleb leśnych Polski (2000). Wymienione w tym opracowaniu w Części II.1 - przy charakterystyce typów siedliskowych lasu - typy, podtypy i odmiany podtypów gleb są najczęściej występującymi w opisywanych siedliskach.

Rodzaj gleby jest określany poprzez wiek (formację geologiczną), geologiczne pochodzenie i właściwości skał macierzystych gleb. Podstawowym źródłem informacji o rodzaju gleby są mapy geologiczne w skali 1:50 000 oraz inne dostępne materiały i opisy geologiczne. Dla terenów górskich wskazane jest korzystanie z map dokładniejszych, np. 1: 000, 1:10 000.

Gatunek gleby określa uziarnienie (skład granulometryczny) profilu glebowego gleb mineralnych oraz warstw mineralnych w niektórych glebach organicznych i organiczno- mineralnych. Podstawą określenia gatunku gleby jest podział materiału mineralnego gleby na frakcje i grupy granulometryczne.

3.5. Stan siedliska

Stan siedliska leśnego wyraża zgodność lub charakter niezgodności siedliska z jego naturalną postacią w lasach pozostających w stanie ekologicznej równowagi elementów siedliskowych i zbiorowisk roślinnych, nie poddanych presji szkodliwych działań człowieka i przemysłu. Siedliska nie będące w stanie naturalnym (z wyjątkiem nawożonych) to siedliska zazwyczaj niekorzystnie, sztucznie zmienione o obniżonej naturalnej żyzności. Przejawia się to w pogorszeniu właściwości wierzchnich warstw gleby i zmianach w zbiorowiskach roślinnych. Stan siedliska jest jego postacią czasową i może ulegać zmianie powodowanej czynnikami zewnętrznymi. Siedlisko nie będące w stanie naturalnym drogą samoregulacji ekosystemu leśnego może stopniowo wrócić do stanu normalnego, jeżeli ustanie oddziaływanie czynnika sprawczego. Proces ten można przyspieszyć głównie poprzez odpowiednie zabiegi gospodarcze i fitomelioracyjne. Przyjmuje się przy tym ogólną zasadę, że im żyźniejsze jest siedlisko tym bardziej celowe jest podejmowanie takich działań. Stan siedliska leśnego określany jest głównie na podstawie łatwo zmiennych składników ekosystemu leśnego, tj. drzewostanu (składu gatunkowego, budowy warstwowej, klasy bonitacji gatunków panujących), runa (składu gatunkowego, pokrycia), właściwości wierzchnich poziomów gleby (typu i podtypu próchnicy, właściwości fizycznych i chemicznych gleby, odmiany podtypu gleby) oraz warunków wodnych w glebie. Ustala się go poprzez porównanie wyżej wymienionych elementów ocenionych na badanej powierzchni z elementami uznanymi za typowe w danym obiekcie; elementy typowe mogą być ustalone także na podstawie lokalnego klucza rozpoznawania typów siedliskowych lasu. Definicje i kryteria wydzielenia wymienionych stanów i form siedlisk podane są w tabeli 8. Kryteria te należy uszczegóławiać indywidualnie w ramach poszczególnych obrębów (dużych kompleksów leśnych) także w oparciu o analizę gospodarki leśnej, lokalny stan skażenia atmosfery oraz analizę warunków hydrogeologicznych i rozpoznanie fitosocjologiczne. W ramach typów siedliskowych lasu, określonych zgodnie z kryteriami kompleksowej metody typologicznej siedlisk leśnych IBL, wyróżniane są siedliska w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego, zniekształcone lub przekształcone i zdegradowane.

20

Tabela 8. Stan siedlisk le

śnych i gruntów przeznaczonych do zalesie

ń

Stan siedliska

Grupa stanów siedlisk*

Opis stanu

Nazwa

Uszczegó

łowienie

Symbol

Charakterystyka i cechy rozpoznawcze (wł

aściwo

ści wierzchnich warstw gleby, typ i podtyp próchnicy, stosunki wodne w glebie, drzewostan, runo)

Naturalny

N

♦^

wła

ściwo

ści wierzchnich warstw gleby, typ próchnicy, drzewostan i runo nie zmienione - zgodne z

warunkami siedliska w stanie naturalnym

Siedliska w stanie naturalnym i zbli

żonym do

naturalnego

Ekosystem znajduje si

ę^ w stanie

równowagi ekologiczne;j polegaj

ącej

na zgodno

ści, naturalnej lub ma

ło

zmienionej, szaty ro

ślinnej z

warunkami siedliska

Zbli

żony do naturalnego (z drzewostanami niezgodnymi z

gospodarczym typem

drzewostanu)

N

♦^

wła

ściwo

ści wierzchnich warstw gleby, typ próchnicy i runo nie zmienione - zgodne z warunkami siedliska

w stanie naturalnym

Porolne,

s

iedliska

na

terenach

zalesionych

bąd

ź^

planowanych

do

zalesienia,

gdzie

gleby

przez d

ługi

okres by

ły

użytkowane rolniczo

Z1a

♦^

w glebie cz

ęsto zachowana jest warstwa p

łuż

na (20-30 cm), co najmniej przez 1-2 pokolenia drzewostanu.

Wyró

żnia si

ę^ odmiany porolne gleb i/lub agrotroficzne.

♦^

w pierwszej generacji lasu: Ö^

gleba w pierwszym okresie

życia drzewostanu nie ma prawid

łowo wykszta

łconego poziomu O; poziom ten wykszta

łca

się^

z czasem (z wiekiem drzewostanu) w zale

żno

ści od typu gleby,

Ö^

w wierzchnich warstwach gleby cz

ęsto wska

źnik pH jest podwy

ższony oraz wyst

ępuje zachwianie stosunków

iloś

ciowych sk

ładników mineralnych (nadmiar azotu w relacji do potasu);

Ö^

w runie przewa

żają

gatunki

łąkowe i polne, g

łównie trawy,

♦^

brak wykszta

łconych uk

ładów symbiotycznych sprzyja rozwojowi szczególnie chorób korzeni, które

wyst

ępuj

ą^ w 1 i 2 pokoleniu lasu

Zniekszta

łcony na

skutek

źle prowadzonej gospodarki

Z1b

♦^

drzewostan (zazwyczaj sosnowy lub

świerkowy), niezgodny z warunkami siedliskowymi,

♦^

runo s

łabo zmienione; na siedliskach lasowych pojawiaj

ą^ si

ę^ gatunki oligotroficzne, a na siedliskach

borowych jest zwi

ększony udzia

ł^ mszaków oraz gatunków oligotroficznych,

♦^

zubo

żenie próchnicy – zmiana najcz

ęściej o jeden typ,

♦^

wyst

ępuj

ą^ odmiany gleb - mezo- i/lub oligotroficzne

conył zniekszta

Zniekszta

łcony

nawo

żeniem (agrotechnicznie)

Z1c

♦^

gleba zachowuje swoje cechy morfologiczne, ale zmieniony jest jej chemizm - wzrasta jej trofizm, g

łównie w

wierzchnich poziomach; wyst

ępuj

ą^ odmiany gleb - sylwitroficzne;

♦^

roś

linno

ść^ runa i podszytu uleg

ła s

łabemu przekszta

łceniu, pojawi

ły si

ę^ gatunki ro

ślin eutroficznych (w tym

synatropjjnych i nitrofilnych), obcych dla danego typu siedliskowego lasu w stanie naturalnym