"Śmierć i umieranie w różnych kulturach. Przemiany w podejściu do umierania" Socjologia, Eseje z Socjologia

Pobierz "Śmierć i umieranie w różnych kulturach. Przemiany w podejściu do umierania" Socjologia i więcej Eseje w PDF z Socjologia tylko na Docsity!

Bydgoszcz 28.10.

Temat nr. 45

Śmierć i umieranie w różnych kulturach.

Przemiany w podejściu do umierania.

Katarzyna Włodarczyk, kierunek lekarski gr 4

1.Wprowadzenie do tematu śmierci i umierania Rytuały i tradycje związane ze śmiercią, umieraniem oraz zaświatami miały ogromny wpływ na społeczeństwa na całym świecie. Miały one znaczenie nie tylko duchowe, ale także społeczne, psychologiczne, a nawet polityczne. Śmierć była częstym tematem w sztuce, nie bez powodu - od niepamiętnych czasów człowiek usiłuje przybliżyć sobie ten trudny temat. Tak ciężko jest nam pogodzić się z odchodzeniem, że duża część społeczeństwa śmierć wypiera, zamyka w bańce tabu, ale jednocześnie próbuje ją sobie przybliżyć, wręcz oswoić. Halloweenowa kultura jest wyrazem radzenia sobie z lękami i niepewnością człowieka. (…) Dorośli chcą bać się na niby, by odsunąć prawdziwy strach^1_._ Większa część wierzeń, przesądów czy religii zakłada, że śmierć nie jest końcem; istnieją swoiste zaświaty, niebo, miejsce dla dusz. Wynika to właśnie z marzenia o nieśmiertelności – śmierć w swej powszechności jest przecież dla człowieka nienaturalna, zaburza jego rytm i codzienny porządek. Dlatego każda kultura ukształtowała w swojej strukturze takie podejście, które załagodziłoby jak tylko się da lęk przed śmiercią. To, jak wygląda podejście i obrządek związany ze śmiercią w danej kulturze wynika z cech swoistych tych społeczności, ich zwyczajów, norm społecznych oraz wierzeń. Podejście to mówi dużo o członkach tej społeczności. Celem pracy jest przegląd różnic kulturowych w podejściu do śmierci i umierania, omówienie przykładowych kultur (obecnych jak i przeszłych) i ich obrzędów, oraz przedstawienie, innych niż biologiczne i kulturowe, aspektów śmierci i jej wpływu na społeczeństwo. 2.Śmierć i umieranie w różnych kulturach obecnie 2.1 Kultura zachodu i chrześcijanizm Tradycyjnie, w krajach zachodnich śmierć postrzegana jest jako przejście duszy do życia wiecznego – nieba, które nagradza za godne życie oraz kary, piekła. Odchodzenie również ma tu postać sądu; jest podsumowaniem naszego życia, dobrych i złych uczynków, a sądzi nas istota od nas wyższa, Bóg. Taka postawa daje społeczeństwu dużo nadziei, ale także motywację do dobrego postępowania za życia. Ludzie, zwłaszcza w niedoli, wierzą głęboko, że po przejściu do nieba nie będą cierpieć, a zostaną wynagrodzeni. Również obrzędy towarzyszące umieraniu wśród chrześcijan mają istotne znacznie. Zmarłego chowa się, oddaje należyty szacunek, modli się za niego, mile wspomina. Pogrzeby są często ceremoniałem pełnym szacunku, mającym na celu upamiętnienie osoby zmarłej i pocieszenie bliskich. (^1) Anna E. Kubiak, „Inne śmierci. Tanatologiczne nurty we wpółczesnej kulturze”, Kultura i społeczeństwo 2007

oswoić. Rodziny niekiedy organizują nawet kolacje odbywane przy grobie zmarłego bliskiego, a przy jedzeniu z miłością wspominają jego życie. 3.Śmierć i umieranie w przeszłości 3.1 Starożytny Egipt Śmierć i umieranie miały ogromne znaczenie w starożytnym Egipcie. Egipcjanie wierzyli, że życie po śmierci jest tylko kolejnym etapem istnienia, a nie końcem. Ich religia i kultura były nierozerwalnie związane z pojęciem śmierci, a szczególną wagę przywiązywano do przygotowań do zaświatów, aby zapewnić sobie wieczne życie. Można by nawet rzec, że śmierć, i to, co po niej miało nastąpić, liczyła się dla nich bardziej niż życie doczesne, które miało być jakoby przygotowaniem do odejścia. Aby zapewnić sobie życie po śmierci, Egipcjanie opracowali skomplikowaną technikę mumifikacji. Proces ten polegał na usunięciu organów wewnętrznych (z wyjątkiem serca, które uważano za siedzibę duszy), osuszeniu ciała oraz zabezpieczeniu go za pomocą specjalnych ziół i żywic. Dzięki mumifikacji ciało mogło przetrwać wieki, a dusza miała zapewniony „dom”. Grobowce, szczególnie piramidy, były miejscem przechowywania nie tylko ciał, ale i majątku zmarłych. Bogaci Egipcjanie byli chowani z kosztownościami, żywnością, amuletami i narzędziami codziennego użytku, które miały im towarzyszyć w zaświatach. 3.2 Starożytna Grecja W starożytnej Grecji i Rzymie śmierć oraz życie pośmiertne były postrzegane nie tylko jako część cyklu życia, ale także jako integralny element mitologii, filozofii i religii. Grecy rozwijali rozbudowane rytuały i obyczaje związane z pochówkiem, wierząc (podobnie jak starożytni Egipcjanie), że odpowiednie przygotowanie zmarłego ma kluczowe znaczenie dla jego dalszej drogi po śmierci. W Grecji antycznej śmierć była traktowana jako przejście do Hadesu – krainy zmarłych. Hades był jednak miejscem ponurym i smutnym, w którym dusze prowadziły ciche, pozbawione radości istnienie. Grecy wierzyli, że dusza opuszcza ciało w chwili śmierci i jest przewożona przez Charona, przewoźnika łodzi, przez rzekę Styks, co było nieodzownym elementem podróży do zaświatów. Dlatego też Grecy wkładali monety (obole) pod język zmarłego, aby opłacić tę przeprawę. Również ważnym elementem w „oswajaniu” śmierci było tak szczegółowe wyobrażanie sobie przechodzenia „na drugą stronę”; pełen szczegółów, antropomorficznych postaci (Charon, inni bogowie) dziś już mit dawał społeczeństwu spokój, że jednak po śmierci coś istnieje, a nad ludźmi czuwają istoty wyższe, nieśmiertelne.

3.3 Wikingowie Dla Wikingów śmierć i życie po śmierci miały głęboko zakorzenione znaczenie w mitologii oraz religii, gdzie honor i odwaga były kluczowe. Wiara Wikingów w życie pozagrobowe kształtowała ich kulturę, tradycje wojenne i rytuały pogrzebowe. Wikingowie wierzyli, że sposób, w jaki zmarli, oraz ich zasługi za życia decydowały o ich losie w zaświatach. Rytuały pogrzebowe, takie jak kremacja lub pochówek na łodzi, miały pomóc w przejściu duszy do Walhalli – królestwa Odyna, gdzie bohaterowie mieli przygotować się do ostatecznej bitwy Ragnarok. Każdego dnia w Valhalli wojownicy walczyli, by o zmierzchu odrodzić się, uczty i ucztując do rana. Walka była uważana za godne zakończenie życia, a śmierć naturalna nie była tak pożądana, ponieważ nie prowadziła do Walhalli. Prowadziła natomiast do krainy zwanej Helheim, w której mieszkała Hel, bogini śmierci. W odróżnieniu od Valhalli, Helheim był bardziej melancholijnym miejscem, choć niekoniecznie miejscem kary (jak kojarzy się np. piekło w religii chrześcijańskiej). Śmierć naturalna nie była również tak „powszechna”, gdyż wiele osób z tego społeczeństwa ginęło w walkach lub od ran wojennych – umieranie było więc na porządku dziennym, a po śmierci bitwa musiała toczyć się dalej, rodzina musiała sobie radzić sama. Najbardziej znaną formą pochówku Wikingów były pochówki w łodziach. W przypadku znaczących wojowników, władców i arystokratów ciało zmarłego umieszczano w łodzi z bogatymi darami grobowymi, takimi jak broń, biżuteria, konie, a czasem nawet ofiary z ludzi, którzy mieli towarzyszyć zmarłemu w zaświatach. Łódź była następnie zakopywana w ziemi lub, według legend, puszczana na wodę i podpalana.

4. Współczesne podejście do śmierci – przemiany w podejściu do umierania Współczesne podejście do śmierci i umierania jest coraz bardziej zróżnicowane ze względu na globalizację i mieszanie się kultur. Coraz popularniejsze stają się nowoczesne formy upamiętniania, takie jak pogrzeby świeckie, kremacja oraz ekologiczne sposoby pochówku, i ma się wrażenie, że wynika to z „uwrażliwienia” społeczeństwa na bolesne doświadczenia. Wydaje się również, że ludziom w przeszłości łatwiej było pogodzić się ze śmiercią w jej ogólnym aspekcie, gdyż była ona bardziej wszechobecna. Nie znano różnorodnych i skutecznych leków czy terapii leczniczych, które mamy dzisiaj, dostęp do opieki medycznej był ograniczony, a bitwy, wojny czy przemoc były częstsze. Z moich przemyśleń wynika, że można zatem zaobserwować ciekawe zjawisko – ogólnoświatowy wzrost wrażliwości emocjonalnej społeczeństwa, a zarazem zamykanie śmierci w jeszcze

Psychic Side”, gdzie użytkownicy dzielą się doświadczeniami związanymi z jasnowidzeniem. Łatwiej wierzyć i wspierać się emocjonalnie jak się jest we wspólnocie, która przeżywa i czuje to samo co my. Wspólnoty mediumiczne oferują przestrzeń dla osób z doświadczeniami jasnowidzenia, tworząc socjalizację wokół tych praktyk^4 Jasnowidzenie i inne praktyki duchowe często wiążą się z obrzędami, które pomagają w przepracowaniu straty i żalu. Osoby uznawane za jasnowidzące często dostarczają wsparcia w procesie żalu, pomagając rodzinom zmarłych nawiązać kontakt z ich bliskimi^5

5. Perspektywa socjologiczna, inne wymiary śmierci Rytuały i tradycje związane ze śmiercią, umieraniem oraz zaświatami miały ogromny wpływ na społeczeństwa na całym świecie. Miały one znaczenie nie tylko duchowe czy czysto biologiczne, ale także społeczne, psychologiczne, a nawet polityczne. Rytuały śmierci często były wydarzeniami wspólnotowymi, w których brali udział członkowie rodzin i społeczności, co wzmacniało poczucie przynależności i jedności. Takie ceremonie jak meksykański Día de los Muertos pozwalały na wspólne upamiętnienie zmarłych oraz pielęgnowanie więzi międzypokoleniowych. Rytuały te tworzyły także swoiste „rytmy społeczne” i momenty, które regulowały kalendarz i codzienność. Tworzyły one regularne momenty spotkań, wymiany darów oraz podtrzymywania pamięci o zmarłych, wzmacniając spójność i tożsamość grupy. Wiele tradycji pogrzebowych i rytuałów śmierci miało znaczenie moralne i służyło umacnianiu norm etycznych. Przykładowo, w religiach, które podkreślały reinkarnację lub życie pozagrobowe (jak buddyzm, hinduizm czy religia starożytnych Egipcjan), obowiązywały zasady moralne mające wpływ na życie po śmierci, co zachęcało do dążenia do cnót i unikania nieetycznych czynów. Ciekawym wymiarem śmierci i obrzędów związanych z umieraniem jest wymiar polityczny. Tradycje związane z rytuałami śmierci często były zarządzane przez kapłanów, szamanów lub liderów społecznych, którzy pełnili funkcje duchowe i przewodzili w ceremoniach. Dzięki temu ich pozycja była wzmacniana, co miało duży wpływ na organizację i strukturę społeczeństwa. Rytuały śmierci i tradycje pogrzebowe pełniły także funkcję terapeutyczną, pomagając ludziom przejść przez proces żałoby. Ceremonie te dawały przestrzeń do wyrażenia żalu, wspólnego opłakiwania oraz podtrzymywania pamięci o zmarłych, co ułatwiało zaakceptowanie ich odejścia. (^4) 4. Alvarado, Carlos S. “The Historical Context of Mediumship in the United States” in Journal of American Folklore (^5) 3. Rogo, D. Scott. Life After Death: A Study of the Evidence 1990

Źródła:

1. National Geographic – Historia i znaczenie Día de los Muertos
2. Encyclopædia Britannica – Día de los Muertos w kontekście kultury meksykańskiej
3. Encyclopædia Britannica – Rytuały pogrzebowe w starożytnym Egipcie
4. The British Museum – Mumifikacja i wierzenia Egipcjan
5. Raporty UNESCO
6. World History Encyclopedia – Religie i obrzędy pogrzebowe w starożytnym Rzymie i Grecji
7. The Metropolitan Museum of Art – Rytuały pogrzebowe i religia starożytnej Grecji
8. The National Museum of Denmark – Pogrzeby i obrzędy Wikingów
9. Wikipedia – Buddyzm
10. Hertz, Robert. “A Contribution to the Study of the Collective Representation of Death.” Death and Afterlife in Modern France, przeł. i red. Katherine A. Lombardo, Cambridge University Press, 2008.
11. Instagram, profil @jasnoczuje