Społeczeństwo PRL-u - Notatki - Historia Polski, Notatki z Historia Polski

Pobierz Społeczeństwo PRL-u - Notatki - Historia Polski i więcej Notatki w PDF z Historia Polski tylko na Docsity! Społeczeństwo PRL-u Społeczeństwo(PWN)-potocznie ogół obywateli danego kraju; w naukach społ. za społeczeństwo uważa się zbiorowość zorganizowaną, którą charakteryzuje stosunkowo wysoki stopień złożoności, trwałe poczucie odrębności od innych zbiorowości tego rodzaju i względną intensywność oddziaływań wzajemnych pomiędzy jego członkami, połączonymi podobieństwem warunków życia, podziałem pracy, normami postępowania itp. Początek PRL-u jako oficjalnej nazwy państwa polskiego to 22 lipca 1952r a koniec 29grudnia 1989r. jednak realny początek tego okresu jest nieco inny. Szacujemy początek Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej na rok 1944 wraz z wtargnięciem wojsk sowieckich. Także rozważania na temat społeczeństwa PRL-u trzeba przesunąć nieco wcześniej aniżeli oficjalna data jego rozpoczęcia. Przed 52rokiem miało miejsce wiele ważnych wydarzeń dla społeczeństwa polskiego które następnie kształtowały wizerunek polaków, ich motywy i działania. Te jak i inne fakty z życia polaków, ich podział, strukturę i obowiązki ukażę w tej rozprawie na temat Społeczeństwa PRL-u. Krotko o czasach wojny Wśród dramatycznych i tragicznych wydarzeń II wojny światowej doszło do silniejszego niż zwykle w czasie każdej wojny podważenia struktur i załamania dotychczasowej hierarchii społecznej. Ucierpiał prestiż i autorytet warstwy rządzącej, ucierpiała tez pozycja społeczna inteligencji, bardziej niż ludzi pracy fizycznej, kupcy albo chłopi. Wielu pracowników umysłowych pracowało teraz fizycznie. Robotnicy wykwalifikowani i rzemieślnicy zostali ciężko zdegradowani do roli niewykwalifikowanej siły roboczej. Niewielu ludzi pracowało w swoim zawodzie. Znamienne efekty miało przemieszczenie ludności wskutek przymusowych przesiedleń. Niezależnie od celów jakie stawiali sobie okupanci, przemieszanie to, np. wypędzenie setek tysięcy Polaków z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa, spowodowało paradoksalnie dalszą integrację społeczeństwa polskiego. Innym wielkim przesiedleniem ludności było wygnanie przez Niemców części ludności Warszawy ocalałej z pogromu Powstania Warszawskiego w 1944r., która rozsypała się głównie po GG. Tragiczne losy Polaków w czasie II wojny światowej przyćmiły konflikty i różnice społeczne wewnątrz społeczeństwa polskiego, choć ich oczywiście nie przekreśliły. Zarazem na pierwszy plan wysunęła konflikty narodowościowe polsko-niemiecki na Ziemiach odzyskanych, z Ukraińcami i Litwinami, na Wołyniu i na Wileńszczyźnie, a także powolno narastający konflikt polsko-rosyjski. Pierwsze lata powojenne Po wojnie nowy ustrój społeczny- początkowo określany mianem demokracji ludowej- nie ujawnił swoich cech od razu, lecz dopiero po paru latach. Zaraz po wojnie, jak się wydawało, budowano społeczeństwo lewicowodemokratyczne, oparte na gospodarce mieszanej, choć z decydującym udziałem sektora państwowego. W społeczeństwie tym miały być odsunięte od władzy siły jawnie prawicowe a centrum i prawica kierowały państwem. Takie wówczas deklarowano intencje. Sprawami politycznymi żyły jednak głownie grupy inteligencji, zwłaszcza młodej. W wielu innych środowiskach patrzono na nowy lad przez pryzmat osobistych i rodzinnych dążeń do odbudowania normalnego życia. Na plan pierwszy wysunęły się takie sprawy, jak powrót członków rodziny z zagranicy, z Zachodu i ze Wschodu, praca i zarobki, mieszkania, docsity.com zaopatrzenie, wkrótce pojawił się problem migracji i osiedlania się na przyłączonych ziemiach zachodnich. Dla młodzieży szczególnie ważne były możliwości kontynuowania nauki i nadrobienia lat straconych w czasie wojny. Dopiero na to wszystko nakładało się tworzenie nowej administracji, walka z podziemiem, stacjonowanie w Polsce garnizonów sowieckich i widoczna rola wojsk ZSRR oraz przedstawicieli tego kraju, urzędników i tajnych służb, w nowej administracji i w decydowaniu o różnych sprawach ogólnych i lokalnych. Pogłoski o nadciągającej jakoby nowej, trzeciej wojnie światowej entuzjazmowały nieliczne środowiska zaangażowane w podziemiu, wzbudzały strach u wielu innych i podważały stabilizacje itd. Zniechęcały zwłaszcza do osiedlania się na zachodzie kraju, do solidniejszego gospodarowania, starannej pracy nad odbudową kraju. Miliony Polaków wypędzonych przez Niemców ze swych osad i domów wracały do siebie, po raz pierwszy od sześciu lat można było wywieszać flagi narodowe, otwarto uniwersytety, politechniki i szkoły średnie, odbudowano wszystkie instytucje polskie, od sołtysa i gminy po muzea i teatry, Polacy wkroczyli na tereny poniemieckie- podstawowa cześć społeczeństwa odczuła ulgę, gdyż rozwiała się wisząca nad nią groźba bezpośredniej zagłady. Dziś można dyskutować w jakiej mierze i w jakim sensie wyzwoleniem było wypędzenie Niemców i wkroczenie Armii Czerwonej- ówczesna ludność polska w centralnej i zachodniej Polsce w swej większości wątpliwości nie miała. Strach przed okrucieństwami wojny z hitlerowcami dominował nad wszystkim. Wszystkie te fakty i postawy stanowiły tło przeobrażeń i kształtowania się powojennego społeczeństwa polskiego. Migracje i ich skutki. W pierwszych miesiącach po wyzwoleniu z 24mln Polaków około 5mln pozostawało za granica, czyli 20% całej społeczności polskiej. Prawie polowa z tej liczby przebywała na zachodzie, resztę stanowili mieszkańcy byłych Kresów Wschodnich oraz obywatele polscy zbiegli na Wschód w 1939r., a także deportowani w głąb ZSRR. Na Zachodzie największą grupę Polaków stanowili robotnicy przymusowi wywiezieni przez hitlerowców i przetrzymywani w Niemczech (w momencie zakończenia wojny było ich około 2.5mln). Pozostałe grupy Polaków w krajach zachodnich- poza wojskiem podległym rządowi polskiemu w Londynie (ponad 200tys. żołnierzy) – były znacznie mniej liczne. Natychmiast rozpoczęły się masowe ruchy ludności, hamowane tylko przez trudności transportowe, granice administracyjne a w niektórych przypadkach przez obawy co do własnego bezpieczeństwa. Ale większość Polaków deportowanych do Niemiec, za wszelka cenę chciała połączyć się ze swoimi rodzinami w Polsce. W 1945r. półtora miliona Polaków wróciło z Niemiec, w znacznej części na własną rękę. Później propaganda i nastroje antyrepatriacyjne (repatrianci-przesiedleńcy) zahamowały powroty. W sumie z zachodnich stref okupacyjnych w Niemczech wróciło do kraju 80% Polaków. W tym samym czasie rozpoczęła się i trwała repatriacja Polaków z ZSRR oraz przesiedlanie do Polski Polakowi i Żydów- mieszkańców ziem drugiej Rzeczypospolitej teraz przyłączonych do ZSRR. W 1945 roku Przybylo do kraju około 750tys. osób, a do końca 1946r. ogółem 1.5mln. W związku z tym dokonywały się masowe, milionowe migracje ludności polskiej wewnątrz kraju. Ówczesne społeczeństwo polskie było w znacznym stopniu „wędrujące”. Najważniejsze było osadnictwo na ziemiach zachodnich oraz powroty i przyjazdy do Warszawy. Ruchy migracyjne często prowadziły do zmiany statusu społecznego migrantów. Szczególną rolę odegrała istniejąca już uprzednio struktura ziem zachodnich, w których prawie połowa ludności mieszkała przed 1945r. w miastach. Stąd ruch osiedleńczy bardzo docsity.com związku z osadnictwem na ziemiach zachodnich; w pierwszych latach istniały jednak regiony nadal dotknięte przeludnieniem. Istotnym zjawiskiem było zacieranie się bądź osłabienie starych podziałów na wsi. Teraz gdy 2/3 rodzin chłopskich zmieniło swój status lub doznało wstrząsu, np. przez wojenne wędrówki, wysiedlenia i zniszczenia, gdy znaczna część niezamożnych i bezrobotnych uzyskała ziemie, powstały warunki do zintegrowania wsi i do tego, aby przeważało poczucie jedności i wspólnoty. Inteligencja znalazła się w szczególnie skomplikowanej sytuacji. W wyniku celowej eksterminacji poniosła stosunkowo największe straty, przy czym najbardziej dotkliwe dotknęły kategorii i zawodów wymagających wyższego wykształcenia i aktywności intelektualnej, społecznej i politycznej. W czasie wojny wymordowano większość inteligencji żydowskiej i polsko-zydowskiej. Znaczna część czołowych środowisk inteligencji i intelektualistów, jak również znaczna część polskiej klasy politycznej znalazła się na zachodzie. Trudne położenie inteligencji wiązało się nie tylko ze strasznymi stratami ludzkimi. Równie ważnym czynnikiem była nowa sytuacja społeczna i polityczna. Nowa władza i jej PPR odwoływały się przede wszystkim do klasy robotniczej, do mas, choć wzywały tez do współpracy inteligencje. Grupa działaczy związana z nowym reżimem była bardzo szczupła. Trzon inteligencji, młodzież akademicka, w swojej masie opowiadały się za rządem polskim w Londynie i były ściśle związane z armia krajową. Na nową władze patrzyły jak na sile obca, narzucona przez komunistów i przez armie czerwoną. Zapotrzebowanie na ludzi wykształconych i doświadczonych w dziedzinie naukowej, oświatowej, gospodarczej i technicznej zdecydowanie przewyższało w tym czasie istniejące możliwości kadrowe. Przerzedzone szeregi polskiej inteligencji należało uzupełnić. Toteż następował szybki awans młodszych grup ludzi wykształconych, np. wszystkich aplikantów mianowano adwokatami. Na profesorów uniwersytetów powoływano 30-latkow, którzy na katedrę w innym czasie musieliby czekać 15 lub 20 lat. Starano się szybko promować absolwentów wyższych uczelni. Przede wszystkim nastąpiło jednak wręcz błyskawiczne uruchomienie szkolnictwa, w tym uczelni wyższych. To samo odnosiło się do szkol średnich, ogólnokształcących, których liczba, jak również liczba uczniów była w 1946 roku nieco wyższa niż przed wojna, mimo tak znacznego spadku ogółu ludności. Następnie władze wkrótce zaczęły ograniczać szkolnictwo średnie ogólnokształcące, które w ich mniemaniu produkowało inteligencje czy kandydatów na inteligentów starego typu. Te wszystkie klasy i warstwy stanowiły razem społeczeństwo przejściowe, którego kierunek rozwoju zmieniał się pod wpływem posunięć politycznych. Początkowo wydawało się ze umacniać się będzie system społeczny o charakterze pośrednim miedzy zachodem i wschodem, miedzy zachodnim kapitalizmem a społeczeństwem typu radzieckiego o wielosektorowym układzie gospodarczym, ze zróżnicowaną struktura społeczną. W istocie rzeczy niemal od pierwszej chwili decydująca siła polityczna- PPR- formułowała plany budowy społeczeństwa socjalistycznego w znaczeniu sowieckim. Zaostrzenie sytuacji narodowej miało decydujące znaczenie i przyśpieszyło te procesy. Wkrótce zaczęły się konflikty miedzy PPS a PPR na tle wprowadzania w życie postulowanego przez PPR planu ścisłej kontroli państwa nad gospodarka i społeczeństwem, podporządkowania mu także sektora spółdzielczego oraz wyparcia sektora prywatnego. Zwycięstwo odniosła oczywiście PPR. Nastąpiła ofensywa stalinizmu. Rzeczywistość PRL-u Już w latach 1954-1956 nastąpił pewien odwrót od socjalistycznej przebudowy i nacisk na społeczeństwo zmalał; jednocześnie warunki życia które po 1949r gwałtownie się pogorszyły zaczęły teraz szybko ulegać poprawie. Po przełomie październikowym 1956r wytworzyła się pewna równowaga która przetrwała aż do lat 70tych, mimo rożnych docsity.com zmieniających się koniunktur. Przywódcy partii i państwa nie tracili z oczu perspektywicznego celu doprowadzenia do socjalistycznej przebudowy społeczeństwa, pod czym rozumiano uprzemysłowienie kraju w ramach usprawnionej gospodarki planowej, wytworzenie nowej klasy robotniczej i inteligencji, stopniowy zanik resztek inicjatywy prywatnej, wreszcie przebudowę rolnictwa i chłopstwa w wielkoobszarowy, scentralizowany sektor socjalistyczny. Pozycja robotników Data 1957-1970 to okres gdy rozwój gospodarczy nie wyczerpał jeszcze swoich rezerw, co umożliwiało dość wyraźny wzrost gospodarczy, a wiec i stabilizacje społeczną. Utrwalała ona sytuacje wyraźnie przejściową z punktu widzenia socjalistycznej przebudowy. Pod koniec tego okresu ujawniły się wyraźne trudności i po kryzysie 1970r partia podjęła kolejna próbę modernizacji gospodarczej w ramach istniejącego systemu gospodarczego i politycznego, tym razem opierając się na kredytach i kooperacji z zachodem. W połowie dekady okazało się, że i ta ostatnia próba nie udała się. W tym czasie i aż do końca lat 70tych następowało dołączanie do klasy robotniczej rzeszy przychodzące ze wsi, teraz już z postępującym uszczerbkiem dla rolnictwa. Udział zatrudnionych w przemyśle i budownictwie w stosunku do ogółu zatrudnionych stale rósł, osiągając apogeum około 1975r : prawie 40% zatrudnionych. Później odsetek ten obniżył się. Udział pracujących w rolnictwie natomiast zmniejszył się z 48,2 do 34,3, czyli bardzo znacznie. Na tym tle interesująco przedstawiają się zmiany liczebności i udziału robotników wśród ogółu pracujących. Udział robotników rósł i szybko stali się oni najliczniejsza warstwa społeczną. Wprawdzie klasa robotnicza była mocno zróżnicowana i tylko jej część tworzyła proletariat przemysłowy. Jednakże siła klasy robotniczej, ujawniająca się w momentach przełomowych (1956,1970,1980) stawała się decydująca miedzy innymi dzięki wzrostowi jej liczebności, a także z powodu braku innej wielkiej siły politycznej o zasięgu masowym. Jednak siła społeczna i polityczna klasy robotniczej zasadzała się na ogromnej koncentracji robotników w wielkich zakładach i głównych ośrodkach przemysłowych; oczy władzy oraz społeczeństwa były zatem skierowane przede wszystkim na tę właśnie część klasy robotniczej. Wielkie wydarzenia polityczne zaczynały się często od problemów w tym środowisku. Warunki życia robotników były bardzo zróżnicowane w zależności od gałęzi przemysłu i zakładu pracy. Zwracało uwagę uprzywilejowanie robotników przemysłu ciężkiego i szczególne uprzywilejowanie górników oraz pracowników niektórych wybranych zakładów pracy (z reguły należących do przemysłu ciężkiego, zwłaszcza zbrojeniowego). Podobnie jak cała gospodarka i polityka w Polsce ludowej, tak i życie klasy robotniczej i jej warunki materialne zmieniały się podczas kolejnych kryzysów społeczno- politycznych. W szczytowych latach stalinizmu początkowo sytuacja materialna i ogólna robotników, podobnie jak całego społeczeństwa, pogorszyła się gwałtownie. Następnie od 1954r., podjęto środki, aby ja nieco poprawić. Sytuacja materialna robotników poprawiała się dość szybko do 1960r w ramach kontynuowanej i tylko w pewnym stopniu zmienionej polityki społecznej potem poprawa postępowała znacznie wolniej. Wyczerpanie się rezerw ekstensywnego rozwoju powodowało, przy nie zmienionej polityce gospodarczej i społecznej, coraz bardziej dotkliwy zastój w sferze płac realnych i sytuacji materialnej ludności, a próby dostosowania popytu do podaży wywołały wstrząs 1970r i wyniosły do władzy kolejna ekipę- Edwarda Gierka. Pierwsze lata nowej ekipy czyli pierwsza polowa lat siedemdziesiątych, to znaczny przyrost dobrobytu i wzrost płac realnych robotników. W tym czasie wiele przedmiotów docsity.com wyposażenia osobistego, domowego, środków komunikacyjnych (głownie samochodów), sprzętu elektronicznego itp.- upowszechniło się w wielu środowiskach pracowniczych. Po kryzysie połowy lat siedemdziesiątych (1976) przyrost ten załamał się i wyraźnie wystąpiły symptomy rozkładu gospodarki i globalnego kryzysu społecznego. W latach 1980- 1981 nastąpił głęboki kryzys ustrojowy i społeczny po którym Polska Ludowa nie wróciła już do równowagi. Poziom płac osiągnięty przed 1980 r. najwyższy w latach powojennych, spadł następnie o ponad ¼. Klasa robotnicza zarówno przed 1956r jaki i w latach 1956-1980 nie miała swego niezależnego przedstawicielstwa politycznego i zawodowego. Budowana z góry i narzucona partia i takie same związki zawodowe wyrażały wyłącznie stanowisko centrum władzy, a w żadnej mierze ogółu członków partii, czy tym bardziej związków zawodowych. W 1980r. nagromadzony potencjał protestu emanował przez Solidarność, której siła polegała na objęciu swymi wpływami załóg gigantów przemysłowych: mogły one sparaliżować życie w kraju i władcy PRL zawsze się ich obawiali, lekceważąc protesty i nastroje mniejszych i rozproszonych zakładów, nie mówiąc już o środowiskach inteligencji i pracowników umysłowych. Ale Solidarność nie była ani związkiem zawodowym, ani organizacja czysto robotniczą, choć robotnicy stanowili jej większość. W ten sposób aktywność polityczna klasy robotniczej ujawniła się teraz w formach ogólnonarodowych, niesocjalistycznych i nieklasowych, a za to nacechowanych znamionami wyznaniowo- religijnymi (symbole i obrzędy religijne, udział i wpływ księży, późniejsza ewolucja części aktywu Solidarności w kierunku prawicowokatolickim). Wydaje się prawdopodobne, ze ponadklasowe, ogólnonarodowe masowe wystąpienia i organizacje stanowiły wówczas początek wspólnoty kulturowej środowisk robotniczych i dużej części pracowników umysłowych. Losy i role inteligencji Dochodzimy tu do zmiennych i skomplikowanych losów inteligencji polskiej która oddzieliła się od mas pracowników umysłowych, głównie urzędników i pracowników wykonawczych na niższych stanowiskach. W hierarchii prestiżu społecznego inteligencja, zwłaszcza tzw. inteligencja twórcza, zajmowała wysoką pozycję, natomiast pracownicy umysłowi na niższych stanowiskach plasowali się w odpowiednich badaniach ankietowanych poniżej robotników wykwalifikowanych, choć wyżej od pozostałych robotników. To oddzielenie świadomości społecznej inteligencji od pozostałych pracowników umysłowych nie było jednak radykalne. Badania nad stylem życia wyznaczonym przez różne wskaźniki (np. struktura budżetów, wydatki na kulturę, uczestnictwo w kulturze), sugerowały nadal znacznie wyraźniejszą zbieżność kulturalno-obyczajową niższej warstwy pracowników umysłowych z właściwą inteligencją niż z jakakolwiek kategorią robotniczą. Trzeba pamiętać też o zróżnicowaniu tej warstwy pracowników umysłowych pod względem wykształcenia. W dalszym wiec ciągu pracownicy umysłowi stanowili kategorie graniczną, choć bardzo liczną, bo sięgającą polowy liczebności robotników. Liczba pracowników umysłowych stale rosła. Widoczne to było w stosunku do całej liczby ludności, a także w obrębie tzw. gospodarki uspołecznionej, w której w 1975r pracownicy umysłowi stanowili 32,2%, a w 1989r już 38,5%. Wolno przypuszczać, że inteligencja, jeśli te nazwę damy pracownikom z wyższym wykształceniem, jeszcze szybciej zwiększała swój udział wśród pracowników umysłowych. Wiemy np., ze w tzw. gospodarce uspołecznionej udział pracowników z wyższym wykształceniem wynosił w 1970r.- 6,34%, w 1980r.- 8.06%, a w 1990r.- już 10.84%. te dziesięć procent odpowiadało milionowi, a wiec inteligencja w ścisłym znaczeniu tego słowa stała się (z rodzinami) warstwą paromilionową w blisko czterdziestomilionowym społeczeństwie polskim. docsity.com