Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

skutki podbojów rzymskich, skutki podbojów rzymskich

Typologia: Schematy

2022/2023

Załadowany 19.11.2023

lidia-wieczorkiewicz
lidia-wieczorkiewicz 🇵🇱

1 dokument

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz skutki podbojów rzymskich i więcej Schematy w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity! Skutki podbojów rzymskich. Niewolnictwo Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: cyt. za: Starożytność. Teksty źródłowe. Tematy lekcji do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 1999, s. 223–224. Źródło: Plaut, Amfitrion, Akt 1, Scena 1, w. 695–700. Źródło: Benedeo Bravo, Ewa Wipszycka, Aleksander Wolicki, Marek Węcowski, Historia starożytnych Greków, t. 2, Okres klasyczny, Warszawa 2009, s. 671. Źródło: Juwenalis, Satyry, [w:] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, tłum. A. Gierlińska, Poznań–Gniezno 2016, s. 475. Cytat za: Biblia Tysiąclecia, Nowy Testament, Ga 3, 26–28; dostęp: biblia.deon.pl [10.05.2022]. Przeczytaj Wielkie podboje republiki. Napływ niewolników i przemiany gospodarcze Wielkie sukcesy militarne w wojnach z Kartaginą i państwami hellenistycznymi przyniosły Rzymowi nie tylko znaczne zdobycze terytorialne, lecz także ogromne ilości łupów, do których starożytni zaliczali pochwyconych w trakcie działań wojennych mieszkańców wrogich państw. Jeńcy byli odsprzedawani podążającym za armią rzymską handlarzom niewolników, którzy następnie wystawiali „żywy towar” na publicznych aukcjach. Gustave Boulanger, Targ niewolników, 1882 r. W miarę wzrostu znaczenia niewolnictwa dla gospodarki w świecie rzymskim wykształciły się specjalne ośrodki handlu „żywym towarem”. Do najsłynniejszych należała wyspa Delos na Morzu Egejskim. Jak myślisz, jaką rolę odgrywały wiek i płeć niewolników? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Masowy napływ niewolników na tereny Italii, wraz z równoległym napływem taniego zboża z podbitych prowincji, zachwiał tamtejszą strukturą społeczno‐ekonomiczną. Najbogatsi Rzymianie zupełnie zmienili model gospodarowania swoimi ziemiami. Zrezygnowali z uprawy roli, gdyż stała się nieopłacalna, i zaczęli zakładać gospodarstwa typu villa, w których uprawiali winorośl oraz oliwki. W majątkach tych (liczących średnio między 25 a 60 hektarów) pracowali przede wszystkim niewolnicy, których utrzymanie było nieporównanie tańsze od kosztów zatrudnienia wolnego robotnika. Drobni rolnicy, których nie było stać na przestawienie się na inny model gospodarowania, nie wytrzymywali konkurencji. Dobrowolnie lub przymuszeni masowo opuszczali swoje gospodarstwa i przenosili się do Rzymu, gdzie zasilali gwałtownie powiększającą się grupę proletariuszy. Tymczasem rzymska klasa wyższa zajmowała coraz większe połacie ziemi i tworzyła, szczególnie na Sycylii i południu Italii, ogromne majątki nazywane latyfundiami, które w wielu regionach zastąpiły dawne „villae”. Rozwój terytorialny republiki rzymskiej w III–II w. p.n.e. Kolorem zielonym zaznaczono tereny wchodzące w skład imperium w 201 r. p.n.e., kolorem pomarańczowym – ziemie przyłączone po tej dacie. Źródło: Contentplus.pl na podstawie Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Około I w. p.n.e. niewolnicy stanowili znaczną część mieszkańców całej Italii (ok. 2–3 mln na 7 mln mieszkańców). W majątkach największych rzymskich posiadaczy ziemskich pracowało nawet kilkaset osób pozbawionych wolności, w średnich villae – kilkadziesiąt, a w drobnych, dobrze funkcjonujących gospodarstwach – kilka lub kilkanaście. Kim był niewolnik w starożytnym Rzymie? Niewolnicy znajdowali się na samym dole rzymskiej drabiny społecznej. W większości były to osoby pochwycone w czasie działań wojennych lub sprowadzone z odległych krajów, jednak w pewnych sytuacjach nawet rzymski obywatel mógł się stać niewolnikiem. Wolność można było utracić na podstawie wyroku sądowego m.in. za kradzież, podpalenie bądź dezercję. Fragment płaskorzeźby ze Smyrny (dzisiejszy Izmir w Turcji) przedstawiającej żołnierza rzymskiego prowadzącego na łańcuchu więźniów kierowanych na egzekucję - pożarcie przez zwierzęta (ad besas) na arenie. Płaskorzeźbę można oglądać w Ashmolean Museum w Oxfordzie w Anglii. Po czym można poznać, że postać po lewej to żołnierz, a postacie po prawej to więźniowie? Źródło: Jun, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0. W oczach większości Rzymian niewolnicy uchodzili za pozbawioną wszelkich praw tanią siłę roboczą. Niewolnik nie mógł posiadać własności ani założyć rodziny. Był w pełni uzależniony od swego właściciela, który miał prawo decydować o jego życiu i śmierci wedle własnego uznania. Rzymski niewolnik nie posiadał osobowości prawnej, a dla swego właściciela był jedynie rzeczą, „mówiącym narzędziem”. Niewolnicy nie tworzyli jednolitej grupy społecznej. Nieliczni stanowili część mienia państwowego i jako tacy służyli u boku kapłanów oraz urzędników publicznych, jednak zdecydowana większość była własnością prywatną. W zależności od tego, gdzie pracował dany niewolnik, był on albo częścią familia urbana (niewolnikiem miejskim), albo familia rustica (niewolnikiem wiejskim). Położenie tych żyjących w miastach było zdecydowanie korzystniejsze niż tych pracujących w majątkach ziemskich. Umiejętności niewolników miejskich (m.in. kucharzy, fryzjerów, ogrodników) były doceniane przez właścicieli, którzy z reguły zapewniali swym poddanym stosunkowo godziwe warunki bytu. Najlepiej powodziło się niewolnikom wysoko wykwalifikowanym, Mozaika przedstawiająca dwie niewolnice pomagające swojej pani. Czy można tu mówić o służbie w ramach familia urbana czy rusca? Źródło: Fabien Dany, Wikimedia Commons, licencja: CC BY- SA 2.5. villa w starożytnym Rzymie były to głównie wiejskie rezydencje najbogatszych obywateli manumissio (od łac. „manumissio” - wyzwolenie) w prawie rzymskim jest to procedura oficjalnego wyzwolenia niewolnika patron (z łac. patronus – obrońca, opiekun) w starożytnym Rzymie obywatel (patrycjusz) sprawujący opiekę materialną i prawną nad osobą lub grupą osób, z którymi pozostawał w układzie stosunków zwanych patronatem gladiator (od łac. „gladius” - miecz) w starożytnym Rzymie osoba, najczęściej niewolnik, zajmująca się walką na arenie klient (łac. cliens, l.mn. clientes) w Rzymie archaicznym wolny członek wspólnoty politycznej, dziedzicznie związany z rodami arystokratycznymi, w zamian za opiekę prawną i materialną zobowiązany do wierności i lojalności wobec patrona Słowa kluczowe latyfundium, manumissio, niewolnictwo, villa, Rzym, imperium rzymskie, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk Bibliografia Alföldy G., Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 2011. Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‐Gniezno 2016. Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995. Łoposzko T., Historia społeczna republikańskiego Rzymu, Warszawa 1987. Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008. Film edukacyjny Polecenie 1 Zapoznaj się z materiałem filmowym, a następnie wykonaj polecenia zamieszczone poniżej. Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DwPVh8Oat Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. Film nawiązujący do treści materiału Manumissio, czyli jak wyzwalano niewolników. Polecenie 2 Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe. Polecenie 3 Uzasadnij twierdzenie, że manumissio dawała wymierne korzyści zarówno wyzwalanemu, jak i wyzwalającemu. Zdanie Prawda Fałsz Manumissio była czynnością o charakterze prawnym, w wyniku której niewolnik stawał się człowiekiem wolnym. W czasie manumissio dotychczasowy właściciel zdejmował swemu niewolnikowi czapkę (pileus) z głowy. Osoba wyzwolona przyjmowała praenomen swego byłego pana, zastępując nim dotychczasowe imię. W wyniku manumissio zanikały wszelkie więzi łączące dotychczas pana i jego niewolnika. Obsequium oraz officium były to zobowiązania niewolnika, których ten musiał dotrzymać przed wyzwoleniem. Zjawisko masowego wyzwalania niewolników było przyjmowane życzliwie przez władze rzymskie. Twoja odpowiedź             Ćwiczenie 4 Na podstawie poniższego fragmentu opracowania oraz własnej wiedzy wymień różnice między sytuacją niewolnika w starożytnej Grecji a sytuacją niewolnika w Rzymie republikańskim. Benedeo Bravo, Marek Węcowski, Ewa Wipszycka, Aleksander Wolicki Historia starożytnych Greków Niewolnik w greckich poleis w obliczu prawa pozostawał istotą ludzką […]. Jeśli niewolnik został zabity przez właściciela, ten w oczach prawa popełniał zbrodnię, musiał zatem udowodnić władzom, że miał ku temu powody […]. Niewolnik nie mógł występować jako podmiot prawny […]. Źródło: Benedeo Bravo, Ewa Wipszycka, Aleksander Wolicki, Marek Węcowski, Historia starożytnych Greków, t. 2, Okres klasyczny, Warszawa 2009, s. 671. “ Twoja odpowiedź 醙 Ćwiczenie 5 W przytoczonym niżej fragmencie dzieła Marka Terencjusza Warrona pt. O gospodarstwie rolnym zaznacz te zdania (3), które świadczą o tym, że dzieło to powstało po wielkich powstaniach niewolników z przełomu II i I w. p.n.e. Uwaga: Aby zaznaczyć całe zdanie, należy oznaczyć każde słowo pojedynczo. zdanie potwierdzające Opowiem o środkach, za pomocą których uprawia się pola. Jedni dzielą te środki na dwie części: na ludzi i na narzędzia służące ludziom, bez których to rzeczy uprawa jest niemożliwa. Drudzy na trzy części: narzędzia przemawiające ludzkim głosem, narzędzia wydające dźwięki nieartykułowane i narzędzia nieme; do pierwszej grupy narzędzi należą niewolnicy, do drugiej woły, do trzeciej wozy. (…) Niewolnicy nie powinni być ani lękliwi, ani zuchwali. Ci [niewolnicy], którzy nimi kierują, powinni umieć czytać i pisać i posiadać pewne wykształcenie, być uczciwi oraz starsi wiekiem (…). Oprócz tego jest rzeczą bardzo ważną, aby ci, którzy nadzorują, byli obeznani z rolnictwem. Powinien [nadzorca] nie tylko wydawać polecenia, ale również pracować, aby idąc za przykładem, naśladowano go i aby wiedziano, że on im słusznie rozkazuje, ponieważ posiada większą wiedzę. Nie należy im pozwalać, aby wydawali polecenia, używając częściej bata niż nagany słownej, jeśli ten sam skutek można osiągnąć tym sposobem. Nie należy nabywać zbyt wielu [niewolników] tej samej narodowości, gdyż to przede wszystkim jest przyczyną domowych niesnasek. (…) Trzeba zjednać sobie nadzorców, okazując im pewien szacunek, a z robotnikami, którzy wyróżniają się spośród innych, trzeba również naradzać się nad tym, jakie prace powinny być wykonane, ponieważ w wypadku takiego postępowania będą przekonani, że nie są lekceważeni przez gospodarza i coś znaczą. Źródło: cyt. za: Starożytność. Teksty źródłowe. Tematy lekcji do historii w szkole średniej, oprac. Chomicki G., Sprawski S., Kraków 1999, s. 223-224. 醙 Ćwiczenie 6 Przeczytaj fragment Listu św. Pawła do Galatów i określ, czy jego autor nawołuje w nim do zniesienia instytucji niewolnictwa. Wszyscy bowiem dzięki tej wierze jesteście synami Bożymi – w Chrystusie Jezusie. Bo wy wszyscy, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa. Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście jednym w Chrystusie Jezusie. Cytat za: Biblia Tysiąclecia, Nowy Testament, Ga 3, 26–28; dostęp: biblia.deon.pl [10.05.2022]. “ Twoja odpowiedź 醙 Dla nauczyciela Autor: Bartosz Krzymiński Przedmiot: historia Temat: Skutki podbojów rzymskich. Niewolnictwo Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa: zakres podstawowy IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń: 1. charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje cyfrowe, kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencje obywatelskie. Cele operacyjne: Uczeń: charakteryzuje rozwój systemu niewolniczego w ramach imperium rzymskiego, porównuje sytuację niewolników w Rzymie i innych państwach świata starożytnego, wyjaśnia przyczyny wyjątkowego znaczenia instytucji niewolnictwa w gospodarce rzymskiej. Strategie nauczania: konstruktywizm. Metody i techniki nauczania: pogadanka, analiza tekstu źródłowego, dyskusja dydaktyczna. Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputer, zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale, tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda, projektor. Przebieg zajęć: Przed lekcją: Nauczyciel poleca uczniom, aby przypomnieli sobie podstawowe informacje na temat zjawiska niewolnictwa w świecie starożytnym w epokach poprzedzających wielką ekspansję rzymską. Faza wstępna 1. Przedstawienie tematu i celu lekcji oraz ustalenie kryteriów sukcesu. 2. Na początek nauczyciel prosi uczniów o przywołanie głównych faktów odnośnie do niewolnictwa w świecie antycznym przed powstaniem Imperium Romanum. Chodzi tu o wskazanie przez nich, że było to zjawisko z jednej strony powszechne, z drugiej – odgrywało raczej marginalną rolę w funkcjonowaniu państw takich jak kraje mezopotamskie czy Egipt. 3. Następnie nauczyciel porusza temat Grecji. Czy niewolnictwo pełniło tam tę samą funkcję, co w wymienionych przed chwilą państwach? Wskazana osoba (lub ochotnik) udziela odpowiedzi, pozostali uczniowie mogą ją uzupełniać. W razie problemów z odpowiedzią nauczyciel przytacza casus Sparty, pytając uczniów o to, czym charakteryzowała się gospodarka tej greckiej polis. Udziela uczniom informacji zwrotnej. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przybliża uczniom omawiane zagadnienie, zarysowując sytuację niewolników w państwie rzymskim ok. połowy II w. p.n.e. Podkreśla przy tym, że to właśnie w Rzymie zjawisko niewolnictwa stało się kluczowe dla funkcjonowania państwa. 2. Nauczyciel pyta uczniów, jakie były sposoby pozyskiwania niewolników w świecie starożytnym. Ważne jest, aby uzupełniał ich wypowiedzi w razie konieczności (np. niewola za długi, handel), ale skupił się na kwestii prowadzenia działań wojennych i związanych z nimi łupów. Nauczyciel, nawiązując do swej wypowiedzi z pkt. 1, pyta uczniów, dlaczego to właśnie w imperium rzymskim problem niewolnictwa stał się tak znaczący. Uczniowie zgłaszają swoje odpowiedzi, powinni wskazać na gwałtowną rzymską ekspansję w omawianym okresie. 3. Nauczyciel prosi uczniów, aby w parach opracowali w punktach chronologię rozwoju terytorialnego Rzymu. Następnie rozrysowuje linię chronologiczną na tablicy i prosi klasę o jej uzupełnienie, a wybrany uczeń lub uczennica zapisują propozycje (w razie potrzeby nauczyciel uzupełnia propozycje uczniów). Następnie prosi uczniów o wskazanie tego etapu ekspansji rzymskiej, który mógł być decydujący dla wzrostu znaczenia niewolnictwa w rzymskiej gospodarce. Chodzi tu o wskazanie podbojów z przełomu III i II w. p.n.e. (II i III wojna punicka, wojny z państwami hellenistycznymi). 4. W kolejnym kroku prowadzący poleca uczniom samodzielnie wykonać ćwiczenie 4. Prosi ochotnika o przeczytanie swojej odpowiedzi. Udziela informacji zwrotnej. 5. Nauczyciel wyświetla tekst źródłowy przytoczony w ćwiczeniu 5 (O gospodarstwie rolnym Marka Terencjusza Warrona). Prosi jednego z uczniów o przeczytanie fragmentu na głos. Następnie nauczyciel animuje dyskusję na temat stosunku Rzymian do niewolników. Zachęca przy tym uczniów do wyrażania własnych opinii, również o charakterze moralnym. Faza podsumowująca 1. Nauczyciel wprowadza pojęcie wyzwolenia (manumissio) niewolnika, a następnie wyświetla film. 2. Prowadzący prosi wskazaną osobę (albo ochotnika) o podsumowanie filmu i całej lekcji. Ocenia pracę klasy w trakcie zajęć. Praca domowa: 1. Wykonaj oba polecenia do medium bazowego. 2. Wskaż, w formie krótkiej notatki, inną epokę i krąg cywilizacyjny, w którym niewolnictwo odgrywało w gospodarce kluczową rolę. Materiały pomocnicze: G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 2011, K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań–Gniezno 2016.