Pobierz Społeczne i kulturowe oddziaływanie języka mediów: Analiza języka polskiej prasy i więcej Notatki w PDF z Dziennikarstwo i nowe media tylko na Docsity!
SPOŁECZNE I KULTUROWE ODDZIAŁYWANIE JĘZYKA MEDIÓW
Język współczesnych tekstów prasowych
KATYŃ
Język polskiej prasy różnił się zasadniczo od języka peerelowskiego, ze względu na przekazywane treści. Na poziomie gramatycznym, stylistycznym w całym okresie po ’45 r. teksty prasowe zasadniczo się zmieniły w odniesieniu do całego 60-lecia prasy polskiej.
Można mówić o ciągłości rozwoju współczesnej polszczyzny mimo odmienności społeczno- politycznej PRL-u. Pod względem składniowym współczesne teksty informacyjne nie różnią się od tekstów sprzed roku 1989.
Charakteryzuję się w tym 60-leciu wspólnymi cechami językowymi:
1) jednolitości budowy zdań, przeważnie pojedyncze rozwinięte
2) w PRL-u i III Rzeczypospolitej aktualna jest zasada, że język prasowy jest zawsze
taki sam jak społeczeństwo, które go używa
3) błędne i niestosowne w polskim tekście prasowym jest wszystko, co jest
nieskuteczne, co nie dociera do słuchacza, nie wywołuje interakcji, porozumienia.
Największe zmiany semantyczno-znaczeniowe po ’89 r. dokonały się w słownictwie i frazeologii tekstu.
• zmalało nasycenie słownictwem ideologicznym, marksistowskim, lewicowym,
partyjnym,
• zniesienie nadzoru cenzorskiego nad wydawaniem słowników języka polskiego
umożliwiło zmiany w słownikach wyrazów obcych. Z badań wynika, że 3000 haseł politycznych w ostatnim 15-leciu zostało przeredagowanych lub usuniętych zarówno ze słownika j. polskiego jak również ze słowników wyrazów obcych.
• pojawiły się nowe hasła po zniesieniu cenzury i niektóre usunięto a inne
przeredagowano,
• do ’89 roku w PRL-u nie istniało pojęcie KATYNIA, dopiero po okrągłym stole
zaistniało w słownikach i podręcznikach.
Dziennikarz musi mieć świadomość, że od tego jakich słów użyje w tekście uzależniony jest odbiór. Słowa przekazują jego stosunek do informacji. Dobór ten pozwala na wpływanie na czytelników, ocenę rzeczywistości.
Katyń w czerwcu ’89 przestał być tematem tabu. Zaczynają przenikać prawdziwe informacje.
• ’90 „Literatura” 04 – kwietniowy przykład wolności – emocjonalny stosunek autora,
mówi o sposobie mordowania w sposób bezpośredni, czasem drastyczny,
• media odkrywają jako pierwsze prawdę, dążą do całkowitego wyjaśnienia.
Kiedy pojedyncze informacje dziennikarskie zaczną obowiązywać? Jeśli relacje dziennik. Rozpatrywać jako całość łącznie z kontekstem atmosfery czasu, nieistotne jest to, o czym informują, ale to co opowiadają. Poszczególne informacje podają fakty – daty, nazwiska. TEZA: pojedyncze informacje zyskują znaczenie, kiedy zostaną umieszczone w odpowiednich ramach interpretacyjnych nadających im wartość symboliczną, mityczną, z oderwanych relacji i faktów dziennikarskich dyskurs buduje ogólniejsze opowieści o społeczeństwie.
Po co sięgamy po media?
1) Żeby się dowiedzieć o świecie tego, co może nam się w życiu przydać, tego co ma
znaczenie pragmatyczne.
2) Żeby poznać stosunek innych ludzi do tego, co nas dotyczy.
3) Żeby wiedzieć do czego inni ludzie chcą nas skłonić.
4) Żeby czuć więź z innymi ludźmi.
5) Żeby lepiej rozumieć środki językowe służące komunikacji społecznej.
6) Słuchanie, czytanie lub oglądanie czegoś sprawia przyjemność.
Pojęcie dyskursu i interakcji
dyskurs medialny – jest formą użycia języka w celu osiągnięcia konkretnego celu. W zakres pojęcia dyskursu medialnego wchodzą następujące pytania-składniki o charakterze funkcjonalnym. Są to dwa aspekty:
1) kto używa danej formy językowej
2) jak, dlaczego i kiedy
Te aspekty określają dyskurs jako zdarzenie komunikacyjne, co oznacza, że ludzie czy dziennikarze używają języka w konkretnym celu, aby przekazywać różne idee, różne przekonania także, aby wyrażać określone emocje. Uczestnicy komunikacji w dyskursie robią coś co wykracza poza poziom przekazywania przekonań. Wchodzą w tak zwane interakcje. Podstawą interakcji jest skuteczność, pragmatyzm. Przekonanie, że określona informacja trafiła na podatny grunt – jest odbierana właściwie. O skuteczności dyskursu decyduje użycie języka, przekazywanie idei programu, realizacja dyskursu w określonych sytuacjach społecznych.
Badania nad dyskursem i interakcją wchodzą w obręb zainteresowań wielu dyscyplin:
• lingwistyka (bada język i formę jego użycia)
• psychologia (bada, analizuje przekonania, postawy a zarazem charakteryzuje
sposób ich komunikowania)
• nauki społeczne (pozwalają analizować interakcję w kontekstach społecznych).
Dzięki tym dyscyplinom otrzymamy w przypadku pełnych badań zintegrowany opis trzech wymiarów komunikacji medialnych. Są to wymiary:
1) jak dane użycie języka wpływa na wyobrażenie człowieka o świecie i na przebieg
procesu interakcji (porozumienia między nadawcą a odbiorcą)
2) odwrotnie, czyli jak różne aspekty interakcji warunkują formę wypowiedzi, tzn. jak
musi nadawca kształtować swoją wypowiedź, aby trafiła ona do określonego odbiorcy, jak musi ją kształtować mentalnie i językowo.
3) Jak przekonania reprezentowane przez uczestników komunikacji decydują o
wyborze określonych środków językowych. Dyskurs spełnia określone zadania w wybranych sytuacjach językowych, komunikacyjnych. Dyskurs musi mieć charakter perswazyjny w przypadku tekstów propagandowych, politycznych.
Krytyka społecznego i politycznego oddziaływania mediów w czasach PRL-u
Marian Szulczewski (czołowy teoretyk) „Propaganda polityczna” Warszawa 1972r.
Właściwości oddziaływania propagandy:
1. intencjonalność – kierowanie się przez nadawcę określonym zamiarem (musi być
w propagandzie),
2. autorytatywność – wyzyskiwanie wszelkiego rodzaju autorytetów dla poparcia
własnego apelu,
3. racjonalność – spójność, logiczność,
)1 deligitacja (wyróżnienie) – zadaniem tej funkcji było wyróżnienie w
przemówieniach, mediach, w środkach masowego przekazu grupy rządzącej, partii politycznej spośród pozostałych władz społeczeństwa. Ta grupa pozytywnie wyróżnia się stylem życia, przywilejami, systemem wartości a przede wszystkim językiem, sposobem wypowiedzi. Do 1989r. ta funkcja była na tyle skuteczna, że stworzyła barierę między partią a resztą Polaków. Ta bariera wynikała z założenia, że kto języka nowomowy nie używa, to go nie akceptuje. Bariera mentalna wytwarzana przez nowomowę była dla partii sprawą doniosłą, bo dzięki temu partyjna część społeczeństwa, sprzyjająca partii (też dzięki tej sztucznej barierze językowej) zachowywała tożsamość. Poczucie wspólnoty, siły. Zatem ta funkcja była jednym z czynników spoistości ideologicznej, partyjnej. Ten kto tym językiem mówił, był zaliczany do swoich, kto go unikał, był obcy.
)2 funkcja atomizacyjna (dzieląca) – Geneza: w latach 1945-53 liczne sfery
życia w Polsce uległy upaństwowieniu: szkoły, masmedia, wszelkie instytucje kulturalne. To one w warunkach realnego socjalizmu zostały wykorzystane, na wzór radziecki, w atomizowaniu społeczeństwa (jego dzieleniu). Nowomowa służyła rozmyciu tradycyjnych więzi społecznych. Podstawą tej funkcji była zasada manipulacji; nie chodzi o to, aby świat poznał, ale żeby o tym świecie właściwie mówić, nieustannie dopasowywać go do doktryny ideologii. Funkcja atomizacyjna pełniła rolę antypoznawczą. Na szczęście w Polsce ta funkcja nie odegrała ważnej roli tak jak w innych krajach. Głównie dlatego, że język kościoła pozostał nienaruszony, nowomowa nie doszła do kościoła katolickiego. Kościół przechował wartości tradycyjne, których władza ludowa nie potrafiła zniszczyć. Pojawienie się Solidarności w ‘80r. spowodowało liczne zmiany w operowaniu mową publiczną. Czasy Solidarności przyczyniły się do naruszenia tego systemu komunikacji językowej jaki obowiązywał w realnym socjalizmie od 10-leci.
Wykaż skuteczne oddziaływanie języka mediów
Skuteczność oddziaływania informacji, od czego zależy system redakcyjny w każdej polityce medialnej.
• Czy dziennikarz przygotowuje informacje – serwisy informacyjne, zna i rozumie cel
informacji, który ma osiągnąć.
• Czy kierownictwo instytucji nadawczej potrafi skłonić dziennikarza do tych celów.
4 powody decydują o tym, że pojawia się szum medialny:
• dziennikarze pilnują swojej niezależności
• dziennikarze mają bardziej liberalne przekonania niż dysponenci mediów
• w mediach demokratycznych, dysponenci mediów niechętnie stosują środki
dyscyplinarne, aby nakłonić ich do czegoś
• dziennikarz z reguły zbierając informacje pracuje poza redakcją, trudno zatem
sprawować nad nim bezpośrednią kontrolę
Z tego wynika, że podstawą jest interakcja, dotarcie do odbiorcy wymaga systematycznych starań.
Proces informacyjny – uwarunkowany przez dwa bodźce:
1. formalne – kolegia redakcyjne, awanse, systematyczna ocena działalności
2. nieformalne – tworzy szeroko rozumiany proces socjalizacji zawodowej
dziennikarzy. Tworzą go wszelkiego rodzaju kontakty. Pozytywne uleganie wpływom.
Waren Breed – uwzględniając specyfikę dziennikarstwa angielskiego już w ‘55r. wskazał 6 zasadniczych czynników skłaniających dziennikarzy do akceptacji celów informowania i działania medialnego.
1. Władza i sankcje instytucjonalne
Pracodawca – dysponuje środkami prawnymi, za pomocą których może wymuszać posłuszeństwo zatrudnionych w danej instytucji dziennikarzy. Zarzut ograniczenia wolności słowa, bądź konflikt ze związkami zawodowymi dziennikarzy, powoduje, że ten pracodawca niechętnie wykorzystuje środki prawne.
2. Poczucie obowiązku i szacunek dziennikarza wobec przełożonych
Zakłada, że dziennikarz uznaje wysoką pozycję zawodową bądź profesjonalizm swoich zwierzchników. Respektuje ich polecenia. Poczucie obowiązku i szacunek wobec przełożonych może prowadzić do dobrej pracy.
3. Aspiracje zawodowe
Dziennikarz, który myśli o awansie musi przygotować materiały, które świadczą o tym, że rozumie on odgórne cele polityki informacyjnej, że chce postępować zgodnie z oczekiwaniami redakcji.
4. Ograniczona rola organizacji dziennikarskich
Związki zawodowe dziennikarzy troszczą się o ich byt materialny, o warunki pracy, ale nie ingerują w kwestie polityki informacyjnej.
5. Zadowolenie z pracy
Praca dziennikarza jest źródłem wielu satysfakcji, bo wynika ona z dużej samodzielności dziennikarza. Wynika z atmosfery panującej w redakcji. Dziennikarz ma komfort uczestnictwa w wydarzeniach z pierwszych stron gazet. Jeżeli jest satysfakcja, bezpośredniość i zadowolenie to powstają takie warunki, aby informacja była bardzo dobra.
6. Traktowanie informacji jako nadrzędnej wartości
Jest dziś ostra rywalizacja między mediami. Mniej liczy się jakość informacji i sposób jej prezentowania. Liczy się szybkość dotarcia do informacji i szybkość emisji. Pod tym względem dziennikarzowi łatwiej jest realizować cele informacyjne redakcji.
Istota i definicja wiadomości. Pojęcie „hard news”, „soft news”. Kategorie zdarzeń publicznych. Proces publicznej komunikacji. Medialne pojęcie pytań zamkniętych i otwartych. Najczęstsze wątki tematyczne w polskich mediach. Na czym polega komunikacyjna wspólnota dla oddziaływania odbiorcy i nadawcy.
Wiadomość dziennikarska – relacja, opowieść, informacja o jakimś ciągu zdarzeń bądź też zjawisku. Sposób konstruowania tej relacji, aby skutecznie działała na widza, słuchacza, czytelnika, w poważnym stopniu zależy od charakteru tego zdarzenia lub zjawiska. Aby osiągnąć skutek, ta relacja musi mieć status zdarzenia publicznego (musi być informacją ważną). Zdarzenie medialne, które ma status zdarzenia publicznego w najprostszym przekazie dotyczy instytucji lub postaci publicznych. Stanie się zdarzeniem publicznym gdy skupi uwagę jak największej ilości odbiorców. Wiadomości publiczne ważne, mające wpływ na życie społeczne, amerykanie określają mianem HARD NEWS. Przeciwieństwem tego terminu są SOFT NEWS, które dotyczą określenia wyodrębnionej grupy społecznej, czyli wiadomości interesujące.
Podział na wydarzenia potoczne, interesujące nie jest ostry, bo wydarzenia ważne mogą być interesujące i vice versa, dlatego badacze mediów do tych rozważań dołączają 2 dodatkowe czynniki: czas i miejsce zdarzenia. Wydarzenia ważne są wyraźnie wyodrębnione, umiejscowione w czasie i przestrzeni. Czas i przestrzeń podkreślają aktualność i rangę ważności. Wiadomości ważne dotyczą przeważnie polityki i ekonomii a interesujące obejmują życie społeczne i obyczajowe.
Wyodrębniamy 4 kategorie zdarzeń publicznych:
obyczajowa. Obcymi są homoseksualiści, feministki, przedstawiciele sekt religijnych (narkomani, pedofile, gość z kolczykiem w uchu).
