skrypt z prawa konstytucyjnego, Publikacje z Prawo konstytucyjne

Pobierz skrypt z prawa konstytucyjnego i więcej Publikacje w PDF z Prawo konstytucyjne tylko na Docsity!

z

PRAWA

KONSTYTUCYJNEGO

Sporządzony na podstawie:

podręcznika „Prawo konstytucyjne RP”

prof. Pawła Sarneckiego

oraz

prezentacji dr. Bartosza Szczurowskiego

Kraków 2016

________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________

Polska w europejskim systemie

konstytucyjnym

Pojęcie państwa i suwerenności:  państwo – trwała organizacja polityczna określonej społeczności, sprawującą efektywną i s uwerenną władzę nad określonym terytorium , na którym na społeczność zamieszkuje  władza polityczna – kompetencja do jednostronnego stanowienia norm postępowania i ich egzekwowania za pomocą środków przymusu  państwo posiada przy tym monopol środków przymusu fizycznego  suwerenność jako atrybut podmiotu władzy oznacza, że dany podmiot posiada pełnię władzy w państwie i sprawuje tę władzę  suwerenność jako atrybut państwa oznacza posiadanie władzy:  najwyższej (tzw. samowładność ), niepodporządkowanej żadnemu innemu ośrodkowi władzy na danym terytorium ani za granicą, chociaż podległej prawu międzynarodowemu  obejmującej swoim zakresem całość stosunków społecznych na danym terytorium (tzw. całowładność )  wyłącznej na danym terytorium ( wyłączność ), tzn. że żadna inna struktura polityczna nie sprawuje władzy na danym terytorium  suwerenność państwa oznacza obecnie nie tyle wyłączność kompetencji państwa do decydowania o swoich sprawach, ale raczej domniemanie takiej kompetencji na rzecz państwa oraz prawo decydowania o uchylaniu tego domniemania w określonym zakresie, prawo do uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych oraz prawo do formalnego decydowania o tym, w jakim zakresie państwo ogranicza swoją swobodę działania poprzez związanie się nowymi umowami międzynarodowymi  zwierzchnictwo terytorialne – kompetencja do sprawowania władzy na danym terytorium, zakres tej władzy nie musi się pokrywać z terytorium państwowym np. amerykańska baza wojskowa Guantanamo na Kubie  zwierzchnictwo personalne – kompetencja do sprawowania władzy wobec określonych podmiotów bez względu na to, gdzie one się znajdują, obejmuje w szczególności obywateli, którzy znajdują się za granicą Ewolucja państwa i prawa konstytucyjnego:  globalizacja – proces stopniowego przekształcania się odrębnych gospodarek narodowych ww jeden organizm gospodarczy oraz powstawania ogólnoświatowego rynku towarów i usług  globalny system polityczny – obok państw coraz większą rolę odgrywają także inne podmioty np. organizacje międzynarodowe międzyrządowe, ponadnarodowe podmioty gospodarcze  deterytorializcja zjawisk społecznych – działalność gospodarcza i różne zjawiska społeczne tracą bezpośredni związek z określonym terytorium np. centrum telefonicznej obsługi klienta firmy działającej we Francji może znajdować się w Tunezji  regionalizacja – stymulowana przez globalizacje, jest to tworzenie struktur politycznych i gospodarczych obejmujących państwa danego regionu, takich jak Organizacja Państw Amerykańskich, w celu wspólnego przeciwdziałania niektórym negatywnym efektom globalizacji  wymienionym procesom społecznym i gospodarczym towarzyszą również przemiany systemów prawnych Przemiany systemów prawnych:  po pierwsze: prawo międzynarodowe reguluje w coraz szerszym zakresie m.in. status jednostki, działalność gospodarczą, ochronę środowiska, a także ochronę praw człowieka  po drugie: państwa tworzą coraz częściej organy lub organizacje międzynarodowe wyposażone w kompetencje władce wobec jednostek i innych podmiotów prywatnych podległych władzy państwowej ← są one nazywane organizacjami ponadnarodowymi lub organizacjami o charakterze integracyjnym w odróżnieniu od zwykłych organizacji międzynarodowych, których organu nie posiadają kompetencji do bezpośredniego kształtowania statusu jednostki  po trzecie: zjawiska związane z globalizacją narzucają dostosowanie prawa krajowego do pewnych uniwersalnych standardów pod rygorem strat dla gospodarki narodowej i prowadzą do harmonizacji prawa w różnych krajach  konkurencja systemów prawnych – poszczególne państwa konkurują ze sobą, modyfikując swoje systemy prawne w taki sposób, aby były one atrakcyjniejsze dla międzynarodowych podmiotów gospodarczych, podejmujących decyzje, w którym kraju inwestować  deterytorializacja prawa – terytorium traci powoli swoje znaczenie jako wyznacznik władzy państwowej, a

________________________________________________________________________________________________________________________________________ poszczególnym terytorium państwowym przestaje odpowiadać jeden system prawny, konieczne jest tworzenie norm prawnych, których zakres obowiązywania przekracza poszczególne terytoria państwowe  po piąte: w niektórych dziedzinach życia społecznego spontanicznie rozwijają się systemy prawne, obejmujące normy postępowania o zasięgu ponadpaństwowym, tworzone przez podmioty pozapaństwowe

 tzw. lex mercatoria – normy regulujące międzynarodowy obrót gospodarczy, tworzone przez samych

uczestników obrotu gospodarczego oraz przez orzecznictwo międzynarodowych sądów polubownych

 tzw. lex sportiva – normy regulujące działalność sportową, tworzone przez międzynarodowe

organizacje sportowe, takie jak FIFA

 tzw. lex informatica lub lex electronica – normy regulujące niektóre aspekty funkcjonowania Internetu,

tworzone przez różne podmioty prawa prywatnego, takie jak ICANN  ograniczenie roli prawa konstytucyjnego , które musi uwzględniać prawo międzynarodowe oraz fakt, że współczesne państwo stanowi element szerszej struktury politycznej  współczesne państwo stopniowo otwiera swoją sferę kompetencji , rezygnując tym samym z wyłączności władzy w swoim zakresie działania  konstytucja częściowa – część procesów sprawowania władzy politycznej pozostaje poza regulacją konstytucyjną KONSTYTUCYJNE ZASADY PRZYSTĘPOWANIA DO ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH O CHARAKTERZE INTEGRACYJNYM  nie każde przystąpienie do organizacji wiąże się z przekazaniem kompetencji  przekazanie kompetencji ma miejsce wyłącznie w przypadku organizacji wyposażonych w kompetencje władcze wykonywane bezpośrednio wobec jednostki i innych podmiotów prywatnych  istotne w przypadku przekazania kompetencji na rzecz organizacji jest m.in. to, że członkowie danej organizacji pozostają państwami w rozumieniu prawa międzynarodowego i nie tracą własnej państwowości  K nie przewiduje powierzenia kompetencji władczych innym podmiotom np. innym państwom albo stowarzyszeniom międzynarodowym Przekazanie kompetencji oznacza w swej istocie:  utworzenie organu lub organizacji międzynarodowej  wyposażenie ich w określone kompetencje władcze wobec osób podległych władzy RP  nadanie aktom prawnym wydawanym w ramach tej kompetencji bezpośredniego skutku  rezygnację przez RP z wykonywania określonych kompetencji państwowych oraz zobowiązanie do wykonywania wszystkich innych kompetencji w taki sposób, aby zapewnić skuteczność aktów prawnych danego organu lub organizacji międzynarodowej Ogólne granice przekazywania kompetencji przez Polskę:  nie można przekazać całości ani nawet większości swoich uprawnień  należy kierować się zasadą demokratycznego państwa prawnego i nakazem poszanowania godności człowieka przystępują do organizacji o charakterze integracyjnym  za niedopuszczalne należy uznać przystąpienie do organizacji, która nie szanuje podstawowych praw człowieka, nie opiera się na zasadzie poszanowania prawa międzynarodowego oraz wewnętrznego prawa tej organizacji lub przeciwstawia się pokojowi między narodami

INTEGRACJA EUROPEJSKA

Proces powstawania Unii Europejskiej:  1951r. - podpisanie Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Włochy i Republikę Federalną Niemiec  1957r. - podpisanie w Rzymie Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej oraz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej  od 1993r. EWG nazywała się oficjalnie Wspólnotą Europejską , a EWWiS istniała do 2002r. , kiedy jej kompetencje przejęła WE  cechą charakterystyczną danych Wspólnot było wykonywanie przez nie kompetencji władczych wobec jednostki i innych podmiotów prywatnych  1992r. - podpisanie w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej  2007r. - podpisanie w Lizbonie Traktatu zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wszedł w życie w 2009r.)

________________________________________________________________________________________________________________________________________  obowiązek realizacji przez państwa członkowskie wspólnej polityki zagranicznej i obronnej wytyczonej w ramach UE i nie podejmowania działań sprzecznych z tą polityką Organy Unii Europejskiej:  Rada Europejska  Rada Unii Europejskiej  Komisja Europejska  Parlament Europejski  Trybunał Sprawiedliwości UE  Europejski Bank Centralny  Trybunał Obrachunkowy I. Rada Europejska  w jej skład wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich, a ponadto przewodniczący Rady Europejskiej oraz Przewodniczący Komisji  w jej pracach uczestniczy też wysoki przedstawiciel UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa  Polskę reprezentuje Premier, a wyjątkowo Prezydent  wybiera ona Przewodniczącego RE na 2,5-letnią kadencję , który przewodniczy posiedzeniom RE i kieruje jej pracami  zbiera się ona przynajmniej dwa razy w ciągu półrocza  nadaje ona impulsy niezbędne do rozwoju UE i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne, ale nie pełni funkcji prawodawczej  podejmuje niektóre szczególnie ważne decyzje określone w traktatach m.in. decyzję o nałożeniu sankcji na państwo członkowskie, które narusza zasady demokracji i prawa człowieka II. Rada Unii Europejskiej  obdarzona jest najważniejszymi kompetencjami  w jej skład wchodzi jeden przedstawiciel rządu z każdego państwa członkowskiego, a w zależności od przedmiotu obrad rada funkcjonuje w różnych składach  koordynuje politykę państw członkowskich , podejmuje decyzje w sprawach wymienionych w traktatach, stanowi główny organ prawodawczy UE, powołuje członków Komisji, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów  nie ponosi odpowiedzialności przez Parlamentem Europejski, chociaż to ona określa ogólny kierunek polityki UE  podejmuje decyzje :  większością kwalifikowaną w systemie głosów ważonych,  jednomyślnie albo  większością zwykła, zgodnie z zasadą „jedno państwo – jeden głos”  Traktat lizboński przewiduje, że od 2014r. większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 55% członków, nie mniej niż 15 członków, reprezentujących państwa obejmujące co najmniej 65% ludności UE III. Komisja Europejska  składa się z 28 członków , którzy są powoływani na 5 lat  członkowie wybierani są spośród obywateli państw w systemie rotacji  Przewodniczący Komisji jest wybierany przez Parlament na wniosek RE, przyjęty kwalifikowaną większością głosów, następnie RE w porozumieniu z Przewodniczącym przyjmuje listę kandydatów członków  Parlament podejmuje uchwałę w sprawie zatwierdzenia składu, a następnie RE kwalifikowaną większością głosów powołuje członków Komisji  Traktat lizboński przewiduje ustanowienie wysokiego przedstawiciela UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa , który jest jednocześnie jednym z wiceprzewodniczących Komisji  posiada wyłączną (z pewnymi wyjątkami) inicjatywę prawodawczą – przestawia Radzie UE projekty aktów prawnych, podejmuje określone rozstrzygnięcia i wykonuje akty prawne Rady  czuwa nad przestrzeganiem prawa UE przez państwa członkowskie i może wnosić skargi przeciwko nim do Trybunału Sprawiedliwości  podejmuje decyzje większością głosów , a jej członkowie nie mogą otrzymywać instrukcji od rządów krajowych IV. Parlament Europejski  liczy obecnie 751 posłów, którzy są wybierani w wyborach w poszczególnych państwach członkowskich na 5-

________________________________________________________________________________________________________________________________________ letnią kadencję  deputowany nie jest przedstawicielem swojego kraju, a reprezentantem wszystkich narodów państw członkowskich UE  funkcje Parlamentu:  funkcja prawodawcza (wspólnie z Radą UE)  funkcja budżetowa  funkcja kontrolna (może uchwali wotum nieufności dla Komisji większością 2/3, pod warunkiem, że wotum poprze większość wszystkich deputowanych)  funkcja kreacyjna (wybiera m.in. Przewodniczącego Komisji i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich)  funkcja decyzyjna (uczestniczy w podejmowaniu niektórych rozstrzygnięć np. przy przyjęciu nowego państwa do UE)  funkcja opiniodawcza (lecz są to niewiążące opinie)  bierze udział w wydawaniu określonych w traktatach aktów prawodawczych w zwykłej procedurze prawodawczej oraz w szczególnych procedurach prawodawczych  udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu, a deputowani mają prawo przedstawiać zapytania członkom Komisji Prawo Unii Europejskiej:  prawo międzynarodowe pozostawia państwom wybór sposobów jego realizacji i nie nakazuje bezpośredniego stosowania umów międzynarodowych przez organy państwowe  natomiast prawo UE określa sposoby swojej implementacji oraz zakłada bezpośrednią skuteczności i bezpośrednią stosowalność  posiada własne reguły interpretacyjne , odmienne od reguł interpretacyjnych prawa międzynarodowego  jest ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej , który ukazuje się we wszystkich językach urzędowych  w razie wątpliwości co do interpretacji lub stosowania prawa sądy mogą się zwrócić do TSUE o wydanie orzeczenia wstępnego, ustalającego prawidłową interpretację  niezupełność – realizacja prawa UE jest uzależniona od ustanowienia odpowiednich aktów prawa krajowego Prawo UE dzieli się na:  prawo pierwotne - stanowiące „konstytucję” Unii

 traktaty konstytuujące UE oraz umowy zmieniające i uzupełniające te traktaty

 ogólne zasady prawa , uznane przez orzecznictwo TSUE

 unijne prawo zwyczajowe

 prawo pochodne - tworzone na podstawie upoważnień wynikających z prawa pierwotnego

 rozporządzenia i dyrektywy

 zalecenia i opinie (charakter niewiążący)

 akty nienazwane – akty prawne niewymienione wyraźnie w traktatach

 umowy międzynarodowe zawierane przez UE

Rozporządzenia:  stanowią najdalej idącą formę przekazania kompetencji an rzecz UE  mogą nakładać obowiązki na organy państw członkowskich i obywateli  są aktami „wiążącymi we wszystkich swych częściach” , przy czym wiążą adresatów bezpośrednio  mogą normować określona dziedzinę w sposób wyczerpujący, ale też mogą udzielać upoważnień organom krajowym do unormowania określonych spraw w drodze krajowych aktów normatywnych  są wydawane na podstawie upoważnień zawartych w traktatach konstytuujących Unię i mogą regulować wyłącznie sprawy określone w tych traktatach Dyrektywy:  są instrumentem dwustopniowego stanowienia prawa  służą harmonizacji wewnętrznych porządków prawnych  są adresowane do państw członkowskich i wiążą „co do celu”  zobowiązują właściwe organy państwowe do włączenia w określonym terminie zawartych w nich treści do porządku wewnętrznego, przy czym organom państwowym pozostawiony jest wybór formy i środków  wymagają wydania aktów prawa wewnętrznego dla ich wprowadzenia w życie – ustaw lub aktów podustawowych ( charakter pośredni )

________________________________________________________________________________________________________________________________________  wyznacza podstawowe wymogi ustrojowe jakie muszą spełniać państwa członkowskie  zapewnia ochronę tożsamości konstytucyjnej państw członkowskich  wyznacza granice autonomii instytucjonalnej i proceduralnej państw członkowskich, a więc granice swobody w regulowaniu swojego ustroju, kompetencji swoich organów oraz trybu postępowania przed nimi  określa zasady rozstrzygania sporów między organami UE a państwami członkowskimi oraz sporów między państwami członkowskimi, powstałych na gruncie stosowania traktatów założycielskich W zakresie kompetencji należących do UE funkcje Konstytucji RP polegają na:  upoważnieniu państwa do wstąpienia o UE i uchyleniu wyłączności państwa w zakresie sprawowania władzy publicznej  określeniu polskiego wkładu do tzw. europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego i wspólnych zasad konstytucyjnych, do których odwołuje się orzecznictwo organów sądowych UE  wyznaczeniu granic integracji europejskiej , których przekroczenie wymaga zmiany K; akt ten jednocześnie określa w pewnym zakresie kierunki działania rządu polskiego w pracach nad zmianą traktatów składających się na prawo pierwotne  określeniu zasad przyjmowania przez organy państwowe stanowiska Polski w sprawach rozstrzyganych przez organu UE oraz w stosunkach z tymi organami  ustaleniu zasad wykonywania aktów normatywnych i innych aktów prawnych UE, organów kompetentnych w tym zakresie oraz ich trybu działania Prawo UE a prawo krajowe:  dualizm konstytucyjny – zjawisko, polegające na jednoczesnym obowiązywaniu dwóch częściowych konstytucji, które w różny sposób oddziaływają na siebie  K musi respektować podstawowe zasady ustrojowe określone w prawie UE i nie może wprowadzać rozwiązań sprzecznych z tym prawem  kolejne etapy integracji europejskiej wiążą się z narzuceniem politycznych ograniczeń swobody prawodawcy konstytucyjnego w państwach członkowskich i dostosowania swojej K do kolejnych etapów tej integracji  rozdwojenie funkcjonalne krajowych organów władzy publicznej polega na tym, że z jednej strony są one organami państwa członkowskiego, a z drugiej strony organami UE, wykonującymi akty prawne Unii (gdyż podlegają zarówno prawu polskiemu, jak i prawu UE) Rodzaje postanowień UE dotyczących ochrony praw człowieka, wprowadzonych Traktatem Lizbońskim:  po pierwsze: traktaty gwarantują w swych postanowieniach wiele praw jednostce oraz ustanawiają gwarancje ich ochrony  po drugie: Traktat o Unii Europejskiej (w brzmieniu nadanym przez Traktat lizboński) uznaje moc obowiązującą Karty praw podstawowych , która ma taka samą moc prawną jak traktaty

 zawiera bogaty katalog praw podstawowych obejmujących prawa osobiste, polityczne, społeczne,

gospodarcze i kulturalne

 wiąże ona organy UE, a także organy państw członkowskich, ale tylko w takim zakresie, w jakim

realizują one akty prawne wydawane przez organy UE

 ma ograniczone znaczenie w Polsce → nie rozszerza bowiem zdolności TSUE ani żadnego sądu

polskiego do uznania, że polskie przepisy, praktyki lub działania są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami lub zasadami, które są w niej potwierdzone  po trzecie: Traktat o Unii Europejskiej (w brzmieniu nadanym przez Traktat lizboński) stanowi, że UE przystąpi do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka  po czwarte: Traktat o Unii Europejskiej stanowi, że prawa podstawowe zagwarantowanej w EKPC oraz prawa wynikające ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich stanowią część prawa UE Obywatelom UE przysługuje w szczególności:  wolność poruszania się i osiedlania się w wybranym państwie UE  wolność podejmowania pracy w wybranym państwie UE  wolność prowadzenia działalności gospodarczej w wybranym państwie UE  dostęp do służby publicznej  czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach lokalnych w kraju, w którym zamieszkują  czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego w kraju, w którym zamieszkują (te dwa ostatnie wprowadził Traktat z Maastricht)  prawo do opieki konsularnej  prawo do petycji i prawo do występowania do Komisji o przedłożenie odpowiedniego wniosku, w sprawach, w

________________________________________________________________________________________________________________________________________ których jego wykonanie wymaga odpowiedniego aktu UE  prawo do odszkodowania ze strony państwa w razie naruszenia prawa UE przez organy tego państwa Trudności w zakresie ochrony praw człowieka:  konstytucja państwa członkowskiego może przewidywać szerszy niż prawo UE zakres praw podstawowych  w niektórych przypadkach może dochodzić do kolizji praw różnych osób  status prawny jednostki nie jest redukowalny do praw podstawowych, istotne znaczenie ma też przestrzeganie innych zasad konstytucyjnych, które z reguły nie są recypowane w prawie UE  system gwarancji ochrony praw jednostki w UE nie jest wolny od luk  prawo UE bardzo silnie różnicuje status jednostki w zależności od tego, do jakiej kategorii osób należy:

 obywatele danego państwa

 cudzoziemcy – obywatele europejscy

 cudzoziemcy stale zamieszkali w państwach UE

 pozostali cudzoziemcy

Problem „deficytu demokracji”:  zjawisko wynikające z b raku właściwej reprezentatywności i legitymizacji unijnych instytucji  zarówno Rada UE, jak i Komisja nie posiadają legitymizacji demokratycznej, opartej na powszechnych i demokratycznych wyborach i nie ponoszą odpowiedzialności przed obywatelami  jednocześnie obywatele europejscy dysponują ograniczonymi możliwościami wpływania na sprawy UE za pośrednictwem rządów swoich państw Integracja europejska a równowaga władz w państwach członkowskich:  deparlamentaryzacja – jeden z elementów struktury organizacyjnej polegający na takim grupowaniu zadań, aby możliwa była koordynacja działań  członkostwo w UE wzmacnia rolę egzekutywy i zwiększa jej swobodę działania w stosunku do parlamentu, którego pozycja ulega poważnemu osłabieniu  co więcej, parlamenty są zobowiązane do wprowadzania w życie aktów prawa pochodnego  funkcja implementacji prawa unijnego jako odrębna funkcja parlamentu  obowiązek bezpośredniego przekazywania parlamentom krajowym projektów aktów ciąży na Komisji  parlamenty mają prawo do przedstawienia organom UE opinii w sprawie niezgodności projektu aktu prawnego z zasada subsydiarności  właściwe komisje Sejmu i Senatu mają prawo przedstawiania opinii w sprawie projektów aktów prawnych UE Prawa przyznane przez Traktat lizboński parlamentom krajowym, by przeciwdziałać deparlamentaryzacji:  prawo do otrzymywania od instytucji UE informacji oraz projektów aktów prawodawczych  prawo do uczestniczenia w kontroli działań Europolu i Eurojustu  prawo do sprzeciwu wobec postanowienia Rady o poddaniu spraw prawa rodzinnego o wymiarze trasngranicznym zwykłej procedurze prawodawczej  prawo do sprzeciwu wobec zmian traktatów stanowiących podstawę UE uchwalanych w uproszczonej procedurze Obowiązki RM wobec Sejmu i Senatu w sprawach związanych z członkostwem Polski w UE:  obowiązek przedkładania informacji o udziale Polski w pracach UE – nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy  obowiązek przedkładania informacji w określonych sprawach, związanych z członkostwem Polski w UE – na żądanie Sejmu, Senatu lub ich organów określonych w regulaminie  obowiązek przedkładania projektów prawnych UE oraz innych dokumentów unijnych – niezwłocznie po ich otrzymaniu  obowiązek przedkładania projektów stanowiska RM w sprawie projektów aktów prawa UE – nie później niż w ciągu 14 dni od otrzymania projektu przez RM  obowiązek zasięgania opinii właściwych komisji senackich i sejmowych przed rozpatrzeniem projektu w Radzie UE (powinna ona stanowić podstawę stanowiska RM, a jeśli nie uwzględni opinii komisji, to jej przedstawiciel powinien wyjaśnić danej komisji przyczyny rozbieżności)  obowiązek wnoszenia projektów ustaw wykonujących prawo UE na 3 miesiące przed upływem terminy wykonania, wynikającego z prawa UE (jeśli termin przekracza 6 miesięcy , RM ma obowiązek wnieść projekt ustawy nie później iż 5 miesięcy przed upływem tego terminu)  obowiązek zasięgania opinii komisji sejmowych w sprawie kandydatur na określone stanowiska w UE, jednak opinia komisji nie wiąże rządu

________________________________________________________________________________________________________________________________________ Źródła prawa  prawo – system norm  norma prawna – nakaz lub zakaz określonego postępowania (zwyczaj → reguła prawna)  norma moralna =/= źródło prawa, ale ma duży wpływ na tworzenie prawa tak jak zwyczaj (nie jest to reguła bezwyjątkowa – np. tzw. konwenanse konstytucyjne jak zasada dyskontynuacji prac parlamentu)  przepisy + reguły interpretacyjne = stwierdzenie jakie normy prawne obowiązują  cel III rozdziału K. → uporządkowanie regulacji dotyczącej źródeł prawa (co miało kluczowe znaczenie dla zagwarantowania ochrony praw i wolności jednostki)  normatywna koncepcja źródeł prawa – zespół reguł nakazujących uznawanie jakiś faktów za fakty prawotwórcze w danym systemie oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami prawotwórczymi  akty stosowania prawa – wyroki sądu, decyzje administracyjne, które w oparciu o prawo stanowione rozstrzygają konkretne sprawy (mają charakter konkretno-indywidualny ) Źródłami prawa powszechnie obowiązującymi są:  Konstytucja  ratyfikowane umowy międzynarodowe  ustawy  rozporządzenia  akty prawa miejscowego Źródła prawa wewnętrznego:  uchwały RM  zarządzenia Premiera i ministrów Akty normatywne mają charakter:  generalny – gdyż adresowane są do nieokreślonej z góry liczby adresatów  abstrakcyjne – gdyż określają ogólnie, a nie konkretnie sposób postępowania KONSTYTUCJA Cechy charakterystyczne:  określenie suwerena i sposobu, w jaki sprawuje on władzę  określenie podstawowych zasad organizacji aparatu państwowego  wskazanie podstawowych praw jednostki oraz trybu, w jakim może dojść do zmiany K Spośród innych aktów wyróżnia ją:  szczególna treść, która polega na zakresie regulowanych przez nią spraw  szczególna moc, która polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego  szczególna forma, która dotyczy jej nazwy oraz sposobu jej uchwalania i zmiany, który różni się od sposobu uchwalania ustaw zwykłych  jest wyrazem woli suwerena i tylko suweren lub bezpośrednio legitymowane przez niego organy mogą doprowadzić do jej zmiany bądź uchylenia Aspekt pozytywny K - szereg jej norm musi być konkretyzowanych w ustawach i innych aktach normatywnych Aspekt negatywny K - wszystkie akty normatywne niższego rzędu muszą być zgodne z K Charakterystyka postanowień Konstytucji:  normy bezpośrednio wiążące – normy, które w sposób w miarę jednoznaczny określają zachowanie adresata np. „Prezydent powołuje Prezesa TK”  normy programowe – wyznaczają jedynie w sposób ogólny kierunek działania organów państwa np. „władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne”  zróżnicowanie postanowień K, ich wysoki stopień ogólności oraz podstawowy dla całego systemu charakter sprawia, iż dla ich scharakteryzowania używa się terminu „zasada”  zasady konstytucyjne – normy K, którym przyznaje się szczególne znaczenie w systemie prawa. Mogą one być wyrażone wprost, ale także zostać wyinterpretowane za pomocą reguł wykładni. Przede wszystkim

________________________________________________________________________________________________________________________________________ wyznaczają sposób interpretacji pozostałych norm.  do zasad zalicza się m.in. zasadę: demokratycznego państwa prawa, sprawiedliwości społecznej, suwerenności narodu, podziału i równowagi władzy w państwie, pomocniczości  pewne postanowienia K są scharakteryzowane jako instytucja konstytucyjna – zespół norm powiązanych ze sobą dla realizacji określonego celu Przez wykładnię Konstytucji należy rozumieć:  przekład przepisów konstytucyjnych na określone normy postępowania  wnioskowanie z faktu obowiązywania jednej normy o obowiązywaniu na gruncie K innej,  eliminowanie kolizji norm konstytucyjnych w sposób wyznaczony przez przyjęty zespół reguł egzegezy Specyfika wykładni Konstytucji:  instrumentalne uzasadnienie obowiązywania norm – rozumowanie, w myśl którego stwierdzenie, że dla realizacji celu C1 wynikającego z obowiązującej na gruncie konstytucji normy N1 należy przyjąć obowiązywanie norm N2, N3 i N4, gdyż są konieczne dla zrealizowania celu C1.  cechą wykładni K jest konieczność przyjmowania wielu założeń interpretacyjnych dla wyprowadzenia z jej przepisów w miarę jednoznacznych norm  bardzo często językowe czy systemowe reguły wykładni nie wystarczają do ustalenia treści normy i trzeba odwoływać się do argumentów aksjologicznych  przy wykładni trzeba się często odwoływać do wewnętrznej hierarchii norm konstytucyjnych – niektóre przepisy K mają istotne znaczenie dla interpretacji innych przepisów K np. zasada sprawiedliwości  szczególną pozycję w wykładni ma TK  w wielu przypadkach orzeczenia TK mają charakter precedensowych rozstrzygnięć, przesądzają spory interpretacyjne toczone w doktrynie i praktyce  TK nie tylko określa jakie normy prawne są niezgodne z K. ( negatywny ustawodawca ), ale wpływa też na sposób rozumienia aktów podkonstytucyjnych.  dla znajomości normatywnej treści K konieczna jest znajomość orzecznictwa TK  w razie wątpliwości co do rozumienia przepisów ustawy, należy je interpretować tak, aby ich treść pozostawała w zgodzie z normami K. Gdy się tak nie da, należy skierować pytanie prawne do TK  sądy nie mogą same ustalać konstytucyjności ustaw  przepisy K należy stosować bezpośrednio chyba, że K stanowi inaczej RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE  koncepcja monizmu prawa międzynarodowego – głosi, iż istnieje jeden system prawny, którego źródłem są zarówno akty prawa międzynarodowego, jak i krajowego. Akty prawa międzynarodowego obowiązują w systemie wprost, a dla ich obowiązywania nie trzeba podejmować żadnych szczególnych czynności i akty te mają wyższa moc od prawa krajowego ← ta koncepcja jet częścią teorii hierarchicznej  koncepcja dualizmu prawa międzynarodowego – głosi, iż dla uznania obowiązywania norm prawa międzynarodowego w prawie krajowym konieczne jest dokonanie ich recepcji poprzez szczególny akt organów władzy państwowej  teoria hierarchicznej budowy systemu prawnego – kładzie szczególny nacisk na jego jego jednolitość i hierarchiczne zróżnicowanie normy prawnej poszczególnych aktów  Konstytucja z 1997 jako pierwsza uznaje prawo międzynarodowe jako źródło prawa  w myśl K ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie zależy od wydani ustawy  transformacja umów – ma charakter szczegółowy, odnosi się do konkretnych ratyfikowanych umów międzynarodowych, a jej skutek polega na przekształceniu norm prawnomiędzynarodowych w normy prawa krajowego  bezpośrednie stosowanie umów – związanie postanowieniami umowy organów władzy publicznej, konieczność wydawania rozstrzygnięć w oparciu o postanowienia tych umów  umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową, natomiast umowy ratyfikowane samodzielnie przez Prezydenta moc mniejszą niż ustawy  jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami  art.9K zawiera nakaz przestrzegania przez Polskę prawa międzynarodowego, czyli konieczność podjęcia wszelkich działań , do których zobowiązało się państwo w umowie

________________________________________________________________________________________________________________________________________ znaczenia (np. kwestie techniczne)  w rozporządzeniu nie może być tego, czego nie ma w ustawie, nie może ono także wchodzić w materie innych ustaw, lub je zmieniać  konkretyzacja ustaw przez rozporządzenia nie powinna prowadzić do odsyłania na niższy szczebel prawodawstwa spraw istotnych, które co do zasady powinny być uregulowane w ustawie  zamknięty katalog organów posiadających kompetencje do wydawania rozporządzeń  dla wydania rozporządzenia, w każdym przypadku, konieczne jest upoważnienie ustawowe – musi określać szczegółowy zakres spraw przekazanych do regulacji, organ wydający rozporządzenie oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia  zakaz udzielania upoważnień blankietowych – określających rozporządzenie w sposób ogólny  zakaz subdelegacji – zakaz możliwości przekazywania przez organ upoważniony do wydania rozporządzenia swej kompetencji innemu organowi  upoważnienie może posługiwać się formułą, iż organ wyda rozporządzenie w porozumieniu z innym organem, lub po konsultacjach np. ze związkami zawodowymi  RM na wniosek Premiera może uchylić rozporządzenia wydane przez ministrów kierujących określonym działem administracji rządowej oraz przewodniczących określonych w ustawie komitetów  organ, który uzyskał upoważnienie do wydania rozporządzenia, może ponosić odpowiedzialność konstytucyjną za niewykonanie spoczywającego na nim obowiązku Organy posiadające kompetencje o wydawania rozporządzeń:  Prezydent  Rada Ministrów  Premier  minister kierujący określonym działem administracji rządowej  przewodniczący określonych w ustawie komitetów  KRRiT Szczególna podstawa prawna:  podmiotowa – określa organ właściwy do wydania rozporządzenia;  przedmiotowa – określa zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu;  treściowa – zawiera wytyczne dotyczące treści aktu rozporządzenia. ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY  rozporządzenia z mocą ustawy – wydawane przez Prezydenta na wniosek RM w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie  moc prawna jest tak sama jak ustaw zwykłych, co oznacza, iż normy rozporządzeń mogą zmieniać i uchylać normy ustaw  podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu → jeśli jednak go nie zatwierdzi, to przestaje ono obowiązywać  mają zawierać mechanizmy prawne zmierzające do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa  mogą zostać ograniczone prawa i wolności człowieka, jednak rozporządzenie powinno wkraczać w sferę praw człowieka jedynie w niezbędnym zakresie  mogą określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie wolności AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO  mają charakter generalno-abstrakcyjny i zawierają ogólne postanowienia  obowiązują tylko na obszarze działania organów, które je wydają.  organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej  do wydania aktu potrzebne jest upoważnienie zawarte w ustawie, ale mniej restrykcyjne niż w przypadku rozporządzeń AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO  charakter wewnętrznie obowiązujące  konstytucyjny katalog aktów prawa wewnętrznego jest otwarty , jeżeli chodzi o organy upoważnione do ich

________________________________________________________________________________________________________________________________________ wydawania  normy zawarte w tych aktach nie mogą być adresowane ani do obywateli, ani do innych podmiotów prawa publicznego i prywatnego  podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, w tym także z aktami prawa miejscowego  jednostki organizacyjnie podległe: organy władzy publicznej, ale także inne jednostki organizacyjne, jeżeli wykonują władzę publiczną lub gospodarują mieniem Skarbu Państwa czy mieniem komunalnym  na wniosek Premiera RM może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministrów → podstawą uchylenia może być zarówno niezgodność z aktami wyższej rangi, ale także uznanie, że akt nie odpowiada polityce rządu  podlegają kontroli konstytucyjności przez TK Uchwały RM:  charakter kolegialny  brak konieczności upoważnienia ustawowego, czyli mogą mieć charakter samoistny  obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe  ich przedmiotem mogą być np. wewnętrzna struktura organów rządu  są niezbędnym środkiem, poprzez który rząd może kierować całością podporządkowanych mu organów  mogą regulować sprawy nienależące do zakresu ustawowego, nie mogą natomiast wkraczać w materię regulowaną ustawowo  nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji administracyjnych czy orzeczeń sądowych  rząd może wydawać także uchwały niezawierające norm prawnych np. w celu wyrażenia własnego stanowiska w określonej sprawie ← ale nie są to akty prawa wewnętrznego Zarządzenia wydawane przez Premiera i ministrów:  chodzi tu przede wszystkim o ministrów kierujących działem administracji rządowej  są to akty zawierające normy generalno-abstrakcyjne  mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy ← K nie formułuje wymogów, jakie powinno spełniać ustawowe upoważnienie  nie potrzeba szczegółowych upoważnień → zapewnienie ministrom swobody w kierowaniu pracami rządu  zakres przedmiotowy: zdeterminowany jest ich wewnętrznym charakterem, mają regulować działania całej administracji (w przypadku Premiera) lub poszczególnych jej działów (w przypadku ministrów)  nie mogą wkraczać w sferę prawa powszechnie obowiązującego Różnice pomiędzy rozporządzeniami a uchwałami RM i zarządzeniami:  zakres ich obowiązywania

 rozporządzenia: charakter powszechny, adresatami mogą być osoby fizyczne i prawne

 uchwały RM i zarządzenia: tylko jednostki podległe organowi wydającemu

 funkcja

 rozporządzenia: ma stanowić przede wszystkim konkretyzację ustawy

 uchwały RM i zarządzenia: służą przede wszystkim sprawnemu funkcjonowaniu administracji

 podstawa prawna

 rozporządzenia: upoważnienie, którego wymogi szczegółowo określa K

 uchwały RM: nie musi być w ogóle podstawy ustawowej

 zarządzenia: niezbyt szczegółowe upoważnienie

 zakaz subdelegacji

 rozporządzenia: wprost sformułowany w K

 uchwały RM i zarządzenia: nie jest bezpośrednio wyrażony w K (jednak stanowisko doktryny,

orzecznictwo TK oraz zasada zamkniętego katalogu źródeł prawa przemawiają raczej za zakazem)  hierarchia źródeł prawa

 uchwały RM i zarządzenia mają niższą rangę i muszą być zgodne z rozporządzeniami

CECHY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA  pozytywistyczny sposób rozumienia prawa - prawem są tylko normy w odpowiedni sposób ustanowione lub uznane przez prawodawcę. A więc dla uznania jakichś norm za prawne, obowiązujące, istotny jest sposób ich powstania, a nie treść.

 nieodwoływanie się do żadnego systemu koncepcji prawnonaturalnych czy religijnych

 polski system prawa zawiera również elementy tzw. niepozytywistycznych koncepcji prawa ( art.30 – źródłem

________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ogólna charakterystyka państwowości w

Konstytucji RP

Charakterystyka początkowych partii K:  Wstęp, część niepodzielna na artykuły i niezaopatrzona osobnym tytułem,  Rozdział I , zatytułowany swoiście „Rzeczpospolita”, podzielony na artykuły  taka forma ujęcia, swoisty tytuł, patetyczny styl, doniosłość treści → szczególne znaczenie tych fragmentów  dostarczają materiału do konstruowania norm prawnych o randze konstytucyjnej  ich funkcja prawna polega na ustalaniu ogólnego kierunku interpretacji , czyli dodatkowym ustalaniu znaczenia norm szczegółowych obok znaczenia wynikającego wprost  ich rola ona polegać także na wyrażaniu bardzo generalnych zasad , których stosowanie może wzbudzać może szczególnych trudności  mają także inne funkcje m.in. funkcje wychowawczą, funkcje społeczno-edukacyjną  normy programowe – mający ogólniejszy charakter niż inne przepisy K  na ich podstawie, a szczególnie na podstawie Rozdziału I, można dokonać ogólnej charakterystyki ustroju ZASADY USTROJOWE I. Rzeczpospolita wspólnym dobrem wszystkich obywateli  dobro wspólne – suma warunków życia społecznego, które pozwalają jednostce na pełniejsze i łatwiejsze osiągnięcie doskonałoci fizycznej i psychicznej  uwzględnienie „dobra wspólnego Ojczyzny” w przysiędze Prezydenta, członków RM, posłów i senatorów  proklamacja ta zawiera przede wszystkim treści mobilizujące i edukacyjne  każdy obywatel RP korzystać może z wszystkich urządzeń i instytucji RP, które w całości są do jego dyspozycji  jednocześnie każdy powinie w miarę swoich możliwości nie tylko przyczyniać się do niewzruszalnego trwania tych instytucji, ale też przejawiać wysiłki zmierzające do ich rozwoju  państwo będące wspólnym dobrem obywateli daleko przerasta sam aparat władzy publicznej  powinno być rozumiane jako swoiste zrzeszenie obywateli , w którym posiadają oni nie tylko formalny status obywatela państwa, lecz również są członkami pewnej wspólnoty obywatelskiej II. Rzeczpospolita państwem demokratycznym  władza Narodu jest władzą zwierzchnią  Naród jako piastun władzy („władza należy do Narodu”) i źródło władzy („władza pochodzi od Narodu”)  państwo demokratyczne – państwo, w którym władzę sprawuje lud  zasada państwa demokratycznego oznacza co najmniej, że wykonywać władcze funkcje publiczne mogą jedynie takie czynniki, które są w stanie powołać się w tej mierze na legitymację Narodu  wymóg kierowania się przez owe czynniki interesem i dobrem Narodu, w toku wykonywania przez nie funkcji publicznych, pod rygorem utraty wymaganej legitymacji  państwo demokratyczne to takie państwo, która opuszcza funkcjonowanie wszelkich form kontroli obywatelskiej na działalnością czynników sprawujących władzę w imieniu Narodu, do których należą przede wszystkim organy państwowe  państwo, które powinno uznawać i przyzwalać na działanie wielu form, poprzez które obywatele mogą artykułować swoje postulaty, wyrażać swoje interesy , manifestować swoje potrzeby i formułować wolę co do kierunku ich rozwiązywania  państwo, w którym powinny funkcjonować co najmniej mechanizmy legitymowania władzy publicznej przez Naród  wolnościowy status obywateli – obywatele działają w sposób nieskrępowany, cieszą się statusem ludzi wolnych, niezależnych w swej egzystencji od państwa ← status ten powinien być punktem wyjścia dla wszelkiej regulacji prawnej pozycji obywatela III. Rzeczpospolita państwem prawnym  sens formalny (praworządne) – państwo, w którym prawo jest ściśle przestrzegane  sens materialny (sprawiedliwościowe) – państwo, które realizuje określone wartości; w którym tylko prawo

________________________________________________________________________________________________________________________________________ ogranicza obywatela; które odpowiada podstawowym i uniwersalnym założeniom sprawiedliwości  postępowanie ludzi powinno być określone przez reguły prawa, które z kolei powinny funkcjonariuszom publicznym przypisywać możliwie niewielki zakres swobodnego uznania przy stosowaniu prawa  do podjęcia czynności urzędowych powinno dochodzić dopiero, gdy reguły prawne nakazują ich podjęcie , i to w określonej sytuacji i na podstawie wyraźnych kompetencji  zasada praworządności – odnosi się wyłącznie do organów państwowych, które działają na podstawie i w granicach kompetencji  obywatele nie potrzebują kompetencji, ciąży na nich jedynie obowiązek nienaruszania prawa  wykonywanie czynności władczych organów państwowych powinno być zabezpieczone poprzez rozbudowane instytucje kontrolujące, zapobiegające odchodzeniu przez osoby pełniące funkcje urzędowe od wymogów prawa  standardy państwa prawnego – wyznaczane przez porozumienia międzynarodowe, pakty, konwencje, ustalają sposoby postępowania władz publicznych i kwalifikacje prawne zachowań ludzkich  cechy państwa prawnego można przypisać tym państwom, które realizują wymogi wynikające z ogólnoświatowych porozumień, którymi dziś są:

 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ

 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

 Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych

 jest to także źródło innych zasad m.in. zasady lojaności, zasady ochrony praw nabytych, zasay ochrony ekspetatywy maksymalnie ukształtowanej, zasady ochrony interesów w toku, zasady określoności prawa Właściwości formalne, którymi powinien charakteryzować się system państwa prawnego:  musi istnieć jasność, co jest prawem i gdzie to prawo można odnaleźć  musi istnieć co do procedur tworzenia prawa, ustalania jego treści i dostępności źródeł prawa  przepisy prawne powinny być formułowane w sposób zrozumiały i jednoznaczny  obywatelom powinien przysługiwać rozsądny okres na zapoznanie się z nowymi przepisami prawa, zanim będzie można je egzekwować Właściwości materialne, którymi powinien charakteryzować się system państwa prawnego:  potrzeba budowania zaufania do państwa i tworzenia przezeń prawa  wymóg ochrony praw już nabytych przez obywateli  wymóg konstruowania takich środków prawnych, które nie przerastają celu, dla którego są wprowadzane  wymóg ochrony zasady pacta sunt servanda IV. Rzeczpospolita państwem urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej  ten rys wskazuje na potrzebą odgrywania przez państwo aktywnej roli w życiu społecznym , gdyż tak deklarowanego i wymaganego stanu rzeczy, nie można osiągnąć, akceptując jedynie żywiołowy rozwój życia społecznego  władza nie może ograniczać się do roli beznamiętnego obserwatora życia społecznego , lecz jest zobowiązana do interwencji , do pewnego korygowania, a czasem nawet sterowania przebiegiem życia społecznego  celem tych działań jest stwarzanie dla obywateli w miarę równych szans do zajmowania przez nich i utrzymywania właściwego i stosownego do ich predyspozycji miejsca w życiu społecznym  sprawiedliwość nie jest tożsama z przekreślaniem na siłę wszystkich nierówności , w tym także nierówności majątkowych czy nierówności wynikających z pozycji społecznej, nie mówiąc już o nierównościach intelektualnych  państwo urzeczywistniające sprawiedliwość społeczną nie jest tożsame z państwem opiekuńczym, którego ideą jest daleko posunięta piecza państwa nad obywatelem, czynna troska państwa o jego rozwój  zasada subsydiarności – wymóg uznawania właściwości do rozwiązywania określonych kwestii w pierwszej kolejności przez te podmioty, które tym kwestiom najbliższe, natomiast podmioty bardziej oddalone powinny załatwiać jedynie te zagadnienia, które posiadają wymiar przekraczający możliwości działania podmiotów najbliższych  sprawiedliwość proceduralna – jeśli przestrzegamy pewnych reguł to będzie oczekiwane przez nas rozstrzygnięcie  sprawiedliwość dystrybutywna – odnosi się do sposobu, w jaki dokonywać podziału dóbr  sprawiedliwość retrybutywna – idea odpłaty za wyrządzoną szkodę V. Rzeczpospolita państwem jednolitym  ustrój RP wyraża się w funkcjonowaniu jednego tylko systemu organów , to jedno państwo reprezentujących