Spedytor jako istotne ogniwo w łańcuchu dostaw, Publikacje z Logistica

Pobierz Spedytor jako istotne ogniwo w łańcuchu dostaw i więcej Publikacje w PDF z Logistica tylko na Docsity! Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Seria: Administracja i Zarządzanie Nr 105 2015 lic. Karolina Długołęcka dr hab. inż. Przemysław Simiński, profesor UPH Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Spedytor jako istotne ogniwo w łańcuchu dostaw Forwarder agent as a important element in the supply chain Streszczenie: W zakresie działalności przedsiębiorstw, w wielu z nich jedną z podstawowych dzie- dzin staje się transport. Transport to istotny element łańcucha dostaw. Dekomponując go na drobniej- sze elementy, można dostrzec ważną rolę odgrywaną poprzez pomniejsze elementy systemu. Anali- zując poszczególne elementy łańcucha procesu transportowego, dokonano dekompozycji. Pozwoliło to na określenie, jaką rolę odgrywa spedytor, co jest głównym celem artykułu. Słowa kluczowe: logistyka, transport, spedycja, spedytor Abstract: The operation of companies in economic reality is a constant attempt at looking for a balance of costs and revenues. Among the activities of logistics, one of the key roles is played by transportation. The article analyzes the potential benefits from monitoring systems. By analyzing the individual elements of the transport process chain, were decomposed. This allowed for identification as the roles fully forwarder, which is the main aim of the article. Keywords: logistics, transportation, vehicle monitoring, telematics Wstęp Transport, obok często niedocenianej ochrony środowiska, jest istotnym elementem procesów logistycznych: zaopatrzenia, dystrybucji i eksploatacji. Funkcjonując niejako w tle pozwala na efektywne łączenie pozostałych elemen- tów. Proces transportowy, we współczesnych uwarunkowaniach, w zasadzie byłby poważnie utrudniony, gdyby nie funkcjonowanie usług spedycyjnych. Pro- cesy spedycyjne zawierają w swoim zakresie wszystkie czynności podejmowane dla zrealizowania usługi spedycyjnej, a w szczególności dostarczenia towaru od nadawcy do odbiorcy 1 . Spedycja w najprostszym rozumieniu uważana jest za pośrednictwo przewozowe, jednak jest to dość uproszczone ujęcie funkcji spedycyjnych. Spe- dycja to działalność mająca na celu organizowanie przewozu ładunków i wykony- wanie wszystkich lub tylko części związanych z tym czynności. W ramach spedycji funkcjonuje pojęcie usługi spedycyjnej, czyli realizacji czynności przedsiębior- stwa spedycyjnego na rzecz innego z przedsiębiorców. 2 Usługa musi zawierać 1 S. Niziński, J. Żurek, Logistyka ogólna, WKŁ, Warszawa 2011, s. 310-311. 2 Tamże. 38 K. Długołęcka, P. Simiński Seria: Administracja i Zarządzanie (32) 2015 ZN nr 105 szczególne informacje. Są one określane w zleceniu spedycyjnym. Działalność może być wykonana jako: spedycja własna, spedycja w przedsiębiorstwie trans- portowym czy jako wyodrębnione przedsiębiorstwo, które zajmuje się zarobkowo i odpłatnie czynnościami przewozu ładunków na rzecz określonego zlecenio- dawcy. Spedycja składa się z wielu czynności rozłożonych w czasie, trudno więc mówić o statycznym charakterze działalności spedycyjnej. Wspomnieć należy, że proces spedycyjny odznacza się określonymi ce- chami, którymi są: niezawodność, staranność i uniwersalność 3 . Cały proces transportowy nie mógłby zostać zrealizowany bez funkcji spedytora. Spedytor, czyli osoba zajmująca się działalnością spedycyjną, to osoba prawna lub fizycz- na, której celem jest organizacja przemieszczania ładunków 4 . Spedytorów należy także łączyć ze znaczącym wpływem na poziom cenowy realizowanych usług, tym samym na cały rynek towarowy w zakresie finansowym. Głównym proble- mem badawczym jest określenie roli spedytora w procesie organizacji transportu, zwłaszcza obszarów jego wpływu na ostateczny kształt proponowanej usługi. Elementy procesu spedycyjnego Dążąc do kwantyfikacji procesu transportowego, działalność tę należy umiejscowić w systemie transportowym. Pomocne w tym celu jest sklasyfikowa- nie spedycji. Spedycję można klasyfikować według różnych kryteriów: ze względu na rodzaj i zasięg działalności usługowej: krajowa, międzynaro- dowa; ze względu na główną gałąź transportu zastosowaną do przesłania ładun- ków: portowo-morska, kolejowa, lotnicza, drogowa i żeglugi śródlądowej; ze względu na miejsce siedziby spedytora (lub miejsce wykonywania czyn- ności spedycyjnych): dworcowa, graniczna, portowa, wiejska, miejska, tar- gowo-wystawowa; ze względu na fazę procesu transportowego: nadania, odbioru, przemiesz- czania; ze względu na złożoność procesu spedycyjnego: spedycja gałęziowa, spedycja intermodalna (multimodalna); ze względu na dostępność do nabycia usługi spedycyjnej: spedycja będąca usługą materialną, spedycja będąca świadczeniem nieodpłatnym. Zakres działalności spedycyjnej jest ściśle powiązany z procesem spe- dycyjnym, który ze względu na swoją złożoność dzieli się na spedycję gałęziową i intermodalną. W spedycji gałęziowej występuje jeden rodzaj środka przewozo- wego oraz dokumentacja charakterystyczna dla każdej gałęzi transportu. Stąd też spedycja drogowa, morska, lotnicza i żeglugi śródlądowej. Zaś spedycja in- termodalna ma więcej niż jedną gałąź transportową. Występuje tu spedytor w postaci operatora transportu multimodalnego, który bierze odpowiedzialność za kompleksową, całkowitą obsługę przewozu ładunku, posiadającego jeden dokument przewozowy, mimo korzystania z różnych gałęzi transportu 5 . 3 Tamże, s. 313. 4 Tamże. 5 R. Kacperczyk, Transport i spedycja. Część 2. Spedycja, Difin, Warszawa 2009, s. 9. Spedytor jako istotne ogniwo w łańcuchu dostaw 41 ZN nr 105 Seria: Administracja i Zarządzanie (32) 2015 sprawdzenie stanu przesyłki, jej masy, liczby sztuk i stanu opakowania, ocechowania i zaadresowania przesyłki oraz przyjęcie jej w celu nadania do przewozu, wypełnienie dokumentów przewozowych, sprawdzenie przydatności zamówionych środków przewozowych, przekazanie przesyłki przewoźnikowi, nadzór przy załadunku towaru i właściwym umieszczeniu w/na środku transportowym, zawarcie umowy przewozu, dokonanie na rachunek zleceniodawcy wpłat związanych z zawarciem umowy, podjęcie wtórnika listu przewozowego, przekazanie zleceniodawcy wszystkich dokumentów dotyczących wy- słanej przesyłki, zaawizowanie odbiorcy (w razie potrzeby) o wysłaniu przesyłki na jego adres, zapewnienie (w razie potrzeby) dozoru nad przesyłką w czasie przewozu, czuwanie nad nadejściem przesyłki, zawiadomienie zleceniodawcy o nadejściu przesyłki i dokonanie dal- szych czynności zgodnie z otrzymanymi zleceniami. Czynności spedycyjne przy odbiorze towaru to: odebranie przesyłki z dokumentami na podstawie pełnomocnictwa otrzymanego od zleceniodawcy, sprawdzenie jej stanu, masy, liczby sztuk i zgodności z innymi danymi wskazanymi w dokumentach przewo- zowych lub handlowych oraz uiszczenie na rachunek zleceniodawcy na- leżności ciążących na przesyłce; sporządzenie lub dopilnowanie ustalenia odpowiednich protokołów doty- czących szkody w razie jej powstania i niezwłoczne zawiadomienie o tym zleceniodawcy; załatwienie na rachunek zleceniodawcy innych czynności związanych z załadowaniem na środek dowozowy, dowozem, wyładowaniem i do- starczeniem przesyłki 10 . Dokumenty branżowe Bardzo ważnym aspektem w branży spedycyjnej są uregulowania praw- ne, między innymi formuły handlowe, konwencje, ustawy, umowy i regulaminy. Dokumenty te są podstawą wszelkich działań. Ich celem jest ustalenie pewnych reguł, zasad postępowania oraz praw obowiązujących osoby lub firmy. Jednym z podstawowych i najważniejszych dokumentów związanych z umową spedycji krajowej, który reguluje prawa i obowiązki uczestników działal- ności transportowej i spedycyjnej, jest kodeks cywilny 11 . Artykuły kodeksu cywil- nego regulują działalność spedycyjną w sposób bardzo ogólny. Dlatego strony 10 A. Salomon, Spedycja. Teoria, przykłady, ćwiczenia. Wydawnictwo Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2011, http://akademor.webd.pl/program3.html, wykład 2 [dostęp: 15.03.2014 r.]. 11 R. Kacperczyk, Transport i spedycja. Część 2. Spedycja, Difin, Warszawa 2009, s. 96. 42 K. Długołęcka, P. Simiński Seria: Administracja i Zarządzanie (32) 2015 ZN nr 105 mogą się powołać także na Ogólne Polskie Warunki Spedycyjne będące zbiorem norm regulujących prawa i obowiązki stron umowy spedycji. Mają one charakter fakultatywny. Poza przepisami ogólnymi OPWS regulują kwestie związane z: ofertami, umową spedycji, zleceniem spedycyjnym, wykonywaniem zlecenia, ubezpieczeniem, składowaniem, przeszkodami w wykonywaniu czynności spedycyjnych, wynagrodzeniem spedytora i zwrotem poniesionych kosztów, od- powiedzialnością spedytora, ograniczeniem i wyłączeniem odpowiedzialności, reklamacjami, prawem zastawu i zatrzymania, przedawnieniem oraz rozstrzyga- niem sporów 12 . Drugą bardzo ważną umową handlową jest INCOTERMS 2000. Jest najważniejszym i najczęściej stosowanym dokumentem określającym reguły handlowe obowiązujące w handlu zagranicznym. Opracowany został przez Mię- dzynarodową Izbę Handlową w 1936 roku. Zawarte w nim reguły i zasady są związane z odpowiedzialnością oraz obowiązkami wynikającymi z ponoszonych kosztów w związku z przemieszczaniem ładunku. INCOTERMS określa wzajem- ne relacje pomiędzy uczestnikami procesu transportowego, w tym podział pono- szonych przez nich kosztów 13 . Dokumentem określającym i regulującym prawa i obowiązki stron umo- wy transportowej jest Prawo przewozowe, ustawa z dnia 15 listopada 1984 roku. Ta ustawa reguluje zagadnienia związane z przewozem osób i mienia, który wykonywany jest odpłatnie z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i kon- nego. Obowiązuje ona także w transporcie międzynarodowym w przypadku, gdy umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej. Drugą ustawą, która trzeba wy- mienić, jest ustawa o czasie pracy kierowców z dnia 16 kwietnia 2004 roku 14 . Kolejna ustawa z dnia 6 września 2001 roku określa zasady podejmowania i wykonania krajowego i międzynarodowego transportu drogowego. Precyzuje również wymagania i kwalifikacje, jakie powinien spełniać każdy kierowca, wyko- nujący przewozy drogowe 15 . W aspekcie międzynarodowych przewozów istotne są konwencje wie- deńskie, które zostały sporządzone w Wiedniu w listopadzie 1968 roku. Zalicza się do nich: Konwencję o ruchu drogowym, Konwencję o znakach i sygnałach drogowych oraz Konwencję TIR (związaną z międzynarodowym przewozem towarów transportem drogowym), Konwencję CMR (regulującą zasady oraz prawa dotyczące drogowego przewozu międzynarodowego oraz odpowiedzial- ności przewoźnika za transportowany ładunek), Konwencję ADR (dotyczącą warunków przewozu materiałów niebezpiecznych), Konwencję AETR i Konwen- cję ATP (regulującą zagadnienia przewozu łatwo psujących się artykułów żyw- nościowych środkami transportu) 16 . Szczególne znaczenie, zwłaszcza na szczeblu krajowym, mają umowy dwustronne zawierane pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a ministrami państwa, z którymi zostały one podpisane. Strony umowy tworzą Komisję Mie- 12 M. Stajniak, M. Hajdul, M. Foltyński, A. Krupa, Transport i spedycja, Instytut Logistyki i Magazynowa- nia, Poznań 2008, s.195. 13 R. Kacperczyk, Transport i spedycja. Część 2. Spedycja, Difin, Warszawa 2009, s.100. 14 Tamże, s.102. 15 M. Stajniak, M. Hajdul, M. Foltyński, A. Krupa, Transport i spedycja, Instytut Logistyki i Magazynowa- nia, Poznań 2008, s. 224. 16 R. Kacperczyk, Transport i spedycja. Część 2. Spedycja, Difin, Warszawa 2009, s. 96-120. Spedytor jako istotne ogniwo w łańcuchu dostaw 43 ZN nr 105 Seria: Administracja i Zarządzanie (32) 2015 szaną w celu realizacji jej postanowień. Na swoich spotkaniach, które są ustala- ne na wniosek jednej ze stron umowy, informują się wzajemnie o osiągniętych celach, trudnościach i znojach w wykonywaniu przewozów, zmian przepisów oraz aktów prawnych 17 . W realizacji przepływów towarów pomiędzy podmiotami gospodarczymi istotna jest także umowa spedycji, która najczęściej występuje jako zlecenie spedycyjne. Jest dokumentem regulującym prawa i obowiązki stron ją podpisują- cych 18 . Stronami umowy jest spedytor i zleceniodawca. Zlecenie spedycyjne jest dokumentem, na podstawie którego spedytor wykonuje zlecone mu czynności. Zlecenie powinno określać zakres powierzonej mu usługi, rodzaj i właściwości przesyłki, znak i numer poszczególnych sztuk, liczbę, ciężar, wymiary towaru oraz dokumenty potrzebne do prawidłowego wykonania zlecenia. Zawarcie umowy spedycji następuje w momencie wpłynięcia do spedytora zlecenia spedy- cyjnego. Spedytor może odmówić przyjęcia zlecenia, o czym powinien natych- miast zawiadomić zleceniodawcę. Kolejnymi ważnymi dokumentami są: zaświadczenie spedytorskie, instrukcja wysyłkowa, routing order, specyfikacje towarowe. W transporcie samochodowym obowiązującym dokumentem jest Mię- dzynarodowy List Przewozowy CMR. Potwierdza on fakt zawarcia umowy o przewóz. Przewoźnik ma obowiązek dostarczenie przesyłki wymienionemu w liście odbiorcy w określonym miejscu i czasie. Drugim dokumentem jest karnet TIR. Dokument wprowadzony w myśl postanowień Konwencji Celnej TIR. Speł- nia on podwójną funkcję: jest dokumentem celnym (forma zgłoszenia celnego) oraz gwarancyjnym. W Polsce karnety TIR wydawane są wyłącznie przez Zrze- szenie Międzynarodowych Przewoźników Drogowych w Polsce, które po speł- nieniu warunków określonych w Konwencji TIR w Załączniku 9 część I zostało upoważnione przez właściwe władze w Polsce do wydawania karnetów TIR i poręczania w systemie TIR. Osobą uprawnioną do posługiwania się karnetem TIR jest jego posiadacz 19 . Spedytor jako element spajający proces spedycyjny Spedytor może realizować i uczestniczyć w procesie spedycyjnym w wymiarze krajowym lub międzynarodowym. Spedycja międzynarodowa jest rozszerzeniem spedycji krajowej 20 . Spedycja w każdym wymiarze jest usługą, w ramach której w oparciu o unormowania prawne oraz z wykorzystaniem infra- struktury stacjonarnej, systemów informatycznych lub telekomunikacyjnych oraz środków transportu dochodzi do organizacji i przesyłu towarów. Spedytor zdaje się być zatem elementem integrującym, który spaja proces spedycyjny. Wyko- 17 M. Stajniak, M. Hajdul, M. Foltyński, A. Krupa, Transport i spedycja, Instytut Logistyki i Magazynowa- nia, Poznań 2008, s. 224. 18 R. Kacperczyk, Transport i spedycja. Część 2. Spedycja, Difin, Warszawa 2009, s. 81. 19 http://tir.zmpd.pl/strona.php?str_id=89 [dostęp: 20.03.2014 r.] 20 R. Kacperczyk, Transport i spedycja. Część 2. Spedycja, Difin, Warszawa 2009, s. 22. 46 K. Długołęcka, P. Simiński Seria: Administracja i Zarządzanie (32) 2015 ZN nr 105 koordynuje, zarządza i współpracuje z firmami, które są zaangażowane w prze- wóz ładunku. Spedytorzy mogą też pełnić różne funkcje organizacyjne i koordy- nacyjne. Do organizatorskich funkcji spedytora zaliczamy: 1. Funkcję doradczą i nadzorczą − wybór konwojenta, środka transportu, drogi transportu, zawieranie umów, koordynacja i synchronizacja kolej- nych faz przemieszczania towarów. 2. Funkcję transportową przeprowadzenie czynności przewozowych lub konwojowania przesyłek. 3. Funkcję magazynową doradztwo w sprawie doboru magazynów, prze- prowadzenie magazynowania, zarządzanie magazynowanymi zasobami. 4. Funkcję konsolidacyjną i dekonsolidacyjną gromadzenie, łączenie i dzielenie przesyłek, formowanie oraz kompletowanie przesyłek. 5. Funkcję przeładunkową organizowanie, przeprowadzanie przeładunków towarów. 6. Funkcję manipulacyjną przejęcie towarów, manipulacje transportowe, przemianowanie towarów: przepakowanie, oznakowanie, czyszczenie, suszenie, ważenie, mierzenie i usuwanie znaków produkcji. 7. Funkcję ubezpieczeniową załatwianie niezbędnych ubezpieczeń przesyłek. 8. Funkcję inkasowania pobieranie opłat, rozliczanie usług. 9. Funkcję działań celnych przeprowadzanie odpraw celnych. 10. Funkcję powierniczą realizacja specjalnych usług jako powiernik między sprzedającym (nadawcą) a kupującym (odbiorcą). 11. Funkcję dokumentacyjną sporządzanie, wystawianie i kontrola niezbęd- nych dokumentów przewozowych. 12. Funkcję wykonawczą samodzielne przeprowadzanie operacji transpor- towych, przeładunkowych i innych. 13. Funkcję bankową jeśli spedytor sam wykłada w imieniu swego zlecenio- dawcy środki pieniężne na pokrycie należności obciążających ładunek lub z tytułu zapłaty za usługi podwykonawców procesu przewozowego 25 . Podsumowanie Spedycja jest niewątpliwe skomplikowaną działalnością łączącą w sobie szereg elementów z zakresu różnych dziedzin wiedzy. Wykazano rozmiar pro- blematyki, jak i wielofunkcyjność spedytora. Wykazano funkcję spajającą oraz funkcje organizacyjne. Było to celem prowadzonych analiz. Mając taki obraz, można stwierdzić, jak istotny wpływ na działalność przedsiębiorstwa spedycyjne- go ma spedytor, w tym także na całą gałąź transportu. Brak spedytora w łańcu- chu dostaw mógłby zakłócić lub nawet uniemożliwić realizację dostawy towaru. Spedytor wpływa zdecydowanie na ekonomię łańcucha dostaw. Bilbiografia http://tir.zmpd.pl/, dostęp 23.04. 2014. http://transportowo24.com.pl/kim-jest-spedytor/ dostęp 23.04. 2014. 25 http://transportowo24.com.pl/kim-jest-spedytor/ [dostęp: 15.04.2014 r.] Spedytor jako istotne ogniwo w łańcuchu dostaw 47 ZN nr 105 Seria: Administracja i Zarządzanie (32) 2015 http://www.carsontheweb.pl/ dostęp 15.05. 2014. http://www.logforum.net/ dostęp 11.04. 2014. Januła E., Truś T., Gutowska Ż., Spedycja, Difin, Warszawa 2011. Kacperczyk R., Transport i spedycja. Część 1. Spedycja, Difin, Warszawa 2009. Kacperczyk R., Transport i spedycja. Część 2. Spedycja, Difin, Warszawa 2009. Kispierska-Maroń D., Krzyżaniak S. (red.), Logistyka, Biblioteka Logistyka, Po- znań 2009. Neider J., Transport międzynarodowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012. Niziński S., Żurek J., Logistyka ogólna, WKŁ,Warszawa 2011. Rydzkowski W., Wojewódzka-Król K. (red.), Transport, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009. Salomon A., Spedycja. Teoria, przykłady, ćwiczenia, Wydawnictwo Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2011, http://akademor.webd.pl/program3.html, wykład 1-3. Sikorski A., Transport i spedycja międzynarodowa w handlu zagranicznym, ODDK, Gdańsk 2013. Stajniak M., Hajdul M., Foltyński M., Krupa A., Transport i spedycja, Instytut Lo- gistyki i Magazynowania, Poznań 2008.