Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Skrypt z historii gospodarczej - Notatki - Historia gospodarcza - Część 1, Notatki z Historia gospodarcza i społeczna

W notatkach wyeksponowane zostają zagadnienia z historii gospodarczej: skrypt z historii gospodarczej; przejście od feudalizmu do kapitalizmu. Część 1.

Typologia: Notatki

2012/2013

Załadowany 24.03.2013

Henryka
Henryka 🇵🇱

4.5

(154)

405 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Skrypt z historii gospodarczej - Notatki - Historia gospodarcza - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Historia gospodarcza i społeczna tylko na Docsity! HISTORIA PRZEJŚCIE OD FEUDALIZMU DO KAPITALIZMU 1. Różnice zasady podziału społecznego W feudalizmie istniało społeczeństwo stanowe, o pozycji społecznej nie decydował majątek a sytuacja prawna. Ludzie nie byli równi wobec prawa, każdy stan miał swój kodeks. W prawie feudalnym dla każdego stanu musiał istnieć oddzielny kodeks, ponadto musiano w jakiś sposób opisać sytuacje "nachodzenia" na siebie kodeksów dwóch różnych stanów (np. różnica między zabójstwem chłopa przez chłopa i chłopa przez szlachcica). Z tego punktu widzenia przejście od feudalizmu do kapitalizmu polegało na ujednoliceniu prawa (czytaj zrównania wszystkich wobec prawa). Równość wobec prawa nie oznaczała bynajmniej równych praw. Pierwszy kodeks wprowadzający równość wobec prawa, kodeks Napoleona, nie przewidywał dziedziczenia ani posiadania ziemi przez kobiety. Z punktu prawnego kapitalizm w Polsce wprowadzono za czasów Księstwa Warszawskiego. Po likwidacji Księstwa car nie wycofał kodeksu Napoleona, który działał w Polsce aż do 1925. 2. Różnica w pojmowaniu własności W starożytności powszechne było niewolnictwo ( niewolnik był instrumentu vocale - mówiącym narzędziem ). Niewolnik był prywatną własnością swojego pana, który mógł go zabić tak jak my dzisiaj możemy niszczyć przedmioty do nas należące. W pewnym momencie historii Rzymu wprowadzono prawo nie pozwalające panom zabijać niewolników. Niewolnictwo było systemem bardzo niewydajnym, gdyż niewolnicy nie mieli odpowiedniej motywacji, ponadto wbrew pozorom nie byli darmową siłą roboczą, gdyż ich właściciel musiał łożyć na ich utrzymanie oraz strażników. Przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego wprowadzono system zwany kolonatem, osoby mu podlegające nazywano kolonami. Kolonat polegał na podziale majątku pana na dwie części, z których jedna była dzielona na małe działki i oddawana w użytkowanie byłym niewolnikom. Każdy kolon w zamian za uprawianie swojego poletka musiał odpracować kilka dni w roku na drugiej, dużej części podzielonego wcześniej pola. Ta część pola zaczęła z czasem być nazywana folwarkiem. W kolonacie pojawiła się podwójność posiadania. Właścicielem działki jest kolon (własność warunkowa polegająca na posiadaniu działki pod warunkiem pracy na folwarku), jednocześnie jednak właścicielem ziemi jest pan. Renta feudalna to należność, jaką dzierżawca jest winny właścicielowi ziemi stojącym bezpośrednio nad nim. Obowiązywało prawo - Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem. W początkowym stadium renta pańszczyźniana miała prosty charakter - polegała na odrobku, z reguły 14-20 dni w roku. Dobrowolność dzierżawców przy zawierania takiej umowy była ograniczona możliwościami nabycia ziemi. W rozwiniętym średniowieczu (XIII-XIV w.) zauważono, że robotnika należy pilnować, bo ma on tendencję do obijania się. Ponadto dochody właściciela folwarku są uzależnione od natury i drastycznie spadają w przypadku nieurodzaju, gradu, suszy itp. Dlatego folwark został podzielony na kolejne działki i oddany w dzierżawę chłopom. Z każdego dzierżawionego chłopom kawałka ziemi właściciel otrzymywał rentę w naturze, co pozwalało uniezależnić się od zdarzeń losowych. Stopniowo właściciele, aby pozbyć się problemów ze składowaniem i zbytem renty wypłacanej im w naturze, przeszli na odbieranie renty pieniężnej. Tak wyglądała sytuacja w Europie w końcu średniowiecza. W Europie Zachodniej nastąpił bardzo duży przyrost naturalny i, pomimo wzrostu produkcji rolnej, niemożliwe okazało się wyżywienie własnymi siłami. Bogate społeczeństwo zachodnioeuropejskie zaczęło kupować żywność w Europie Wschodniej. Nastąpił dualizm w rozwoju agrarnym ( XV/XVI w). Na Wschodzie powrócono do osobistego zajmowania się rolnictwem, gdyż koniunktura na Zachodzie powodowała możliwość uzyskania dużo wyższych dochodów, niż te powstałe ze ściągnięcia rent pieniężnych. Nastąpiła refeudalizacja, czyli powrót do pierwotnych form feudalizmu. Odtworzono folwark na obszarze, na którym znajdował się on dawniej. Ponadto pańszczyzna przybrała już wymiar tygodniowy, pojawia się element przymusu - chłopi są poddanymi pana docsity.com i ich wolność osobista jest poważnie ograniczona. Często było to też połączone z wykupem sołectw, co oznaczało, że pan był miejscowym sędzią, również w sprawach wytoczonych przeciw niemu samemu. Należy jednak pamiętać, że niewolnictwo jest różnym pojęciem od poddaństwa. W XV i XVI wieku refeudalizm wystąpił w Polsce i na Węgrzech. Polacy wyspecjalizowali się w produkcji zboża dla Zachodu, które było tam spławiane poprzez Wisłę, Niemen lub Dźwinę. Węgrzy nie byli w tak dobrej pozycji, gdyż nie mieli połączenia wodnego z Europą Zach. (Turcy kontrolowali basen Morza Czarnego), dlatego zajęli się hodowlą bydła, które raz do roku spędzali na targ pod Wenecją. Chłopi dzierżawiący od panów ziemię zostali z niej wyrzuceni, aby na tych terenach mogły powstać rozległe pastwiska; utrata ziemi doprowadziła jednak do zbrojnego powstania w 1514. Ponadto Polska handlowała z Węgrami: my im sól, oni nam wino. W kapitalizmie nie ma "podwójnego posiadania" jak w feudalizmie. We Francji w nocy z 3 na 4 VIII 1789 konstytuanta zniosła prawa feudalne, czyli ludzie stali się równi wobec prawa. Panu pozostał jedynie "pałac oraz park" oraz odszkodowanie za ziemię, która została przekazana jej dzierzawcom. W Anglii droga do kapitalizmu wyglądała inaczej. Zaczęto hodować duże ilości owiec na potrzeby przemysłu, dlatego zaczęto "ogradzanie". Chłopów wyrzucono z ziemi, na której utworzono pastwiska. Efekt był ten sam co we Francji - zlikwidowano podwójną własność. Ponadto wypchnięcie dużej ilości ludzi ze wsi do miast przyśpieszyło rewolucję przemysłową, we Francji nie wyrzucono chłopów z ziemi, więc nie doszło do aż tak dynamicznego rozwoju przemysłowego. W Europie Wschodniej panował zacofany feudalizm, tak więc operację przejścia do kapitalizmu należało przeprowadzać powoli. Pierwszym krokiem była Konstytucja I Maja, która "uwolniła" chłopa spod sądu pana; chłop był pod opieka sądu państwowego. Zniesiono poddaństwo chłopów, jednak nie rozwiązano sprawy przywiązania do ziemi. Spory rozstrzygnął dekret grudniowy z 1806 - chłop opuszczający rodzinną wieś tracił ziemię. Uwłaszczenie to oddanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi. (???) Uwłaszczenie rozpoczęło się najpierw na ziemiach zaboru pruskiego (Napoleon ?), potem reformami uwłaszczeniowymi zajął się Wielkopolski (1859). W Prusach nie każdy chłop mógł zostać uwłaszczony, warunkiem był sprzężaj, czyli odrabianie pańszczyzny na polach pana za pomocą dwóch własnych koni. W Galicji uwłaszczenie odbyło się jednorazowo w 1848. W Rosji rząd powstańczy ogłosił uwłaszczenie w 1863, jednak większą siłę przebicia miał car i jego dekret uwłaszczeniowy z 1864 r. Po uwłaszczeniu chłopi mieli małe poletka, dlatego domagali się reformy rolnej. W zaborach austriackim i rosyjskim uwłaszczenie miało być narzędziem do skłócenia szlachty i chłopstwa, dlatego pozostawiono serwituty - chłopi mogli bezpłatnie korzystać z łąk i lasów pana. Serwituty więc konserwowały podwójną własność. Serwituty zniesiono dopiero w 1925. Na Węgrzech powstały wielkie pastwiska, wykształciła się też grupa chłopów zwanych żelerami, którzy odprawiali pańszczyznę bez posiadania ziemi, otrzymywali jedynie miejsce na postawienie chaty. Gdy w 1848 ogłoszono uwłaszczenie, reforma ta nie objęła żelerów, którzy nadal byli zmuszeni do odprawiania pańszczyzny. Polska przejęła po 1918 Spisz i Orawę, które wcześniej należały do państwa Austro-Węgierskiego. W 1931 wyszło na jaw, że na tamtych ziemiach żyje 140 osób nadal odrabiających pańszczyznę !!! Szybko i potajemnie wydano ustawę o likwidacji stosunków żelerskich. Dotychczas zajmowaliśmy się przemianą feudalizmu w kapitalizm z punktu widzenia prawa oraz rolnictwa. Teraz o rzemiośle i przemyśle. W feudalizmie działalność gospodarcza była reglamentowana (przymus cechowy), a wybór zawodu ograniczony był najczęściej do zawodu ojca. rzemieślnicy musieli być zrzeszeni w cechu, droga zdobycia zawodu trwała długo i często była ryzykowna. Oczywiście rozwinęła się działalność pozacechowa, rodzaj współczesnej "szarej strefy", ludzie pracujący w taki sposób nazywani byli partaczami. Nie korzystali oni z ochrony prawnej (ponieważ łamali prawo), tak więc byli narażeni na oszustwa. Cechy były także instrumentem formalnego potwierdzenia kwalifikacji. Przejście docsity.com maleje produkcja rośnie maleje zatrudnienie rośnie rośnie bezrobocie maleje rośnie siła nabywcza pieniądza maleje rośnie płaca realna maleje maleją strajki rosną rośnie skłonność do oszczędzania maleje XIX wiek przyniósł cykliczne wahania koniunktury. W 1825 nastąpił I kryzys nadprodukcji w Anglii, pierwszy kryzys o zasięgu światowym był w roku 1857. Cykl wahań koniunktury jest (mniej więcej od tamtego czasu) wspólny dla całego świata. (rysunek) Wiek XIX był wiekiem spadających cen. Niskie ceny - udostępnianie produktów coraz szerszej grupie ludności. System waluty kruszcowej był stabilny i przetrwał do 1914, jednak ceny zaczęły rosnąć już 20 lat przed tą datą. Oznacza to, że na wzrost cen nie miał wpływu system złotej waluty, lecz zmiana charakteru gospodarki: odejście od wolnej konkurencji do systemu monopolowego. W systemie wolnorynkowym żaden przedsiębiorca nie był w stanie wpływać na poziom cen danego towaru, ponieważ miał zbyt małą produkcję w skali lokalnej. Monopol polega na sterowaniu cenami za pomocą podaży. W systemie wolnej konkurencji producent obniżał ceny, aby zyskać klientów. Monopolista zaczyna wpływać na ceny tak, aby nie kształtował ich rynek. Gospodarka monopolistyczna jest nadal rynkowa, gdyż nie można podnieść jednocześnie produkcji i podaży. Nie wszystkie działy produkcji da się monopolizować, jak np. rolnictwo z powodu dużego rozdrobnienia gospodarstw rolnych. W latach 90-tych XIX wieku przekroczono granicę liczby monopoli, przez co doszło do nagłego wzrostu cen. Rockefeller znalazł sposób na obejście barier w tworzeniu monopoli, nie mógł ograniczać wydobycia ropy naftowej, więc zajął się monopolizowaniem przemysłu rafineryjnego. Można zmonopolizować skup produktów rolnych. Liberałów denerwowały monopole, jednak z drugiej strony były wynikiem działań rynkowych, a próba ich zwalczenia przez państwo oznaczałaby zaangażowanie urzędników i wpływ państwa na gospodarkę). W USA w 1890 wydano ustawę przeciwmonopolową (Shermana). Wprowadzanie ustawy w życie było trudne, ponieważ niełatwe było udowodnienie praktyk monopolowych. W 1911 rozdziałkowano "Standard Oil" - firmę Rockefellera, w każdym stanie powstała inna spółka. Nie przeszkadzało to wcale umowom miedzy prezesami tych spółek i kontrolowaniu podaży. Ze zmniejszenia produkcji zawsze można było się racjonalnie wytłumaczyć. 30 X 1997 DLACZEGO OPŁACA SIĘ BYĆ BANKIEREM ? Zysk banków pochodzi z różnicy między oprocentowaniem wkładu a kredytu. Bank najczęściej nie ma pokrycia, jeżeli wszyscy chcą naraz wyciągnąć pieniądze. Banki zbierają pieniądze z rynku, przez co poprawiają koniunkturę, jednak osłabiają pieniądze. Kredytobiorca chce mieć łatwy kredyt, osoba składająca pieniądze do banku chce stabilności (niskiej inflacji oraz ograniczania ilości wydawanych kredytów). Kredyt jest ważny w celu równości szans - dzięki niemu przez pewien czas będą mieli szansę jak bogaci. Kredyt nie jest jednak podobny do dóbr kupowanych w sklepie, ponieważ aby otrzymać kredyt należy spełnić pewne warunki dotyczące wiarygodności. Ekspansję kredytową ogranicza przede wszystkim nerwowość bankiera. Państwo powinno interweniować w jakiś sposób, aby nie udzielać zbyt docsity.com wielu kredytów, bo to może zepsuć gospodarkę. Dlatego powstały banki centralne kontrolujące działalność banków komercyjnych w zakresie wydawania kredytów. Bank Centralny nie ingeruje bezpośrednio na rynku kredytów dla ludności (tylko teoretycznie - patrz NBP), robi natomiast interesy z bankami komercyjnymi , które z kolei działają w sferze gospodarki. W XIX wieku wykształciły się dwie metody ingerowania BC na rynku: 1. stopa dyskontowa 2.. operacja wolnego rynku ad 1. Gdy trzeba zwiększyć bezpieczeństwo na rynku, bank centralny oferuje bankom komercyjnym składanie u siebie pieniędzy o korzystnym oprocentowaniu. Inaczej mówiąc, maksymą prezesa banku centralnego jest: gdy dobra koniunktura to podnieś stopę kredytu, gdy zła koniunktura to obniż. ad 2. Zamiast pobierania depozytów od banków oferuje się im zakup państwowych papierów wartościowych na korzystnych warunkach w czasie dobrej koniunktury, natomiast ściąga się te papiery z rynku, gdy pogorszyła się koniunktura. Ponadto, gdy bank komercyjny ma problemy z płynnością, to może mu pomóc bank centralny. BC rzekomo oddaje zdeponowaną w nim kwotę pieniędzy w celu uspokojenia ludzi, którzy koniecznie chcą wycofać swoje wkłady. Pierwszy bank centralny powstał w 1694 w Anglii. Bank Francji powstał w 1800, w Polsce w 1828. W USA ludzi, którzy składali pieniądze w bankach denerwowała inflacja i "rozrzutność" w wydawaniu kredytów, kredytobiorców nie odstrasza natomiast ryzyko, natomiast nie jest w ich interesie działalność banku centralnego, ponieważ ogranicza ich dostęp do pożyczki. Dlatego na wschodzie USA popierano działalność Banku Światowego, natomiast na Dzikim Zachodzie walczono z nią. Za sprawą Alexa Hamiltona w 1791 powstał bank centralny na 20 lat, jednak Kongres nie przedłużył jego działalności w 1811. Potem nastąpiła inflacja związana z wojną. W 1816 ponownie na 20 lat powstał b.c., jednak w 1836 prezydent Jameson zlikwidował go. Do początku XX wieku w USA nie istniał bc, dopiero podczas kryzysu finansowego w 1907 Amerykanie na własnej skórze odkryli dobrodziejstwa działania bc ( angielskiego bc, który działał w USA). W 1913 powstał System Rezerw Federalnych (12 osobnych banków). Banki SFR od tegoż 1913 emitują dolary. Różne podziały bankowości: 1. Podział na bankowość angielską i niemiecką. Banki angielskie dawały kredyty krótkoterminowe, natomiast kapitał na inwestycje był pozyskiwany na giełdzie. Niemcy nie miały tak bogatego rynku kapitału, więc banki musiały zajmować się kredytami krótkoterminowymi i długoterminowymi na inwestycje. Banki te często były współwłaścicielami przedsiębiorstw. Był to z pewnością mniej bezpieczny model bankowości, gdyż bardzo duże było uwięzienie kapitału. 2. Podział na bankowość angielską i amerykańską. W GB znajdowały się 4 duże banki mające wiele oddziały - system gałęzi (branches), natomiast bankowość amerykańska cechuje się dużym rozdrobnieniem (początkowo banki mogły działać tylko na obszarze jednego stanu). Jeżeli bank obniża stopy procentowe, to rozpoczyna się więcej strajków. Przez długi czas pieniądz był pieniądzem kruszcowym, co oznacza, że moneta nie stanowiła wartości symbolicznej, ale o jej wartości decydowała ilość zawartego w niej metalu. Był to solidny system pieniężny. Pierwsze powstałe banki publiczne (Barcelona, Genua, Wenecja) ustaliły między sobą jednostki rozliczeniowe (wartość jednostki wyznaczana przez zawartość kruszca w monecie), aby uniezależnić się od nieuczciwości eminenta (psucie próby złota lub srebra). W systemie kruszcowym obieg pieniądza nie mógł być w łatwy sposób dostosowany do stanu docsity.com gospodarki, przez co dławił rozwój gospodarczy. Szukano sposobów poszerzenia obiegu pieniądza bez zmiany zasady - w XVII Szwecja po ciężkich wojnach miała problemy finansowe, tak więc do systemu kruszcowego dołączono miedź (obok złota i srebra). Monety miedziane, aby mieć taką samą wartość metalu, co monety ze złota, musiały być bardzo duże - monety takie (duże kawałki miedzi) nazywano platmentami. Aby ułatwić obieg tymi "monetami" państwowy Bank Szwedzki przyjmował lokaty, na której wystawiał potem pokwitowania, którymi można było płacić. Był to jeden z pierwowzorów dzisiejszych pieniędzy papierowych. W Anglii można było lokować złoto i srebro w mennicy królewskiej (za pokwitowaniami), jednak w 1640 Karol I skonfiskował zasoby srebra i złota, na czym osoby mające depozyty ewidentnie straciły. Po rewolucji angielskiej złoto lokowano u goldsmith-ów (złotników), za co początkowo otrzymywano poświadczenia imienne; po pewnym czasie wprowadzono zaświadczenia na okaziciela, tak więc konkretny kawałek metalu przestał być przypisany do konkretnego pokwitowania. Takie pokwitowania (banknoty) mogły być wymieniane na złoto, jednak goldsmith mógł wydawać więcej papierów niż przyjmował złota. Na początku XVIII wieku Francuzi mieli przykre doświadczenia związane z inflacją (Locke był za to odpowiedzialny), przez co naród ten jeszcze przez długi czas potem miał awersję do banknotów. W XVIII powstał powszechny system Po wojnach napoleońskich (podczas których była inflacja) sytuacja zaczęła się stabilizować, nadal istniał kruszcowy system pieniężny, lecz rozumiany inaczej niż 100 lat temu - państwo emitowało pieniądze, które, na konkretne żądanie, wymieniało na złoto lub srebro. W 1816 w Wielkiej Brytanii wykształcił się system waluty złotej, jednak GB, jako państwo bogate, mogło sobie na to pozwolić. Inne państwa, u których istniał bimetalizm, musiały ustalać stałą relację złota i srebra - niestety w różnych państwach ten współczynnik różnie wyglądał (np. Francja 1:15, a w USA 1:15.5). W połowie XIX wieku Francja zainicjowała łacińską linię monetarną - kraje bimetalistyczne ustaliły wspólną relację złota i srebra oraz uwspólniły walutę, którą stał się frank. Uczestniczyły w tym: Francja, Belgia, Szwajcaria, Grecja, Serbia, Włochy, Rumunia, Finlandia. Drugim problemem w systemie bimetalistycznym był fakt, iż złoto i srebro były towarami, tak więc ich cena zależała od popytu i podaży, powstają „dwie waluty”. Zgodnie z prawem Greshama - jeżeli istnieją dwa rodzaje pieniędzy, to gorszy wypiera lepszy (tezauryzacja lepszego); wykształca się pojęcie monet nad- i podwartościowych, zaczęły ginąć pewne rodzaje monet. W II poł. XIX wieku srebro taniało, pod koniec XIX wieku relacja złota do srebra wynosiła 1:40. Każdy kraj wycofujący się z bimetalizmu sprzedawał swoje zapasy srebra, co powodowało spadek jego ceny na rynkach. „Unia łacińska” przestała działać w 1907. W systemie waluty złotej salda krajów były wyrównywane złotem pod końcem roku. Gdy państwo miało nadwyżkę w handlu, to napływ złota powodował zwiększenie obiegu pieniężnego, wtedy wzrastały koszta produkcji, produkty tego kraju były mniej konkurencyjne na rynku światowym w efekcie czego powstawał ujemny bilans handlowy. Odpływ złota powodował poprawę koniunktury i w efekcie poprawę w handlu zagranicznym itd. Większość krajów przeżywała takie wahania. Wcześniej w systemie waluty złotej można było wymienić banknot niskiej wartości na złoto (1 funt). Potem, w celu ograniczenia wymienialności wprowadzono inne systemy wymiany: 1. gold bulion standard - złoto w sztabach, w banku centralnym leżały sztaby o wadze ok. 2 kg - na wymianę mogły sobie pozwolić już tylko większe przedsiębiorstwa, szarzy ludzie nie mogli już wymieniać banknotów na złoto ( w Polsce taka sztaba kosztowała 10 tys. zł, a w tym czasie lekarz zarabiał 600 zł miesięcznie, prezydent - 3000, a nowy samochód można było kupić już za 3000 zł). 2. gold exchange standard - system waluty pozłacanej. W skład pokrycia wchodzi złoto oraz waluty wymienialne na złoto ( to wprowadziła reforma Grabskiego w 1924 i trwało do 1939). docsity.com każde 10 lat kłótnia ożywała na nowo - Węgierscy rolnicy byli za zniesieniem bariery, natomiast przemysłowcy byli za barierą chroniącą ich przed silną konkurencją z Czech. W 1907 ponownie zniesiono cła na 10 lat, jednak zaznaczono, że po raz ostatni. Przemysłowcy austriaccy i czescy zaczęli inwestować na Węgrzech, w celu ominięcia bariery celnej. Skutkiem rewolucji przemysłowej była eksplozja demograficzna (patrz wykład z geografii). Wybuchła ona w XVIII/XIX wieku, jej wygaszanie nastąpiło w latach 80-tych. W okresie pomiędzy wojnami napoleońskimi potroiła się ludność. Przyrostowi towarzyszy urbanizacja. Skutkiem rewolucji przemysłowej był rozwój klasy robotniczej i powstanie ruchu zawodowego. Związki zawodowe były zwalczane przez liberałów, którzy uważali, że robotnikom także przysługuje wolność zrzeszania się w partiach, jednak związki zawodowe uważali za rodzaj monopolu. We Francji wydano w 1791 prawo Le Chapeliera, które zabraniało robotnikom „koalicji”. Potem liberałowie doszli do wniosku, że praca nie jest jednak towarem, więc związki zawodowe nie są monopolem i powinny istnieć. W latach 1810-12 sławne w Anglii stały się poglądy Mr Ludda, który twierdził, że źródłem nędzy robotników są maszyny, więc ich zniszczenie z pewnością poprawi los proletariatu. Luddyści wprowadzali swoje poglądy w życie, jednak w tym samym czasie Anglia prowadziła wojny z Napoleonem, więc działania luddystów zostały uznane za sabotaż wojenny i stracono ich. Potem wytworzył się ruch czartystowski stawiający sobie za cel wywalczenie praw wyborczych dla robotników. Od 1831następowało obniżenie cenzusów wyborczych, dzięki czemu do wyborów były dopuszczane coraz szersze masy. Potem ruch ten wstąpił do Ligi Manchesterskiej. Związki zawodowe (Trade Unions) miały być skuteczne o ile były apolityczne. Początkowo robotnicy musieli pracować ok. 14 h na dobę, potem okres ten systematycznie się zmniejszał, jednak robotnicy tracili pewne uprawnienia, jak np. mieszkanie przy fabryce (za darmochę). Bismarck postanowił walczyć z socjalistami - po prostu pomijał ich pośrednictwo załatwiając sprawy z robotnikami. PODBÓJ KOLONIALNY Kolonializm pociągnął za sobą utworzenie pierwszej gospodarki światowej. Nie wszystkie społeczeństwa rozwijają się, a przynajmniej ich rozwój nie przebiega w tym samym tempie. Spotkanie społeczeństw stacjonarnych z rozwiniętą cywilizacją europejską powodowało otwarcie się na rozwój w stylu europejskim modelowanym w tym kierunku, aby zyski z tego ciągnęli kolonizatorzy. Podbijane tereny zostawały zmuszane do współpracy z mocarstwami kolonizującymi je, jednak panowanie polityczne nad państwem było konieczne jedynie w początkowej fazie rozwijania wzajemnych związków gospodarczych, ponieważ w późniejszym okresie, kraj podbijany nie miał żadnej alternatywy. Na początku XX wieku imperia kolonialne zajmowały prawie cały świat. Dekolonizacja następowała znacznie szybciej niż budowanie imperium kolonialnego, jednak zlikwidowanie uzależnień politycznych nie spowodowało gospodarczego usamodzielnienia się. Na XV/XVI wiek przypadły wielkie odkrycia geograficzne. Portugalia wysłała Vasco da Gamę, który znalazł drogę do Indii opływając Afrykę. Hiszpanie wysłali Kolumba. Pojawił się konflikt pomiędzy Hiszpanami i Portugalczykami - do kogo należą nowoodkrywane tereny. Oba kraje były katolickie, więc o rozwiązanie poproszono papieża (rok 1497) - ok. 2000 km od Azorów papież wyznaczył linię demarkacyjną - posiadłości na zachód od linii należały do Hiszpanii. Wraz z odkrywaniem linii brzegowej Ameryki, wyszło na jaw, że linia demarkacyjna przecina ten kontynenty - Brazylia przypadła Portugalii. Po pewnym czasie wyszło na jaw, że Ziemia jest okrągła - tak więc Filipiny były hiszpańskie, lecz otaczający je ocean należał do Portugalii. Te dwa katolickie mocarstwa dominowały w kolonizacji. docsity.com Hiszpanie rozpoczęli podbój Ameryki Łacińskiej - był to dla nich ciąg dalszy rekonkwisty (koniec rekonkwisty w Hiszpanii w 1492). W Ameryce Łacińskiej powstawały ogromne majątki ziemskie początkowo oparte na systemie reparimiente - Indianie byli traktowani jak niewolnicy. Z drugiej strony, dla Kościoła Indianie byli materiałem do nawracania, dlatego Kościół sprzeciwiał się postępkom konkwistadorów. Kościół przyczynił się do zmiany stosunków gospodarczych w Ameryce Łacińskiej. Dzieło „O wytępieniu Indian”. Na początku lat czterdziestych sprawą zainteresowała się Święta Inkwizycja. Rozpoczęto sprawę sądową „Czy Indianie mają dusze?” Po długich i burzliwych rozmowach wyszło, że mają i nie można ich traktować jako niewolników. Tak więc konkwistadorzy zaczęli sprowadzać murzynów. W 1545 wprowadzono reformę - w koloniach system ekonomiendo - Indianie byli wolni i jednocześnie byli wasalami króla, tak więc podlegali jego przedstawicielom, którzy roztaczali nad nimi opiekę, w zamian wykorzystując ich pracę. Handel niewolnikami z Afryki rozpoczął się z pierwszym kursem w 1501, ale dopiero w tym momencie nastąpił gwałtowny rozwój. W Portugalii istniały monopole na sprawy kolonialne: Rada do Spraw Indii w Sewilli. Przepisy nie pozwalały przedostać się z dzisiejszej Argentyny do Europy przez Brazylię i Atlantyk, lecz należało płynąć Pacyfikiem i dalej. Do portów w hiszpańskich koloniach mogły wpływać tylko hiszpańskie statki, jednak statkom portugalskim nadano przywilej „asiento”, gdyż transportowały one niewolników z Afryki. W 1713 po pokoju w Utrechcie ten sam przywilej posiadali Anglicy, którzy bardzo szybko przejęli kontrolę nad handlem niewolnikami. Przez 300 lat wożono murzynów do Ameryki, jednak 4/5 całości zostało przewiezione przez Anglików w XVIII. Następnie w Anglii wytworzył się ruch na rzecz zniesienia niewolnictwa - w 1807 dochodzi do zniesienia niewolnictwa w koloniach angielskich, a angielska flota ściga handlarzy niewolnikami - to w drastyczny sposób zmniejszyło liczbę niewolników przewożonych przez Atlantyk. Hiszpanie w koloniach tworzyli wielkie posiadłości ziemskie należące do białych. Portugalczycy trafili na bardziej rozwinięte organizacyjnie cywilizacje, tak więc nie mogli zastosować tej samej metody podboju. Portugalczycy postanowili przejąć kontrolę nad handlem - tworzyli faktorie i porty, natomiast nie podbijali zaplecza tych portów. W hiszpańskich koloniach powszechna była własność prywatna, natomiast wszystkie posiadłości portugalskie należały do króla. W Hiszpanii najwyższe urzędy w koloniach były zarezerwowane dla Hiszpanów urodzonych na ziemi hiszpańskiej, ci którzy urodzili się w koloniach (Kreole) nie posiadali tego prawa. Ich walka o te prawa w walnym stopniu przyczyniła się do uniezależnienia kolonii. W 1580 na skutek dynastycznych przetasowań Portugalia została włączona do Hiszpanii (oba państwa we władzy Habsburgów). W tym samym czasie Hiszpania zaczęła mieć problemy w Niderlandach, gdyż Holendrzy rozpoczęli walkę protestanckich poddanych przeciw katolickiemu królowi. Z walki o niepodległość Holendrzy przeszli od razu do ekspansji kolonialnej. Wcześniejszy układ dzielący świat między Hiszpanię i Portugalię był autorstwa papieża, którego protestancka Holandia nie uznawała, więc kraj ten mógł bez wyrzutów sumienia budować swoje imperium kolonialne. Ponieważ Portugalia była częścią Hiszpanii, więc dużo bezpieczniej było wejść na tereny tego pierwszego państwa. Holendrzy rozpoczęli także podbój Brazylii. Na mocy pokoju z 1648 (w Westfalii po wojnie 30-letniej) Holendrzy mieli wycofać się z Brazylii, natomiast mogli zachować swoje posiadłości w Holenderskich Indiach Wschodnich. Holenderskie imperium kolonialne było prywatnym przedsięwzięciem mającym jedynie pewne przywileje od urzędu (np. suwerenność na Oceanie Indyjskim). Holendrzy tak jak Portugalczycy nie podbijali zaplecza portów. W XVII wieku Holendrzy przodowali w kartografii - robili mapy, na których Holandia miała zajmować większość Europy. W XVII wieku zaczęła się nasilać konkurencja brytyjska - Anglicy też posiadali Kompanię Wschodnioindyjską, co spowodowało wybuch trzech wojen (1650, 60, 70 ). Bitwa u ujścia Tamizy w 1666. Akty nawigacyjne po tej wojnie. Gdy nasilała się rywalizacja - Anglicy zauważyli, że holenderskie porty są płytkie (bo są położone u ujść rzek) docsity.com - dlatego zaczęli złośliwie konstruować coraz większe statki. Holendrzy robili to samo, jednak musieli robić statki o mniejszym zanurzeniu - wtedy jednak były mniej stabilne. W XVIII wieku Francja stała się konkurentem Anglii w podboju kolonialnym, Holendrzy natomiast stopniowo zaczynali tracić wpływy. W Płd. Afryce Holendrzy masowo osiedlali się. Kompania kolonialna brytyjska byłą państwowa. Francuzi już pod końcem XVI wieku rozpoczęli kolonizację północnej części Am. Płn. - Nowy Brunszwik. Środkowy Zachód należał tymczasem do Hiszpanii. Francuzi rozszerzali kontrolę w Kanadzie, następnie zajęli tereny w dolinie Mississippi. Na wschodnim wybrzeżu Holendrzy posiadali posiadłość o nazwie Nowy Amsterdam, potem w Am. Płn. osiedlali się Szwedzi. Powstało 13 kolonii brytyjskich. Francuzi swoje pierwsze imperium kolonialne stracili w wyniku wojny siedmioletniej, potem ponownie w XIX wieku. W czasie tej samej wojny siedmioletniej rozpadło się także imperium brytyjskie, ponieważ koloniści chcieli, aby tereny zdobyte należały do nich, a król - aby do niego. Anglicy także mówią o swoim pierwszym (13 kolonii w Ameryce Płn.) i drugim imperium (potem). W wyniku wojen napoleońskich kolonie francuskie były odcięte od Francji i częściowo były kontrolowane przez Brytyjczyków, którzy przejęli także posiadłości holenderskie; rząd hiszpański nie miał żadnej władzy nad swoimi koloniami. Potem w tych ostatnich koloniach nastąpił bunt przeciw królowi hiszpańskiemu, Portugalia straciła Brazylię, angielscy urzędnicy zdobyli RPA i Indie. Na mocy kongresu wiedeńskiego Anglicy mieli zachować RPA, ale oddać holenderskie Indie Wschodnie. W RPA sytuacja rysowała się następująco - od 100 lat mieszkali tak osadnicy holenderscy nazywający się Burami, zajęcie ich terenów przez Anglików nie bardzo im się podobało. Tak więc w 1835 Burowie wyruszyli na północ, aby zająć kolejne wolne tereny - był to „Wielki Trek (trep?)”. Początkowo Anglicy nie zareagowali na zajęcie przez Burów Oranii i Transwalu, jednak ingerowali, gdy okazało się, że na tamtych terenach znajdują się bogate złoża diamentów. Urzędnicy holenderscy wykupili na krańcu półwyspu Malajskiego wysepkę Singapur. Po otwarciu kanału Suezkiego okazało się, że jest to bardzo korzystnie i strategicznie położone miejsce, gdyż musiały przepływać tamtędy statki płynące do Europy. W pierwszej połowie XIX wieku, w imię liberalizmu ,zaczęto ograniczać przywileje kompanii brytyjskiej. Kompania szybko podbiła Indie i kontrolowała je. W XIX i XX wieku istniała różnica między sposobem kontrolowania kolonii przez Brytyjczyków oraz Francuzów. Anglicy preferowali system władzy pośredniej („indirect rule”) - porozumiewali się z miejscowymi władcami, dzięki czemu do kontrolowania kolonii nie była konieczna duża liczba ludzi. Francuzi skłaniali się raczej ku władzy bezpośredniej. Było to odbiciem systemów władzy z obu tych państw - w monarchii angielskiej łatwo mogło znaleźć się miejsce dla następnego, małego króla, natomiast było to nie do przyjęcia w republice, jaką była Francja. Anglicy podporządkowując sobie Indie nie byli do końca przekonani, czy powinni ingerować w sprawy polityczne tego kraju, czy też nie. Thomas Monroe (szkoła Monroe) twierdził, że należy szanować miejscowe zwyczaje. Przez jakiś czas była to powszechnie obowiązująca opinia, jednak potem okazało się, Ze Hindusi mają pewien makabryczny obyczaj - po śmierci męża palono żywcem jego żonę na stosie (sati). W 1828 rozpoczęto tępienie tego zwyczaju, upada znaczenie szkoły Monroe. W XIX niektóre kolonie w Indiach były traktowane jako kolonie do osiedlania - przyjeżdżało tam wielu Anglików i Francuzów. W drugim imperium brytyjskim tereny Australii traktowano jako tereny do osadnictwa - jednak nie było wielu chętnych, dlatego zaczęto zsyłać tam więźniów. Miejscową ludność - Aborygenów bardzo szybko przetrzebiono (dawniej 200 osób, dziś kilkanaście tysięcy). W 1835 w Tasmanii wybuchło powstanie Aborygenów - zginęli wszyscy oprócz jednej kobiety, która po śmierci chciała być pochowana na świętej górze, jednak do dzisiaj znajduje się w muzeum z szklanej trumnie. Australia była kolonią karną do 1851. Przyczyną zmiany statusu tych terenów był fakt, iż odkryto tam złoto - więc ludzie przyjeżdżali dobrowolnie ( w dodatku za swoją docsity.com eksport kapitału - lepiej było inwestować na miejscu, ponieważ znajdowała się tam tania siła robocza. Potem w Indiach wyrónały się ceny pracy z cenami brytyjskimi. Tradycja kolonialzmu - z jednej strony kolonializm uraża dumę narodową podbitych nacji, z drugie strony jednak wiąże się z niezaprzeczalnymi korzyściami. Z całą pewnością należy popełnić niewolnictwo. USA USA w XIX wieku przyjmują imigrantów. W momencie ogłoszenia deklaracji niepodległości znajdowało się w kraju 35 mln osób, w tym 0.5 mln niewolników. W 1912 ta liczba wzrosła do 100 mln. Od 1824 można było dostać się poprzez Kanał Erie drogą wodną aż do środkowej Mississippi, dopiero potem w celu udania się na Zachód należało przesiąść się na piechotę. Od 1835 poczęły napływać fale białego osadnictwa. „Nowe ziemie” miały już jednak właścicieli, co doprowadziło do wybuchu wielu wojen amerykańsko-indiańskich, ostatnia z większych w 1812 (?????). Indianin Tecumsec rzucił klątwę, zgodnie z którą każdy prezydent mający kadencję w roku kończącym się na zero miał umrzeć przed zdaniem urzędu - „niestety” prezydent Reagan nie spełnił tego „warunku’. Indian wypierano na zachód; w 1819 zawarto umowę z 5 plemionami, że przeniosą się na drugą stronę Missisippi, tamten teren miał być w ich wieczystym posiadaniu. Rzeczywiście przez XIX wiek terytorium to było zamknięte dla osadnictwa, Potem w 1890 pod wpływem nacisku Oklahoma została „otwarta” i rozpoczął się rajd po ziemię.W 1876 Amerykanie przegrali poważną bitwę z Indianami. Od 1890 Indian osiedlano w rezerwatach. W 1924 przyznano im prawa obywatelskie. Osadnictwo początkowo polegało na dzikim zajmowaniu działek, dopiero potem nastąpiła regulacja własności. Ustawa o osadnictwie z 1862. Przełlom na początku lat 70-tych na granicy posiadłości pozwolono stawiać ogrodzenie, wczesniej nie było to możliwe, gdyż gnano bydło. Teraz powstała sieć kolejowa, dzięki czemu można było wozić bydło pociągiem a nie pędzic je. W 1869 oba brzegi Oceanu połączone linią kolejową. Gdy powstały USA, to stany dzieliły się na wolne i niewolnicze, gdyż niewolnictwo pozostało w geście stanowym a nie federalnym. Wraz z powstawaniem nowych stanów mogło się okazać, że początkowa równowaga między stanami wolnymi a niewolniczymi zostanie zakłócona. W 1820 - kompromis Missouri - na płd od wyznaczonej linii miały byc niewolnicze, na północ wolne. Pozwoliło to na zachowanie rónowagi, jednak było sprzeczne z konstytucją, gdyż odbierały władzom stanowym część ich kompetencji. Po wojnie z Meksykiem w 1848 Amerykanie zdobyli Terytorium Zachodnie, bo stany niewolnicze nie miały już miejsca na ekspansję, a należało jakoś ratować kompromis Missouri. Potem okazało się, że Kalifornia leży na wyznaczonej wcześniej linni podziału, więc opowiedziała się za wolnością i nikt nie mógł nakłonić jej do zmiany decyzji. Północ wygrała wojne secesyjną, więc w 1818 USA poparło powstanie kubańskie przeciw Hiszpanom. Amerykanie włączyli się w wojnę, aby wyrzucić Hiszpanów, jednak nie chcieli zakładać własnego imperium kolonialnego. Kuba została krajem wolnym politycznie, natomiast Portoryko zostało potraktowane jako obszar pod protekscją USA, gdyż wyspa ta miała w późniejszym czasie zostać następnym stanem (nadal nie została). Powstał ostry konflikt japonsko-amerykański, gdyby Amerykanie wycofali się z Filipin, to zajęliby je Japończycy. Amerykanie kontynuowali te politykę do końca II wojny swiatowej, potem nie było już tego niebezpieczeństwa. Na przełomie XVI/XVII wieku Japonia była państwem liberlanym. W 1620 kraj został zamknięty dla cudzoziemców i nastąpiła masakra japońskich katolików. Systemem władzy w Japonii był szogunat - cesarz nie miał wielkiego wpływu na kurs polityki panstwa - prawdziwa władza spoczywała w rękach szogunów - dowódców wojskowych - (to była funkcja dziedziczna w rodzinie Tokunawa). W 1854 do Japonii przybyła eskadra amerykańska z komandorem Perry, który zarządał otwarcia Japonii dla handlu. Japonia mogłą stać się szybko kolonią amerykańńską, ale w USA wybuchła wojna docsity.com secesyjna i nastąpiła zmiana polityki zagranicznej. Od 1858 Japonia nie mogła stosować barier celnych wyższych niż 5%. Japończycy byli zacofasni technicznie i przez to bezbronni. W 1867 na tron wstapił nowy cesarz Mitsuhito (1867-1912 ten okres nazywa się epoką Meidżi), który przeprowadził „rewolucję Meidżi”. W 1869 zniesiono szogunat, całą władze przejął cesarz, z władzy zrezygnowali książęta dzielnicowi. Cesarz podzielił Japonię na prefektury. Powstało Ministerstwo Industrializacji - Hirogumi uczył się w Europie i spraszał Europejskich ekspertów do Japonii. W 1872 wprowadzono powszechny obowiązek służby wosjkowej, co miało znieść różnice pomiędzy szlachtą a resztą społeczeństwa. Wczesniej jedynie samuraj mógł pełnić funkcję wojskową, teraz nie tylko - w ten sposób odebrano szlachcie przywileje. W 1872 wybudowano linię kolejową Tokyo - Yokohama. Sukces gospodarczy Japonii można podzielić na dwie fazy: 1. do 1882 - rozwój gospodarki finansowany przez inflację, która także broniła kraj przed importem 2. w 1882 nastąpiła zmiana polityki i stabilizacja jena, powstał Bank Japonii, jen stał się walutą złotą. Do przełomu lat 80-tych i 90-tych nastepował rozwój etatystyczny - budowa państwowych zakładów. Pod koniec lat 80-tych zwrot ku prywatyzacji. Nie było wolnej konkurencji, zostały po prostu wprowadzone prywatne monopole na miejsce państwowych. Państwo japońskie popierało monopole. Mitsubishi - zdeklasowany samuraj zajął się bnudową floty, potem z jego firmy powstał koncern. Mitsui i Mitsubishi zajmowały się przed II wojną światową wykonywaniem broni dla państwa. Mitsui produkował broń lądową, Mitsubishi morską. Oba koncerny miały poważny wpływ na politykę panstwa. W 1931, po zdobyciu Mandżurii powstał koncern Nissan do eksploatacji zdobyczy. PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA Pierwsza wojna światowa przyniosła zwrot w gospodarce, ponieważ okazało się, że w stanie wojny rynek nie jest w stanie sam regulować produkcji i jest potrzebne kierownicwo państwa. Aktywna polityka poanstwa była usprawiedliwiana wojną, mówiło się, że po wojnie już tego nie będzie. W latach 20-tych usiłowano powrócić do liberalizmu, jednak kryzys lat 30-tych pokazał, że rynek wcale nie jest idealnym narzedziem regulacji gospoadrki. Początkowo twierdzono, że rynek sprawdzi się w czasie wojny, ponieważ gdy pojawi się popyta na broń, to niedługo potem pojawi się także podaż. Początkowo to zgadzało się z rzeczywistością, jednak wojna trwała trochę dłużej niż to wszyscy przewidywali. Gdy okazało się, że jest to wojna na wyczerpanie, rynek zaczął zawodzić. Początkowo prawie wszyscy przerzucili się na przemysł zbrojeniowy zostawiając produkcje maszynek do mięsa, jednak po dłuższym czasie pojawił się popyt na takież maszynki do mięsa i rzecz jasna pojawił się ktoś, kto je zaczął produkować. Niestety wojan na wytrzymałość zmuszała do oszczędności zasobów. Państwo musiało wprowadzic reglamentację - produkcja prowojskowa otrzymywała więcej zasobów. W 1916 z niemieckiego sztabu generalnego wyłonił się Urząd Wojenny, który dzielił dobra deficytowe izarządzał przemysłem. W Wielkiej Brytanii i Rosji powstały komitety wyłonione z przemysłowców. Komitety te dostawały upoważnienie do działania (od rządu). Rosja wprowadziła ten system częściowo dlatego, że zrobiła to GB, ale tez dlatego, że jej urzędnicy prawdopodobnie nie poradziliby sobie z takim problemem. We Francji gospodarka była zarządzana przez państwo, ale nie przez wojsko. Pierwsza wojna światowa była wydarzeniem przełomowym, ponieważ często do pracy musiały pójść kobiety (mężczyźni byli na froncie). Nastąpiłą trwała zmiana pozycji kobiet w społeczeństwie. Kobiety stopniowo otrzymywały prawo wyborcze. Prohibicja w USA zostało uchwalona za sprawą głosujących kobiet - wniesiono poprawkę do konstytucji, potem powstała mafia, potem zniesiono prohibicje, potem wprowadzono drugą poprawkę do docsity.com konstytucji znosząca pierwszą, mafia została. W pierwszej wojnie światowej mobilizowano mężczyzn i konie (pogłowie koni nigdy nie osiągnęło stanu sprzed wojny). W Niemczech szybko natąpił deficyt artykułów kolonialnych (czyki artykułow spoza Europy), dlatego szybko uruchomiono produkcję surowców zastępczych: kawy zbozowej (zamiast herbaty), powstał silnik spalinowy na gaz drzewny (bo brakowało ropy). Rolnictwo angielskie nie było dobrze rozwinięte. Wcześniej GB mogła zakupowac żywność zagranicą, jednak w czasie wojny grasowały wraże U-booty, które mogły zatopić cały transport. Dlatego GB postanowiła rozwinąć produkcję rolniczą jako sektor strategiczny. We Francji brakowało rekruta. Niemcy wybrali takie miejsce, którego Francuzi będą bronili za wszelką cenę - Verdun - chodził o straty wroga, a nie o zdobycie miejscowości. W tej bitwie straty sięgnęły 1/2 miliona po każdej ze stron. Francuzi wpadli na pomysł tworzenia oddziałów kolonialnych (murzyńskie - senegalczycy, arabskie - Marokańczycy).Rosja nie miała tych problemów, gdyż była krajem o ogromnych zasobach ludzkich, jednak musiała borykać się z innymi przeszkodami: miała dużą powierzchnię (i wiele granic), ponadto zła była komunikacja, a sojusznicy odseparowani. Po wybuchu wojny zawieszono wymienialność waluty na złoto, aby ludzie nie wywozili złota, bo czuli się zagrożeni. Do krajów neutralnych, takich jak Szwecja, napływało złoto z innych państw. Jeżeli przybywało w Banku szwedzkim złota, to decydowano się na zwiększenie emisji pieniądza, co doprowadziło do procesów inflacyjnych, jednak pieniądze nie deprecjonowały się w stosunku do walut zagranicznych; Szwedzi mieli problemy z eksportem. Szwedzi zawiesili wymienialność, aby zerwać związek między wzrostem zapasów złota a drukowaniem pieniędzy. Do Szwecji uciekało złoto z krajów, w których toczyła się wojna. Zdawano sobie sprawę z tego, że po wojnie trzeba będzie przywrócić wymienialność, dlatego zaczęto emitować banknoty, które miały być po wojnie wycofane z obiegu: bilety skarbowe w Niemczech i „currency notes” w GB. Na ziemiach polskich w każdym zaborze każde miasto emitowało własną walutę „wojenną” - notegeld. Inflacja utajniona - były zablokowane ceny, istniała inflacja, ale nie rosły ceny. Sklepy pustoszały, ponieważ pojawiający się w nich towar był natychmiast rozchwytywany i sprzedawany na czarnym rynku. Wprowadzono reglamentacje poprzez „kartkowanie”. Były dwie propozycje rozwiązania problemu (ceny musiały być niższe od rynkowych): państwo mogło skupować od chłopów drożej i sprzedawać taniej (tak robiła PRL pod koniec swojej historii), bądź też wprowadzić dostawy obowiązkowe i tylko nadwyżki produkcji rolnicy mogli sprzedawać na wolnym rynku - był to sposób ukrytego opodatkowania chłopów. W I wojnie światowej (w GB?) wprowadzono kontyngenty, czyli rolnicy byli zobowiązani do dostarczania pewnej ilości swoich produktów. System kartkowy był wprowadzany przez władze komunalne w większych miastach. W tamtych czasach w miastach mieszkała mniejsza część ludności, więc większość nie miała kartek (lecz mieszkała na wsi, gdzie łatwiej było o żywność). Państwa centralne zaciągnęły pożyczkę wewnętrzną, podczas, gdy państwa ententy zadłużały się w USA. Niemcy nie mieli szansy na pożyczkę w USA, gdyż nie handlowali z tym krajem (Wielka Brytania królowała wtedy na morzach). Pożyczki wewnętrzne w Niemczech z czasem stawały się coraz mniej dobrowolne - część wypłaty pracownicy otrzymywali w obligacjach pożyczki narodowej. Po zakończeniu wojny sytuacja finansowa państw pokonanych była lepsza, niż państw zwycięskich. Państwa centralne po prostu uwolniły inflację i po jakimś czasie za grosze spłaciły obywateli (było to małe oszustwo, jednak dało dobre efekty). W czasie wojny Niemcy emitowali w Poznaniu ostmarki i ostruble, a po akcie 5 listopada Polska Krajowa Kasa pożyczkowa zaczęła emitować (w 1917) marki polskie, które były wyposażone w białe orły. Ostbank w tym momencie nie był już potrzebny w Warszawie, dlatego został przeniesiony do Kowna, gdzie był przez jakiś czas wykorzystywany przez Litwinów. docsity.com