Pobierz Skrypt Psychologia Społeczna Wojciszke ROZDZIAŁ 19 Stosunki międzygrupowe i więcej Skrypty w PDF z Psychologia tylko na Docsity! Rozdział 19. Stosunki międzygrupowe Stereotyp - schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych w uwagi na jakąś łatwo zauważalną, określającą ich społeczną tożsamość cechę. Zwykle nadmiernie uproszczony, nadogólny, niepodatny na zmiany w wyniku nowych informacji oraz społecznie podzielany. Zbiór sądów - komponent poznawczy. Uprzedzenie - negatywny lub (rzadziej) pozytywny stosunek do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami. Np. etnocentryzm - odrzucanie osób należących do grup kulturowo i/lub rasowo odmiennych, a akceptowanie osób kulturowo podobnych; rasizm, nacjonalizm, szowinizm, seksizm. Stosunek emocjonalny. Dyskryminacja — wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób zaliczających się do stereotypizowanej grupy na podstawie samej przynależności do grupy, a nie indywidualnych własności danego człowieka. Zachowani. Klasyczna koncepcja stereotypu (M.Kofta) - pewne stereotypy polegają na traktowaniu grupy obcej jako pojedynczego bytu intencjonalnego, podobnego do wrogiej nam osoby. Stereotyp spiskowy, jego istota — przeświadczenie, że określona obca grupa usiłuje zapanować nad naszą grupą, podejmując niejawne i podstępne działania. Powstaje w wyniku długotrwałego konfliktu dużych grup społecznych o zasoby ekonomiczne, władzę czy terytorium. Poręczne wyjaśnienie niepożądanych zjawisk społecznych. Przewodnik po rekonstrukcji przeszłości (spiskowe teorie dziejów), podstawa planowania przebiegu przyszłych wydarzeń, dostarczają moralnego uzasadnienia dyskryminacji i dehumanizacji grupy obcej. = wxXwieku około 1/3 Polaków wyznawała taki stereotyp w odniesieniu do Żydów "> Stereotyp taki nasila się w okresie kampanii wyborczych => Wielu współczesnych Amerykanów sądzi tak o Japończykach Teoria dominacji społecznej (Prato, systemów hierarchii grupowej: anius, Levin) - społeczeństwa wytwarzają trzy rodzaje a) hierarchie wieku (dorośli mają nieproporcjonalnie więcej władzy niż dzieci); b) hierarchie płci (mężczyźni.... niż kobiety); c) _ hierarchie arbitralne (pewne grupy społeczne mają więcej władzy niż inne, na podstawie przynależności klasowej, kastowej, narodowej czy religijnej). => kluczowa rola mitów legitymizujących o tym, że istniejący porządek społeczny, czyli społecznie podzielane wartości, postawy i przekonania przypisujące więcej wartości i ważności przedstawicielom wyżej położonych grup społecznych. Ten charakter mają m.in. stereotypy grup społecznych, przykład: ideologia merytokratyczna: przekonanie, że system powinien nagradzać zdolności i kwalifikacje jednostek, sukces powinni więc osiągać ci, którym on się należy. "> Grupy stojące najniżej są często piętnowane, czy stygmatyzowane. Niezależnie od różnic w hierarchii istnieją różnice a natężeniu antagonizmu(konfliktu) między grupami. Jeżeli grupy postrzegają, że mają cele zbieżne - ustosunkowanie pozytywne, cele antagonistyczne - wzajemne uprzedzenia. 1) Rzeczywisty konflikt interesów Sytuacja, w której dwie grupy współzawodniczą o te same niewystarczające zasoby (materialne lub związane z władzą i kontrolą). Gra o sumie zerowej. Prowadzi do silnych uprzedzeń międzygrupowych, bo stają się one narzędziem walko o sporne dobra. Sherif, dzieci na obozie letnim. 2) Konflikt symboliczny - upatrywanie źródło uprzedzeń w konflikcie wartości Np. rasizm symboliczny - współczesnym powodem uprzedzeń białych do czarnych w USA jest spostrzeganie tych drugich jako łamiących kluczowe wartości, takie jak równość i konieczność zapracowania indywidualnym wysiłkiem na własny sukces. 'wpływ konfliktu na uprzedzenia w stosunku do grup jest szczególnie silny, gdy obie mają niski status. 3) Lęk międzygrupowy Stephan, Stephan - zintegrowana teoria uprzedzeń (lęk, negatywne stereotypy). Strach, niepewność w kontakcie z członkami grupy obcej wynikające z podejrzewania ich o wrogie intencje oraz z nieznajomości wzorców ich myślenia i postępowania. 4) Negatywne stereotypy Źródło oczekiwań adresowanych do przedstawicieli grup. Często funkcjonują jako _samospełniające_się przepowiednie. Przyczyniają się do wzrostu lęku i negatywnych opinii o osobiście spotkanych przedstawicielach grup obcych. => Lęk i negatywne stereotypy są silnym wyznacznikiem negatywnego stosunku do grup obcych, szczególnie tych obdarzonych niskim statusem. 5) Zagrożenie wartości grupy własnej Ponieważ samoocena częściowo opiera się na wartości grup, do których należymy, zagrożenie wartości grup: własnej prowadzi do reakcji obronnych podobnych jak do tych, jakie obserwujemy w sytuacjach zagrożenia samooceny indywidualnej. Czyli czując zagrożenie samooceny, dewaluuje i wzrasta poziom negatywnego myślenia o przeciwniku, np. mecz bokserski Amerykanina z Rosjaninem. Fiske - Model Treści Stereotypu (MTS) - sprawczość (kompetencja) i wspólnotowość (ciepło) są dwoma podstawowymi wymiarami treści wszelkich stereotypów grupowych - dotyczących płci, wieku, narodowości oraz przynależności etnicznej i zawodowej. Cztery rodzaje stereotypów Wymiar ciepła grupowych brak ciepła ciepło stereotypy stereotypy zawistne jednorodnie pozytywne - Stereotypy jednorodnie negatywne - kompetencja bogac: grupy „głównego nurtu” dotyczą grup, które widziane są jako Życzi grupy odniesienia pozbawione zarówno sprawczości, jak | kompetencji stereotypy stereotypy wspólnotowości, np. bezdomni. Uważani jednorodnie negatywne paternalistyczne za głupich i złych. Pogarda. komęcienci biedni gospodynie domowe: bezdomni osoby starsze - Stereotypy jednorodnie pozytywne - cy zza imaalizi dotyczą grup widzianych jako wspólnotowe i sprawcze. Na ogół grupy „głównego nurtu” - typowe dla danego społeczeństwa grupy odniesienia, do których ludzie aspirują. Podziw. - Stereotypy zawistne - dotyczą grup spostrzeganych jako kompetentne, ale wrogie, a przynajmniej nieprzyjazne. Osoby o wysokiej pozycji społecznej. Np. mniejszości żydowskie. Zawiść. - Stereotypy paternalistyczne - dotyczą grup spostrzeganych jako ciepłe i wspólnotowe, ale pozbawione kompetencji. Np. kobiety w tradycyjnych rolach żon i matek. Litość. Stereotypy i towarzyszące im uprzedzenia były tradycyjnie traktowane jako byty jednorodne _w sensie wartościującym. Jednak badania inspirowane MTS dowodzą, że sprawczość i wspólnotowość powszechnie stanowią dwa niezależne wymiary treści stereotypów grup wyodrębnionych z uwagi na kryteria etniczne, narodowości, religii, płci, wieku czy zawodu. 80% stereotypów jest niejednorodna (jednej grupie przypisuje się więcej sprawczości niż wspólnotowości bądź odwrotnie. Są to wymiary negatywnie skorelowane. Teoria kategoryzacji społecznych (Tajfel) - przyczyny stereotypów w samych procesach poznawczych. Stereotypy są ubocznym skutkiem dzielenia napotkanych osób na kategorie i gromadzenia wiedzy o kategoriach. Nałożenie się kategoryzacji obiektów (ich przynależność do różnych jakościowo kategorii) na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do: a) wzrostu spostrzeganych różnic miedzykategorialnych; * dwie odrębne kategorie (Janek szachista, Olo bokser, to jeden agresywniejszy) <- dot. w szczególności grup obcych b) spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych. *dwie takie same kategorie (Janek i Olo bokserzy, jeden i drugi agresywny), *Dzieje się tak pod warunkiem, że kategoryzacja jest systematycznie powiązana z cechą ciągłą. Spadek różnic wewnątrzkategorialnych dotyczy w szczególności grup obcych, a w niewielkim stopniu - grupy własnej. Efekt jednorodności grupy obcej. Częstsze mylenie członków grupy obcej niż własnej. Wynika z ignorancji oraz ze skłonności do kodowania danych o członkach grupy obcej jako informacji o grupie, danych zaś o członkach grupy własnej - jako informacji o poszczególnych członkach. *Minimalna sytuacja grupowa - gdy pozbawiona znaczenia (arbitralna) różnica między osobami wystarcza do pojawienia się podziału na grupę własną i grupę obcą. Faworyzacja grupy własnej, deprecjacja obcej = preferencja grupy własnej. Faworyzacja silniejsza od deprecjacji. Asymetrie w ocenie grupy własnej i grup obcych są podobne do tych, jakie obserwuje się przy porównaniach ja-inni. w kategoriach cech, podczas gdy negatywne zachowania grupy własnej i pozytywne grupy obcej są fHiimaczone czynnikami sytUaCYjNYMiI. Ostateczny błąd atrybucji (Pettigrew). Oceny konkretnych jednostek podlegają wpływowi stereotypów na mocy dwóch mechanizmów: 1) posługiwania się stereotypami jako strukturą wiedzy; « Schematy są strukturami wiedzy sterującymi procesami poszukiwania, rozumienia i zapamiętywania informacji o konkretnych osobach. Zaktywizowanie stereotypu nie jest jednak całkowicie automatyczne, ponieważ wymaga wolnych zasobów umysłowych. Każda osoba przynależy też do wielu różnych kategorii. Nasze własne cele i sytuacja, w jakiej spotykamy dana osobę, decydują o rodzaju zaktywizowanej kategori e _ Biali studenci współpracujący z Japonką wykazują przejawy aktywizacji stereotypu Azjatki (ryż/róż), czego nie robią studenci o zasobach pochłoniętych innym, równoległym zadaniem. e __ Inna trudność wynika z przynależności jednej osoby do kilku kategorii. * __ Model wpływu stereotypu na oceny (Kunda, Spencer) - aktywizacja stereotypu odróżniona od jego zastosowania. Zastosowanie jest mierzone treścią ocen. Aktywizacja stereotypu - np. RYŻ/RÓŻ (R_Ż). Zastosowanie jakiegoś stereotypu zawsze wymaga jego aktywizacji, sama ta aktywizacja jednak nie zawsze prowadzi do jego użycia, choć wywołuje automatyczną (bezwiedną) tendencję do asymilacji ocen. Aktywizacja i zastosowanie stereotypu mogą mieć charakter automatyczny lub kontrolowany. Zarówno aktywizacja, jak i zastosowanie stereotypu pozostają pod wpływem trzech motywów czy też sytuacyjnie zaktywizowanych celów osoby dokonującej ocen: a) zrozumienie ocenianej jednostki (kiedy pragniemy się zorientować, jaka dana osoba jest, stereotyp może zostać i zaktywizowany, i zastosowany, bo uważamy go za przydatny do podjęcia tej decyzji. Ludzie odrzucają stereotypy jako przesłanki ocen, kiedy mają zindywidualizowaną informację na temat ocenianej osoby); b) dążenie do pozytywnej samooceny (negatywne myślenie o grupach obcych jest prostym sposobem na chwilowe polepszenie samooceny, np. studenci z niezdanym egzaminem źle oceniają profesorów. Stereotypizacja podbudowuje samoocenę także wtedy, kiedy ta pierwsza nie jest aktem samoobrony, tylko dotyczy kogoś zupełnie innego - badania Sinclair, Kunda); c) celowe unikanie uprzedzeń, a przynajmniej wrażenia, że jest się uprzedzonym (opieranie ocen na uprzedzeniach to przejaw stronniczości i braku obiektywizmu, dlatego unikanie uprzedzeń stanowi cel, który zwykle hamuje zastosowanie stereotypów). 2) wykorzystywanie stereotypów jako racjonalizacji, czyli usprawiedliwień już istniejących stosunków międzygrupowych. Postulowane przez MTS, co przewiduje także teoria usprawiedliwiania systemu. Stopień antagonizmu między jakąś stereotypizowaną grupą a grupą własną jest usprawiedliwiany i podtrzymywany ocenami ich wspólnotowości. Pozycja grup w hierarchii statusu jest usprawiedliwiana i podtrzymywana ocenami ich sprawczości. Ofiary są często spostrzegane negatywnie i obwiniane o swoje położenie. Kay, Jost, Young - negatywne i pozytywne spostrzeganie ofiary to alternatywne drogi usprawiedliwiania porządku rzeczy. Ofiary są spostrzegane negatywnie pod tymi względami, które ludzie uznają za przyczynę ich złej sytuacji (np. otyli mają mniejszą samokontrolę). Pozytywne spostrzeganie ofiar dotyczy tych względów, które nie uchodzą za przyczynę złej sytuacji (np. biedni są szczęśliwsi). Oba te sposoby spostrzegania podtrzymują wiarę w sprawiedliwość świata - zła sytuacja ofiar jest kompensowana. Zdolność i skłonność do doświadczanie emocji w imieniu własnej grupy, nawet w obliczu sytuacji, które w żadnym sensie nie dotyczą nas jako jednostek. Zależy od stopnia identyfikacji z grupą i od aktywizacji przynależności grupowej. Badania Yzerbyta (studia po angielsku). (Ktoś źle mówi o Polakach, moja reakcja będzie uzależnieniona od tego, jak bardzo się indentygikuje) Dwa podstawowe wzorce zachowania kierowanego na grupy niżej zlokalizowane w hierarch 1. lzolacja społeczna - utrzymywanie dystansu fizycznego. ograniczanie kontaktów. a_w_ skrajnych wypadkach - segregacja (organizacja życia społecznego w odrębnych i równoległych instytucjach, z których jedne są przeznaczone dla grup wyższych, inne dla niższych). Kiedy nie wspiera ich prawo ani obyczaj, tendencje izolacjonistyczne bywają kamuflowane - wymówki, żeby nie wyjść na uprzedzonego (Snyder, siadanie koło niepełnosprawnego). 2. Dyskryminacja - gorsze traktowanie grup znajdujących się niżej w hierarchii; atakowanie, ośmieszanie, niedopuszczanie do zasobów. „Szklany sufit" - niewidzialne bariery awansu dla kobiet na wyższe stanowiska. Dyskryminacja pogarsza stan zdrowia dyskryminowanych (bo jest stresorem społecznym). Pogorszenie też zdrowia psychicznego - spadek samooceny, poczucia szczęścia i satysfakcji z życia, wzrost symptomów zaburzeń afektywnych. Wyczerpanie energii, obniżenie zdolności do samokontroli nasilenie podatności na choroby, obniżenie skłonności i zdolności do zachowań prozdrowotnych. Podstawową reakcję grup dyskryminowanych jest obrona, np. wrażliwość na przejawy dyskryminacji. Dyskontowanie (pomniejszanie znaczenia) negatywnej informacji zwrotnej - np. otyli. Model odrzucenia- identyfikacji - utożsamienie się z własną mniejszościową grupą chroni jednostkę przed spadkiem samooceny. Bezpośrednia walka o równe traktowanie jest rzadka. Spadek sprawności działania w dziedzinach objętych stereotypem pod wpływem samej świadomości, że jest się członkiem streotypizowanej grupy, który może okazać się gorszy w danej dziedzinie. Steele - badania (zadania „sprawiedliwe płciowo” - nie dyskryminujące kobiet/brak takiej informacji). Zagrożenie stereotypem umiarkowanie hamuje funkcjonowanie kobiet i mniejszościowych grup etnicznych w dziedzinach objętych stereotypem. Wyjaśnienia: a) wywołuje silną reakcję stresową - fizjologiczne zmiany pogarszają funkcjonowanie poznawcze; b) inicjuje procesy uważnego śledzenia własnego zachowania i ewentualnych oznak nadchodzącej porażki (wzbudza lęk przed porażką, ten zaś prowadzi do większej ostrożności w działaniu pochłonięcie części pamięci operacyjnej > mniejszą część można poświęcić na rozwiązywanie zadania); c) tłumienie myśli - ponieważ ludzie zagrożeni stereotypem zdają sobie sprawę ze swoich obaw i ich zaburzającego wpływu na funkcjonowanie zadaniowe, aktywnie starają się je tłumić i skupić się na zadaniu. Często jest to nieskuteczne i również pochłania część zasobów pamięci operacyjnej. => Zmniejszenie zasobów pamięci operacyjnej, pogorszenie wyników w zadaniach wymagających świadomego namysłu. Zadania wykonywane automatycznie i bez udziału świadomości ulegają pogorszeniu skute samego procesu ważnego śledzenia własnych działań. * __ Dehumanizacja - wykluczanie członków grup poza wspólnotę ludzką. Ludobójstwo, niewolnictwo. * __ |[nfrahumanizacja - częściowe zawieszenie obowiązywania norm moralnych w stosunku do obcych (Leyens). Tendencja do słabszego przypisywania specyficznie ludzkich emocji członkom grup obcych niż członkom grupy własnej. Emocje wtórne. Pojawia się nie tylko w odniesieniu do grup, z którymi jesteśmy skonfliktowani, ale dotyczy po prostu członków grup odmiennych niż własna - Kofta, Mirosławska - występuje już w minimalnej sytuacji międzygrupowej. * _ Animalizacja - odmawianie specyficznie ludzkich cech członkom grup obcych (kultura, dojrzałość, racjonalizm czy poszanowanie norm); wstręt, pogarda. * Mechanizacja - odmawianie obcym cech stanowiących element ludzkiej natury (ciepła emocjonalność i wspólnotowość, umysłowa otwartość i głębia); chłód, dystans emocjonalny. Weigl - szkoły, Opolszczyzna. Techniki takie jak fantazjowanie - odgrywanie scenariuszy w wyobraźni (wyobrażanie sobie interakcji z przedstawicielami grupy obcej), uniwersalne podobieństwo (odrywanie roli członków różnych grup etnicznych). Efekty miały charakter etnicznie niespecyficzny. Teoria kontaktu - najlepszym sposobem redukowania uprzedzeń jest bezpośredni, osobisty kontakt z członkami stereotypizowanych grup, szczególnie kiedy spełnia on cztery dodatkowe warunki: a) członkowie obu grup mają podobny status; b) członkowie obu grup mają wspólne cele; c) wzajemnie współpracują; d) kontakty te są wspierane przez władzę, prawo lub obyczaj. - _ Np. klasa układanka, Aronson - dzielenie uczniów w klasie na zespoły tak, by w każdym znalazły się dzieci o różnym pochodzeniu etnicznym. Zespól otrzymuje wspólne zadanie, które może rozwiązać tylko pod warunkiem wniesienia pewnego wkładu przez każdego członka. - _ Metoda ta działa głównie wtedy, kiedy współpraca kończy się sukcesem, porażka bowiem często prowadzi do obwiniania członków grup mniejszościowych. - Każdy rodzaj kontaktu wystarcza do redukcji uprzedzeń. Kontakt działa najsilniej w odniesieniu do homoseksualistów, najsłabiej - do chorych psychicznie. Dlaczego działa? Rola trzech czynników: a) wiedza — zorientowanie się, że członkowie grup stereotypizowanych są podobni do nas samych; b) emocje - przy kontakcie z członkami grup obcych spada lęk; c) empatia - przyjmowanie cudzej perspektywy.