Pobierz Sny impresjonistów. Melodia mgieł nocnych i więcej Schematy w PDF z Konstruktywizm tylko na Docsity!
Sny impresjonistów. Melodia mgieł nocnych
Kazimierza Przerwy-Tetmajera
Wprowadzenie Przeczytaj Film Audiobook Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym). Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym), [w:] tegoż, Poezje, Warszawa 1980, s. 230. Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej, [w:] tegoż, Poezje, Warszawa 1980, s. 223–224.
Poezja tatrzańska miała w czasach Kazimierza Przerwy‐Tetmajera bogatą tradycję, lecz młodopolski artysta w swoich utworach dał wyraz nowej wrażliwości. Zrywając z liryką opisową, skupił się na chwilowych wrażeniach, jakich człowiek doznaje pod wpływem widoku górskiego krajobrazu. Nastrój wiersza Melodia mgieł nocnych wykreował za pomocą odniesień do wszystkich pięciu zmysłów.
Twoje cele
Rozpoznasz typowe dla impresjonizmu środki artystyczne w wierszu Kazimierza Przerwy‐Tetmajera Melodia mgieł nocnych. Wskażesz cechy młodopolskiego oniryzmu w poezji. Opiszesz melodyczne właściwości poezji na przykładzie utworu Tetmajera.
Wojciech Gerson, Krajobraz tatrzański – mgły, 1896 Źródło: domena publiczna.
Sny impresjonistów. Melodia mgieł nocnych Kazimierza
Przerwy-Tetmajera
przez ludzkie zmysły, kreowali nastrojowe, poetyckie pejzaże. Aby wywołać u czytelnika oczekiwane doznania, korzystali z szeregu środków artystycznych. Szczególnie charakterystyczna dla tego okresu w literaturze była synestezja. Melodia mgieł nocnych już w tytule odwołuje się do różnych zmysłów, łącząc bodźce dźwiękowe z widokiem mgieł.
Leon Wyczółkowski, Portret Kazimierza Przerwy-Tetmajera, przed 1901
Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865–1940) był jednym z najbardziej uznanych twórców Młodej Polski. Zajmował się pisaniem powieści, dramatów, a także krytyki literackiej, jednak największą sławę przyniosła mu poezja. Datę wydania jego debiutanckiego tomu poetyckiego (1891) przyjmuje się umownie za początek okresu Młodej Polski. Tetmajer był głosem swojego pokolenia i doskonale potrafił wyrażać dekadenckie nastroje epoki. W jego twórczości można jednak zaobserwować próby przełamania pustki życiowej, poszukiwanie dróg spełnienia – w miłości, naturze i sztuce. Postać poety obrosła legendą, głównie za sprawą drugiej serii poezji wydanej w 1894 roku, gdzie pojawiły się takie utwory, jak Koniec wieku XIX, Hymn do Nirwany, Evviva l’arte! czy Lubię, kiedy kobieta... Artysta prowokował odwagą i szczerością wyznań, ale jednocześnie posługiwał się niezwykle wysublimowanym, kunsztownym stylem. Stanisław Wyspiański sportretował Tetmajera w Weselu (1901) pod postacią Poety. Większość czasu poeta spędzał w Krakowie i Zakopanem oraz w częstych podróżach. Jego późniejsze dzieła, poza zbiorem tatrzańskich opowiadań Na Skalnym Podhalu, nie zyskały już tak wielkiego rozgłosu i z czasem artysta odsunął się od życia społecznego. Źródło: domena publiczna.
Dla poezji impresjonistycznej istotna była warstwa brzmieniowa tekstu, uzyskiwana dzięki bogactwu i różnorodności zastosowanych zabiegów konstrukcyjnych. Utwór napisany jest wierszem sylabotonicznym, ciągłym, ze stałą średniówką w połowie wersu:
Ci cho, ci cho, nie budź my // śpią cej wo dy w kot li nie,
lek ko z wiat rem plą saj my // po przes two rów głę bi nie…
Rymy dokładne i parzyste nadają wierszom melodyczność. Szczególny wpływ na rytmizację tekstu poetyckiego przez rym ma także stabilność akcentu w klauzuli, czyli w zakończeniu wersu. W wierszu Tetmajera służy temu zastosowanie tylko rymów żeńskich. Ponadto duża liczba samogłosek, głosek nosowych oraz spółgłosek miękkich, bezdźwięcznych pozwala mówić o instrumentacji głoskowej, np: „ cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody […]”.
Wymienione elementy składają się na dźwięczność, rytmiczność i płynność melodyki wiersza. Może być ona budowana przy użyciu dodatkowych komponentów. Wszelkie powtórzenia, sformułowania powracające na podobieństwo refrenu piosenki, wyliczenia, a także gromadzenie słów o podobnym brzmieniu (np. o tej samej końcówce gramatycznej) oraz słowa i zwroty o charakterze dźwiękonaśladowczym odpowiadają za melodyjne właściwości poezji. Ten sposób komponowania wypowiedzi poetyckiej z dbałością o jej harmonijne brzmienie jest nazywany eufonią.
W wierszu Tetmajera szczególną wartość poetycką mają synestezje spajające warstwę brzmieniową tekstu z wrażeniami dotyczącymi innych zmysłów (plastycznymi, dotykowymi itd.). W sformułowaniu: „ciała przeźrocze tęczą blasków nasyca” instrumentacja głoskowa (nagromadzone głoski miękkie oraz szeleszcząco‐syczące) ewokuje jednocześnie efekt wizualno‐malarski: obraz rozmywających się, ulotnych kształtów postaci – zdematerializowanych, przezroczystych, wypełnionych subtelnym światłem, opalizujących ledwo uchwytnymi barwami tęczy.
Subtelność dźwięków koresponduje z kolorystyką. Dominują kształty i barwy nieostre, mgliste, rozmyte, przesycone odblaskami księżyca, przezroczyste, rozwodnione. Gama różnorodnych wrażeń zmysłowych opisanych w utworze deformuje nocną górską rzeczywistość, która przecież powinna być napełniona powietrzem bezbarwnym i niewidocznym. Opisany widok jest ulotny, nieokreślony i zmienny, w czym budzi skojarzenia z żywiołem wodnym („pląsajmy po przestworów głębinie”). Zawieszone w takiej przestrzeni przedmioty swą konsystencją niewiele się od niej różnią: „puch mlecza”, „ćmy błona przeźrocza”, „sów pierze puszyste”.
Wiersz nie ma wyraźnego początku ani zakończenia. Refren, który go rozpoczyna, powraca w środku, lecz nie zamyka utworu. Ostatnie zdanie, zakończone wielokropkiem, zostaje
Leon Wyczółkowski, Mnich nad Morskim Okiem, 1904 Źródło: domena publiczna.
system wersyfikacyjny polegający na zgodności rozkładu akcentów i liczby sylab w kolejnych wersach utworu poetyckiego
symbol
(gr. sýmbolon) – wieloznaczny, postrzegany zmysłowo odpowiednik jakości niemających określenia w systemie językowym, opierający się na sugerowaniu wzruszeń i nastrojów, w przeciwieństwie do alegorii nieposiadający utrwalonego w kulturze znaczenia
synestezja
(gr. synaísthēsis – równoczesne postrzeganie) – środek stylistyczny polegający na przypisaniu określonemu zmysłowi wrażeń doświadczanych za pomocą innego zmysłu
eufonia
(gr. euphonía – dobre brzmienie) – harmonijne, przyjemne brzmienie głosek; także unikanie połączeń fonetycznych głosek odczuwanych jako trudne przez wstawienie pomiędzy nie nowych głosek ułatwiających wymowę
Film
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DUL6P4nKs
Film z nagraniem na temat motywu snu w literaturze impresjonistycznej.
Polecenie 1
Wymień utwory z innych epok literackich, w których również pojawia się motyw snu. Porównaj przedstawiony w nich świat (tematykę, bohaterów, sytuacje) z młodopolskim oniryzmem.
Patrzę ze szczytu w dół: pode mną
przepaść rozwarła paszczę ciemną –
patrzę w dolinę, w dal:
i jakaś dziwna mię pochwyca
bez brzegu i bez dna tęsknica,
niewysłowiony żal…
Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej, [w:] tegoż, Poezje, Warszawa 1980, s. 223–224.
Audiobook
Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PGXmLRpRU
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)
Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie…
Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
co nam ciała przezrocze tęczą blasków nasyca,
i wchłaniajmy potoków szmer, co toną w jeziorze,
i limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze,
pijmy kwiatów woń rzeźwą, co na zboczach gór kwitną,
dźwięczne, barwne i wonne, w głąb wzlatujmy błękitną.
Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie…
Oto gwiazdę, co spada, lećmy chwycić w ramiona,
lećmy, lećmy ją żegnać, zanim spadnie i skona,
puchem mlecza się bawmy i ćmy błoną przezroczą,
i sów pierzem puszystym, co w powietrzu krąg toczą,
nietoperza ścigajmy, co po cichu tak leci,
jak my same, i w nikłe oplatajmy go sieci,
z szczytu na szczyt przerzućmy się jak mosty wiszące,
gwiazd promienie przybiją do skał mostów tych końce,
a wiatr na nich na chwilę uciszony odpocznie,
Polecenie 1
Wynotuj z wiersza trzy synestezje i wyjaśnij, z jakimi zmysłami są powiązane.
Polecenie 2
Czy twoim zdaniem wiersz można uznać za melodyjny? Wskaż, które cechy zbliżają go do muzyki, a które oddalają go od tego rodzaju sztuki.
Dla nauczyciela
Autor: Katarzyna Lewandowska
Przedmiot: Język polski
Temat: Sny impresjonistów. Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‐Tetmajera
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.
- Czytanie utworów literackich. Uczeń:
- rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945– 1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
- rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
- rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje; III. Tworzenie wypowiedzi.
- Mówienie i pisanie. Uczeń:
- buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki; IV. Samokształcenie.
- porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach; Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.
praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; materiały potrzebne do realizacji wybranej formy przekładu intersemiotycznego.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca:
- Prowadzący wyświetla na tablicy temat zajęć. Następnie prosi uczniów, aby zgłosili swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada. Wyświetlanie na tablicy tematu lekcji zawartego w sekcji „Wprowadzenie”. Ustalenie celów lekcji i kryteriów sukcesu.
Faza realizacyjna:
- Nauczyciel zapisuje na tablicy pytanie: Dlaczego melodia mgieł nocnych? Następnie informuje uczniów, że celem ich pracy na lekcji jest szukanie uzasadnienia tytułu wiersza. Odpowiedzi muszą dotyczyć formy i treści tekstu. Uczniowie będą pracować w grupach. Celem każdej grupy jest zredagowanie wstępnej tezy interpretacyjnej wiersza Melodia mgieł nocnych i zapisanie jej na tablicy po to, aby oceniając pracę grup, można było odwoływać się do tezy i sprawdzać sposób jej uzasadniania. Nauczyciel ocenia tezy proponowane przez grupy, jeśli pojawiły się problemy związane z tym zadaniem, wyjaśnia i prosi uczniów o przeredagowanie. 3. Kształcenie postrzegania historii literatury i dziejów kultury jako procesu. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie e‐materiału udzielili odpowiedzi na pytania związane z wierszem. Przykładowo: Jakie były okoliczności powstania utworu? Jaki wpływ na powstanie utworu ma biografia autora? Do jakiego typu liryki należy Melodia mgieł nocnych? Co o tym świadczy? 4. Kształcenie umiejętności analizowania i interpretowania utworów poetyckich. Uczniowie dzielą się na 4 osobowe grupy i pracują, wykorzystując elementy eksplikacji tekstu. Nauczyciel wyjaśnia, na czym polega metoda, wskazuje te czynności związane z analizą wiersza Melodia mgieł nocnych, które już zostały na lekcji zrealizowane i są składowymi eksplikacji. Uczniowie:
wysłuchują umieszczonego w sekcji „Audiobook” nagrania wiersza w aktorskim wykonaniu; poszukują w wierszu wszystkiego, co mogłoby stanowić przeszkodę w jego rozumieniu, wypisują ewentualne trudności językowe, rzeczowe i objaśniają je w sposób niezbędny do zrozumienia wiersza Melodia mgieł nocnych. Objaśnień szukają w dostępnych źródłach tradycyjnych i online; dokonują wstępnej lektury tekstu; rozmawiają na temat jego myśli przewodniej, układu i tonacji; – szukają kontekstów, np. historycznoliterackich, filozoficznych, estetycznych oraz wynikających z własnego doświadczenia ucznia; wskazują i nazywają środki poetyckiego wyrazu (poznają/przypominają przy pomocy nauczyciela synestezję) i określają ich funkcję; zwracają uwagę na budowę dźwiękową wiersza Kazimierza‐Przerwy Tetmajera (podpowiedzi szukają w sekcji ,,Przeczytaj” w treści zatytułowanej Poezja zmysłów).
- Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie zapoznają się z filmem Sny impresjonistów, czytają wiersz Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej i w parach ustalają odpowiedź na pytanie: Czy poeta w podobny sposób wprowadził w nim poetykę snu jak w Melodii mgieł nocnych?. Uczniowie konfrontują swoje ustalenia i dzielą się uzasadnieniami z wybranymi osobami z klasy, zmieniają swoje miejsca, rozmawiają.
- Interpretacja uogólniająca utworu. Uczniowie przygotowują/porządkują notatkę, która wynika z analizy wiersza, materiału dostępnego w sekcji ,,Przeczytaj” oraz z filmu. Celem notatki jest objaśnienie pierwszej części tematu lekcji: Sny impresjonistów. W notatce należy wyjaśnić/przypomnieć istotę oniryzmu i jego genezę.
Faza podsumowująca:
- Przedstawiciele grup odpowiadają na zadane na początku lekcji pytanie: Dlaczego melodia mgieł nocnych? i zapisują na tablicy swoje odpowiedzi wynikające z analizy wiersza.
- Na zakończenie lekcji nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania.
Praca domowa:
- Wybierz jedną z tez interpretacyjnych, które pojawiły się na lekcji, i napisz interpretację wiersza Melodia mgieł nocnych, która tę tezę uzasadnia. W sposób funkcjonalny wykorzystaj wybrany kontekst, np. kulturowy, filozoficzny, biograficzny, egzystencjalny. lub
- Poszukaj w różnych źródłach – tradycyjnych i online, tekstów kultury, które mogą stanowić kontekst do analizy wiersza Melodia mgieł nocnych. Zaprezentuj swój wybór i uzasadnij jego funkcjonalność interpretacyjną.
