Pobierz Socjologia i metody badań socjologicznych i więcej Notatki w PDF z Socjologia tylko na Docsity!
SOCJOLOGIA
I METODY BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH
DR. HAB. PROF. WSB.
MAREK SUCHANEK
Podstawy socjologii : SOCJOLOGIA - pochodzi z łacińskiego słowa societas – społeczeństwo oraz greckiego słowa logos – nauka, co oznacza, iż socjologia jest nauką o społeczeństwie.
Za najogólniejszą definicję SPOŁECZEŃSTWA można uznać stwierdzenie, że jest to pewna liczba ludzi, którzy w określonych czasach i pod pewnymi względami utrzymują ściślejsze i częstsze stosunki wzajemne niż z osobami z zewnątrz.
Ogólne cechy społeczeństwa : wewnętrzna spójność, zasada odrębności, wewnętrzna złożoność, historyczność
Powiązań oraz kryteriów odrębności społeczeństw jest zazwyczaj wiele. Mogą one mieć charakter: etniczny (wspólnota pochodzenia i więzi krwi), kulturowy (wspólność obyczaju, języka, historii, religii itp.), terytorialny (wspólnota zamieszkiwanego terytorium), polityczno prawny (własne instytucje państwowe i prawo), ekonomiczny (system wytwarzania i wymiany dóbr).
Przedmiotem badań socjologii są :
-zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości,
-zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie,
-siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości,
-zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
Socjologia rozwija dwie teorie o powszechnym zasięgu.
- teorię struktur społecznych , zwaną teorią grup społecznych, społeczeństwa lub teorią makrostruktur i mikrostruktur społecznych.
- teorię zmian procesów , przemian zachodzących w różnych grupach i zbiorowościach.
Zadaniem socjologii jest opisywanie i wyjaśnianie : przejawów form życia zbiorowego, czynników konstytuujących i podtrzymujących istnienie różnych grup i tworzonych przez nie porządków społecznych, procesów i zjawisk zachodzących w obrębie rzeczywistości społecznej, prawidłowości rządzących funkcjonowaniem, zmianą i rozwojem stosunków społecznych.
Podstawowymi pytaniami, na jakie socjologowie poszukują odpowiedzi są pytania o :
- mechanizmy tworzenia, rozwiązywania i podtrzymywania więzi społecznych,
- mechanizmy powstawania i trwania różnych grup społecznych,
- zasady ich wewnętrznego uporządkowania i funkcjonowania,
- istniejące między nimi podobieństwa i różnice,
- czynniki oddziałujące na zróżnicowanie form grupowego życia ludzi,
- obowiązujące w nich normy oraz występujące zjawiska patologiczne,
- wpływy, jakim grupy społeczne poddają swoich członków,
- sposoby i instrumenty wywierania tych wpływów,
- świadomościowe i behawioralne skutki wpływów społecznych i innych procesów grupowych.
Te pytania mogą być na zaliczeniu!
Socjologia formułuje prawidłowości dotyczące : genezy społeczeństwa i różnych istniejących w nim grup oraz organizacji – prawa genetyczne, struktur społecznych – prawa strukturalne, funkcjonowania tych
całości – prawa funkcjonalne, procesów zmian społecznych – prawa zmienności.
Jednostka interesuje socjologa jako : podst. element składowy społeczeństwa, „produkt” społeczny, nosiciel i „przekaźnik” wartości kultury grupowej, medium, poprzez które socjolog poznaje społeczne wyobrażenia, opinie, dążenia itp.
Funkcje socjologii :
teoretyczna : opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się ona także w orientacji metodologicznej, zaleca bowiem rozpatrywać procesy, zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym, wskazuje na stosowane metody i techniki badawcze.
praktyczna, wyrażana podfunkcją :
- diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wyniku rzeczywistości społecznej),
- prognostyczną (dostarcza wiedzy o następstwach działań, uławia podejmowanie decyzji),
- socjotechniczną (badacz wykorzystuje wiedzę socjologiczną do formułowania zaleceń reguł praktykom, politykom i menadżerom, profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem postaw i zachowań ludzi).
HISTORIA
W kształtowaniu się socjologii można wyróżnić dwa podstawowe etapy :
- etap przednaukowy , obejmujący formowanie się podstawy socjologii opartej na wiedzy ludowej i refleksji mędrców,
- etap naukowy , rozpoczęty wraz z formalnym powstaniem socjologii i obejmujący kumulowanie wiedzy teoretyczno- metodologicznej i empirycznej.
ETAP PRZEDNAUKOWY :
Platon w „Państwie” i Arystoteles w „Polityce” zajmują się problemami związków :
-jednostka-społeczeństwo
-zagadnieniami prawa i państwa
-mechanizmami zdobywania i sprawowania władzy.
Myśl socjologiczną, a przede wszystkim koncepcję społeczeństwa opartą na doczesnych i nadprzyrodzonych wartościach w średniowieczu myśli chrześcijańskie, rozwijał Św. Augustyn
Najbardziej reprezentatywnym przedstawicielem tego okresu był Św. Tomasz z Akwinu
(1225 - 1274). Uważał on, że społeczeństwo składa się z ludzi modlących się, wojujących i panujących. To hierarchiczno – funkcjonalne zróżnicowanie społeczeństwa.
Ibn Chaldun (1332 - 1406). Badając osiem wieków historii ludów arabsko – muzułmańskich doszedł do wniosku, że ich ewolucja niezmiennie prowadziła do koczowniczego trybu życia, poprzez uczenie się życia w warunkach osiadłych i osiąganie dojrzałości w warunkach miejskiego dobrobytu. Było to zarazem zwykłe apogeum
wielkości imperium i dynastii. Po tym następowało pogrążanie się w sytości i marnotrawności, co zapowiadało już schyłek imperium.
Znaczący wpływ w rozwój myśli socjologicznej okresu odrodzenia wniósł włoski humanista Niccolo Machiavelli (1469-1527), który zapoczątkował świecką teorię państwa. Poglądy swoje przedstawił w głównym dziele pt. „Książę”. Zgodnie z jego poglądami społeczno-politycznymi zasadniczym motywem ludzkich działań jest żądza władzy i posiadania. Warunki metody efektywnego działania realizacji tych wartości prowadzą jednostkę lub grupę społeczną do sukcesu.
Jest to więc teoria o dużych walorach socjotechnicznych.
ETAP PRZEDNAUKOWY / NAUKOWY :
W narodzinach socjologii istotne były koncepcje francuskiego utopijnego socjalisty :
Claude`a Henriego Saint-Simona (1760 - 1825). Przedstawił on nową naukę o społeczeństwie, zwaną „fizjologią społeczną”. Według niego społeczeństwo składa się – podobnie jak maszyna – z różnych jednostek (części), przyczyniających się do jego funkcjonowania. Jego zaś jakość i byt zależą od pełnionych ról, funkcji powierzanych jednostkom.
TWÓRCY SOCJOLOGII POZYTYWNEJ
– ETAP NAUKOWY :
Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela : Augusta Comte`a (1798 – 1857).
Wkład Comte`a w powstanie socjologii jako autonomicznej nauki jest wieloraki, ale da się ująć w trzech zasadniczych tezach :
1.Nadania nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowanej nazwy.
2.Określenia przedmiotu badań socjologii.
3.Zaoferowania powstającej nauce specyficznych metod badawczych.
Terminu socjologii Comte uczył użył pierwszy raz w 1837 roku w swoim dziele pt. „Kurs filozofii pozytywnej”. Za przedmiot badań socjologii uznał on społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość, składające się z elementarnych cząstek, zwanych rodzinami. Punktem wyjścia rozważań socjologicznych August Comte`a było stwierdzenie, że myśl ludzka rozwija się ewolucyjnie, przechodząc przez trzy fazy. Na początku jest ona zrównoważona przez rozważania o sprawach religijnych, boskich, nadprzyrodzonych. Jest to faza teologiczna. Druga jest faza metafizyczna, w której dominują przemyślenia filozoficzne oraz rozwijają się nauki abstrakcyjne ( matematyka, logika ). Trzecia faza – pozytywistyczna. U podstaw takiej nauki zwanej socjologią powinna leżeć określona metoda, która powinna polegać na:
-rozpatrywaniu faktów, a nie dociekaniu istoty rzeczy
-odkrywaniu praw ( czyli stosunków następstwa i podobieństwa ) a nie dociekaniu hipotetycznych przyczyn
-badaniu zjawisk i procesów społecznych bez odwoływania się do fantazji, ale - podobnie jak czynią to nauki przyrodnicze – do obserwacji, eksperymentu i studiów porównawczych.
Badania porównawcze mogą przyczynić się do odkrycia praw zmienności społeczeństwa. Którego przekształcenia prowadzą do coraz wyraźniejszej przewagi.
Comte formułuje wiele twierdzeń dotyczących społeczeństwa jako przedmiotu badań socjologii :
-na społeczeństwo trzeba patrzeć jak na całość, a nie zbiór elementów
-człowieka jednostkowego można zrozumieć tylko poprzez społeczeństwo, do którego on należy i które go ukształtowało
-zachodzące w społeczeństwie zjawiska należy badać w ich wzajemnych powiązaniach, ponieważ rzeczywistość społeczna stanowi całość ( „organizm kolektywny” ), a nie zbiór oderwanych i wzajemnie niezależnych faktów
-społeczeństwo jest całokształtem procesów życiowych różnych, składających na nie zbiorowości i ich kultur
-procesy obecnie zachodzące splatają się w życiu społecznym z historycznymi a poprzednie pokolenia wywierają olbrzymi wpływ na pokolenia współczesne
-badając tak złożoną całość wychodzić należy od badania problemów i zjawisk prostych aby następnie przejść do bardziej złożonych oraz wychodząc od rzeczy znanych do odkrywania nieznanych.
Społeczeństwo należy badać w dwóch aspektach : statycznym i dynamicznym. Podstawowymi prawami statyki społecznej są prawo strukturalnej współzależności i wszystkich elementów społeczeństwa oraz prawo consensusu moralnego, czyli uczuciowej zgodności społeczeństwa. Zaś głównym prawem dynamiki społecznej jest prawo sukcesji (następstwa) i zdarzeń.
Herbert Spencer: Uważał, że nie wszystko w świecie społecznym jest w pełni naukowo poznawalne i dlatego zbyteczne są wszelkie rozważania dotyczące tzw. przyczyn ostatecznych. Badać należy zewnętrzne przejawy życia społecznego. Źródłem poznania może być tylko doświadczenie, ponieważ wiedza ujęta w abstrakcyjne kategorie nie jest niczym innym jak efektem gromadzenia i skumulowania doświadczeń. Nie negował on istnienia wolnej woli człowieka ale podkreślał, że jego zachowania są przede wszystkim uwarunkowane położeniem w jakim się znajduje i przekonaniami.
Wszystkie czynniki kształtujące społeczne zachowania ludzi podzielił na :
-zewnętrzne (klimat, przyroda)
-wewnętrzne jednostkowe (fizyczne, psychiczne i emocjonalne właściwości człowieka)
-społeczne (liczebność społeczeństwa i jego organizacja, współdziałanie ludzi, oddziaływanie ludzi na siebie nawzajem, wyobrażenie zbiorowe, stosunki międzygrupowe oraz takie wytwory kultury jak język, wiedza, sztuka i moralność).
Pozytywiści przyjmowali następujące założenia na temat społeczeństwa :
-społeczeństwo nie jest prostą sumą jednostek, ale całością ponadindywidualną, czyli organizmem społecznym,
-społeczeństwo zaczyna istnieć tam, gdzie jednostki zaczynają współdziałać,
-funkcje elementów i części składowych społeczeństwa są wyznaczane przez całość, a nie odwrotnie, to całość potrzebuje obrony koordynacji działań, systemów kontroli nad poczynaniami jednostek,
-pomiędzy jednostkami i grupami istnieją różne powiązania i wzajemne zależności funkcjonalne,
-zespoły jednostek ludzkich tworzą różne grupy, którymi w społeczeństwie są rodziny, stany społeczne, grupy zawodowe itp. ,
-harmonijną współpracę wszystkich części zapewnia organizacja, polegająca na tworzeniu różnych instytucji społecznych (politycznych, obrzędowych, kościelnych, zawodowych, przemysłowych)
-ewolucja społeczeństw podlega takim samym prawom zmienności jak ewolucja organizmów biologicznych,
którym nadają to samo znaczenie). Symbole te także są efektem międzyludzkich interakcji i uzgodnień, tyle że dużo wcześniejszych. Wynikiem wcześniej zachodzących między ludźmi interakcji jest również każdy istniejący porządek społeczny. Szczególne znaczenie społeczne przypisywał Mead mowie, będącej zbiorem symboli, które pozwalają człowiekowi doświadczać świata i przedstawiać sobie znaczenia niezależnie od aktualnie działających bodźców środowiskowych czyli myśleć abstrakcyjnie. Dzięki symbolom słownym możemy również doświadczać obrazu działania bez podejmowania go w sensie realnym. To w sposób zasadniczy odróżnia człowieka od wysokich gatunków istot żywych. Dzięki mowie człowiek staje się świadomym myślicielem i aktywnym podmiotem działania. Dzięki niej może też uwewnętrznić obraz wzajemnych relacji z innymi ludźmi i poddawać umysłowej kontroli warunki działania oraz konsekwencje własnych i cudzych reakcji. Dzięki społecznemu podzielaniu znaczeń, ludzie mogą się ze sobą zrozumiale komunikować i przekazywać sobie nawzajem swoje doświadczenia. Dzięki temu mogą też celowo konstruować system wzajemnych relacji i społecznego podziału pracy, czyli tworzyć organizację społeczeństwa nie na podstawie odziedziczonych instynktów (jak to jest w społecznościach owadów), ale celowo, w zależności od pojawiających się problemów. Indywidualne akty poznawcze i działania mają zawsze charakter społeczny, ponieważ najbardziej nawet egoistyczne cele ludzie mogą zrealizować tylko poprzez wchodzenie w relacje z innymi, a swoje działania podejmują na podstawie wiedzy zawartej w znaczących symbolach, będących manifestacją uprzedniego doświadczenia innych. Działania kolektywne podejmowane są przez ludzi wtedy, gdy wszyscy oni zmierzają do osiągnięcia identycznego celu. Ich przebiegu też nie jesteśmy w stanie z góry przewidzieć, ponieważ – podobnie jak w przypadku działania indywidualnego – ścieżka do celu odczytywana jest w trakcie jego realizacji. Działanie kolektywne wymaga – oprócz identyczności celów – nieustannego procesu komunikowania się jego uczestników, a sposoby i mechanizmy tej komunikacji są – podobnie jak symbole i nadawane im znaczenia – efektem wcześniejszych międzyludzkich interakcji i uzgodnień.
Podsumowanie interakcjonizmu:
1.Rzeczywistość społeczna to ciągły proces celowego działania i współdziałania (interakcji) aktywnych poznawczo podmiotów ludzkich; rzeczywistość ta nieustannie „wyłania się” z międzyludzkich relacji i wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie nawzajem.
2.Świat ludzi jest przede wszystkim środowiskiem symbolicznym, aktywnie poznawanym, tworzonym, utrzymywanym i przekształcanym przez uczestników życia społecznego.
3.Aktywność poznawcza działającego człowieka polega na rozpoznawaniu zarówno aktualnych uwarunkowań sytuacyjnych, jak i społecznego kontekstu działania, który tworzą inni ludzie oraz społecznych mechanizmów, które powstały jako wynik często dużo wcześniejszych międzyludzkich interakcji.
4.Aktywność poznawcza możliwa jest dzięki myśleniu abstrakcyjnemu (symbolicznemu), zaś komunikacja z innymi dzięki podzielaniu wspólnej symboliki i znaczeń; zawarte w symbolach znaczenia są doświadczeniem społecznym danej wspólnoty, dziedziczonym za pośrednictwem procesów socjalizacji, ale są też nieustannie modyfikowane w trakcie kolejnych międzyludzkich interakcji.
5.Każdy akt społecznej komunikacji zawiera w sobie nie tylko porozumiewanie się, ale i wzajemne
6.Człowiek działa zatem zawsze na podstawie własnej definicji sytuacji, która nie musi być wiernym odzwierciedleniem sytuacji rzeczywistej, ale skutki jego działania zawsze mają rzeczywisty charakter; rozbieżne definicje sytuacji, dokonywane przez partnerów muszą zostać w jakiś sposób uzgodnione jeżeli interakcja ma być kontynuowana.
7.Chociaż działania ludzi, zarówno indywidualne jaki i grupowe mają charakter celowy, to ścieżka do celu nie jest nigdy z góry ostatecznie wytyczona, lecz jest odkrywana w trakcie działania.
8.Ponieważ działający ludzie mają zawsze do wyboru zarówno pewien wachlarz celów, jak i sposobów ich osiągania, nigdy nie da się z pewnością przewidzieć ich zachowań i
wyników zachodzących między nimi interakcji.
KONIEC HISTORII!
Wspólnotowe formy życia ludzi.
Porządku społecznego ludzie nie tworzą indywidualnie, ale zawsze zbiorowo. Od zarania swoich dziejów człowiek jest istotą społeczną, czyli nie żyje samotnie, ale w grupach. Powody skupiania się ludzi w grupy były podobne do tych, które skłaniały zwierzęta do prowadzenia stadnego trybu życia, a więc : zdobywanie i ochronę przestrzeni niezbędnej do życia, obrona przed napastnikami, długi okres dochodzenia młodych do samodzielności.
Ludzie potrafią działać zbiorowo nie tylko w odpowiedzi na różne doraźnie pojawiające się problemy, czyli chwilowo i reaktywnie, ale potrafią także współpracować trwale i celowo dla osiągnięcia stanów rzeczy przyszłych, istniejących tylko w ich wyobraźni, a z jakiegoś powodu dla nich cennych. Porządek społeczny jest przez ludzi tworzony zarówno ”oddolnie” jak i „odgórnie”.
„Oddolne” procesy kształtowania ładu społecznego dotyczą najróżniejszych powstających spontanicznie i tradycją utrwalanych norm, wartości, obyczajów i wszelkich innych kulturowych reguł życia wspólnotowego. Funkcję „odgórnego” regulatora i organizatora działań społecznych pełni władza państwowa, ale również ci, którzy zarządzają niezliczoną ilością wszelkich społecznych przedsięwzięć i organizacji, takich jak przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe, organizacje edukacyjne, kościelne, itp. Regulacje organizacyjne obejmują swoich uczestników tylko częściowo, ale nie bez reszty. Ponadto ograniczają nas: społeczne uznane wartości, niepisane kodeksy norm, grupowe etosy i wzorce zachowań, zbiorowe wyobrażenia i wierzenia, powinności kształtowane przez różne więzi pokrewieństwa, sąsiedztwa, idei, itp.
Naruszaniu tych ograniczeń zapobiega, ale też nigdy w pełni, kontrola społeczna, czyli obserwowanie się ludzi nawzajem i wzajemne ocenianie swoich zachowań. To może być na egzaminie !! ( wspólnotowe formy, życie zbiorowe, grupy )
Analizując formy społecznego życia ludzi socjologowie wyodrębniają różne zbiorowości (nazywane też grupami społecznymi ). Niektóre z nich mogą mieć charakter czysto nominalny, a zaliczanie ludzi do nich dokonywane jest na podstawie ich podobieństwa pod jakimś szczególnym względem, oraz także których członkowie są wzajemnie powiązani i tworzą – mniej lub bardziej spójne i trwałe – grupy rzeczywiste. Do tych grup, tzn. zbiorowości ludzkich w jakiś sposób wzajemnie trwale powiązanych i zbiorowo kształtujących swój ład wewnętrzny, zalicza się różnego rodzaju wspólnoty i organizacje.
Ewolucja form życia zbiorowego ludzi przebiegała: od znacznej jednorodności członków grup ludzkich do coraz większego ich zróżnicowania, od opierania wewnątrzgrupowego porządku społecznego na wyobrażeniach i zinternalizowanych normach obyczajowych, do opierania go na normach prawa stanowionego i narzucanego odgórnie, od wykonywania różnych funkcji w sposób zależny głównie od talentów i pomysłowości jednostek, do ustalania trwałych i powtarzalnych zbiorów działań wzorcowych, czyli tworzenia instytucji, od wzajemnego dostosowywania się do siebie ludzi ze sobą współżyjących do celowego koordynowania działań ludzi ze sobą współpracujących, od podejmowania współpracy incydentalnej, wymuszonej przez doraźne okoliczności, do współpracy celowej, stałej, regularnej i ciągłej.
Ewolucja form grupowego życia ludzi przebiegała od wspólnot do organizacji.
Wspólnoty– to grupy ludzi spontanicznie i „oddolnie” skupiających się dla zbiorowego współżycia, pokonywania przeszkód zagrażających przetrwaniu. Są to zbiorowości
ludzi połączonych silną więzią psychiczną, powstałą na gruncie nie tylko związków obiektywnych (np. terytorialnych), ale także wspólnoty przekonań, uczuć, akceptowanych wartości, itp.
Organizacje– są świadomym i sztucznym skupianiem ludzi dla realizowania w sposób trwały i skoordynowany, wcześniej przez kogoś podjętych zamiarów (celów). Pierwotnie są one przede wszystkim związkami działań ukierunkowanych na osiągnięcie specyficznego celu, zaś grupami stają się dopiero wtórnie, jako że zaprojektowane działania wykonywać muszą realni ludzie.
Jeśli niemal każda grupa społeczna, niezależnie od swojej genezy, dla trwałego istnienia potrzebuje zarówno mechanizmów wspólnotowych i organizacyjnych, chociaż to ich współistnienie prowadzić może do licznych starć oraz konfliktów wartości i norm, to najwyżej rozwiniętą, najpełniejszą i najtrwalszą formą zbiorowego życia i współdziałania ludzi jest świadoma swoich celów wspólnota zorganizowana.
Wspólnoty pierwotne (naturalne). Wspólnotowe formy życia ludzi można podzielić na pierwotne (naturalne) i wtórne (sztucznie tworzone). Wspólnoty pierwotne powstają w procesie spontanicznego dążenia ludzi do wytwarzania różnych form zbiorowego współżycia. Wspólnoty wtórne są tworami sztucznymi, ale funkcjonującymi na zasadach wspólnotowych.
Określanie wspólnot naturalnych mianem pierwotnych wynika stąd, że: Są one historycznie najstarszymi formami zbiorowego współżycia ludzi; Istnieją wcześniej niż tworzący je ludzie, którzy sukcesywnie do nich wchodzą i stają się ich członkami z tytułu samego faktu przyjścia na świat w określonej rodzinie; Nie muszą wobec nikogo swojego istnienia w sposób szczególny uzasadniać czy legitymować, ponieważ są „naturalne” i istnieją równie prawomocnie jak każda przychodząca na świat istota ludzka; Są pierwotnymi grupami społecznymi każdej jednostki, jako że do nich człowiek wchodzi najwcześniej.
Wspólnoty naturalne można z kolei podzielić na współżyjące realnie (rodziny, grupy rówieśnicze, społeczności lokalne) i współżyjące tylko duchowo (narody, rasy, wszelkie wspólnoty religijne). Wspólnoty naturalne są grupami społecznymi o funkcjach: uniwersalnych, wielorakich, słabo wyspecjalizowanych, zależnych od aktualnych potrzeb zarówno jednostkowych, jak i grupowych.
Podstawą istnienia i funkcjonowania naturalnych grup wspólnotowych jest: istnienie między ich uczestnikami świadomościowych więzi społecznych, czyli trwałych i permanentnych międzyludzkich powiązań roszczeniowo-powinnościowych.
Więzi społeczne ( to może być na egzaminie !! ) Więzi społeczne od wszelkich innych społecznych stosunków odróżnia to, że są przede wszystkim trwale istniejącą między ludźmi siecią wzajemnych, a zarazem prawomocnych roszczeń i zobowiązań, niezależnie od tego jaka jest podstawa ich „prawomocności”. Więzi społeczne mogą mieć charakter podmiotowy (świadomościowy) lub przedmiotowy (zobiektywizowany). Podmiotowe (pierwotne) wiążą ze sobą jednostki jako ludzi, przedmiotowe (wtórne) tylko ich działania podejmowane w ramach wzajemnego od siebie uzależnienia, wynikającego ze społecznego podziału pracy. Większość więzi wspólnotowych ma charakter podmiotowy i pierwotny.
Wyodrębnia się najczęściej następujące rodzaje więzi wspólnotowych :
- więzi pokrewieństwa
- więzi sąsiedztwa i bliskości terytorialnej
- więzi etniczne ( rasowe, narodowe )
- więzi statusowe
- więzi ideologiczne
- więzi emocjonalne, zwane też asocjacyjnymi
- więzi funkcjonalne
- więzi hierarchiczne.
Wszystkie wspólnotowe powiązania tym się charakteryzują, że zarówno uprawomocnienie wzajemnych oczekiwań oraz powinności, jak i ich zakresu, nie są ujęte w normy stanowione ani sformalizowane zbiory zachowań i spisane kodeksy, ale są oparte na poczuciu społecznej przynależności do wspólnoty oraz kilku imperatywach moralnych, do których można zaliczyć: imperatyw wspólnoty duchowej, imperatyw solidarności, imperatyw wzajemności, imperatyw zaufania, imperatyw lojalności, imperatyw obrony honoru własnego i wspólnoty.
Więzi wspólnotowe opierają się na przede wszystkim na zinternalizowanych przez jednostki imperatywach moralnych.
Zerwanie więzi łączących jednostkę ze wspólnotą może oznaczać: społeczny ostracyzm, czyli unikanie z nią wszelkich kontaktów, pozbawienie praw członkowskich, „wypędzenie” poza terytorium wspólnoty, w przypadkach szczególnych – definitywne uwolnienie wspólnoty od danej jednostki.
Czynniki spajające grupy wspólnotowe :
1.Wymóg lojalności – staje się czasem głównym spoiwem grupy. Im bardziej grupa czuje się zagrożona w swoim bycie, im bardziej obawia się utraty tożsamości, im efektywniej musi bronić swojego terytorium, tym ostrzej formułuje wobec swoich członków warunki lojalności a w konsekwencji – kryteria zdrady.
2.Stopień identyfikowania się jednostek ze wspólnotą – zależy od tego: jak szeroki zakres swoich jednostkowych potrzeb człowiek może we wspólnocie zaspokajać, jak wysokiego poziomu społecznego bezpieczeństwa i akceptacji wspólnota jest w stanie mu dostarczyć; jaką opinią i społecznym prestiżem cieszy się ona w szerszym społeczeństwie; na ile ludzie tworzący wspólnotę są jednorodni i nawzajem do siebie pod różnymi względami podobni.
To może być na egzaminie !!!! :
Do wspólnot pierwotnych zalicza się najczęściej takie grupy społeczne, jak: rodzina, wspólnota lokalna, naród, wspólnota religijna, grupa rówieśnicza.
Każdy człowiek może przynależeć z reguły do wielu różnych rodzajowo wspólnot jednocześnie.
Wspólnoty obcowania bezpośredniego (realnego współżycia)
Do tego typu wspólnot zalicza się: rodziny, społeczności lokalne, grupy rówieśnicze.
Podstawową ich cechą jest to, że więzi społeczne, łączące ludzi mają charakter osobisty (personalny), czyli istnieją miedzy osobami konkretnymi, a nie kategoriami osób.
To może być na egzaminie !!!! :
Wspólnoty realnie współżyjące cechuje: mała liczba członków, określony oraz znany z imienia i nazwiska skład osobowy, możliwość wchodzenia każdego z każdym w
bezpośrednie kontakty osobiste oraz nawiązywania wewnętrznych koalicji, poczucie wzajemnego uzależnienia przy realizacji wspólnych celów i wcielaniu w życie wyznawanych ideałów, wyodrębnione terytorium uznane za własne, wysoki stopień poczucia przynależności grupowej i identyfikowania się jednostek z grupą, istnienie wzajemnie uzgodnionych norm i zasad współżycia oraz kryteriów kooptacji nowych członków, silna i wszechobecna kontrola społeczna, ożywiona komunikacja wzajemna, wewnętrzne zróżnicowanie „grup społecznych”, istnienie nieformalnego przywództwa, czyli akceptowanej władzy, której każdy uczestnik grupy jest zobowiązany się podporządkować, zdolność do podejmowania w razie potrzeby skoordynowanego działania zbiorowego.
Rodzina– jest wspólnotą najważniejszą, zarówno z punktu widzenia jednostki (zwłaszcza w pierwszym okresie jej życia), jak i z punktu widzenia społeczeństwa, którego jest tzw. „podstawową komórką „.
Dla jednostki rodzina jest ważna ponieważ: w rodzinie przychodzimy na świat i przez pierwsze lata życia jest ona całym naszym światem; w jej ramach i dzięki niej zaspokajamy wszystkie nasze potrzeby, od biologicznych poczynając na emocjonalnych kończąc; członkowie rodziny są pierwszymi ludźmi, z którymi się kontaktujemy i których swoimi zachowaniami naśladujemy; z członkami rodziny nawiązujemy nasze pierwsze i najtrwalsze więzi emocjonalne; z rodziną łączą nas więzi pokrewieństwa, które w każdej kulturze mają moralne pierwszeństwo; w kontaktach z najbliższymi uczymy się słów ojczystego języka i rozumienia ich społecznie uzgodnionych znaczeń; w rodzinie nabywamy podstawowych umiejętności praktycznych, umożliwiających nam odpowiednie zachowanie i działanie w różnych sytuacjach życia codziennego.
Społeczne funkcje rodziny: jest jedynym społecznie uznanym i zalegalizowanym miejscem biologicznej reprodukcji, zapewniającej biologiczne przetrwanie społeczeństwa; zapewnia potomstwu utrzymanie się przy życiu aż do czasu gdy stanie się ono samodzielne; pełni najważniejszą rolę w procesie uspołeczniania jednostek, czyniąc je zdolnymi do życia wśród innych ludzi; kontroluje zachowania człowieka najszerzej i najwnikliwiej; określa punkt startu życiowej drogi człowieka i jego szanse na dalsze sukcesy; kształtuje życiowe aspiracje człowieka i jego wyobrażenia sukcesu; przekazując człowiekowi w procesie uspołeczniania podstawowe dziedzictwo kulturowe własnego narodu, jest niezbędnym pomostem, za pośrednictwem którego jednostka wchodzi w większą wspólnotę, czyli staje się członkiem danego narodu.
Grupy rówieśnicze – z reguły tworzą spontanicznie dzieci kilku – lub kilkunastoletnie. Grupy tworzone przez najmłodszych są mało liczne i niezbyt wewnętrznie zróżnicowane, jako że „tożsamość płciowa” jest tu głównym „magnesem” przyciągającym jednostki do siebie nawzajem. Podstawową funkcją jest wspólna zabawa, toteż często nazywane są grupami zabawowymi. „Role społeczne” nie są tu na trwale zdefiniowane, ale są ad hoc wymyślane i „odgrywane”. Kształtują się już jednak pierwsze grupowe „autorytety” i trwalsze relacje. Nastolatki zaczynają już tworzyć inne wspólnoty, a najczęściej spotykaną jest tzw. „paczka młodzieżowa”. Te grupy bywają już koedukacyjne, a podstawą ich tworzenia są: wspólne zintegrowanie i „kulty”, wzajemna atrakcyjność erotyczna, zbliżone upodobania co do formy spędzania czasu wolnego, itp.
Paczki są o wiele bardziej partnerskie, a pozycje w grupie bardziej wynikają z atrakcyjności osobistych czy zdolności organizacyjnych, niż z siły.
Wspólnoty lokalne– powstają przede wszystkim na bazie więzi sąsiedzkich i skupiają ludzi zamieszkujących wspólnie jakieś niewielkie, względnie wyodrębnione terytorium. W tradycyjnych społeczeństwach
rolniczych, wspólnoty lokalne były jedną z podstawowych form zbiorowego współżycia ludzi, których łączyło nie tylko wspólne terytorium, ale ponadto: podobny sposób życia, podobieństwo wykonywanych zajęć, wspólnota obyczajów i zwyczajów, silna więź religijna, liczne więzi pokrewieństwa, itd.
Wspólnoty duchowe (wyobrażeniowe)- Wspólnoty duchowe to takie ludzkie zbiorowości, które są zbyt duże, aby między ich członkami mogły powstać bezpośrednie więzi osobiste, a jednocześnie są oni duchowo (wyobrażeniowo) ze sobą powiązani, ponieważ mają coś wspólnego, odrębnego i zarazem społecznie istotnego. Do takich wspólnot należą np. narody.
