Pobierz Skutki podbojów rzymskich. Niewolnictwo i więcej Schematy w PDF z Historia tylko na Docsity!
Skutki podbojów rzymskich. Niewolnictwo
Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Cytat za: Biblia Tysiąclecia, Nowy Testament, Ga 3, 26–28; dostęp: biblia.deon.pl [10.05.2022]. Źródło: Juwenalis, Satyry, [w:] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, tłum. A. Gierlińska, Poznań–Gniezno 2016, s. 475. Źródło: Benede o Bravo, Ewa Wipszycka, Aleksander Wolicki, Marek Węcowski, Historia starożytnych Greków, t. 2, Okres klasyczny, Warszawa 2009, s. 671.
Źródło: Plaut, Amfitrion, Akt 1, Scena 1, w. 695–700. Źródło: cyt. za: Starożytność. Teksty źródłowe. Tematy lekcji do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 1999, s. 223–224.
Określisz, co mogło poprawić położenie rzymskiego niewolnika. Wskażesz przyczyny, dla których wyzwalanie niewolników mogło leżeć w interesie ich właścicieli.
Przeczytaj
Wielkie podboje republiki. Napływ niewolników i przemiany
gospodarcze
Wielkie sukcesy militarne w wojnach z Kartaginą i państwami hellenistycznymi przyniosły Rzymowi nie tylko znaczne zdobycze terytorialne, lecz także ogromne ilości łupów, do których starożytni zaliczali pochwyconych w trakcie działań wojennych mieszkańców wrogich państw. Jeńcy byli odsprzedawani podążającym za armią rzymską handlarzom niewolników, którzy następnie wystawiali „żywy towar” na publicznych aukcjach.
Gustave Boulanger, Targ niewolników, 1882 r. W miarę wzrostu znaczenia niewolnictwa dla gospodarki w świecie rzymskim wykształciły się specjalne ośrodki handlu „żywym towarem”. Do najsłynniejszych należała wyspa Delos na Morzu Egejskim. Jak myślisz, jaką rolę odgrywały wiek i płeć niewolników? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Masowy napływ niewolników na tereny Italii, wraz z równoległym napływem taniego zboża z podbitych prowincji, zachwiał tamtejszą strukturą społeczno‐ekonomiczną. Najbogatsi Rzymianie zupełnie zmienili model gospodarowania swoimi ziemiami. Zrezygnowali z uprawy roli, gdyż stała się nieopłacalna, i zaczęli zakładać gospodarstwa typu villa, w których uprawiali winorośl oraz oliwki. W majątkach tych (liczących średnio między 25 a 60 hektarów) pracowali przede wszystkim niewolnicy, których utrzymanie było nieporównanie tańsze od kosztów zatrudnienia wolnego robotnika. Drobni rolnicy, których nie było stać na przestawienie się na inny model gospodarowania, nie wytrzymywali konkurencji. Dobrowolnie lub przymuszeni masowo opuszczali swoje gospodarstwa
Fragment płaskorzeźby ze Smyrny (dzisiejszy Izmir w Turcji) przedstawiającej żołnierza rzymskiego prowadzącego na łańcuchu więźniów kierowanych na egzekucję - pożarcie przez zwierzęta ( ad bes as) na arenie. Płaskorzeźbę można oglądać w Ashmolean Museum w Oxfordzie w Anglii. Po czym można poznać, że postać po lewej to żołnierz, a postacie po prawej to więźniowie? Źródło: Jun, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.
W oczach większości Rzymian niewolnicy uchodzili za pozbawioną wszelkich praw tanią siłę roboczą. Niewolnik nie mógł posiadać własności ani założyć rodziny. Był w pełni uzależniony od swego właściciela, który miał prawo decydować o jego życiu i śmierci wedle własnego uznania. Rzymski niewolnik nie posiadał osobowości prawnej, a dla swego właściciela był jedynie rzeczą, „mówiącym narzędziem”.
Niewolnicy nie tworzyli jednolitej grupy społecznej. Nieliczni stanowili część mienia państwowego i jako tacy służyli u boku kapłanów oraz urzędników publicznych, jednak zdecydowana większość była własnością prywatną. W zależności od tego, gdzie pracował dany niewolnik, był on albo częścią familia urbana (niewolnikiem miejskim), albo familia rustica (niewolnikiem wiejskim). Położenie tych żyjących w miastach było zdecydowanie korzystniejsze niż tych pracujących w majątkach ziemskich. Umiejętności niewolników miejskich (m.in. kucharzy, fryzjerów, ogrodników) były doceniane przez właścicieli, którzy z reguły zapewniali swym poddanym stosunkowo godziwe warunki bytu. Najlepiej powodziło się niewolnikom wysoko wykwalifikowanym,
Mozaika przedstawiająca dwie niewolnice pomagające swojej pani. Czy można tu mówić o służbie w ramach familia urbana czy rus ca? Źródło: Fabien Dany, Wikimedia Commons, licencja: CC BY- SA 2.5.
takim jak nauczyciele, artyści czy lekarze. Dowodem na to był fakt, że bardzo często jadali oni przy stole razem z resztą rodziny.
Najtragiczniejsze było położenie niewolników pracujących poza miastem, głównie na roli. Wielcy posiadacze ziemscy bezlitośnie wykorzystywali swoich podwładnych w myśl zasady osiągania jak największego zysku przy jak najmniejszych nakładach własnych. W traktacie z epoki dotyczącym organizacji majątku ziemskiego czytamy: „Niewolnik powinien pracować lub spać”.
Wyjątkową, choć dość nieliczną, grupę niewolników w starożytnym Rzymie stanowili gladiatorzy, czyli osoby walczące na arenie w czasie igrzysk. Nie każdy gladiator był niewolnikiem. Zdarzały się osoby wolne, które z różnych przyczyn decydowały się na tego typu karierę. Powyższa mozaika pochodzi z II w. n.e. z rzymskiej miejscowości Zliten we współczesnej Libii. Można ją obejrzeć w muzeum archeologicznym w Trypolisie. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Niewolnicy wiejscy nie tylko żyli w skrajnie złych warunkach, lecz także traktowani byli przez swych panów z nieporównanie większą surowością niż ich miejscy odpowiednicy. W najcięższych warunkach funkcjonowali tzw. niewolnicy skuci ( servi vincti), pracujący w gospodarstwach typu „villae”, głównie przy uprawie wina. Nieco lepsza była sytuacja niewolników‐pasterzy, których praca była niemożliwa do wykonania w kajdanach. Niemniej również i oni byli przez swych panów zaniedbywani i niedożywieni, przez co często trudnili się rozbojem. Nawet niewielkie wykroczenie, takie jak nieopatrznie rzucone słowa, mogły skutkować wyrokiem śmierci.
Przeciw Rzymowi. Powstania niewolników i ich konsekwencje
Trudne warunki życia i niski status społeczny niewolników z terenów wiejskich doprowadziły na przełomie II i I w. p.n.e. do
villa
w starożytnym Rzymie były to głównie wiejskie rezydencje najbogatszych obywateli
manumissio
(od łac. „ manumissio” - wyzwolenie) w prawie rzymskim jest to procedura oficjalnego wyzwolenia niewolnika
patron
(z łac. patronus – obrońca, opiekun) w starożytnym Rzymie obywatel (patrycjusz) sprawujący opiekę materialną i prawną nad osobą lub grupą osób, z którymi pozostawał w układzie stosunków zwanych patronatem
gladiator
(od łac. „ gladius” - miecz) w starożytnym Rzymie osoba, najczęściej niewolnik, zajmująca się walką na arenie
klient
(łac. cliens, l.mn. clientes) w Rzymie archaicznym wolny członek wspólnoty politycznej, dziedzicznie związany z rodami arystokratycznymi, w zamian za opiekę prawną i materialną zobowiązany do wierności i lojalności wobec patrona
Słowa kluczowe
latyfundium, manumissio, niewolnictwo, villa, Rzym, imperium rzymskie, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
Alföldy G., Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 2011.
Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‐Gniezno
Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
Łoposzko T., Historia społeczna republikańskiego Rzymu, Warszawa 1987.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.
Film edukacyjny
Polecenie 1
Zapoznaj się z materiałem filmowym, a następnie wykonaj polecenia zamieszczone poniżej.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DwPVh8Oat Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o.
Film nawiązujący do treści materiału
Manumissio, czyli jak wyzwalano niewolników.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Wyzwolony niewolnik otrzymywał zwykle nazwisko rodowe swego dotychczasowego pana. Wyobraź sobie sytuację, w której Marek Tulliusz Cyceron nadaje wolność słudze o imieniu Sekstus. Jak będzie brzmiało pełne imię wyzwolonego?
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 2
Połącz pojęcie z jego definicją.
officium rodzaj majątku ziemskiego, w którymuprawiano oliwki i winorośl
villa rozległy majątek ziemski
manumissio akt wyzwolenia niewolnika przez jego właściciela
latyfundium
zbiór zobowiązań, które wyzwoleniec musiał wypełniać wobec byłego właściciela
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z fragmentem komedii Plauta, w którym niewolnik Sozja ma nadzieję na uzyskanie wolności. Określ, o jakiej części garderoby mówi on w tym kontekście.
Plaut
Amfitrion
Pana w porcie znaleźć można
Pójdę tam i mu opowiem.
Ucieszony
Może on mnie też nie pozna,
Niechaj sprawią tak bogowie!
Wtedy jako wyzwoleniec
zmienię zaraz swe odzienie.
Źródło: Plaut, Amfitrion, Akt 1, Scena 1, w. 695–700.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 5
W przytoczonym niżej fragmencie dzieła Marka Terencjusza Warrona pt. O gospodarstwie rolnym zaznacz te zdania (3), które świadczą o tym, że dzieło to powstało po wielkich powstaniach niewolników z przełomu II i I w. p.n.e.
Uwaga: Aby zaznaczyć całe zdanie, należy oznaczyć każde słowo pojedynczo.
zdanie potwierdzające
Opowiem o środkach, za pomocą których uprawia się pola. Jedni dzielą te środki na dwie części: na ludzi i na narzędzia służące ludziom, bez których to rzeczy uprawa jest niemożliwa. Drudzy na trzy części: narzędzia przemawiające ludzkim głosem, narzędzia wydające dźwięki nieartykułowane i narzędzia nieme; do pierwszej grupy narzędzi należą niewolnicy, do drugiej woły, do trzeciej wozy. (…) Niewolnicy nie powinni być ani lękliwi, ani zuchwali. Ci [niewolnicy], którzy nimi kierują, powinni umieć czytać i pisać i posiadać pewne wykształcenie, być uczciwi oraz starsi wiekiem (…). Oprócz tego jest rzeczą bardzo ważną, aby ci, którzy nadzorują, byli obeznani z rolnictwem. Powinien [nadzorca] nie tylko wydawać polecenia, ale również pracować, aby idąc za przykładem, naśladowano go i aby wiedziano, że on im słusznie rozkazuje, ponieważ posiada większą wiedzę. Nie należy im pozwalać, aby wydawali polecenia, używając częściej bata niż nagany słownej, jeśli ten sam skutek można osiągnąć tym sposobem. Nie należy nabywać zbyt wielu [niewolników] tej samej narodowości, gdyż to przede wszystkim jest przyczyną domowych niesnasek. (…) Trzeba zjednać sobie nadzorców, okazując im pewien szacunek, a z robotnikami, którzy wyróżniają się spośród innych, trzeba również naradzać się nad tym, jakie prace powinny być wykonane, ponieważ w wypadku takiego postępowania będą przekonani, że nie są lekceważeni przez gospodarza i coś znaczą. Źródło: cyt. za: Starożytność. Teksty źródłowe. Tematy lekcji do historii w szkole średniej, oprac. Chomicki G., Sprawski S., Kraków 1999, s. 223-224.
Ćwiczenie 6
Przeczytaj fragment Listu św. Pawła do Galatów i określ, czy jego autor nawołuje w nim do zniesienia instytucji niewolnictwa.
Wszyscy bowiem dzięki tej wierze jesteście synami Bożymi –
w Chrystusie Jezusie. Bo wy wszyscy, którzy zostaliście ochrzczeni
w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa. Nie ma już Żyda ani
poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już
mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście jednym w Chrystusie
Jezusie.
Cytat za: Biblia Tysiąclecia, Nowy Testament, Ga 3, 26–28; dostęp: biblia.deon.pl [10.05.2022].
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 8
Zinterpretuj poniższy fragment utworu rzymskiego poety Juwenalisa.
Juwenalis
Satyry
Jeśli sługa [niewolnik] znad Nilu lub z kanopskich włości –
Ów Kryspinus unosi purpurę z ramienia,
Wachlując się spoconym palcem od pierścienia,
A cięższy kamień siły jego już przerasta –
Trudno satyr nie pisać.
Źródło: Juwenalis, Satyry, [w:] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, tłum. A. Gierlińska, Poznań–Gniezno 2016, s. 475.
Kim mogła być opisywana postać? Zapisz swoją interpretację tekstu.
Dla nauczyciela
Autor: Bartosz Krzymiński
Przedmiot: historia
Temat: Skutki podbojów rzymskich. Niewolnictwo
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum
Podstawa programowa:
zakres podstawowy
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu.
Uczeń:
- charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje cyfrowe, kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
charakteryzuje rozwój systemu niewolniczego w ramach imperium rzymskiego, porównuje sytuację niewolników w Rzymie i innych państwach świata starożytnego, wyjaśnia przyczyny wyjątkowego znaczenia instytucji niewolnictwa w gospodarce rzymskiej.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania:
