Skały metamorficzne Polski, Egzaminy z Geologia

Pobierz Skały metamorficzne Polski i więcej Egzaminy w PDF z Geologia tylko na Docsity! Wacław RYKA Skały metamorficzne podłoża pÓłnocno,..wschodniei Polski (Kruszyniany, Krynki, Mielnik) ROZWOJ POGLĄDOW NA BUDOWĘ PODL02A POLNOCNQ.,.WSCHODNIEJ POLSKI Studia nad Ibudową geologiczną Niżu Polski datują się od początku <Jibecnegostulec:i,a. Dawniej przypuszCza,no, że skały krystaliczne, stano..:. wiące ilajstarszą jednostkę geologiczną, reprezenJtowaną przez występującą na wschodzie płytę uktmńską, twl()rzą zrąb ,(W. Laskariew, 1914). Jednak­ że już pierwsze wiereeńiawy'kazały, że płyta ta zoourzasię stopniowo pod znajdują~ się na " północ 00. piej utwory osadowe (J. Lewiński, .J. SamsonoWicz, 1918), Pod 'którymi oscyluje i ostatecznie wynurza się pomię.dzy"jeziorami Ladoga i Onega. jako tarcza. bałtycka, (c. Kuźniar, 1922). N:a Jinii od płyty: ukraińskiej do Ladogi istnieje wedługC. Kuź­ mara. pomOi% (wal Scytyjski) :zbl;ldowanY zeskal podloża, występujący pod przykryciem 'płaSzczę , ~adowego' ,na niewielkiej głębokości. Wał :ScYtYjski , o, kierunku NNW~SE Skręcać ' 1llial na. południu ku poludniO­ w~u wschodowi i następnie i1.awSC'h~, ' schodząc' kolejno pod skały osadowe i wynu.rzą.jąc Się na 'powieI7JChnłię. Na dbszarze niżowym pierwsze głębokie wiercenie wyk()ln.ane zostało przez niemiecką służbę geologiczną (G. Fischer, 1939) w latach 1938--'-1939 w miejsoowo$ci Wejsuny koło Pisza, na dużej anomalii grawimetrycznej, z czym. wiązane 'były nadzieje surowcowe. ' ' W pierwszym etapie powl()jennych badań prowadzonych. przez Insty­ tut Geologiczny wykonano na obszarze półnoono-wschodniej PolsJd trzy <>twory: E&, Krynki, Ostrów Mazowiecka (1953-1954), a uzyskatlle mate­ riały ze skal podłoża opracowali pracownicy Akademii G6rniczo~Hutniczej w Krakowie (A. Bolewski, E. Gorlich, J. Badak., 1960; E.9'Qrlich, J. Ba­ dak, T. Morawski., 1960; E. Gorlich, J. Badak, L. Stoch, 1961; T. Moraw­ ski, 1961). Informacje dotyczące wierceń wykonanych wp6miejs.zym cza­ sie zostały przedstawione przez O. JUS'kowiaka (1961), O. Juskowiaika, W. Ry'kę (1961), oraz A. LaszkiewicZ'& (1961). Drugi etap badań sikał podłoża związany jest z pracami .zmierzającymi do szczegółowego :rozpom.ania jego budl()WY geologicznej (J ~ Znosko, 1957). W ndeza,kończonyrn. dotychczas wstępnym okresie wykOhaiIll() dal- 242 Wacław Ryka szych 13 .głębokich otworów (w tym dwa - Wiszniee i Luków, o założe­ niach strukturalnych), które osiągnęły strop podłoża krystalicznego. Wy­ niki tych prac, a także badania magnetyczne i grawimetryczne (A. Dąb­ rowski, .K. Karaczun, 1956) pozwoliły na dokładną interpretację wgłęb­ nych struktur podłoża. na Niżu Polskim. W oparciu o nowsze bada­ nia S. Sokołowski i J. Zn.oslm (1959) konstruują zapomocą izohips mapę stropu podłoża. Wyczerpujący przegląd historii badań s.truktur podłoża. Niżu Polskiego oraz pełny wykaz piśmiennictwa związa'Ilego z tym zagad­ nieniem przedstawiony został w pracy J. Znoski (1961). Zróżnicowanie morfologiczne stropu podłoża (wyniesienie Łeby, sy­ nekliza. nadbałtycka, antekliza" mazursko-suwalska, syTIlekliza Podolska i wyniesienie Sła.watycz) jeSt wynikiem oddźwięków związanych z po­ wstaniem wg~ębnych rozłamów tektonicznych wzdłuż linii Wisły (obrze­ żeniami bruzdy polsko-duńskiej): Wskazuje na to prostopadłe do głównego kierunku tektonicznego ułożenie osi jednostek. ' . W ogólnym ujęciu antekliza mazursko-białoruska stanowi na.jbardziej wydźwigniętą (na głębokość 400-:-500 m), wschodnią część platformy wschodnio-europejskiej. Jednostka ta, o kierunku głównym osi NE-SW, zanurza. się łagodnie na zachód i północny wschód, stromo natomiast zapada, ku południowi i północy (na głębokOŚCi około 3500 m). Na północ biegnie ona w .kierunku Pskowa, gdzie podnosi się na głębokość 300-:- 500 m w rejonie Lokna (A. N. Geisler, 1956). Ku wschodowi podłoże kry­ staliczne stopniowo się zanurza, przechodząc w syneklizę środkowo-rosyj­ ską, gdzie n.aowiercone :wstało na głębokości 1800-:-2400 m (w kilku wier­ ceniach nie nawiercono .podłoża krystałicznego nawet na głębokości 2500 m). . Polski odc:itlek platformy wschodnio-europejs:kiej, stanowiący jej obrzeżenie, jest na północy i wschodzie wyznaczony granicami państwa; a na południu i .zachodzie - wgłębnymi rozł.ama.mi tektondcznymi. Do chwili obecnej utwory zmetamorfizowane nawiercono jedynie na obszarze anteklizy mazursko-suwaJskiej i syneklizy pódoIskiej. Na obsza­ rze pozostałyoh jednostek, wiercenia bądź to utkwiły w grubej pokrywie osadowej, bądź też weszły w skały plutoniczne. . . -utwory zmetamorfizowane st:wierdzono w 11 wierceniach: Sokółka 1, 2, 3, 4, Kruszyniany 1, 2, 3, 4, Krynki,Mielnik i Luków. W pozostałych wierceniacl1 (Suwałki, Krasno.pol 2, Pisz, Ełk, Ostrów Ma!ZOwiecka, Wisz­ nice) - skały plutoniczne. 'W Czasie opracowywania materiałów i sporządzania rękopisu otrzy­ mywałem stałą pomoc i cenne wskazówki od Pro.f. dr A. Las.zk:iewicza, za co M:u serdecznie dziękuję. CHARAKTERYSTYKA PETROGRAFICZ:NO-CHEMICZNA SKAL PODL02A Charakterystykę petrogra:fiCZIW-Chemiczną zrnetamorfizowEi'TIych skał podłoża krystalicznego pólnocno-wschodniejPolski przedstawiono na pod­ stawie podziału na utwory dynamometamorficzne, regionalnie zmetaroor­ fizowane i !kontaktowe. W pierwszyoCh dwóch grupach opi$ano utwo.ry w kolejności od na.jmniej do. najbardziej 'Przeobrą!'Żonych. Jeśli jakaś skała występuje w stanie ndeprzeo;brażonym dynąmicznie,a w innych Skały metamorficzne podłoża póŁnocno--wscllodniej Polski 245 Tabela 1 Wyniki analiz planimetrycznych podane w procentach objętościowych Skai:y meta- ~ .S .~ .... .t:: E- ~ 32 'O 5 Ol ~ .::l f? ~ o Q) oj Q) >. .... .t:: 'S ł E- ~ 1 ~ :a .§ 61 o = morficzne 'SO ~ o .... i ~ o ~ ... a . oj oj oj oj ~ o ~ oj ~ ~ >. 6:: 'iii C) ~ ;:g E-<. Amfibolity , (Krynki) 4,5 54,3 - 1;1 - 33,9 - - - - - 5,4 0,8 - - - Skały plagio- klazowo-hiper- stenowe (!{ryn- ki) 2,6 64,6 - 4,4 - - ·22,0 - - - - 6,1 0,3 - - - Gnejsy my1oni- . tyczne (Krynki) 26,9 27,3 15,0 22,0 0,1 - - - 1,7 3,1 0,1 3,5 0,1 0,1 - - Gnejsy oczkowe (Krynki) 38,1 40,9 - 17,3 - - - - - - - 3,3 - - 0,5 - . Gnejsy (Kruszy- niany 2) 49,7 20,8 10,4 14,7 - - - - - - - 2,7 0,2 1,2 - 0,2 Gnejsy (Kruszy- niany 1) 27,5 39,7 - 5,4 - 27,3 - - - - - - - - - - Skały plagio- klazowo-piro- k:senowe (Miel- nik) - 53,6 - - - - 37,2 - - - - 1,1 3,4 - - 2,0 Skały plagio- klazowo-piro- k:senowo-amfi- bolowe (Miel- nik) - 47,6 - - - 9,3 39,6 - - - - 1,1 0,2 - - 2,1 Skały plagio- klazowo-amfi- bolowe (Miel- nik) - 51,7 - - - 46,0 0,8 - - - - 0,8 0,5 - 0,2 Skały skalenio- w~kwarcowo- granatowe (Mielnik) 37,2 4,0 52,6 - 0,3 - - 5,8 - - - - 0,1 -1- - Amfibolity madą teksturę kierunkową róWnoległą i strukturę nemato­ granoblastyczną (tab!. I, fig. 11). Na stykach poszczególnych ziarn obser­ wuje się czasami wąskie smugi zmylonityzowa.ne. Amfibolity (ana!. 1, tab. 2, 3) są skalami nasyconymi glinką (K + Na + 2Ca > Al> K + Na) i pozbawionymi wolnej krzemionki · (fig. 2). Suma. Kpt+ Ne jest bardzo mala. Oharakterystyczna jest duża, ilość mina­ łów wa'Pniowych (CaZ+Cs=250/o). ilość minałów:Żtelazowyc'h, a zwłasz­ cza magnezowego (Fo) jest również duża, skutkiem obecności w skale amfibolu i magnetytu. 246 Wadaw Ryka . SKAŁY PLAGIOKLAZOWo-HIPERBTENOWE Z KRYNEK Skały plagioklarowo-hiperstenowe składają się głównie z plagioklazu, hiperstenu, magnetytu, biotytu i kwarcu. W ilościach podrzędnych spo- tyka się apatyt, muskowit, chloryt 'i kalcyt (tab. 1). . .' P l ag i o k l a z jest świeży bez śladów deformacji. ZbliźriiaCZlOtly według prawa ałbitowego,peryklinowego. Poczynając od góry profilu (fig. 1), zawartość cząstki anortytowej skaleni w poszczególnych warstewkach wynosi 74-7-76% An; 48-7-58% An; 60-7-72i'/o An. Druga w profilu warstewka skały plagioklazowo-hipersteno- wej odznJacza, się me tyl1ro n:itil$zą .mwartością cząstki. anortytowej (kwaśny labrador), lecz wyróŻ!li~ się także obecnością mikroik.linu i pod­ wyżsroDą jJ10ścią biotytu. Układ taki jest wymldem mieSiZlarni.asię gnejsu oczkowego z opisywaną sikJa1ą. Fig. 2. Trójkąt Q-L-M. Wyndlk!i przeliczeń ooaliz chemicznych wecllug P. Nig­ gllego, przedst!llWione w ujęciu pa­ .ramętr6w Q-L-<M Triangle Q-L-M. Results of com­ putation of Cihemicala:nalyses, 81'­ oordmg to P. Nigg.1Ji, shown withi •• LF.-:!=-~--"~~~-'L--->~"'----"-'~·M :pammeters Q-Ł--M H i P e r s t e n jest ksenomorficzny, ma dobrze widoczną łupliwość według (110) i słabszą według (010) i (100). Ponadto jest poprzecznie, nie- . regularnie spękany i zawiera, liczne wrostki apatytu. Pleochroizm ma wyraźny, czasami plamisty: 'Y = ~ - blad.oz:i!elonawy; a - Ibladoróżo­ wawy; dwójłomność ny- n .. = 0,014; kąt osi optycznych 2Va= 76°. Wła­ sności optyczne wskazują, że jest to bogaty w żelą.zo hipersten. stojący na. pograniczu ferrohiperstenu. Pozostałe składniki odgrywają podrzędną rolę. Kwarc spotyka, się w pojedynczych, słabo zdeformowanych, soczewkowych wypełnieniach. Apa.tyt natomiast jest obfity i osiąga w większyoh, zwykle ksenomorficz- . nych postaciach, wymiary do 0,4 mm. Podrzędnie występujący biotyt ma pleochroizm w barwach oliwkowych, jednakże zdarza'ją się w poszczegól­ nych zia,rnach nieliczne sektory o barwach zielonawych. Skały plagioklazowo-hlperstenowe wys.tępują w Krynkach w postaci kilku wkładek do 1 m miąższości.. Przedstawiają one skały drobnoziarniste i zwięzłe, pozbBJwione kierunkowości, i mają czarną ba,rwę z zielonkawym odcieniem. '. Teksturę mają one bezkierunkową, kataklastyczną, a strukturę gran~ lep'idob.lasty;cwą (tabl. I, fig. 12). . . Skały te są równoziarniste. Skalenie (przeciętnie wielkości ; 0,2-7- 0,4 mm), hipersten (średnicy 0,15-7-0,30 mm) i kware nadają skałom charak­ ter teksturybęzkierunkowej i struktury granoblastycznej. Sporad.ycznie pojawiają się wąskie smugi (do 0,06 mm) blastomylonityczne. Smugi te Wyniki analiz chemicznych ,_._. I I l. Krynki, 2. Krynki, 3. Krynki, 4. Krynki, 5. Krynki, 6. Krynki, i 7. Krynki, 18 Kruszyni,my l, 9.Kruszyniany 2, 10. Mielnik, II. Mielnik, 12. Mielnik, 13. Mielnik, głęb. 417,0 111 głęb. 425,2 m głęb. 425,7111 głęb. 456,4 m głęb. 411,4111 głęb. 406,4 m głęb. 456,6 111 głęb.424,6 m głęb. 449,6111 głęb. 1775,4 m głęb. 1802,9 m głęb. 1782,2 m głęb. 1790,9111 Składniki . __ ._---_.-_----,---_ .... __ . i I % stos. O! stos. o stos. % stos. 0/' stos. o stos. % stos. 0/ stos. (l/ stos. o' stos. Ol stos. O' stos. 0/ stos. /0 /0 /0 I) .0 ;.'0 I{) ,o :0 /0 wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. wag. mol. ; SiOz 47.86 796 50,73 844 52,65 876 64.49 1079 46,84 779 70,90 118O 54,56 908 57,78 962 63,88 1063 51,35 855 45,98 765 62,34 1038 72,24 1252 TiOz 0,79 10 0,94 12 1,16 \5 0,85 l! 1,06 1.1 0,64 8 0,95 12 0,42 5 0,35 5 0,50 6 2,00 25 0,82 10 0,01 - AlzOJ 16,06 156 1.8,40 180 18,27 179 13,16 139 18,07 177 12,16 119 15,1\ 148 16,25 159 19,38 19O 17,18 163 13,70 134 14,98 147 15,03 t47 FezO) 7,51 47 .10,46 65 5,96 37 5,JO 33 12,98 81 5,32 33 J4,42 90 3,30 19 1,50 9 1,54 10 3,94 25 1,97 12 0,47 3 FcO 2,01 28 1,44 20 5,27 73 4,01 56 4A5 62 L22 17 1,72 24 5,13 71 2,05 29 8,50 118 12,90 179 5,64 78 0,88 12 MnO 0,17 2 0,09 1 0,21 3 0,.13 l 0,13 2 0,08 l 0,09 1 0,00 0,00 _. 0,15 2 0,15 2 0,15 2 0,00 MgO 6,32 157 3,71 92 4,78 118 3,00 74 4,92 122 1,60 40 f,98 74 4,74 117 0,6l 15 6,10 15t 6,70 166 2,10 52 0,05 1 CaO 11,98 214 10,03 180 8,07 144 3,48 62 2,68 48 3,00 55 2,69 48 6,1\ 109 2,77 50 11,52 205 12,60 225 7,48 133 1,56 28 NazO 2,59 42 2.86 46 1,70 27 2,58 42 3,07 50 2,97 48 3,40 55 1.60 26 3,32 54 2,60 42 1,51 24 3,13 50 3,56 57 K20 0,87 9 0,43 4 0,90 \O 1,98 21 3,28 35 1,49 16 2,02 21 2,64 28 4,24 45 0,58 6 0,60 6 0,83 9 3,80 40 PZ0 5 0,11 l 0,09 I 0,34 3 0,07 ł 0,00 _.-- 0,00 .. --- 0,00 0,00 --. 0,07 1 0,00 0,00 0,00 0,00 --- HZOI 1.18 65 0,94 52 0,66 37 '0,86 48 Ll3 63 0,51 2g l,n 99 1,78 90 1,66 92 0.44 24 0,72 40 0,40 22 0,10 6 IhO'- 0,77 ---- 0,26 0,16 .- 0,05 -- 0,57 -' 0,50 0,70 '-' 0,43 -- 0.04 0,06 ---- 0,01 0,04 0,01 -~-~ C02 1,80 41 0,00 --- - -- --- 1,40 "" ślad .- ślad 0,00 0,00 --- 0,00 __ o 0,00 0,00 ---- 0,00 - .) ... S 0,03 l 0,03 1 0,00 - 0,00 - 0,01 0,02 l 0,02 l 0,00 0,00 0,00 0,00 - 0,00 - 0,00 ZrO;~ -- - -- (~,OO 0,05 -. - - _. - - ._- - - C1'20 3 - __ o --- 0,02 - 0.00 - -- - - -- -- -- - - .- - - V20 S --- -- - _.- 0,07 l 0,01 -- - -- -- - --- e12 - ---- -- :;lad --- 0,06 --.- -- ---- ----- --- -' ---- ---- --- Zn 0,04 l 0,03 J -- 0,05 I 0.05 I 0.05 1 0,00 0,00 -_.~ 0,02 -- OJJJO 0,003 .- 0,000 - Ni 0,003 --- 0,018 -- -- -- - - 0,013 - 0,005 0,008 0,002 --"- 0,00 0,003 --- 0,005 -- 0,006 0,000 --- Co 0,002 - 0,003 - -- - - 0,007 0,003 -- 0,004 0,001 0,00 __ o 0.()01 -- 0,002 - 0.002 - 0.000 - V 0,03 0,01 - - 0,03 - 0,000 0,01 .- 0,003 .. - 0,001 -- 0,020 -- 0,001 - 0,002 0,000 - 1--' .... 1,- :-_ .. _------- . .. -_ ... _ .... _.- ........ '------1 1·-····· -'.' Razem 100,12 100,52 - 100,22 - 100,08 - 100,69 - 100,55 100,51 100,18 99,88 - 100,66 100,85 99,89 - 100,71 I o bj ił śn i en ja: l--Amfibolity; 2, 3-skała plagioklazowo-hiperstenowa; 4-8---gnejs mylonityc:my (5-bioly!owy; 6·-·1aminowLlny; 7--oczkowy ); <) --gn'~jsy <ll11riboiowe; lO-skala plagi ok lazowo-piroksenowo-amfibolowa; II-·skala plagioklazowo-amfibolowo-pirokscnowa; ! 2--skala zgncjsowan'j; 13-skala skaleniowo-kwarcowo-granatowa; 14-skała skaleniowo-kwarcowa. U\I api: 1\n,d. 1,2,5--7 wykonali: O. Krasicka, A. KrzernillsLl, W. Ziclir\ska; ,111<11. 3,4 wykon,ił T. Morawski, ana!. 8-14 wykon,t! \V. Palyska' 14. Mielnik, głęb. 1811,7111 0/ /0 stos. wag. mol. 75,00 1248 0,10 1 14,11 138 1,.10 7 0,52 7 0,00 --- 0,09 " 3,25 58 2,39 39 3,20 34 0,00 0,32 18 0,01 0,00 _._" 0,00 - - -- - - 0,000 0,000 -- 0,000 0,000 - .. __ ....... 1······_··_·_····_· 100,09 -.- Skaly metamorli.c.zne podloża północno-wschodniej Polskl 249 pojedyncze ziarn.a osiągają wymiary do' 0,5 mm. Agregaty kwarcu są przezroczyste i zwykle pozbawione wrostków. p l a g i o k l a z y wspó1nie z kwarcem i kordierytem tworzą jasne­ partie skały. 9zasem występują one w pojedynczych zia,rnach,. obok bio­ tytu i sylimanitu. Osiągają zwykle wymiary do 0,6 mm, gdy tymczaserti osobniki albitu dochodzą do 3 mm. Plagioklazy ,są prżezroczyste, spękanę i plastycznie odkształcone, co przeja,wia sjg w wygięciu lamelek bliźnia­ czych. Zbliźniaczone są one według prawa, albitowego, peryklinowego, karlsbadzkiego i Hoc Tourne. Skalenie odpowiadają sikladoem zasadowemu oliigoklazowi. lub kwaśnemu andezynowi o za.wartości An = 24 -:.- 42% (przewaoŻIlie 28-:.-300/0 An). Albit ,(Ans) tworzy osobniki zmętniałe z licznymi wrostkami kwarcu. Albit jest młodszy od mikroklinu, ktprego relikty spotyka. się w obrębie ziarna. Przeobrażenia plagioklazu polegają na . wytwoTzeniu się musko- witu, kalcytu i chlorytu. ':' M ikr o k l i n wymiarami dorównuje albitowi. Postacie niie przeobra­ żone na albit wylrn.zują typową budowę kratkową i kąt osi optycznych 2Va= 84°~,Na gra,nicy mikroklinu z plagioklazami obserwuje się prze­ rosty myrmekitowe. Podobnie jak w plagioklazach, postać mikroklinu wskazuje na blastezę predeformacyjną. Jednakże czas blastezy mikro­ klinu i plagiokla!ZU jest różny. Mikroklin .-bowiem zawiera w !peryferycz­ nych partiach pojkilityczne wrostki minera.lów wskazujące, że zakończe­ nie blastezy nastąpiło już poustan.iu ruohów. r~nicowych, bądź też bezpośrednio przed ich zakończeniem. .' ." . B i o t y t, zaangażowany bardzo znacznie ·.w procesach dynamometa­ morficznych, reprezentuje blEhSZki popęlmne i odkształcone plastycznie. Zwykle obserwuje się drobno rozta,rte ~gregaty. w paragenezie z kwar­ ceni." i plagioklazem. Większ.el ·blaiSzkr, osiągające 1,2 mm, występują w cienkich, słabo wygiętych pakietach.' Pleochroizm jest silny: a - b1a.do­ zółtawy; ~ = '( - zi.elonawooliwkowy. Biotyt przerasta. się z magnetytem, sylimanitem ora,z zawiera wrostki allanitu i monacytu, tworzące pola. pleochroiczne. Przeobraża się w baueryt, muskowit i chloryt. . Kor d ieT y t tworzy za,~krągione, na brzegach słabo spękane ziarna, dochodzące do 1,5 mm (makroskopowo dostrzega się przeobra~one,bru­ natnawe osobniki osiągające 3 mm). Kordieryt występuje zwykle z ma,gne­ tytem iplagiokla,zem i jest zbliźniaczony' cyklicznie lub polisyntetycznie. Wśród bliźńdaków cyklicznych można wyrQżnić zgodnie z podziałem V. Venkatesha (1954) zb1iźniaczenia gwiaździSte j koncentryczne repre~ zentowaneprzez szóstki i dwunastki o płaszczyznach zrostu (110) i (130). Zbliźniac.zenia.' kombinowane według (110) i (13,0) spotyka się przeważnie Vi kordierytach wykaozujących najWyższą liczbę sektorów. Wśród postaci polisyntetycznych częste są zarówno z'bliźnia.czenia regularnie, jek i nie­ regularne. Te ostatnie tworzą zwykle dwunastki według (110) i (130) i Szóstki wedrug (110) lub (130). Zbliźniaczenia. polisyntetyczne występują zwykle w formach przenikających się. Pospolite są również kombinowane zbliźniaczenia cykliczne i polisyntetyczne (fig. 4),eprny czymtaki.e·:Z:bli.J. źniiaczenia kompleksowe świadczą o Powstaniu w warunkaoh wysokich temperatur (V. Venkatesh, 1954). Kordieryt ma 'bar<:łzo słalbe, nieregular­ nespękaruao(pod kątem około 90°); dwójłomność' n,,-na= 0,007; Współ.., czynniki załamania światła: n,.= 1,546;np=1;545; n a= 1,543 oraz :kąt 250 Wacław Ry.~ Fig . 4 Fig. 5 F ig. 6 fig. 4. Komplekso-wo zbl.Ii.źniaczony kll'rdieryt, cyklicznie (szóstka) li polisyn;1;etycznie. Przerasta się z biotytem i 'zawiera wrostki monacytu. Krynk.i·, głęb. 449,8 m. Pow. 45 X Complexly twinned cordierite, cycllcally {hexagonal) 'and polysyntheticaUy. Intergrown wi,th biotite, and co,niai.nilng m ona'oite ;i,ngrowihs . Krynld, dept h 449.8 m. X 45 fig. 5. Osolbnik andaluzytu z waercenoia Krynoid. Głęb. 445,8 m. Pow. 45 X Andalusi..te s,pecimen fi'om K;rynkii b()ll"e-ho le, <lepth 445.8 m. X 45 F'Ii-g. 6. Id!ioblastYoCzny cyrkon utwo-rzo.ny w wy,n:iku dwukrotnego- nalożenJa się stref regem!€["acyjnych. K.rynk'i, głęb. 375,0 m. Pow. 100 X ldio blastic ziorcon, produced oby twofol'd supe["posirtion of re:generation zones. K[")'l1ki. depth 375.0 m. )< 100 osi <Jptycznych 2V .. = 65 °. Zawiera wrostki a,llanitu i monacytu wywołu­ jące izotropizację stref przyległych oraz wrostki sylimanitu i magnetytu . Przeobraża się w substa>neję izotr<Jpową , łyszczyki (giga,ntolit i pinit) oraz w chloryt (prazjolit ). Przeobpażenia te prne'biegają przy jednoczesnym wydzie:laniu wewnątrz ziarna uwodnionych t lenków żelaza" przy czym jony żelaza mogą być pierwotnie związane w kerdierycie i wówczas świadczyłyby o żelazistej odmianie kordierytu. S y l i m a, n i t występuje w postaoci drobn~h igiel'ek (do 0,1 mm) zwykle w strefach silnie zmylonityz<Jwanych , gdzie otula większe osob­ niki skalenia bądź też przerasta się z biotytem. Czasem w strefach słabiej zmylonityzowanych obserwuje się osobniki dłUJgości 1,5 mm o dobrze za­ znacz.onych ściank,ach słupa i ni.eprawidłowych zakończeniach . Dwójłom­ ność ny-n .. = 0,020; kąt osi optY'czny~h 2Vy = 26-:--28 °. Jest on trwa,ly i jedynie nieznacznie przeobraża się w skryt<Jkrystaliczny agregat (chlo­ ryt) o sł.aibej dwójłomności . A n d a l -li Z Y t dostrzeżony .został w kilku ziarnach tkwiących zwykle w mikiroklinie. Osiąga wielkość 1,7 mm w postaciach ba,rdzo silnie roz­ czł<J.nkow8nych (fig . 5) i spo.ionych, .zabliźnionych mikrooklinoem. Kąt osi optycznych 2Va = 76 0; dwójłomność n y- na= 0,012. M a g n e t y t tworzy nagromadzenia z 'biotytem lub kordierytem, występując w postaci wydłużonych ziarn. Zawiera liczne wrostki kordie­ rytu , biotytu i gęsto rozsianego zielonego spinelu, pra,wdopodobnie her­ cynitu, dochodzącego do 0,06 mm średnicy. Sk.aly metamor.fiC2Ile podłoża póŁnocno--wsohodniej Polski 251 G r a n ao t, nieliczny i bardzo źle zachowany, spotykany jest w określo­ ny,ch 'wa,rstewkach, gdzie układa się szer,egowo. Tworzy duże kilkumili­ metrowe ziarna" uległe spękaniu na okruchy rzędu dziesiętnych i setnych Jplilimetra. Poszczególne okruchy są poroz:ciągane i spojone drobnym agre­ gatem sylimaiIld.towo-magnetytowym. M u s k o w j; t, poza pseudomorfozami po plagioklazach i kordierycie, występuje w oddzielnych pakietach postdeformacyjnych. . A 11 a n i t jest przewa,żnie źle zachowany, zwykle obrośnięty epido­ tem zwycza.jnym. . M o iO: a c y t jest lepiej zachowany od allanitu i tworzy nieco większe zia.rna., dochodzące do 0,5 mm średnicy. Są to zwykle wrostki o częściowo własnym pe'kiroju w kordierycie. Wykazuje regular:ne spękania i bliźniaczą budowę polisyntetyczną. Kąt IQsi optycZiIlych 2V 0:= 6 o; kąt z/'Y = 8 o • C Y r k o n, SIpotykany jest sporadycznie. Tworzy czasem brunatna:wo za,barwione, przypadkowych kształtów, kuliste ziarna. Spotyka się również postacie idioblastyczne, przy czym jest to wynik r(fig. 6) dwukrotnego nałożenia się stref regeneracyjnych, odpowiadający,ch kolejnym cyklom metam9'rficznym. . Skały mylonityczne są w Krynkach podstawowym ogniwem podłoża. Są to gnejsy kwarcowo-plagioklazowo-mikroklinowo-biotytowo-kordiery­ towe (-sylimanitowe) o strukturze kataklastycznej (ta,bl.lI, fig. 14). Cza­ sami dostrzega się w nich laminację · i foliację, lecz zwykle obserwuje się cza,rne lub popielatoczarne pa,rtie afanitowe z oczkami, soczewkami (toB.lbl. l, fig. 10) lub porozrywanymi wa,rstewkami czer'Wonego ska,lenia. Partie afanitowe mają strukturę mylonityczną, porfiroklastyczną, w stre­ fach natomiast dynamioznie sIla,biej przeobrożonych obserwuj'eI się po­ nad'to str1.łkturę granolepidolblastyczną oraz pojkilitową. Ilościowa. zmienność składników głównych i podrzędny'ch wskalZuje na petrograficznie zróżnicowany charakter skały przedzmylonityzowaniem. Zwłaszcza wahanie ilości biotytu (15,0-:-32,0%) świadczyć mo,że o typach przejściowych od gnejsów kwarcowo-pla,gioklazowo-mikiroklinowo-bioty­ towo-korclierytowyc'h do gnejsówbiotytowych (T. Morawski, 1961). Jed­ nakże utrzymywa,nie się stałej . zawartości skaleni (39,3-:-45,3G/o) oraz sumy kwarcu i biotytu (47,0-:-55,4%) wskazuje na, m6l:amorficzne zróżni­ cowanie składników (biotyt - kwarc) w warunk.a·c'h metamorfizmu regio­ naJnego. Gnejsy z Kryneksą skalami przesyconymi gooką (Al ~ K + Na + + 2Ca). Są to skały występujące w polu wolnej krzemionki z wyjątkiem an,al. 5 (tab. 2, 3). W analizie tej (gnejsy Ibiotytowo-sylimoanitowe) brak wolnej krzemionki wywołany jest dużą ilóścią sylimanitu. Suma Kp+ Ne w każdym przypadku przekracza 22%. Mina,l Cal występuje w stałej . ilo­ ści 8-:-1~/0. W jednakowej ilości występuje również minał Fo (3,4-:-6,6%) . . Suma natomiast Fa + Fs zmienia się wza.leżności od iloQŚci magnetytu. Niewielkie wa,hania w składzie chemicznym gnejsów wskazują na pier­ wotnie zróżnicowany cha,rakter tych skal. Tak na' przykład gtnejsy bioty­ towe (anaJ.. 5) odznaczają się dużym minoałem Kp i Fo, związanymi w bio­ tycie. Suma minałów Fs + Fa wchodz:i w skład magnetytu, który toowarzyszy zwykle biotytowi. WaóI'stewkowy typ gnejsu (anal. 6) charak­ teryzuje się dużym minałem Q. Analizy 4 i 7 (anal. 7 reprezentuje gnejs oczkowy) są natomiast do sielbie zbliżone. 254 Wacław Ryka (do 0,1 mm) i apatytem (doo 0,3 mm). Zawiera wrostki cyrkoonu (do 0,06 nun) . bez pól pleochrooicznych. W zia,mach częścioowo przeobrażonych oh serwuje. się getyt. Gnejsy są skałami czarnymi Q zieloonkawym odcieniu. Zgodny prze­ bieg z gnejsoowatością :mao różowy mobiliżat z licznymi smug,ami i war­ stewkami biootytowymi, dochodzący doo 50 mm miąższo6ci.Powstanie gru­ bych partii mobilizatu, brak typowego dla migmatytów zróżnicoowa,nia jest wynikiem specyficz.noie przebiegającej migma,tytyzacji gnejsów amfi­ boloowych. Duża zwięzłość tych gnejsów powsta,la w wyniku wykształce~ ma form pojkiloblastycznych amfibolu. W wyniku odkształceń gnejsów i w .ślad za nimi idącej migma,tytyzacji koncentracja mobilizatu zachodzi na miejscach mniej odpornych - strefach nieciągłości. Gnejsy amfibo­ lowe znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie mobilizatu lub też rooz­ pływające się w nich reliktowe smugi uległy hydratacji, przejawiającel się w 'biotytyzacji amfibolu. Tekstura. gnejsów jest blastomylonityczna, struktura gra,nonematobla­ styczna i poj'kilitoowa. (tab!. II, fig. 15), natomiast w partiach mdbiliza­ tu - granoolepidooblastyczna. Partie mobilizatu zbudowane są z panksenomorfoowoziarnistegoo a'gre­ gatu kwarcoowo-mikroklinowegoo przerastającego się nawzajem :li ooligo­ klazoowo-biootytowo-kwa,rcowymi warstewkami myloonitycznymi, którym. toowarzyszy magnetyt i apatyt. . Migmatytowy zespół mineralny nie wykazuje silnegoo metamoorfizmu dynamicznegoo. Występują tu duże zia'rna słabo zdeformowanegoo. kwarcu (do 5mm) i mikroklinu (doo 7,0. mm). Spotyka się tu rówmeż smugoowo ułóżoone mylonityczne partie, pojawiające się głównie w s·ąsiedztwie zmy- . lonityrowanych reliktoowych lamin ooligoklazowo-kwaiTcowo-biotytowych. Wśród zi.a,rn kwarcu i mikroklinu obserwuje się drobne (0,25+0,70 mm) pc;>jedyniCZe osobniki ooligoklazu (A1l.:Jo), uległego muskowityzacji i kalcy­ tyzacji. Ponadto dostrzeżono silnie zdeformowane ziarna ooliwkoowegoo bio­ tytu, częś(:iowo zmuskowityzowooeg<> (do 0,25 mm), ksenoomoodiczny ty­ tanit oraz .apatyt, · a1lanit i getyt, nadający skale różowawe zaibarwienie. Mobilizat pocięty jest młodszymi żyłkami kwarcowo-muskoowitowymi, miąższości 0,03+0,07 mm. Gnejsy z Kruszynia.n 1 (ana!. 8, taJb. 2, 3) są przesycone wolną krze­ mioonką i nasycone glinką (fig . . 2). Wykazują ooneznaczne podobieństwo do gnejsów ż Krynek· Różnice polegają na mniejszej sumie Kp+ Ne oraz podwyższonej ilości Cal w gnejsach z K.ruszynian 1. Większa jest tu <rów­ nież ilość Fo równoważona mniejszą iloScią Fs. SKAŁY PLAGIOKLAZOWO-Pl'ROKSENOWO-AMFIBOLOWE ,z MIiELNIKA Skały plagioklazoowo-piroksenowo-.anifibolowe zawierają, oprócz wy­ mienionych składników głównych, akcesoryczny apatyt . oraz tlenki i siarczki żelaza. J akoo składniki pdboczne poznane Zoosiały: biotyt. granat, tytanit i kwarc (tab. 1). . P l a. g i Q k l a z reprezentowany jest przez ksenomoriiczne ziarna od­ znaczające się wymia.rami w granicach 0,5+1,0 mm. Plagiokla~ jest zbliźniaczony albirtowo i peryk1inowo. Prążki bliźniacze są zwykLe szerokie i nieregularne, a ponadto ziarna zdefoormowane w peryferycznych partiach, .. Skały metamorficzne podłoża półlllocno--wschodnie,i Polski 255 Plagioklaz jest pozbawiony wrostków. Odznacza się stałym składem wy­ kazUjąc zawartość 48 + 56% An; odpowiada zasadowemu andezynowi lub kwaŚIiemulB!bradorowi. Ulega se~ytyzacji. p i rok s e n występuje w ziarnach o wymiarach zbUż<;mych do pla­ gioklazu. Spotyka się również więkg.ze postacie dochodzące do 4,0 mm. Piroksen jest ksoenomorficzny~ Zawiera nieliczne wrostki plagioklazu, osiągające wymiary do 0,1 mm. Piroksen spękany jest zwykle według (110), rzadziej (lOO) i sporadycznie (010). W tym ostatnim przypadku spę­ kania są · jednocześnie , płasz!czyznami przemieszcwnia fragmentów ziarna, zn:iierzających do utworzenia budowy blokowej. Zbliźniaczenia zaobserwo­ wano. w kilku przypadkach. Piroksen jest bezbarwny lub zielonawy. W . grubszych srlifach dostrzegalny jest czasem słałby pleochI"Ooizm. Kąt osi optycznych 2V,,= 59+60°; kąt zfy = 40°; dwójłomność n" - n a= 0,030. Własności te wskazują nB! skład diopsyd - augitdiopsydOowy~ Jest Oon przeważnie nieprzeobrażony, czasem obrośnięty amfibolem i biOotytem. A m f i b o l tworzy ziarna o wymiarach zbliżonych do piroksenu i skalenia. Miejscami osiąga, większe wymiary, dochodzące do 10,Q mm. Duże ziarna występują · zwłaszcza w strefa,ch skały wzbogaconej w granat lub kware. Amfibol spękany jest wyłącznie według (110). Jest on zwykle ksenomorficzny, czasami Oobserwuje się natomiast prB!widłowo wykszmł­ eone ściany słupa. Jest on spękany i zawiera wrostki skalenia i biOotytu. Pleochroizm, mimo intensywnej baiI'WY, jest wyraźny: a -bladobrunat­ ny - blado brunatnozielony; ~....,..... zielony - kasztanOowy; 'Y --- ciemno oliwkowozielony - czerwonobrunamy. Kąt osi optycznych 2Va = 68 0; kąt zfy = 20° (przeważnie 18+19°); dwójłomność n,,- na= 0,024. Prze­ obraża s;i,ę w Ibiotyt. B i o t Y t występuje w blaszkaCh, osiągając długość dOo 0,5 mm. Odznacza się pleochroizmem: a - bl8!dóŻółtym; ~ = 'Y --- coorwonobrunat­ nym. Tworzy drobne blasrzki pozbawione wrostków, ujęte. pojki1ityczn~e przez a.m;fibol. G r a n a, t spotykany jest zwykle w postaci ksenomorficznych i bez ... barwnych ziarn dochodzących do 0,2 mm średnicy. T y t a n i t występuje w górnej partii 'Profilu. Przedstawia on kseno­ moriiczne ziarna, osiągające wymiary do 0,30mm średnicy. A p a t y t . tworzy silnie spękane ziarna ksenomorficzne średnicy·· do 0,60 mm. Spotyka się również drobne idiomomczne pręciki tego minerału. M a g n e t y t repr~zentowany jest przez soczewlrowa,te ziarna, docho- dzące do 0,5 mm. . P i r y t dostrzeżono w sześciobocznych i czwordbocznych pokrojach. Przeobraża się on w hematyt, pod(jbnie jak magnetyt. . K waT c. pojal'Nia $ię w dolnej Części profilu w postaci rri,eIicznych ziarn ' odznaczających się falistym wygaszaniem. Skały plagiOlklazowo-pirOoksenowo-amfibolowe są podstawowymi utwo­ rami (fig. 7); madą barwę popielatą i czarnozieloną. W górnej części pro­ filu wykazują one teksturę masywną, a w dOolnej - gnejsową. W górnej partii profilu spotyka się głównie skały plagioklazowo-piroksenowe (tabl. II, fig. 16). Amfibol pojawia się w większej ilości od głębokości 1762,5 m. · Jednocz€Śnie z pojawieniem się tego minerału za,znacza się kie­ runkowość w skale. Podkreślona jest ona rówrueż przebiegiem nieliczil1Ych smug mylonitycznych. W strefach tych obserwuje się podwyższoną iloŚĆ 256 1750 . 1760 1770 1800 1810 Wac~w Ryka biotytu, którego równolegle ułO!Żen.ie blasrzek nada-:t. .je skaJe wyraźny clJ.arakter kierunkowy; struktury' lep:idob1astycznej. Amfibol występuje Vi ,skale ,vi ,. ' dwojaki sposób. MO!Że On wystą.piić obok piJrokseinu, '-. -' : " '. zmieniając granoblastyczną strukturę mozaikową (górliai' ~ć :profilu) !Im nematogmllO'blastyc2ną~ -.Ponadto W!I"a1Z z plagiokJJalŻiem moZe tworzyć ' odręb- · ne WMStewki ·· skaly p1agioklazowo-"amfibolowej, przekładającej się z laminami plagioklazowo-p~ ksenowy.tni (siklały plaglioklarzowo-piroksenowe). W tym ostart:nim pi'Zy1padku obserwuje się czarnozie­ loną baJrwę i ~aruotb1astyczną strukturę. W górnym' odcinku profilu w skałach przeobrażonych 'hiper­ genicZlnie (serycytyzacj"a skalenia) pojawia się tyta .... ndt, la W dolnym odcinku kwarc. . ., Wynrllci: anaJ:iz. chemicmych skaIl: plagiokla:wwo­ piIrOkseIno~lowych (ana1 . .JlT 10, 11, tab. 3, 4) , są zbliżone. Obie zanalizowane skały są nasy­ oone glinką i poz'bawi,olIle wolnej i1q-zemionki, gdyż na, trójkącie Q-L-M (fig. 2) występują one w polu PMF; Ponadto w skale nr 10 (więks7Ja ilość plagio­ kJaJz'u) SUInJaI minailów Ne+Cal jest większa o 8°10 · w stoolIDlrud'O skJały nr 11.' Pooostałe :mi.nały w onmwfunych sk;ał,a,ch występUją w j)Jościach roIiio-. nych.' ,· , "' .. ,'" " ' 'ZMroMATYTYZoWANE SKAŁY PLAGIOKLAZoWO-PIROKsl!:NO­ . WO-AMFmoLOWJ!: Z MIELNuu M:iJgma.tytyzacją 'Objęte oos:llaly skałyplagiokla­ zoWCY .t>irokselIl'Owo-amfibolowe występujące poni­ żej .gŁębokości 1771,5 m.Skalyte me wykazUją' zmi.any składników, and zm:ianIystruktury i tek­ stwry. Mdbiłimt pojawda,. się w stosunkowo me-' wielkiej ·ilości (1 : 10) .i ma chJa,mkter ' sekrecyjny. Gromadzi się on wszczelinadl osiągając :miąższość do k.iJLku. centymetrów. Mobi.1Jizat odznJacz;a się bi.aa:ą baJrwą.Reprezenłowarry jest przez kwarc i 'lll!iikJro- · klin. Ziarna te są !ksenomorficzne i wzajenm:i.e się przerastają. Mobilizat ma strukturę pójkiJ.óblasto- · myll{)iIlityczną li wyraZn!ie odgnllIl:iczasię od SIkalły Fig. 7 •. .Rrofll wiereenia Mie1n:Lk. Section ar OOre-hole Welnłk 1 - skaly plag1oklazowo-plrokaenowo-amfibolow.e, 2 - ' skaly zgneJ80Wane, 3 - skaly zm1gmatytyzowane, 4 - skaly skalen1owo-kwarcowo-granatowe, 5 - bazaJ.t 1 ~ plagloc\aBe-PyrDxene-amphlbole rock:s, 2 - gnelssed. rocka, 3 - m1gmatltlzed rocka, 4 - feldspar-quartl/l-garnet rocp, 5 - basa1t . . Skaly metamorficzne podłoża póŁnocno--wschodniej Polski 25~ Irowość poja,wia się zwykle w wyniku równoległego ułożenia smug biotytowych, występujących w pa,rtiach mylonitycznoych lub w ich po-,. , b1'iżu. Struktura, jest pojkilob1astyczna (w miejscach pojawienia się granatu, a w partiach przeobrażonych dynamicznie - kataklastyczna). Analizy skałskaleniowo:kwa!I'COwo-granatowych (anaL nr 13, 14, ,tab. 2, 3) r6żnią się od pozostałych skał Mieln.iika. Skały te są przesycone 'krzemionką i glionką. Pomiędzy sobą nie r6żnd.ą się one składem chemiCz­ nym. Jedyna różnica zaznacza się w układzie minał6w N e i Cal. Należy przypusrezać, że przy jednakowej ilości mina,16w skaleniowych (Ne+Cal w anal. nr 13 = 23,8; nr 14 = 23,4i1/o) w skałach ska1elIliowo-kwarcowych w por6wnaniu z podobnymi utworami z grana,tem, skaleń ma charakter bardziej zasadowy. UTWORY KONTAKTOWE Utwory metamorfizmu konotaktowego są słabo rozwinięte i zamasko-' wane młodszymi przeobrażeniami hydrotermalnymi. Dlatego też opisano je łącznie dla wszystkich wierceń - Kruszynian, Krynek, Mielnika, i Sok6łki. , Wśród metamorficznych skał podło2Ja p6łnocno-wschodnd.ej części Niżu Polskiego wyróżniono: 1. Kontakty skał plutonicznych z gnejsami i migmatytami. 2. Konrtakty skał plutonicznych z amfibolitami, skałami piroksenowymi i amfibolowymi. 3. Kootakty utwo'rów pegmatoida,lnych. Z uwagi na miążs,zość ciała intrudującego, ' stosunek do kolejnych, następujących po sobie procesów, i intensywność działa,nia czynników metamoriizujących wyróżniono kontakty wywołane przez utwory sta,rszej, młodszej i naj młodszej generacji. ' KONTAKTY SKAŁ PLUTONICZNYCH Z GNEJSAMI I MIGMATYTAMI Ska,ły plutoniczne występują w postaci wkładek zmi.ennej miąższości od kilkunastu centymetrów do 6,0 m. R6żnią się one od siebie barwą, strukturą i składem min'e!ra,lnym. Skały plutoniczne reprezentowane są głównie przez granity i granodioryty. Konta,kty wywołan,e przez utwory młodszej ge­ n e r a, c j i. Pospolite są ostre kontakty graonitoid6w z gnejsami i migma­ tytami. Utwory metamorficzne popr2)ecinane są przez skały plutoniczne pod różnymi kątami, z' którymi tworzą gła·dkie płaszczymy kontaktowe. Zblirony s.kład chemiczny i mineralny intrudująoej i intrudowanej skały nie mógł dopuścić do . wytwol'iŻeni& charakterystycznych stref reakcyj­ nych. KOIIltailrty młodszej generacji tworzą typowe pomigmatytyzacyjne wypełnienia spękań. Wskaa:ują na to . przecięcia migmatyt6w utworami granitoidowymi. Nieostre kootakty, podobnie jak i paprzedniie, są typu tektonicznego. Strefy kontaktowe tych skał sięgają do 5,0 cm. Przedstawiają one prze­ ros t y gnejsów zgranitoidami. Zró2Jnicowanie kontaktów jest prawdo­ podobnie wynikiem wypełnienia skalami plutonicznymi różnego typu szczelin. Ostre kontakty tworzyły się skutkiem wypełnienia, srezelin typu luster tektonicznych (szczeliny kompresyjne). Stąd też łatwa . jest do wy- , tłumaczenia . obeoność mylonitycznych smug, związanych bezpośrednio 260 Wacław Ryka z ruchami różnioowymi.. Kontakty nieostre wytworzyły się natomiast w wyniku wypełnienia systemu pęknięć tensjona1nych, przecinających się z poprzednimi. OpisaiIle zja,wiska należą do typu kontaktów zimnych. Kontakty wywoła,ne przez utwory naj młodszej g e n e r a c j i, odznaczające się małą miąższością, zwykle do 1,0 cm, prze­ cinają skały w różnych kierunkarch me wyk.azując przeobrażeń. KONTAKTY SXA!Ł PI.UTONIOZNY~ Z AMFIBOLITAMI ORAZ ZE SXAŁAMI I ŁUPKAMI PIROXSENOWYMI Strefy reakcyjne powstały w wynilru zetknięcia się skał odmiennych pod względem chemicznym i mineralnym. Zaobserwowane przeobra~a Polegają głównie na hydratacji i blastezie, a w nd.ekt6rych przypadkach na . wytworzeniu typowych minerałów kontaktowych. Kontakty wywołane przez utwory starszej ge­ n e r a c j i mają ba'rdzo nieregularny przebieg i miąż8Z'ość wahającą się w zakresie 0,5-;.-3,0 cm. Zytk:i składają się z mikroldinu, plagioklazu i kwareu. W bezpośrednim kontakcie żyłek wytworzył się granatowo-biotytowy pas rea,kcyjaIlY (fig. 8e). 'Osiąga 0iIl grubość do 10,0 mm. Pas ten złożony jest z dwóch kompensujących się aIlawzajem stref: granatowej i biotytowej: Strefy grana,towe zbudowane są z pojkiloblastycznego bladoróżoweg() granatu. Strefy biotytowe składają się z występującego w blaszkach i pao­ kietac~ biotytu zdeformowanego parakrystalizacyjnie, grubości do 5,0 mm. Biotyt ma, pleochroizm: a - bladożółtawy; ~ = y - oliwkowobrunatny. Towarzyszy mu amfi,bol, magnetyt, getyt i a,llanit. Zewn.ętrzny pas reakcyjny składa się również z dwóch stref: hydra": tacji i k'Oncentracji tlenków żelaza. Strefy hydratacji osiągają miąższość 1,0-;.-5,0 cm. Obserwuje się 'W n:ej, idąc od utworu żyłowego, stopniowo coraz słabsze ,przeobrażenia minera,łów: muskowit-biotyt-amfibol-(piroO­ ksen). Równocz,eśnie zmniejsza się stopień chlorytyzacji i serycytyzacji skalenia. Stl'leafy k'Oncentracji tlenków że1aza tw'Orzą się w stałej odległości (2,0-;.-3,0 cm) 'Od płaszczyzny kontaktowej. Strefy tlenków żelaza reprezen­ towane są przez ziarna, magnetytu 'Osiągające wymiary do 1,5 mm i ugru­ powane w warstewkach grubości do 5,0 mm. K9ntakty wywola,ne przez utwory młodszej ge­ n e r a c j i są te kontakty wyw'Ołane granitoidewymi da'jkami. Miąższość tych utworów i charakter płaszczyzn kontaktowych odpowiada ostrym k'Onta,kt'Om grani10idów z gnejsami i migmatytami. Przykontaktowe strefy granit'Oidowe nie wymazują zmian kontaktowych. Pas przeobrażeń ze­ wnętrznych reprezentuje natomiast czarną strefę biotyt<;>wą. Odmacza się ona przeciętną grubością do 1,0 cm; Strefy intensywnych przeobrażeń złożone są w 75-;.-90% z biotytu, ·podczas gdy pozostałą część tworzy zserycytyzowany skaleń i ulegający biotytyzacji amfibol. Typowa dla tej strefy jest blasteza biotytu. Biotyt osiąga wymia,ry 3,0+5,0 mm. Zawiera liczne wrostki skalenia, kwarcu, apatytu, magnetytu i getytu. Ma on na­ stępujący pleochr'Oizm: a - bladooliwkowy; ~ = y - ciemnooliwkowy . Bardziej zewnętrzny pas przeobrażeń odznacza się rozjaśnion,ymi bar­ wami w.stosunku do skały macierzystej. Rozjaśnienie wywołane jest chlo­ rytyzacją amfibolu i serycytyzacją skaleni. Miąższość tej strefy dochedzi do 10,Omm. SIWy metamorficzne podłoża północno--wschodniej Polski 261 Kontakty wywołane p'rzez utwory najmłodszej g e n e r a c j i. Zewnętrzne strefy kontaktowe odpowiadają typowi prze­ obrażeń amfibolitów i pokrewnych z nimi skał obserwowa,nych w kon..­ taktach z utworami młodszej generacji. Grubość pasów reakcyjnych jest jednak proporcjonalnie mniejsza. KONTAKTY UTWORó"W PiEGMATOIDALNYCK UtWory peginatoidalne wykazują teksturę bezkierunkową i strukturę gruboziarnistą, panksenomorficzną. Złożone są one z ziarn wielkości 1,0+5,0 mm reprezentowanych przez oligokla.z, kwarc, biotyt i muskowit. W podrzędnej ilości . zaobserwowano albit i al1a'nit. Oligoklaz zbliźnia­ czony jest albitowo i ulega kalcytyzacji. Kwarc wykazuje słabe faliste wygasza,nie; Podobnie jak oligoklaz jest on potrzaskany oraz z,albliźniony kwarcem i kalcytem. Biotyt ma podobny pleochroizm jak w kontaktowej strefie bio,tytowej. Jest on słabo zdeformowany parakrysta,lizacyjnie i prze­ obraża się w chloryt. . Amfibolity oraz skały amfibolowe i piroksenowe uległy przeobraże­ niom n,a, kontaktach z utworami pegmatoidalnymi. Przeobrażenia, . te przedstawiają współśrodkowo ułożone strefy o zmieniającym się zabar:­ wieniu. Zamiast sh'efy 'granatowej, odpowiadającej stosunkowo ZiIlacZnym przeobra,żeniom, obserwuje się pojedyncze ziarna granatu. Strefy: bioty­ towa i chlorytowo-hydromikowa są na.tomiast rozwinięte w partiach miąż"; szości do 10 mm. W Mielniku w dwóch przypadkach (głęb. 1771,5; 1803,6 m) strefy pegmatoidalne na. styku ze skałami plagioklazowo-amfibolowymi powo­ dują wykształcenie stref granatowych. Ska,ły kontaktowe zbudowane są głównie z grana,tu i osiągają miąższość do 5,0 cm. Granat wykształcony jest w ziarnach wielkości do kilku centymetrów. Tworzy on pojkiloblasty . przetkaneapa,tytem, magnetytem i biotytem, a rzadziej amfibolem i piro­ ksenem. Wrostki te dochodzą do 0,5 mm. Współwystępqjący zgralllatem piroksen jest bladoróżowy i sUnie spękany. Przerasta się on z biotytem i amfibolem, rzadziej z piroksenem. UTW1O:RY PEGMATYTOWE, HYDROTERMALNE I HIPERGENICZNE W rozdzia\l.e tym opisane zostały produkty pegmatytowe, hydroter- malne, hipergeniczne. . ' . Utwory pegmatytowe osiągają miąższość 4,0+5,0 cm, podczas gdy hydroterma1ne lIlie przekraczają grubości 1,0 cm. Pośród pegmatytów wyróżniono utwory: 1) oligoklazowo (albito­ wo)-mikroklinowo-kwarcowe; 2) muskowi.towo-milrroklinowo-kwaroowe; 3) ~ikroklinowo-kwarcowe. Pierwsze reprezentują utwory starszej generacji; prawdopodobnie są one przedmigmatytowe. Składają się z mozaikowo zbudowanego kwarcu; 264 Wacław Ry'ka' załamania światła, dla hp w grankach 1,571+1,608. Są to :rpagnezowe krzemiany lewego, dolnego pola schematu, A. N. Winohella (1951). Zmieooość chlorytów z wierceń pólnocno-wsc~odniej części Niżu Pol­ Skiego została, przedstB1wiona, na fig. 9. Z projekcji tej wyrrika, że chloryty repre'l:entowane są przez. szereg, od delessytu prze'l: pe.ni.ri 'do jen1rlnSytu, Chlorytyzacja minerałów przebiega, z jednoczesnym wydzieleniem nad.: miaru żelaza w postaci igiełek getytowych układających się w sześcio.: ramienne rozetki. Skalenie wa,pniowe ulegają, oprócz chlorytyzacji, także epidotyzacji. przejawiająoe1 się w powstawaniu ksenomorficznych drobnych ziarn epi­ dotu zwyczajnego. W dalszym etapie przeobtrień skalenie ulegają sery­ cytyzacji, kalcytyzacji i kaolinityzacji. Biotyt ulega tbauerytyzacji, a ma­ gnetyt uwodnieniu i przeobra\Żeniu w getyt oraz limonit; p:~:~f_""";':· ' Zakład Petrografll l GeochemU I.G. Nadesłano dnia 12 l1stopada 1960 r. PISMIENNICTWO BoLEWSKI A.; GORLICH E., BADAK J. (1960) - Studi1,lm petTologiczne podłoża krystalicznego Vi Ostrowi Mazowieckiej. Kwart. geol., 4, p. 827-842, nr 4. Warszawa. DĄBROWSKI A., KARACZUN K. (1'956) - Modologia !podłoża prekambryjskiego w północno-wschodniej Polsce. Prz. geol., 4, p. 34[-344, nr 81. Warszawa. DIETRICH R. V. (1959) - Development of ptygmatic features within a passive host duri-ng partial anatexiś. Beitr. Min. Pebr., 6, p; 357-'--365. Berlin. DIETRICH R. V. (1960) "'- Genesis of ptygmatic features~ Report XXI. Sess-ion Norden, 14, p. 136-14& Copenhagen. <IlEPCMAH A. E. (1940) -IIerMaTHThI. A. H. CCCP. MOCKBa. FJSCHER G. (19391) - Bericht zur Bohrung Johan.nisburg L Mineralfiihrung Wl(f Kristallisationsfolge des Gabbros. Al-ch.lnst. Geo1. (Maszynopis), War": szawa. GORLICH E., BADAK J., MORAWSKI T. ~1'960) - Badania petrochemiczne skal podłoża krystalicznego nawierconego 'W Wejsunach kolo PiszU. Kwart. geol., 4, p. 845'-865, nr 4. Warszawa. GORLICH iE., BADAK J., STOCH L. ~1i961) - Skały krystaHCZIIlepodloża i produkty dch przeobrażeń .nawiercone w Ełku, l(maszynOpis 'W przygotowa,niu do druku). rEltCJIEP A. H. (1956) - HOBhIe ~aHHhIe no CTPaTro'paq,HH H TeKTomnte HmKHero IIaJIe030a ceBepo-3ana~o:lł "ła~ PYCCKOjii IIJIaT<PopMl>I. MaT. rio eBpO~ ne:lłcKo:lł rep. CCCP. HOBaa cepHa, 14, CTp.. 174-184. Mocna. JUSKOWIAKO. (1961) - Geologia prekambru na Niżu PolSlkim. Geologia Regio-­ nalna Pols'ld - Niż Polski (maszynopis w przyęotowaniu do druku). JUSKOWIAK lO., RYKA W . .(1961) - Uwagi o skalach prekambryjskich z wierceń w p6łnocno-wschodniej Polsce. 40 lat Inst. Geo!., 4 (maszynopis w przy­ gotowaniu do druku). KUZNIAR C. (1922) - Uralidy w Europie środkowej i północnej. Spraw. Państw. I'nst. Geol. l, p. 523---641.' Warszawa. 265 LEWI~~I J., S:A:MSONOWICZ J. C1918) ~ Ukształtowanie' IPOwierzchni podłoża , dyluwium wschodniej częśc.iNiżu !północno-europejsk!ego;P;r. Tow. NauJk. ,Warsz. 3, Dr 31, pp. !l8. Warszawa. JIACKAPEB'b B. (1914) _ 06IqaH reoJIOmqeCKaH KapTa eapolletłCKotł Poccmr; Tp. reoJI. KOM., 24, [1905]. C-neTep6ypr'l:o. l..ASZKIEWICZ A. ~1960) - Skały i minerały krystalicznego podłoża Niżu Polskiego. Kwart. geol.,4, p. 819-825, nr 4. Warszawa. MORAWSKI T. ~1961) - Utwory 'krystaliczne z wiercenia Krynki IG 11. Roczn. Pol. , Tow. Geol. (maszynopis w pr.zygotowaŻliu do druku), SOKOLOWSKI S., ZNOSKO J. (1959) - Projekt mapy tektonicznej Polski jako część mapy tektonicznej Europy. Kwart. geo!., 3, !p. 1-22,Dł' 1; Warszawa. VENKATESH V. {1954) - Twinnig in cordierite. Amer; Min., 39, p. 6i36f--.M6. Menasha. WINCHELL A; N., WINCHELL H. (195\1) - Elements of op1;ical mineralogy. New York. ZNOSKO J. (1915,7) - ObsZary perspektywiczne do po8rułtiwań złóż rud żelaza na Niżu Polskim. Kwart. geol., l, !p. 303-326, Illr 2, Wa,rszawa. ZNOSKlO J. (1961) - Tektonika Niżu ' Polskiego. Geologia Regionalna Polski - Niż Polski (maszynopis w przygotowaniu do druku). Warszawa. B~JIlm P:oIKA METAMOPcIlH'lECKHE DOPO,IJ;LI cIlYB,IJ;AMEBTA CEBEPO-BOCTO'lBOR DOJILDIH (KPYIIIJIlIHIII>I, KPLlBKH, MeJIIdIJIK) P e310Me B CTaTbe pa'OCMaTPHBaeTCJI pa3Bm'He B3rJIH,!{OB Ha C"rpOe'HHe cł>~aJ4eH'l'a ceae­ PO-BOC'l'O"lHOtł nOJIbIllH H CMeJKHbIX 06JI8CTetł, a TaKJKe HOBoe TeKTOBH'IeCKOe ~eJIe­ HHe STOtł TeppHTOpHH Ha OCHOBaHIDI: HCCJIe~OBaHHH E. 3HOCKH (1961). MeTaJ4opcł>H'l:ecKHe 1l0POłlbI BCKPbfl'bI 111-10 CKBa2KHH1lMH Ha TeppHTopHH ceBe­ po-BOCrormOtł nOJIbIIIH: COKYJIKa 1, 2, 3, 4, KpymHHJłHbI 1, 2, 3, 4, KPbIHKH, MeJIb­ H'HK H JIYKYB. OCTaJIbHbIe '6ypeHHJl OCTaHOBHJIHCb B MO~OM Il!OKpOlBe H3 OC~oq­ HbIX llOpO~ HJIH BCKPbIJIH ruiyTOHHqeCKHe nopo~bI. B CTaThe paCCMaTPHBalOTCS: MeTaMopcPH'l:€CKHe llopO~bI H3 'KpyIIImmH l, 2, ,KPbI­ HOK !H MeJIhHHKa. ropBhIe llopo~ H3 CKBruKlI1IH B CoKyJllKe paOCMaorpHBaIOTCs: B 0'1'­ ~eJIh'HOtł pa60Te. Cpe~ MeTaJ4opi:pH'l:ecKHX nopoA B~eJIeBIO IIOpO~ TPex THIIOB MeTaMoIXl»DMa: ' ~H'l:ecKoro, pemOHaJIbHoro H KOHTaKTHOro. K llepBotł rpymIe l1IOPOłI OTH€CeHO Kai'aKJIa3HTbI H MiHJIOBIHTbI H3 KPhIHOK H KpyillHHSH 2. K BTOPOtł rpynne -llJIarMOKJIa3 - poroBoo6MaHKOBbIe CJIaHIlhI H3 KPbIHOK OTJIH'l:aIOII(Hecs: cO~epJKaHHeM aHoPTHToBotł qa~ B llJIarHOKJIa3e (KoJIe6JIlOqeq-, Cs: B llP~EmaX 56--85%). KpoMeToro CIO~a OTHecem.I II.lIlimIIOKJIa3O-llHPOKCeHOBbIe (rHIIepCTeHOBbIe) llOpo~bI H rJIetłcbI. nJIarHOKJIa30-rHllepCTeHObIBe llOpo~ 1l088- 266 Wacław Ry'ka JUlIOTCJI B CKBa1KHHe KPbliHKH. KpÓM:e TOTO S.ztecb BCTPe"ła'io'rcJI KBapqeso-IIJI~ XJIaSo-6J1lOTwrO-KoP.ztJllepwroBbIe l'Hetłchl. B Kpyum:HSIHax :1 . ,HaxO.ztfiTcJI OJIm'OKJIa30- -KBap~eBo-porOBoo6MaHKOBble, rHetłcbI, a B KpynIHHSIHax , 2 BCTpe'łaIOTCJI nOJIeBO­ JlmaTOBO-KBap~eBo-~JIlOT~iTO-3nlif.ztoTOBble rHetłCbL B MeJIbHlifKe 'Hatł.zteHbI ofiJIarJroKJIa3o-rmpoKCeao-aM$JWOJIOBbIe nopo~ MecTaMH, a 0006emro', B' 1iJmKmIX' ceK'I'Opax KapRa, HSMeHeHiHbIe B ~CbI. Co,!{epEaHife nJIa­ mOKJIaSa B 3'l'HX nopo.ztax II'OCI'1'OJmHoe, B KOJLH'lecTBe 5f1'/o, HO OTHOWeIme MeJK,ltY 2Mąm60JIOM H IIHPOi:CceH!OM !I13M€llI'łHBO. IIJIarHoKJIas HBJIJIeTCJI KJIlCJIblM JIa6pa.ztopOM, rmpOKCeH - wWn~M HJlilif .ztHOIICH.ztOBbIM asr1i1TOM, aMqm60JI - 06bIImOBeHHotł po­ rOBOtI o6Mauxotł. KpOMe TOOIO B MeJIbHMKe Bcorpeą:aIOTCJI MHrMaT!l13Jq)OBalBHble ce­ pHU, B KOTOpbIX Ha6JIIO.ztaIOTCJI 06pasoBaHJI!JI HanOMHHaIO~e nTHrMaTHTbI. B paspe3e nopo.zt MeJIbHHKa HaxO.ztSłTCSł TalOKe npocJIotłKJl! Ml{KpOKJIJm:o-KBapqeBo-rpaHaTOBblX nopo.zt. 06paSOBBm1Sł łtoIń'aK'llH.Ol'O ME!TaMopQ:msMa cJIa60 pasBWrbI, ~ JlOTOMY OHH pac­ CMa'I'PHBaIOTCSł COBMeClTHO H30 BCex CKBaJKHH <pyH,ltaMeH'l'a cesepO-BOCT'O'iHotł IIonł.­ IID1. KOHTaKTHbIe 06pasoBaHHSł BCTPe<iaIOTCH Ha CTbJXaX rpaHJ1TO'K.ztHbIX nopo.zt c l'HetIcaMH, a oco6emro c aM<pJI!6oJIwrru.m !11 a:Mct)H60~BbIMH CJI~ru.m. liI3MeHe­ HHe COCTOHT rJIaBHbIM 06pa30M B OOacTe3e SepeH nIm iHen:ocpe.ztCTBeHlłOM KORTaKTe H B rH.ztpaT~mł. B HeMHOrUX cJIyq:aJIX 06pasYIQTCJI TaKHe THIlH'IHble KOHTaKTHbIe ' MKHepaJIbI, KaK Hanp. ' l'paHaT. Ha OOHOBaHJm pacmOJIOJKeHHSł 1KlifJIbHblX OOpasOBaHJ%IH Y,D;aJIOCb yC'l'aIHlOBlifTb no­ cne,D;OBaTeJIbHOCTb nel'MaTwrOBblX H rH,!{poTepMaJIbHbIX npo~ecCOB npOHCXO.ztKBWmc B OJIHrOKJIaSo-MlifKpOKJIHHO-KBap~eBbIX. MYCKOBHTO-MlifKpoKJIHHO-KBap~eBbIx, KBap­ ~eBbIX, <pJIIOOpwroBbIX, XaJIb~e.ztOHOB~bIX, npeHwro-~eoJIHTOBbIX. Mo~ l'HIlepreIlM'łElCKH Ilif3MeHeHHOO 30HbI Sam«::HT OT ,D;JIHTeJIbHOCTH ' ,D;etr­ CTBHH JlOBepXHOCTHbIX <paKTopoB. MeTaMop<pK'iecKHe 06pa3ooaIrnJI, nOKPbITble 3QKeM:- 6PHtICKHMH nopo,D;aMH, 06JIa,D;aIOT TOHKJIlMH SOHaMH HSMeHeHHbIMJI! rHnepreHK'iecKH, a nopo,D;bI rroKPbITbIe IOIJ'CIKHMH OTJIOJKemmMIH OT.JlWłaIOTCJI 20--30-MeT.pOBbl.Mlł H3Me­ HeHHbIMH 30HaMH. IIopo,D;bI OTJIH'IaIO~eCJI BbICOKotr CTeneHbIO rHnepreHHor() H3Me­ HeHHJI COCTOJIT rJIaBHbIM 06pa:30M H3 Kao~Hwra,rH,l{pocJIIO,D;bI, KaJIb~HTa, CH,D;epHTa, XJIopJfl'a H KBap~a. Wacław RYKA META.MOBPBIC ROCKS OF SUBSTRATUM OF NORTBEASTERN POLAND (Kruszyniany, Krynki, MielDik) SummaTY The aUltlh.or surveys ,the ev.olutiion ol opini.ons on the structure .of the substratum ol northeastem P.oland and tu; adjodll1ing temttol1ies, anld presen1s a new :tecton:ic division of this area on the basis O'f .vnVestigaJtiODS camed out by J. Zln06ko (1961). Ln nOI1theastem P()Iland, metam.orp.hic rOCoks harve been ddenot:d:fiied in 11 boce-holes: S6kólka 1, 12, 3 and 4, Kruszyniany 1, 2, 3 and 4, Krynlk:i, Mielni!k, and l1uk!ów. The remadn:Lng drl.1II.ings either ended in the thdck mantle ol sedimenrtaJry rocks, OT tl;hey penetrated p'luto>ni.c rocks. - In the preselIlt pa.per, the aurllhor dlisc~ meta- Kwar t . geol., nr 2, 1961 r. TABLICA I Fi,g. 10 Fig. 11 FiJg . 12 F:i,g. 13 Wacław RYKA - Skały metamorficzne podłoża północno-wschodniej Polski (Kruszynlany, K rynkl, Mielnik) TABLICA n Fig. 14. Gnejs mylOt1ll.tyczny z Krynek, głęb. 427,8 m. Gnejs składa się .z ~warcu. plagioklazu, mikrokli'nu, biotytu. Pow. 12 X. N:Lkole s'krzyżowane. Mylonitized gneiss from Krynk!i, depth 427.8 ID. The gnei.ss oonsis-ts of quartz, plagioclase, microclline, biotite. X 12. Crossed niools Fig. l5. 'Gnejs oligoklawwo-kwarcowo-amfibolowy z Kruszynian l, głęb. 432,4 m. Str-uk­ tura gra,nonematoblastyC?lIla, ka taklastyczna, IJ.)(lrliroblastyczna. PoW. 26 X Nikole skTzyżowane Oligoclase-Qua'I"tz-amphdbole gneiss :f.rom Kruszyniany l, depth 432.4 m. Grano­ nematoblasti.c, catadastic, p01"iphyroblasti.c texture. X 26. Crossed nicols Fig. 16. Skala piroksenowo-amf.ibolowo-plagiokla:wwa · z Md.elnika ; glęb. 1756,4 m. Struktura g,ranoblastyClZIla. Pow. 26 X. Nikole skrzyżowane Py:roxene-amphibole-plag,iocla.se rock flom Mielnik, depth 1756.4 m. Grano­ blastic textur-e. X 26. Crossed nicols Fig. 17. Skala kwarcowo-skaleniow<r{g.ranatawa) z M1elndtka, głęb. 1795,5 m. Na zdję­ ciu wddoczny jest porfiroblast piroksenu otoczony kwarcem .i skalendem. Pow. 26X. Nikole skrzyżowane Quartz-:feoldspa·r~g.arnet)rock kOm Mielnik, de.pth 1795.5 In. V'isdble on photo is a pyroxene · porphyroblast sUl"I"OUIIlded by qualI"'tz and feldspar. X~6. Orossed 'niCóIs Kwart. geol., nr 2, 1961 r. TABLICA II Fi.g. 14 Fig. 15 F'j,g. 16 F1ig. 17 Wacław RYKA - Skały metamorficzne podłoża północno-wschodniej Polski (Kruszyniany. Krynki, Mielnik)