Socjologia i społeczeństwo - Notatki - Psychologia społeczna - Część 2, Notatki z Psychologia społeczna

Pobierz Socjologia i społeczeństwo - Notatki - Psychologia społeczna - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Psychologia społeczna tylko na Docsity!

Aktywne wspomaganie procesów parametrycznych korzystnych dla wychodzenia z traumy. Np. korzystanie i wykorzystywanie sprzyjającej sytuacji międzynarodowej i globalnej – włączenie się do struktur obronnych (NATO), ekonomicznych i finansowych (UE). Wzbogacenie zasobów podmiotowych jednostek i grup, tzn różnych form kapitału, pozwalających na lepszą obronę lub skuteczną ofensywę przeciwko różnym przejawom traumy. Np. śmiałe inwestycje finansowe, zwiększanie wydajności pracowników, kampanie antynikotynowe etc.

Sztompka „Socjologia” rdz. 19. „Zmiana społeczna, rozwój i postęp”

Zmiana społeczna – różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu. Zmiana może nastąpić na poziomie: składu systemu – migracje, rekrutacja do grupy, mobilizacja, reforma organizacyjna struktury systemu – wyłonienie nowych: struktur interakcyjnych (ludzie nawiązują nowe kontakty) struktur interesów (ludzie bogacą się lub biednieją, zyskują lub tracą władzę) struktur normatywnych (nowe wartości i normy) struktur idealnych (nowe ideologie, nowi bogowie) Kiedy zmiany strukturalne zachodzą na wszystkich tych poziomach mówimy o zmianie rewolucyjnej.

zmiana funkcji - pełnionych przez elementy społeczeństwa (poszerzenie lub zwężenie zakresu pełnionych funkcji) zmiana granicy systemu – np. fuzja dwóch korporacji zmiany w otoczeniu systemu – np. urbanizacja pochłania podmiejskie wioski Proces społeczny – ciąg następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu. Pomimo tych zmian system musi zachować podstawową tożsamość. Proces kierunkowy – jest nieodwracalny, każda faza późniejsza w czasie przybliża stan systemu do preferowanego celu lub do nieuchronnego upadku. Proces cykliczny – stan systemu powraca co jakiś czas do punktu wyjścia, do stanu początkowego.

Rozwój społeczny

Procesy rozwoju – to procesy kierunkowe charakteryzujące się tym, że kierunek procesu jest pozytywny – wraz z upływem czasu zwiększa się poziom pewnej zmiennej (wzrost liczby ludności, ale też np. wzrost liczby popełnianych przestępstw) kierunkowa sekwencja zmian społecznych jest uruchomiona (popychana) przez mechanizmy wewnątrzspołeczne – endogenne. Zmiany wywołane przez czynniki egzogenne (leżące poza systemem) nazywane są procesami reaktywnymi lub adaptacyjnymi. Rozwój jednoliniowy (unilinearny) – zmiany następują zawsze tym samym torem Rozwój wieloliniowy (multilinearny) – różne sekwencje zmian mają zbliżony ogólny kierunek ale przebiegają w różny sposób. Rozwój skokowy – po okresie nawarstwiania się cząstkowych zmian ilościowych następuje zasadnicza zmiana jakościowa, potem znów się nawarstwiają zmiany ilościowe itd… Postęp społeczny – proces rozwojowy, którego kierunek jest oceniany pozytywnie, tzn. zmiany prowadzą ku lepszemu, społeczeństwo przybliża się do realizacji cenionych wartości. Regres – oddalanie się od realizacji społecznie cenionych wartości.

Cecha definicyjna Pojęcie socjologiczne

Różnica W czasie

Sekwencja różnic w czasie

Kierunek

Endogenne źródła

Realizacja uznanych wartości

Zmiana +

Proces + + Proces kierunkowy + + + Rozwój + + + + Postęp + + + + + Tabelka: Formy zmienności społecznej (Sztompka, „Socjologia” str442)

Postępem jest to, co za postęp uznaje dane społeczeństwo w danym czasie – dlatego postępowość jest zrelatywizowana:

1. do jakiejś zbiorowości
2. historycznie
3. do uznawanych wartości Społeczny konsensus – to wybór podstawowych wartości przez społeczeństwo, które są uważane za pozytywne (np. zwiększenie długości życia człowieka). Zazwyczaj są to te wartości, które leżą w interesie uniwersalnym (wszystkich ludzi). Gdy natomiast kryteria postępu dotyczą interesów partykularnych , wtedy brak powszechnej zgody co do tego, co jest postępowe a co postępowe nie jest. „Utopie społeczne” – wizje dobrego, doskonałego państwa i społeczeństwa przyszłości. Kryteria postępu zdefiniowane są tam kompleksowo , a nie cząstkowo (jednowymiarowo). Losy idei postępu – pierwszy raz pojawia się (oczywiście) w starożytnej Grecji i Rzymie, rozkwit przeżywa w wieku XIX – dominuje nie tylko w teoriach społecznych ale i w świadomości zwykłych ludzi. Wierzy się wtedy w naukę, technikę, produkcję, wzrost ekonomiczny, ekspansję terytorialną itd. Siła idei postępu tkwi w różnicy między stanem faktycznym a stanem idealnym, upragnionym oraz w optymistycznym wyczekiwaniu lepszej przyszłości. Koniec wieku XX to załamanie się idei postępu, upadek religii, koniec ideologii. („Rozum zastępuje przemoc, nadzieję – rezygnacja”). Wiek XX i XXI to przejście od optymistycznego myślenia w kategoriach postępu do pesymistycznego myślenia w kategoriach trwałego, ciągłego, chronicznego kryzysu. Wiara w postęp uważana jest coraz powszechniej za naiwną i anachroniczną, za przeżytek epok minionych. Od przedmiotowego do podmiotowego ujęcia postępu Postęp – ma sens, gdy traktujemy historię jako proces posiadający wewnętrzną logikę; zakłada kierunkowość procesu prowadzącego do określonego stanu idealnego. („postęp to nieustanny, ciągły, prawidłowy ruch ludzkości ku coraz doskonalszym formom życia społecznego”). Trzy wizje postępu: sakralna: podmiot postępu – Bóg mechanizm postępu – dzieje przebiegają w ustalony przez Boga sposób kryterium postępu – dzieje zmierzają ku „królestwu bożemu” mechanistyczna: podmiot postępu – organizm, system społeczny mechanizm postępu – autodynamika, zmiany następują automatycznie na mocy wewnętrznych tendencji, prawidłowo i nieuchronnie kryterium postępu – celem jest idealne społeczeństwo, jak najszybciej humanistyczna: podmiot postępu – człowiek, najczęściej w zbiorowości (podmiot kolektywny) mechanizm postępu – sumowanie się codziennych działań ludzkich, które przekształcają społeczeństwo kryterium postępu – stopniowe doskonalenie jakiegoś istotnego wymiaru życia ludzkiego (np. zwiększanie autonomii, wolności, dobrobytu) Postępowość – to zdolność społeczeństwa do twórczego przekształcania się i samodoskonalenia. Gdy społeczeństwo ma tę zdolność to można o nim mówić, że jest aktywne ( a jeżeli nie ma to analogicznie – pasywne ). O zdolności tej decydują: cechy jednostek, dominujący typ osobowości (np. kreatywność)

Konkluzja jest taka, że na zmiany zachowań trzeba czekać, postępują one stoponiowo. Nowe pokolenie musi wyrosnąć w nowych wartościach. Nagła zmiana sytuacji ekonomicznej i bytowej nie da jednakowo szybkiej zmiany na wartości posmaterialistyczne.

Etatyzm, państwo opiekuńcze a decentralizacja władzy w opinii młodzieży

- Etatyzm jest to rodzaj polityki gospodarczej państwa kapitalistycznego oznaczający przejmowanie przez państwo administracji nad prywatnymi przedsiębiorstwami lub tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych za pomocą kapitału państwowego a także tworzenie przedsiębiorstw o kapitale mieszanym (państwowo-prywatnym). Ten pogląd na kierunek polityki gospodarczej państwa uzyskał duże poparcie w oczach rzeszy ekonomistów w czasach wielkiego kryzysu gospodarczego ( 1929 - 1935 ). Polskie nastolatki nastawione są na daleko idącą ingerencję państwa w życie gospodarcze i społeczne. Wyznają pogląd etatystyczny. Podkreślają odpowiedzialność państwa za pokój oraz porządek w kraju, ale i inne aspekty ekonomiczne i społeczne.

• pokój i porządek w państwie -97% -zapewnienie opieki ludziom starszym -94%
• zapewnienie pracy każdemu -92% Powstały badania w sprawie zadań państwa wg młodzieży z polski i innych krajów. Polska młodzież kładzie nacisk na ingerencję państwa w życie gospodarcze i społeczne. Największe różnice pojawiają się w zakresie wyrównywania dochodów, gdzie polska młodzież jest za 30%, a młodzież międzynarodowa 51% Z innych badań (nie wiem jakich) wynika, że młodzież państw postkomunistycznych i skandynawskich nastawiona jest na model etatystyczny, młodzież „starej europy”, USA, Hongkongu nastawiona jest na model liberalny. Polska młodzież ma duże oczekiwania wobec państwa, liczy na jego pomoc w późniejszym życiu i dużo od niego uzależnia. NIE wiąże się to z procesami socjalizacyjnymi rodziny, szkoły, środowiska rówieśniczego, ani z faktu że jesteśmy krajem poskomunistycznym. Polska młodzież bardziej niż młodzież z innych krajów naszego regionu pokłada nadzieję w państwie opiekuńczym. O decentralizacji w tekście znów chuj.

Państwo opiekuńcze [Z Wikipedii] Państwo opiekuńcze (ang. welfare state ), także: państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego – koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Celem państwa opiekuńczego jest zapewnianie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego poprzez skuteczne prawodawstwo. Aktualnie w Europie toczy się debata na temat konieczności demontażu państwa socjalnego ze względu na kryzys gospodarczy oraz demograficzny krajów europejskich. Państwo socjalne coraz powszechniej kojarzone jest pejoratywnie ze zbyt dużą redystrybucją państwową nie prowadzącą do rozwiązania poważnych problemów społecznych. Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje do eksportu itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami. W analizach porównawczych modeli państwa dobrobytu rozwinięto rozmaite typologie. Esping- Andersen rozróżnia na przykład trzy typy państwa dobrobytu: reżimy liberalne (np. USA), reżimy konserwatywne (np. Niemcy) oraz reżimy socjaldemokratyczne (np. Szwecja). Kategoryzacja ta bazuje na trzech czynnikach: zależności między państwem a rynkiem w oferowaniu usług społecznych, jakości i rodzaju tych usług oraz oddziaływaniu polityki społecznej na społeczne uwarstwienie i społeczny podział władzy. Inną płaszczyznę analizy proponuje teoria feministyczna. Tu uwagę skupia się na tym, na ile rezimy państwa dobrobytu reprodukują, zaostrzają lub łagodzą podziały ze względu na płeć.

Idea państwa opiekuńczego jest krytykowana przez prawicowe partie polityczne o charakterze konserwatywnym lub liberalnym oraz skrajną lewicę, która akcentuje klasowy charakter państwa, istnienie obok państwowej i społecznej, również prywatnej własności środków produkcji oraz istnienie rynku i brak planowości w sferze ekonomicznej. Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne oraz centrum i umiarkowana prawica.

Decentralizacja [Z Wikipedii]

Decentralizacja, decentralizacja władzy publicznej - przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla. Decentralizacja władzy publicznej jest zasadą prawną wyrażoną w art. 15 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przykładami decentralizacji była reforma służby zdrowia wchodząca w skład programu czterech reform rządu Jerzego Buzka oraz utworzenie trzema ustawami z 1990 i 1998 trójszczeblowego samorządu terytorialnego.

Henryk Domański „Ewolucja elementów kształtujących strukturę społeczną w warunkach transformacji systemowej” w: „Społeczeństwo polskie wobec wyzwań transformacji systemowej”

Trzonem gradacji społecznej w większości krajów są: hierarchia edukacyjna, status zawodowy i nierówności dochodów. W Polsce w ostatnich latach występuje krystalizacja tego układu. W latach 80-tych tendencją dominującą był słaby związek zarobków z wykształceniem (dekompozycja). Jeżeli wyższe kwalifikacje nie są odpowiednio opłacane, to ludzie nie mają motywacji, aby się kształcić, zajmować pozycje wymagające inwestycji edukacyjnych, a elita zawodowa nie czuje się zobowiązana do wykonywania przypisanych jej obowiązków, tak jak powinna. Sprawia to, że mechanizm społeczny jest wadliwy i aby go usprawnić trzeba dążyć do ściślejszego powiązania wykształcenia i pozycji zawodowych z dochodami. Bardziej złożone kwalifikacje powinny być wynagradzane wyżej w miarę zbliżania się do systemu, gdzie większy wpływ na zasady dystrybucji uzyskuje wycena kwalifikacji zawodowych przez zapotrzebowanie zgłaszane samorzutnie przez rynek pracy. Zmiany w zasadach dystrybucji postępują w kierunku większej zbieżności pomiędzy dochodami, a atrybutami jednostek będących formalnym tytułem do otrzymywania wynagrodzeń. Przekłada się to na krystalizację wymiarów uwarstwienia w aspekcie makrostrukturalnym. Jest to świadectwo rekompozycji-procesu odchodzenia od sytuacji stosunkowo znacznego rozchwiania ekonomicznego wymiaru stratyfikacji, hierarchii wykształcenia i pozycji zawodowej. Polska została porównana z Bułgarią, Czechami, Rosją, Słowacją i Węgrami: pod względem procesu rekompozycji układu uwarstwienia. Badania przeprowadzono w 1993 r.(Polska 1994r.). 4 cechy jako wskaźniki usytuowania na drodze do rozwiniętych społeczeństw: stopień merytokracji w zasadach wynagradzania (merytokratyczne wynagradzanie uznaje silną zależność od profesjonalnej wiedzy, posiadanych przez ludzi kwalifikacji i złożoności wykonywanego zawodu). hierarchia podstawowych warstw społeczno-zawodowych dynamika mobilności społeczno-zawodowej poziom dochodów Ad1. Polska w czołówce razem z Węgrami. Przeciętne różnice zarobków między każdym z kolejnych poziomów wykształcenia wynosiły 4,8% średniej dla całej zbiorowości. Stosunkowo najlepiej opłacane były też stanowiska kierownicze-2,7% w miarę przechodzenia na wyższy stopień hierarchii. W Bułgarii i Rosji awans edukacyjny zapewniał stosunkowo mniejsze lub wręcz żadne korzyści finansowe.

2. Pozycja prywatnych przedsiębiorców jest symbolem zmian ustrojowych. W Polsce i na Węgrzech właściciele firm mają niższe dochody niż kadry kierownicze i inteligencja, które usytuowane są na szczycie hierarchii. Przeciwieństwem jest Rosja, gdzie luka w zakresie konsumpcyjnych potrzeb

Dwie podstawowe zasady gospodarki: po pierwsze, że zasoby jakimi rozporządza jednostka stają się towarem nie wtedy, gdy spełniają jakieś obiektywne warunki, ale gdy znajdą kupca; po drugie, że wartość danego zasobu jest wciąż od nowa weryfikowana. Podstawowe zasady funkcjonowania Polski „państwowej” zostały ukształtowane w ramach państwa socjalistycznego i przez ostatnie dziesięć lat- ulegały tylko powierzchownym zmianom. Decydują tu względy formalne (posiadanie określonych kwalifikacji potwierdzone dyplomem ukończenia określonego typu szkoły) oraz polityczne (członkowstwo lub powiązanie z ugrupowaniem). Istnieją tu dwie istotne cechy różniące ,, etatystyczny’’ system pozyskiwania dochodów od systemu kapitałowego : ~ekonomiczne wartościowanie poszczególnych stanowisk pracy regulowane jest nie przez rynek, lecz przez instytucję. ~Po drugie, znosząc czy też osłabiając oddziaływanie kryteriów merytokratycznych, system „etatystyczny” likwiduje rynkowe sprężenie zwrotne między funkcjonariuszem instytucji a odbiorcami wytwarzanych przez niego towarów lub usług, co wyzwala pracownika od konieczności dostosowywania swych działań do wymagań środowiska zewnętrznego. Polska „na zasiłku” sprowadza się do spełnienia formalnych kryteriów uprawniających do otrzymania określonych świadczeń, niemożność pozyskiwania przez jednostkę dochodu przez pracę. ,,Polska sprywatyzowana’’ dąży do maksymalizacji zysku przez indywidualne osiągnięcia. Koszty tej aktywności już od podstaw obarczone są ryzykiem „nietrafionych inwestycji”. Strategie cechujące ,, Polskę państwową ’’są podporządkowane maksymalizacji bezpieczeństwa. Konkurencja dotyczy przede wszystkim dostępu do określonych etatów. Bezpośredni transfer zasobów społecznych ma postać tworzenia wysoko płatnych stanowisk obsadzanych wedle klucza politycznego Jeśli chodzi o ,, Polskę na zasiłku’’ to tu możemy zaobserwować podział na „czasowo” i „trwale” biednych oraz tz. tendencję do „pogoni za rentą”, a czasami do podejmowania różnego typu dorywczych prac w prywatnych firmach.

Jerzy Szacki „Historia myśli socjologicznej” NIEMIECKIE PROJEKTY SOCJOLOGII HUMANISTYCZNEJ Fundamenty położyli Ferdynand Tonnies, Georg Simmel i Max Weber, choć nie tworzyli jednolitej szkoły socjologicznej.

Pojęcie socjologii humanistycznej (rozumiejącej, interpretatywnej, teorii czynności społecznych) Jest to duża i wewnętrznie zróżnicowana grupa teorii, które jednakże posiadają wspólne cechy:

• antynaturalizm – odrzuca pogląd, że rzeczywistość społeczna jest częścią przyrody lub że może i powinna być badana w taki sam sposób. Odrzuca obiektywizm pomijający podmiotowość badacza i badanych.
• interakcjonizm – skupia się na interakcji społecznej. Odrzuca pogląd, że społeczeństwo to organizm lub system. Ani społeczeństwo, ani jednostka nie są czymś „gotowym”, lecz „stają się”.
• podmiotowy charakter interakcji społecznych – niezbędna jest choćby zalążkowa świadomość jednostek w oddziaływaniach społecznych, które interesują socjologa. Ważna jest sfera znaczeń.
• postulat „rozumienia” - socjolog musi zachowania rozumieć, interpretować, szukać znaczenia, które badani przypisują danym zachowaniom, jak je postrzegają i definiują.
• wiedza społeczna jako samowiedza – wiedza ta zwiększa raczej mądrość niż techniczną sprawność. FERDINAND TONNIES Odegrał ważną rolę w kształtowaniu się socjologii niemieckiej. Niemało przemawia za traktowaniem go jako kontynuatora socjologii pozytywistycznej. Autor m.in. „Wspólnoty i stowarzyszenia” (1887) Koncepcja socjologii:
• skupienie się na faktach wzajemnego uznania
• przeciwstawienie wspólnoty i stowarzyszenia – dwóch typów więzi społecznej
• nie może istnieć społeczeństwo bez woli tworzących je jednostek
• z zewnątrz możemy obserwować życie ludzi, ale rozumieć możemy je od wewnątrz GEOGR SIMMEL

Obok Tonniesa, twórca socjologii formalnej. Charakteryzował go brak systemu jako światopogląd. Był daleki od jakiegokolwiek dogmatyzmu. Koncepcja socjologii:

• rozumiał socjologie niezwykle wąsko
• rzeczywistość jest niezwykle zmienna i kalejdoskopowa
• społeczeństwo to suma form stosunków miedzy jednostkami, to proces wzajemnego oddziaływania między jednostkami
• centralne jest pojęcie interakcji opartej na wymianie
• twórca podwalin pod mikrosocjologię
• pojęcie formy społecznej (niezbyt jasno zdefiniowane przez samego autora)

MAX WEBER Twórca słownictwa wzoru myślenia teoretycznego używanego we współczesnej socjologii. Autor książek m.in.: „Etyka protestanckiej a duch kapitalizmu”, „Gospodarka a społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej”. Odrzucił tezę o totalnej przeciwstawności humanistyki i przyrodoznawstwa czy to ze względu na przedmiot badań czy na metodę. Koncepcja socjologii:

• zadaniem socjologa jest badanie rzeczywistości kulturowej
• wizja świata społeczeństwa jako chaosu
• socjologia musi wystrzegać się sądu wartościującego, ale nie może rezygnować z odniesienia do wartości.
• pojęcie typów idealnych, które są utopijne i przemijające
• pojęcie działania – nie każde zachowanie nim jest, a tylko to intencjonalne
• rozumienie bezpośrednie (możliwa jest oczywista interpretacja) i wyjaśniające (ważniejsze dla Webera, odpowiada na pytanie: dlaczego?)
• założenie racjonalności zachowań ludzkich oraz wolności człowieka
• socjologia formalana Webera – „czyste typy”
• socjologia historyczna – studiowanie procesów hist., ale jego schemat zmiany społecznej był bezkierunkowy
• zauważył proces „odczarowywania świata” (racjonalizacja wszystkich sfer życia)

SOCJOLOGIA FENOMENOLOGICZNA Podstawą jest stworzona przez Edmunda Husserla filozofia fenomenologiczna. Cecha podstawowa:

• także w socjologii nie chodzi o świat taki, jaki rzeczywiście jest, lecz o świat, który obowiązuje dla danych osób, jaki im się zjawia.b Dwie socjologie fenomenologiczne: polegająca na wykorzystaniu husserlowskiej analizy ejdetycznej
• zakładała, że rzeczywistość społeczna ma charakter duchowy
• np. Max Scheler („Resentyment a moralność”) wyrastająca z idei świata przeżywanego
• twórcą był Schutz czerpiący z filozofii Husserla i socjologii Webera
• nie można pytać o rzeczywistość istniejącą niezależnie od znaczeń, jakie nadają jej ludzie
• nobilitacja potocznego myślenia, jako źródła sensu wszelkiej wiedzy o socjologii
• rzeczywistość społeczna nie jest chaosem, posiada wewnętrzny porządek wprowadzony przez zwykłych ludzi.
• postulat adekwatności – zbliżenie punktu widzenia badacza i badanego
• socjologia potrzebuje fundamentu filozoficznego Za socjologią fenomenologiczną:
• wnikliwe wnioski i próba zbudowania na nowo socjologii
• przemyślenie pozycji socjologa
• powrót od teoretycznej abstrakcji odchodzącej od konkretnych ludzi
• odkrycie problemu myślenia potocznego

bM.Weber (1864-1929)

• świat społeczny to chaos
• wielkie znaczenie dla zmiany społecznej mają idee i wartości kulturowe
• socjologia powinna zajmować się badaniem działania społecznego, nie struktur
• nie uznawał istnienia zewnętrznych, niezależnych od społ. jednostek
• typy idealne - pomocne w rozumieniu rzeczywistości; modele pojęciowe i analityczne, w świecie rzeczywistym nie istnieją, służą jako punkty odniesienia
• Racjonalizacja- oparta na wiedzy technicznej i podporządkowana kryterium wydajności organizacja życia społecznego i ekonomicznego; w społ. tradycyjnych ludzkie postawy i wartości określa religia i tradycja, nowoczesne społeczeństwo cechuje racjonalizacja wszelkich dziedzin życia

Socjologia fenomenologiczna: A. Shutz

• socjologia fenomenologiczna Shutza czerpała z filozofii Husserla i Webera
• badacz świata społecznego ma do czynienia ze znaczeniami, które czynią rzeczywistość taką, jaką jest
• potoczne myślenie to podstawowy składnik rzeczywistości; źródło sensu i wiedzy o niej
• świat przeżywany- przed i pozanaukowy układ odniesienia wszelkiego myślenia
• przedmiotem badań społecznych musi być świat życia codziennego, z którego wyłania się ład stosunków międzyludzkich
• rzeczywistość społeczna nie jest chaosem; posiada wewnętrzny porządek wprowadzony przez zwykłych ludzi, nie mogliby żyć razem bez rozumienia się i wspólnoty wartości
• socjologia ta stara się zbliżyć punkt widzenia badacza do punktu widzenia badanych

Teorie cywilizacji O.Spengler

• każda z kultur stanowi całość; nie potrzebuje żadnych innych; są one niezależne od siebie
• cywilizacje są określane jako „wielkie kultury”;
• wyróżnił 8 wielkich kultur: babilońska; egipska; chińska; hinduska; meksykańska; antyczna; zachodnioeuropejska i rosyjska
• „kultury są organizmami: całościami wewnętrznie zintegrowanymi, nie zbiorami elementów; przechodzą swój cykl życiowy (od narodzin do śmierci) tak, jak inne organizmy
• cywilizacja w jego ujęciu to faza rozwoju każdej kultury;
• cywilizacja to kultura, która utraciła duszę
• miejsce duszy zajmuje – intelekt; ludu-masa; msce ojczyzny- kosmopolityzm; serca- pieniądz; państwa- zatomizowane społeczeństwo

A. Weber

• cywilizacja - „sprawa poznawania porządku rzeczy wcześńiejszego i niezależnego od ludzkiej działalności, odkrywania tego co istnieje jako świat wspólny dla całej ludzkości- jest uniwersalna i zdolna do przekraczania wszelkich granic“
• kultura - „jest domeną tworzenia czegoś nowego; pozbawioną odniesienia do wspólnej dla wszystkich rzeczywistości; znajdują się w niej potrzeby duchowe; nie ma charakteru uniwersalnego, będąc ekspresją tego, co swoiste i zróżnicowane“
• ludzkość nie jest jednością; zawsze będzie podzielona na nieprzystawalne do siebie wielkie kultury
• kultury rodzą się; rozwijają, starzeją i umierają jako niezależne światy symboliczne posiadające swoje własne cechy i nieprzekazywalną treść
• 7 światów: chiński, hinduski, egipski, babiloński, klasyczny, arabski i zachodni
• Weber uważa że trudno jest odkryć uniwersalny ład i określony kierunek zmiany cywilizacji

A.J. Toynbee

• odrębność cywilizacji zależy od czynników duchowych (religijnych)
• cywilizacja nie jest samotną wyspą, której charakter i losy są niezależne od kontaktów z innymi cywilizacjami; dochodzi nawet czasami do ich stapiania się
• cywilizacja ma dynamiczny charakter, przejście w stan spoczynku, oznacza jej śmierć

• w dziejach ludzkości wymienia co najmniej 20 cywilizacji; świat współczesny pozostaje podzielony na 5 części: zachodnią, prawosławną, muzułmańską, hinduską, dalekowschodnią
• o postępach każdej cywilizacji decyduje pojawienie się wybitnych jednostek, które potrafią pociągnąć za sobą bierną resztę- cywilizacja potrzebuje elity wskazującej drogę, posiadającej odpowiedni autorytet;
• cywilizacje rozkwitają tak długo, jak stosunek pomiędzy elitą a władzą jest względnie harmonijny;
• upadek cywilizacji: przywódcy przeobrażają się w grupę dominującą w sferze stosunków materialnych; spadek sił twórczych elity; odwrócenie się od niej proletariatu, społeczna dezintegracja

Jerzy Szacki „ Historia myśli socjologicznej”

NEOPOZYTYWIZM W SOCJOLOGII Główni programotwórczy to Otto Neurath i Georgie A. Lundberg. Głównie zajmowali się ideologią metody naukowej, mniej zaś troszczyli się o to, co wyniknie z jej zastosowania. Różnił się od pozytywizmu pierwszego pokolenia socjologów, gdyż ci pierwsi próbowali powiększyć zbiór zagadnień, będących podmiotem systematycznej refleksji naukowej. Neopozytywiści natomiast raczej obniżyli poprzeczkę; chcieli wyjaśnić mniej, ale lepiej. Neopozytywiści odcinali się od wcześniejszej tradycji socjologicznej.

OTTO NEURATH Pierwszy propagator neopozytywizmu, nie zajmował się profesjonalnie socjologią.

• był zwolennikiem fizykalizmu (fizyka jako jedyna prawdziwa nauka- pojęcia muszą być dostępne doświadczeniu przestrzenno – czasowemu)
• behawioryzm jako pewne połączenie fizykalizmu i materializmu.
• bardziej interesował się grupami ludzi, niż poszczególnymi jednostkami
• opierał się na pismach Marksa i Engelsa
• nie odrzucał z socjologii wszelkich pojęć abstrakcyjnych starał się szukać ich widzialnym wskaźników
• centralnym pojęciem jego socjologii jest ‘nawyk’ jako wzór zachowania
• teoria socjologiczna Neuratha składa się z dwóch części: 1. teorii ekstrapolacji (która zajmuję się powstawaniem, rozpowszechnianiem się, zanikaniem nawyków) i teorii koherencji (która zajmuję się powiązaniami między nawykami)
• socjologia staje się swego rodzaju nową etyką
• myślał o stworzeniu inżynierii społecznej na wielką skalę (planowanie i przewidywanie zmian makrospołecznych)

GEORGE LUNDBERG Główny propagator neopozytywizmu w USA. Nie był uczonym wielkiego formatu. Koncepcja socjologii:

• w naukowej socjologii wszystko daje się mierzyć, lub jest bytem pozornym, którym nie warto się zajmować.
• opierał się na behawioryzmie – nie tyle interesowała go dana w rzeczywistości rzecz, co reakcja na nią
• świat społeczny okazuję się światem słów, bo to one są danymi, z jakimi ma do czynienia socjolog.
• jego socjologia zajmuje się pewnymi wymiarami społeczeństw, grup i jednostek wyodrębnionymi przez podmiot badający
• nie posiada wizji społeczeństwa – jego świat jest całkowicie sztuczny stworzony na potrzeby naukowości Dalsze losy neopozytywizmu w socjologii Żadna z tych dwóch koncepcji nie znalazła bezpośredniej kontynuacji. Skutkiem jednak takich poglądów było pojawienie się metodologii, jako wyodrębnionej dyscypliny socjologicznej.

społeczeństwo to miliony działających jednostek; system powstaje, gdy na tle wspólnej kultury dąży się do połączenia różnorodności w „niezbędną jedność i całość”->społeczeństwo składa się z pewnej liczby zinstytucjonalizowanych podsystemów, które mają się przyczynić do stabilności i trwałości całościowego systemu; analogia: struktura systemu - ludzkie ciało- składa się z logicznie uporządkowanych różnych części ciała- podsystemów , pomiędzy poszczególnymi częściami ciała zachodzą nieustanne procesy wymiany, które są ukierunkowane na funkcję nadrzędna czyli utrzymanie ciała- całościowego sytemu - przy życiu; struktura opisuje statyczny, funkcja- procesualno-dynamiczny aspekt systemu; największym z możliwych systemów społecznych jest społeczeństwo jako całościowy system; a podstawową jednostką wszystkich systemów społecznych jest indywiduum jako działający podmiot, związane wzorami ról i strukturami instytucjonalnymi; Parsons interesował się głównie warunkami stabilności systemów społecznych; jego teoria jest więc przede wszystkim teorią integracji i jej warunków; by poznać dokładniej procesy integracyjne przeprowadza się analizy funkcjonalne, które wyraźniej ukazują stosunek między strukturą a funkcją; Stwierdzenie- struktura statyczna- dobrze odnosi się do organizmu ludzkiego ale nie do społeczeństwa, które się stale zmienia; Parsons jednak uznaje to uproszczenie za niezbędne, gdyż przyjmując w analizie funkcjonalnej pewne elementy struktury za stałe, można skoncentrować się na procesach wymiany (przykład: w analizach dotyczących przejśc między szkołą, szkołą wyższą i zakładem pracy zakłada się stabilność tych instytucji w ich obecnym kształcie, by skoncentrować się na procesach wymiany między tymi podsystemami społecznymi); Jednostki w społecznych podsystemach- ich czynności to „działanie w rolach”; pojęcie to łączy podsystem działającego podmiotu, jako psychologicznej, zachowującej się w określony sposób całości, z właściwą strukturą społeczną; struktura powstaje dzięki temu, że istnieje szereg względnie stabilnych stosunków między indywiduami; te stabilne stosunki są wytwarzane i podtrzymywane przez instytucje; działający podmiot włączony jest w różne społeczne podsystemy, które wymagają od niego zawsze tylko określonych wycinków działania; tym wycinkiem nazywamy daną rolę; rola- pierwszy porządkujący element struktury społecznej; przebieg działania w rolach i interakcji między osobami: w danym kontekście działają dwie lub więcej osób; osoby te zajmują pewną pozycję i działają w swoich rolach, tzn. kierują się społecznymi oczekiwaniami; spełnienie tych oczekiwań prowadzi do uznania i nagrody, ich zignorowanie do odrzucenia i ukarania przez partnera interakcji; działanie w rolach przebiega w sposób nie zakłócony i optymalny, gdy jednostka działa w zgodzie ze swoimi potrzebami i jednocześnie spełnia oczekiwania innych; to z kolei przyczynia się ponadto do stabilności systemu całościowego-> jeśli w systemie społecznym ma panować równowaga i stabilność, to również w podsystemach działanie w rolach musi przebiegać w dużym stopniu bez zakłóceń;

z punktu widzenia tej teorii procesy socjalizacji mają funkcję stabilizującą; dzięki niej dorastające pokolenie powinno dobrowolnie i kompetentnie odgrywać wyznaczone im role; gdy to się nie udaje, pojawia się „kontrola społeczna”- opieka nad młodzieżą, policja, sądownictwo; wg. Parsonsa socjalizacja polega na nabywaniu takich orientacji, jakie są wymagane dla zadowalającego działania w rolach; dorastająca osoba, wprowadzana w coraz bardziej kompleksowe role i sprawdzająca się w niech w toku działania, uczy się uczestniczenia na różnych płaszczyznach organizacji społeczeństwa; socjalizacja rozumiana jest przez niego jako społeczne formowanie dyspozycji co do potrzeb, które są zaspokajane przez konformistyczne działanie w rolach; jest procesem, w którym nabywane są fundamentalne orientacje co do wartości, niezbędne do skutecznego działania w rolach; socjalizacja musi pomagać w przejmowaniu i pojmowaniu ról; teoria strukt-funkc rozróżnia specyficzne pod względem funkcjonalnym oczekiwania co do ról od ogólniejszych, które są ogólnymi wskazówkami działania w różnych rolach (oczekiwanie od sekretarki, aby grzecznie, ale stanowczo odprawiała uciążliwych gości, jest specyficznym oczekiwanie co do roli; natomiast wobec ról zawodowych istnieje ogólny wymóg, aby postawione zadania spełniać fachowo, sprawnie i możliwie bez emocji) umiejętność działania w rolach osiąga się w procesie socjalizacji poprzez nabywanie ogólnych dla wielu ról orientacji (o. uniwersalistyczna- orientacja na względnie stabilny nadrzędny system wartości odnoszący się głównie do ról zawodowych; o. partykularystyczna- system wartości zupełnie przeciwny, osiągnięcia nie są najważniejsze, pojawiają się emocje);

koncepcja pattern variables – znaczący instrument analityczny socjologii, klasyfikacji systemów ról w nowoczesnych społeczeństwach według zasadniczych wymagań wobec zachowań;

artykuł Parsonsa „Klasa szkolna jako system społeczny”- uchodzi za klasykę teorii socjalizacji szkolnej; punktem odniesienia jest struktura społeczeństwa USA; wychodzi od społeczeństwa przemysłowego, którego system kulturowy określony jest przez uniwersalistyczną orientację co do wartości; prywatne życie ludzi odbywa się w małej rodzinie, w której panują wartości partykularystyczne; w społeczeństwie istnieje rozbudowany publiczny system kształcenia, którego rdzeń tworzy szkoła; uczęszczają do niej wszystkie dzieci, przy czym ok 6 roku życia rozpoczynają one naukę w powszechnej szkole podstawowej, która w USA trwa do VI lub VI”II klasy (12/14 r. ż); Parsons ujmuje szkołę jako podsystem całościowego systemu społecznego i identyfikuje dwie zasadnicze funkcje, które szkoła ma do spełnienia: socjalizację i dobór (selekcję) ; szkoła ma przekazywać uniwersalistyczne orientacje co do wartości, by młodzież była zdolna do działania w rolach( funkcja socjalizacyjna), internalizacja powszechnych oczekiwań co do ról; szkoła ma rozdzielić młodzież na rozmaite stanowiska zawodowe, ma dokonać selekcji i podziału zasobów ludzkich odpowiednio do systemu ról dorosłych (funkcja alokacyjna ew selekcyjna). Parsonsa interesuje sposób spełniania obu tych funkcji naraz. Przeprowadza analizę wewnętrznych procesów zachodzących w klasie pod kątem ich znaczenia społecznego. Zauważa, że:

• nauczycielka musi postępować według uogólnionych, jednakowych dla wszystkich uczniów kryteriów;
• poznając zmieniający się system ról w klasie szkolnej dziecko przejmuje te wzory wartości, które są jednakowe dla wszystkich ról w sferze publicznej społeczeństw opartych na podziale pracy; czyli wartości leżące o jeden szczebel wyżej od tych, które przekazuje mu rodzina;
• proces socjalizacji związany jest ze względnie systematycznym i nieustannym ocenianiem osiągnięć

• wewnętrzne zróżnicowanie klasy na dobrych i słabszych uczniów - >dzieci uczą się , w jaki sposób zdobywa się status w grupie i broni go;

• zadaniem nauczycieli jest właściwa ocena indywidualnych osiągnięć i zapewnienie dzięki temu uczciwej konkurencji;
• klasa podstawowa jest ucieleśnieniem fundamentalnej amerykańskiej wartości równości szans, ponieważ przywiązuje się w niej wielką wagę zarówno do pierwotnej równości, jak i różnych osiągnięć; Parsons oprócz idealizacji amerykańskiego społeczeństwa, wskazał na wzory, które służą legitymizowaniu nierówności społecznych: w walce o stanowiska rozstrzygającym czynnikiem są indywidualne osiągnięcia; zinternalizowana zasada osiągnięć pełni funkcję kompensacyjną, przede wszystkim dla osób przegrywających tą walkę;

Uporządkowanie, krytyka i kontynuacja torii:

• teoria Parsonsa wyraźnie przewyższała pod względem systematyczności analiz wszystkie dotychczasowe koncepcje z zakresu teorii socjalizacji;
• uwzględnił w niej wszystkie 4 płaszczyzny procesu socjalizacji, analizując je pod kątem ich wzajemnych powiązań: system osobowości- jako kompleks wyuczonych potrzeb i orientacji, koncepcja działania w rolach opisuje interakcje między osobami, jak i strukturę instytucji, które z kolei powiązane są w całościowy system społeczny;
• wprowadzając kategorię roli społecznej stworzył pojęciowy instrument, który pozwolił na szersze spojrzenie zwłaszcza w analizie wewnątrzinstytucjonalnych procesów socjalizacji;
• uwzględniał wymiar historii życia, który opisuje proces socjalizacji jako uczestniczenie przez jednostkę w coraz bardziej kompleksowych strukturach ról, proces rozpoczynający się od diady matka- dziecko, aż do ról zawodowych;
• krytyka: wychodzi on od idei samoregulującego się systemu dążącego do zachowania równowagi; rysuje on obraz jednolitej maszynerii, w której różne podsystemy funkcjonalne współpracują z sobą, aby zapewnić równowagę całości; nierówności społeczne są częścią tego ukierunkowanego na funkcjonalność systemu i wymagają reprodukcji, ale na zasadnicze sprzeczności interesów np. między

odpowiednio reagować; akcent spoczywa już nie na zwykłym procesie wykonywaniu roli, ale na sposobie, w jaki się planuje i obmyśla własne działąnie na bazie roli przypisywanej komuś innemu; interakcjonistyczny model wymiany między ego i alter, zachodzącej w toku komunikowania się, zakłada równouprawnienie i równoważność między partnerami w procesie role- taking i role- making; mogą wynegocjować wzajemne role lub przerwać komunikowanie się; oczekiwania wobec podmiotów działających w ramach instytucji są obliczane na dłuższy czas; oznacza to, że proces negocjowania ról jest wprawdzie ograniczony, ale w żadnym wypadku nie wykluczony; przedstawianie i modyfikowanie tożsamości ściśle wiąże się z codziennym komunikowaniem się; tożsamość wg. Meada to zdolność jednostki do refleksyjnego wyjścia poza siebie i stania się przedmiotem-> zdolność do stworzenia obrazu samego siebie; wyizolowana jednostka nie jest zdolna do stworzenia obrazu samego siebie; wg. Goffmana: tożsamość, która może stać się przedmiotem dla samej siebie, jest strukturą społeczną i wyrasta ze społecznego doświadczenia; oczekiwania, które napotyka podmiot przy samoprezentacji, dają się rozróżnić w dwóch wymiarach: w przestrzeni czasowej jednostka dysponuje biografią, której samointerpretacja określana jest jako tożsamość osobowa, gdzie oczekuje się od jednostki by była niepowtarzalna i jedyna w swoim rodzaju ; w aktualnej sytuacji jednostka uwikłana jest w rozmaite struktury grupowe i struktury ról, a odnosząca się do nich samointerpretacja jest tożsamością społeczną, gdzie jednostka powinna kierować się unormowanymi oczekiwaniami co do zachowań- być taki sam jak każdy inny ; z ich równowagi wynika z kolei tożsamość „ja” opisywana jako równowaga, którą musi się osiągnąć w każdej interakcji; nie spełnienie któregoś z warunków powoduje wyłączenie się jednostki z procesu komunikowania się, uchodzi ona za „dziwaka”, jeśli w ogóle nie spełnia oczekiwań społecznych; zdolny do komunikowania się jest ten, kto w każdej sytuacji potrafi obronić swoją tożsamość przed oczekiwaniami społecznymi- część procesu, w którym podmiot dokonuje autorefleksji; z punktu widzenia teorii socjalizacji duże znaczenie ma ujmowanie procesu rozwoju osobowości jako jedności socjalizacji i indywidualizacji: jednostka przyswajając sobie w świadomy sposób symbole językowe, wartości i normy swojego otoczenia społecznego staje się zdolnym do działania członkiem społeczeństwa i zarazem niepowtarzalnym, jedynym w swoim rodzaju indywiduum, a skoro tak rozumiana tożsamość „ja” musi być w procesach interakcyjnych ciągle na nowo negocjowana i utrzymywana w równowadze, znaczenia nabiera wymiar biograficzny: wczesne dzieciństwo, rodzice, rodzina, szkoła, studia, małżeństwo itp. są kolejnymi doświadczeniami, w których tożsamość ulega reinterpretacji i dalszemu rozwojowi;

podmioty potrzebują pewnych umiejętności, tworzyć tożsamość w codziennej interakcji: umiejętności językowe, empatii, zdolność poznawczą, im lepiej rozwinięte tolerancja na frustrację, na dwuznaczność i dystans wobec ról, tym łatwiej obronić swoją tożsamość=> interakcjonistyczne podstawowe kwalifikacje do działania w rolach; Habermas przyjmuje interakcjonistyczny opis działania w rolach jako sytuację niejasną, wymagającą interpretacji i stale zagrożoną; tę strukturę przedstawia na trzech płaszczyznach, łącząc przy tym systematyczny opis struktur interakcjonistycznego działania w rolach z krytyką części teorii strukturalno- funkcjonalnej, która opisuje działanie w rolach; pokazuje jakich podstawowych kwalifikacji potrzebują podmioty; 3 płaszczyzny: Między oczekiwaniami co do ról, a potrzebami podmiotów z reguły nie ma zgodności, raczej dochodzi do konfliktu: bardzo wiele ról daje jednemu z aktorów niewielką satysfakcję, mimo to musi on podtrzymywać interakcję; takiemu aktorowi potrzebna jest tolerancja na frustrację, zdolność do kontynuowania interakcji mimo słabego zaspokojenia własnych potrzeb; przeciwstawia się to teorii Parsonsa, że w idealnym przypadku działania w rolach obaj aktorzy spełniając oczekiwania co do ról zaspokajają swoje potrzeby; kontrargument Habermasa: we wszystkich znanych dotychczas społeczeństwach istniała fundamentalna dysproporcja między zinterpretowanymi potrzebami a społecznie licencjowanymi, zinstytucjonalizowanymi jako role co do wartości; stopień w jakim część działających podmiotów odmawia innym zaspokojenia ich potrzeb, pozwala na rozpoznanie stopnia represji w danej sytuacji; Oczekiwania co do ról nie pokrywają się dokładnie z faktycznym działaniem- czyli z interpretacjami ról- lecz występuje między nimi zasadnicze napięcie: oczekiwania co do ról nigdy nie są ustalone jednoznacznie i sztywno, wobec czego działanie w rolach zawsze wymaga interpretacji oczekiwań;

łączy się to z potrzebą działających podmiotów, by móc się jednocześnie zaprezentować jako niepowtarzalne indywiduum podczas przyjmowania roli; wymagane jest więc od podmiotu, by w sytuacji niejasnej (wieloznaczność ról) ustosunkował się odpowiednio wobec przejęcia roli i do jej koncepcji=> tolerancja na wieloznaczność; ta analiza skierowana jest przeciw tezie Parsonsa, że w trwale ustalonych interakcjach po obu stronach istnieje podobieństwo między definicjami ról i ich interpretacjami; Habermas zarzuca mu, że kompletna definicja roli, która przesądza, że interpretacje wszystkich uczestników pokrywają się, jest możliwa do realizacji jedynie w urzeczowionych, wykluczających samoprezentację, stosunkach; stopień w jakim interakcje zbliżają się do tej sytuacji, pozwala rozpoznać sztywność systemu ról; Założenie teorii strukturalno- funkcjonalnej, że społecznie obowiązujące normy i subiektywne przyjmowane wartości w dużym stopniu pokrywają się, jest ostro krytykowane: zachowanie zgodne z normami nie jest refleksem danych oczekiwań, to jak podmiot zachowuje się wobec roli, zależy raczej od stopnia i sposobu jej internalizacji; podmioty ustosunkowują się refleksyjnie wobec roli, a związaną z tym umiejętność określa się jako dystans wobec roli; autonomiczne odgrywanie roli zakłada, że jest ona znana i dana jest umiejętność chłodnego dystansowania się wobec niej; jeśli podmiotom nie wolno lub nie potrafią przyjmować w interakcji tego dystansu wobec roli, wskazuje to na brak autonomii, co można tłumaczyć przyczynami zewnętrznymi (represyjna kontrola społeczna) lub przymusem wewnętrznym )sztywne superego);

teoria ta z jednej strony, jest w stanie przedstawić socjalizację jako jedność uspołecznienia i indywidualizacji, z drugiej zaś ukazuje podmioty jako aktywnie działające i współkształtujące własny rozwój; za jej pomocą możemy połączyć rozwój tożsamości z warunkami społecznymi, w które systemy ról są wpisane; dla teorii socjalizacji duże też znaczenie ma zawarty w niej składnik normatywny: stabilna osobowość- podstawowe kwalifikacje do działania w rolach, dzięki którym podmiot może w zorientowany na potrzeby sposób brać udział w społecznej interakcji; tożsamość „ja” i związane z nią podstawowe kwalifikacje pojmuje się jako naczelne cele wychowania, tak że podejście to można rozumieć jako „normatywną teorię socjalizacji; dzięki tym normatywnym składnikom symboliczny interakcjonizm otrzymuje ważny wymiar krytyczny: może pytać o to, które systemy ról uniemożliwiają lub utrudniają tworzenie i wypróbowywanie przez dorastającą młodzież własnej tożsamości, rozwój empatii i dystansu wobec roli oraz wyćwiczenie w autonomicznym działaniu; by to zbadać, podejście dysponuje strukturalnym instrumentem analizy: idealnej koncepcji wolnej od represji interakcji przeciwstawia się opis powszechnego stłumienia potrzeb w represyjnych systemach ról;

struktura szkolnego komunikowania się: komunikowanie się przebiega przeważnie w sformalizowanej formie lekcji; charakteryzuje się ono dwoma dominującymi atrybutami instytucjonalnymi: hierarchią i przymusem, osiągnięciami i konkurencją; udział w lekcjach nie jest dobrowolny- ani dla uczniów, ani dla nauczycieli, którzy mają nieproporcjonalnie większą władzę definiowania: mogą forsować interpretacje ról i wyjaśnienia sytuacji; z tym wiąże się ekonomia komunikowania się, wedle której postępują nauczyciele: w ograniczonym czasie mają „przerobić materiał”; ponieważ działania uczniów nie są nastawione na przyswajanie materiału, a prawie zawsze uchodzą za niepożądane, nauczyciel stara się uniemożliwić takie działania lub je stłumić=> nauczyciel przedstawia ustalone instytucjonalne wymagania, a w razie potrzeby je wymusza, zaś uczeń ma jedynie ograniczoną szansę przedstawienia własnych interpretacji ról i koncepcji tożsamości; komunikowanie się na lekcji zorientowane jest głównie na zasadę osiągnięć, a to co można uznać za indywidualne osiągnięcie również jest ustalone w programie nauczania, czyli przyswajanie treści i ich reprodukowanie jest uznawane w kontekście szkolnym za osiągnięcie; mechanizmy, w jakie wyposażony jest nauczyciel: stopnie, świadectwa, rzeczywiście umożliwiają mu ukierunkowanie komunikowania sie na lekcji na osiągnięcia; to z kolei stawia uczniów w sytuacji konkurowania ze sobą; instytucja zatem ogranicza możliwości działania w różnych rolach zarówno nauczycielom, jak i uczniom; chociaż jeśli chodzi o nauczyciela można znaleźć szerokie możliwości interpretacji własnej roli: w zakresie realizacji wymagań, nauczyciel ma swobodę w określeniu metody opracowania danego materiału, sposobu zwracania się do uczniów, systemu oceniania; względnie szerokie możliwości interpretowania swoich

albo zgrywanie się; udawanie, że jest się pilnym uczniem, przy jednoczesnym manifestowaniu swojego dystansu wobec roli- to repertuar zachowań, który nie został przez nich opanowany, albo pozostaje w sprzeczności z ich antyszkolną postawą;

teoria interakcjonistyczna zajmowała się również kwestią, które procesy komunikowania się między uczniem a nauczycielem prowadzą do typizacji i etykietowania uczniów; głównie zajmowała się uczniami, którzy nie dają sobie rady, nie chcą się uczyć lub mają zaburzenia w zachowaniu, a przyczyn doszukiwała się w strukturze szkolnej interakcji; labelling- approach lub teoria etykietowania- wychodzi z założenia, że wszystkie działające podmioty bardziej lub mniej odbiegają od norma społecznych; oczekiwanie przez instytucję normalności, jej władza definiowania i sieć kontroli społecznej są są nieodzownymi warunkami powstania dewiacyjnego zachowania; to czy ktoś jest dobrym czy złym uczniem zależy nie od jego uzdolnień lub jego pilności, ile od tego, czy nauczyciele postrzegają bądź traktują go jako dobrego lub złego ucznia; trzeba przy tym zaznaczyć, że nie ma dobrych czy złych uczniów, gdyż żaden uczeń nie spełnia wszystkich wymagań, natomiast wszyscy uczniowie rozwinęli określone techniki, aby ten fakt ukryć; wiele badań analizowało procesy dewiacyjnego zachowania sie w szkole z interakcjonistycznego punktu widzenia: Brumlik i Holtappels stwierdzają, że dla inicjacji i kontynuacji tego procesu znaczenie mają przede wszystkim formy interakcji nauczycieli; ogólnie nauczyciele przypisują swoim partnerom interakcji cechy, które można nazwać typizacją- wywodzą się z obserwacji zachowań (głośne rozmawianie ucznia-> niespokojne zachowanie lub brak dyscypliny, albo potrzeba komunikowania sie itp.); nauczycielom łatwo przychodzi zakwalifikowanie takiego zachowania jako „przeszkadzanie”, potem pewne atrybuty przypisuje się nie tylko zachowaniom, ale osobom; Hargreaves twierdzi, że uczniowie mają dwie możliwości pozbycia się etykiety we wczesnym stadium: mogą zachowywać się konformistycznie, a więc zaprzestać nagannego zachowania (taka reakcja występuje u uczniów, którzy w dużym stopniu zinternalizowali specyficzne dla szkoły normy i wartości i z tego powodu odczuwają winę lub lęk w przypadku ich naruszenia); uczniowie mogą też próbować publicznie podważać słuszność etykiety poprzez np. zaprzeczanie lub usprawiedliwianie się, poprzez podważanie prawomocności normy lub niepoczuwanie się do odpowiedzialności za czyny; jeśli obie próby obrony zawiodą rozpocznie się proces etykietowania; osoba z przylepioną etykietą tworzy z czasem, wskutek przyswojenia sobie obcej definicji, dewiacyjny obraz samej siebie i pod względem zachowania się w coraz większym zakresie spełnia oczekiwania, że jest dewiantem; dotknięci etykietowaniem uczniowie czują się niesprawiedliwie traktowani i zarazem bezsilni; bunt i rezygnacja są odbierane jako potwierdzenie etykiety; poszczególni uczniowie przestają być tolerowani i albo zostają przesunięci w dół w hierarchicznie zbudowanym systemie szkolnym, albo zostają jako „przypadek” oddani do instytucji wychowawczych lub leczniczych, tam nierzadko kariera dewianta rozwija się aż do instancji więzienia;

Uporządkowanie, krytyka i kontynuacja:

• koncepcja ma swoją silną stronę w postaci analiz procesów socjalizacyjnych na płaszczyźnie mikro, gdzie chodzi o opis relacji między podmiotem a jego otoczeniem komunikacyjnym; rozumienie podmiotu zawarte jest w koncepcji tożsamości, zawierającą maksymę, której nie powinno się odrzucać: osobę socjalizowaną należy postrzegać jako całą i jedyną w swoim rodzaju, traktować poważnie jako podmiot oraz samemu interpretować i zastanawiać się nad jej działaniami; indywidualność uzasadnia się tu socjologicznie jako strukturalną konieczność procesu komunikacji;
• uwzględnia się biograficzny wymiar podmiotu w jego rozwoju;
• w pojmowaniu tożsamości unika się zarówno idealistycznego postulatu autonomicznego „ja”, jak i deterministycznego wyobrażenia o charakterze społecznym jako czymś produkowanym masowo;
• zróżnicowane rozumienie interakcji i tożsamości idzie w parze ze znacznymi deficytami teoretycznymi: w analizach interakcjonistycznych w dużym stopniu zaniedbuje się treści procesu komunikowania się, a ponieważ przyswajanie treści nauczania, zajmowanie się rzeczami i problemami znajdują się w szkole w centrum uwagi, to wyłącza się w ten sposób (podobnie jak Parsons) ważny wymiar procesu socjalizacji; jakie znacznie dla rozwoju podmiotowego uczniów może mieć

zajmowanie się przez nich określonymi tekstami literackimi, faktami historycznymi lub systemami politycznymi- w interakcjonistycznej koncepcji jest nie do uchwycenia;

• koncentrując się na procesie komunikowania się podejście to pomija wszelkie inne formy „obiektywnej” rzeczywistości (praktyki przedmiotowej jak zabawa dzieci przedmiotami i związane z tym procesy socjalizacyjne, w kontekście dorosłych- praca);
• Ottomeyer szczegółowo przedstawił zalety i wady interakcjonistycznej teorii tożsamości i owe braki sprowadził do systematycznego błędu; wg niego czynności jednostek znajdują się w podwójnej relacji do środowiska, ściśle powiązanych, ale nie pokrywających się; są to: relacja ze środowiskiem przedmiotowym, w którym człowiek działa pracując i kształtując je, oraz relacja z innymi ludźmi, w której człowiek działa komunikując się i interpretując;
• teoria interakcjonistyczna w zróżnicowany sposób ujmuje proces kształtowania się tożsamości i komunikacyjnej wymiany między ludźmi, ale nie twierdzenia dotyczące struktury społecznej pozostają bardzo niejasne, a wynika to z jednostronności podejścia Meada, który całkowicie wyłączył ze swoich koncepcji funkcjonalne zróżnicowanie złożonych społeczeństw; nie wprowadzając również analitycznego narzędzia pozwalającego badać struktury władzy i wpływy oraz konflikty w społeczeństwach przemysłowych; jego następcy wprowadzili wymiar władzy i kontroli instytucji;
• teoria ta nie daje również odpowiedzi na pytanie w jakim związku pozostają wymogi instytucjonalne ze strukturami ogólnospołecznymi;

Teorie socjalizacji: Marks ►Dynamika nowoczesnego rozwoju wynika przede wszystkim z mechanizmów gospodarki kapitalistycznej. ►Nowoczesne społeczeństwa są podzielone przez nierówności klasowe, które stanową ich istotę. ►Podstawowe nierówności władzy, jak różnice pozycji mężczyzn i kobiet, są bezpośrednim efektem nierówności ekonomicznych ►Nowoczesne społeczeństwa, jakie znamy (społeczeństwa kapitalistyczne), mają charakter ponadnarodowy i w przyszłości możemy się spodziewać ich radykalnej reorganizacji. Ostatecznie kapitalizm ustąpi jakiejś formie socjalizmu. ►Światowy zasięg wpływów świata zachodniego wynika przede wszystkim z ekspansjonizmu gospodarki kapitalistycznej

Max Weber ►Dynamika nowoczesnego rozwoju wynika przede wszystkim z racjonalizacji produkcji. ►Podział społeczeństw na klasy jest jedną z wielu form nierówności, jak nierówność mężczyzn i kobiet, w nowoczesnych społeczeństwach. ►Władzę w polu gospodarczym można oddzielić od innych form władzy. Na przykład nierówności mężczyzn i kobiet nie daje się wytłumaczyć w kategoriach ekonomicznych. ►Racjonalizacja będzie postępowała we wszystkich sferach życia społecznego. Wszystkie społeczeństwa nowoczesne są oparte na tych samych zasadach organizacji społecznej i gospodarczej ►Globalny zasięg Zachodu wynika z jej panowania nad środkami produkcji oraz dominacji militarnej.

Manuel Castellls ►W początkach swojej kariery naukowej był marksista ►Po oddaleniu się od marksizmu zajął się rola mediów i środków komunikacji ►Społeczeństwo informacji oparte na nowej gospodarce siec , która jest możliwa dzięki połączeniom globalnych sieci telekomunikacyjnych i jest rzecz jasna gospodarką kapitalistyczną. ►Podstawę produkcji stanowi telekomunikacja i komputery. ►W społeczeństwie sieci tożsamość jednostki staje się kwestia otwartą, nie czerpiemy jej z przeszłości; musi być ona czynnie wytwarzana w naszych interakcjach interakcjach innymi. ►Globalna gospodarka- „automatom”; nie panujemy już nad światem, który stworzyliśmy. ►Można jednak zapanować nad globalnym rynkiem, nastąpi to nie poprzez rewolucje, ale zjednoczone starania organizacji międzynarodowych i krajów, których wspólnym interesem jest regulacja międzynarodowego kapitalizmu. ►Techniki informacyjne mogą służyć przejmowaniu kontroli przez środowisko lokalne i odnowie