Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Społeczno-gospodarcze skutki współczesnych konfliktów ..., Ćwiczenia z Edukacja

światowej doszło do dynamicznego wzrostu liczby konfliktów wewnętrznych. ... Na zmianę sposobu postrzegania wojny i konfliktu zbrojnego we współcze-.

Typologia: Ćwiczenia

2022/2023

Załadowany 24.02.2023

frankie82
frankie82 🇵🇱

4.5

(82)

286 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Społeczno-gospodarcze skutki współczesnych konfliktów ... i więcej Ćwiczenia w PDF z Edukacja tylko na Docsity! Bezpieczeństwo Europy – bezpieczeństwo Polski, t. 1, red. Naukowa: Ewa Maj, Kamil Mazurek, Wojciech Sokół, Anna Szwed-Walczak, Wyd. UMCS Lublin 2016. ANDRZEJ JAKUBOWSKI Społeczno-gospodarcze skutki współczesnych konfliktów zbrojnych UWAGI WSTĘPNE Konflikty są nieodłącznym elementem życia społecznego oraz relacji między- państwowych. Występowały one z różnym natężeniem na wszystkich etapach rozwoju społecznego, a ich charakter podlegał ciągłej ewolucji. Również obec- nie, w warunkach dynamicznych przemian w środowisku międzynarodowym oraz wielości i różnorodności podmiotów życia politycznego, konflikty jawią się jako zjawisko zmienne, dynamiczne, nieustannie ewoluujące 1 . Ewolucja charak- teru i natężenia konfliktów zbrojnych, ich dynamiki i trwałości, zaangażowa- nych w nie stron, a także metod prowadzenia walki zbrojnej prowadzi do daleko idących przekształceń w sferze ich konsekwencji, obserwowanych i doświad- czanych na płaszczyźnie demograficznej, społecznej, gospodarczej, politycznej, czy też geopolitycznej. W badaniach nad specyfiką współczesnych konfliktów zbrojnych brakuje głębszej refleksji nad przemianami zachodzącymi w zakresie ich następstw i konsekwencji. Zgodnie z danymi przytaczanymi przez M. Toft z Uniwersytetu w Oksfordzie, spośród niemal dwustu artykułów naukowych poświęconych kwestii konfliktów terytorialnych, opublikowanych w latach 1964-2014 na ła- mach najbardziej prestiżowych czasopism naukowych z zakresu stosunków międzynarodowych, politologii, konfliktologii oraz badań nad pokojem, aż 144 poświęconych było kwestii uwarunkowań, 74 – procesowi regulacji oraz 17 – przebiegowi konfliktów. Jednocześnie w większości przypadków owe analizy 1 M. Pietraś, Istota i specyfika konfliktu niskiej intensywności, [w:] Konflikt niskiej in- tensywności w Naddniestrzu, red. M. Celewicz, J. Kłoczowski, M. Pietraś, Lublin 2006, s. 24. 72 CZĘŚĆ PIERWSZA. BEZPIECZEŃSTWO JAKO PRZEDMIOT BADAN NAUKOWYCH dotyczyły konfliktów o charakterze międzynarodowym (międzypaństwowym), nie zaś rozpowszechnionych współcześnie konfliktów o charakterze wewnętrz- nym 2 . Celem artykułu jest próba generalnej charakterystyki skutków współcze- snych konfliktów zbrojnych, do których dochodzi w pozimnowojennym, globa- lizującym się świecie na płaszczyźnie społeczno-gospodarczej. CHARAKTERYSTYKA WSPÓŁCZESNYCH KONFLIKTÓW ZBROJNYCH W nauce o stosunkach międzynarodowych oraz prawie międzynarodowym za konflikt uważana jest konfrontacja mogąca doprowadzić do walki zbrojnej po- między dwoma lub kilkoma państwami 3 . W świetle powyższej definicji w sto- sunkach międzynarodowych oraz w prawie międzynarodowym pojęcie „konflik- tu” wiązane jest z groźbą użycia przemocy zbrojnej lub też jej użyciem. Tym samym termin ten należy uznać za bliskoznaczny z pojęciami „konfliktu zbroj- nego” oraz „wojny”. Zgodnie z definicją zaproponowaną w Słowniku Akademii Obrony Narodo- wej, konflikt zbrojny oznacza „sprzeczność między państwami (koalicjami państw) rozwiązywaną z wykorzystaniem sił zbrojnych stosujących przemoc zbrojną. Z punktu widzenia form i sposobów przemocy zbrojnej, do konfliktów zbrojnych zalicza się: wojnę, interwencję zbrojną, incydent zbrojny, przewrót wojskowy, blokadę zbrojną lub demonstrację siły” 4 . W świetle przedstawionej powyżej definicji konfliktu zbrojnego, należy go traktować jako pojęcie szersze od pojęcia wojny, rozumianej z kolei jako „zorganizowana (przygotowana) for- ma konfliktu zbrojnego między państwami, narodami, blokami państw i organi- zacjami nie będącymi państwami/narodami, będąca kontynuacją polityki (ide- ologii, religii) środkami przemocy, której głównym wyrazem jest walka zbrojna w celu osiągnięcia określonych interesów politycznych, ekonomicznych lub ideologicznych (religijnych)” 5 . 2 M. D. Toft, Territory and War, “Journal of Peace Research” 2014, Vol. 51(2), s. 186. 3 W. M. Stankiewicz, Konflikt jako zjawisko integrujące i dezintegrujące oblicze współczesnego świata, Olsztyn 2008, s. 19. 4 B. Balcerowicz (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2008, s. 64. 5 Tamże, s. 158. ANDRZEJ JAKUBOWSKI · SPOŁECZNO-GOSPODARCZE SKUTKI WSPÓŁCZESNYCH… 75 zały się z budową państwa, natomiast „nowe wojny” stanowią ich przeciwień- stwo – ich celem jest dążenie do demontażu państwa 12 . Dla współczesnego świata charakterystyczne są przede wszystkim dwie kate- gorie konfliktów, mianowicie konflikty niskiej intensywności oraz konflikty asymetryczne 13 . Do ich rozpowszechnienia dochodzi w konsekwencji zastępo- wania konfliktów międzynarodowych przez konflikty wewnętrzne i umiędzyna- rodowione konflikty wewnętrzne. Charakteryzują się one nie tylko mniejszą liczbą bezpośrednich walk (co prowadzi do obniżenia ich intensywności), ale także znacznie większym zróżnicowaniem potencjału militarnego, ludnościowe- go czy też gospodarczego uczestniczących w nich stron. Istnienie owych dys- proporcji staje się podstawową przyczyną powstawania asymetryczności. Konflikty niskiej intensywności są zjawiskiem charakterystycznym dla okre- su pozimnowojennego 14 . Dochodzi do nich w warunkach procesów globalizacji i stopniowego odchodzenia od organizacji środowiska międzynarodowego cha- rakterystycznej dla westfalskiego ładu międzynarodowego. Ich podstawową przyczyną jest dążenie do zachowania własnej tożsamości, odrębności grupy etnicznej, czy też grupy religijnej. Wobec tego w przebiegu konfliktów niskiej intensywności obecny jest bardzo silny komponent emocjonalny, sprawiający, iż są one szczególnie trudne do rozwiązania. Po drugie, są to konflikty charaktery- zujące się zmianą sposobu prowadzenia wojny, a także zmianą uczestniczących w nim podmiotów oraz środków, jakie są wykorzystywane, obejmujących za- zwyczaj bardzo prosty potencjał zbrojny. Po trzecie, współczesne konflikty ni- skiej intensywności są istotnym problemem dla społeczności międzynarodowej. Dzieją się one we wnętrzu państw, a więc są chronione zasadą ich suwerenności. Tym samym stanowią one wyzwanie dla państw i organizacji międzynarodo- wych, które muszą nauczyć się stosowania różnego rodzaju instrumentów poli- tycznych, gospodarczych, psychologicznych oraz wojskowych w celu ich roz- wiązania oraz budowania pokoju po ich zakończeniu 15 . W tradycyjnym ujęciu asymetryczność konfliktów zbrojnych rozumiana jest jako wyraźna nierównowaga w potencjale militarnym stron konfliktu. W związ- ku z tym strona słabsza – którą może być zarówno państwo, jak i podmiot nie- państwowy – nie jest w stanie odnieść zwycięstwa w klasycznej konfrontacji militarnej i zmuszona jest do prowadzenia walki zbrojnej przy wykorzystaniu 12 Tamże, s. 2-3. 13 Human Security Report 2005: War and Peace in the 21st Century, New York- Oxford 2005, s. 34. 14 M. Celewicz, J. Kłoczowski, M. Pietraś, Wstęp, [w:] dz. cyt.., M. Celewicz, J. Kło- czowski, M. Pietraś (red.), s. 7. 15 M. Pietraś, dz. cyt., s. 37-38. 76 CZĘŚĆ PIERWSZA. BEZPIECZEŃSTWO JAKO PRZEDMIOT BADAN NAUKOWYCH innych, niekonwencjonalnych metod i środków 16 . W najnowszych pracach po- święconych temu zagadnieniu zwraca się jednak uwagę na wielowymiarowość pojęcia asymetrii we współczesnych konfliktach zbrojnych, nie ograniczając go wyłącznie do sfery militarnej. Przykładowo E. Stepanova obok asymetrii siły, rozumianej w sposób tradycyjny jako potencjał militarny stron konfliktu, wy- różnia również asymetrię statusu, odnoszącą się do formalnego statusu stron konfliktu w systemie stosunków międzynarodowych. Jej zdaniem konflikt jest więc w pełni asymetryczny, jeśli jego strony posiadają odmienny, tj. nierówno- rzędny status (np. konflikt pomiędzy państwem a podmiotem niepaństwo- wym) 17 . Z kolei G. Gallo i A. Marzano wyróżniają trzy rodzaje asymetrii – asy- metrię siły, asymetrię strategiczną oraz asymetrię strukturalną. Zgodnie z tym podziałem pierwszy typ asymetrii występuje w przypadku konfliktów pomiędzy stronami charakteryzującymi się znaczną nierównowagą siły, rozumianej jako siła militarna. O asymetrii strategicznej mówimy wówczas, gdy strony konfliktu stosują odmienne podejście strategiczne, różniąc się sposobem i metodami pro- wadzenia walki zbrojnej. Z kolei asymetria strukturalna oznacza nierównowagę w zakresie statusu stron konfliktu. U źródeł konfliktów tego typu leży kwestia relacji pomiędzy przeciwnikami, przy czym jedna ze stron dąży do zmiany swo- jego statusu, natomiast druga do zachowania status quo 18 . W ostatnich latach upowszechniona została również koncepcja wojny hybry- dowej, oznaczającej rodzaj konfliktu, w którym jednocześnie wykorzystywane są elementy wojny konwencjonalnej, wojny partyzanckiej, terroryzmu oraz dzia- łalności przestępczej mających na celu osiągnięcie określonych celów politycz- nych 19 . Dla wojen hybrydowych charakterystyczne jest również wykorzystywa- nie zróżnicowanych, niestandardowych metod i technik, w tym wojny toczonej na płaszczyźnie wirtualnej, której celem jest wpływ na populację, pomnażanie 16 K. Pawłowski, Konflikty zbrojne w późnowestfalskim środowisku międzynarodo- wym, [w:] Późnowstfalski ład międzynarodowy, M. Pietraś, K. Marzęda (red.), Lublin 2008, s. 113. 17 E. Stepanova, Terrorism in Asymmetrical Conflict. Ideological and Structural As- pects, Stockholm International Peace Research Institute, Solna-Oxford-New York 2008, s. 17-19. 18 G. Gallo, A. Marzano, The Dynamics of Asymmetric Conflicts: The Israeli- Palestinian Case, “The Journal of Conflict Studies” 2009, vol. 29, s. 33-34. 19 F. G. Hoffman, Hybrid vs. Compound War. The Janus choice: Defining today’s multifaceted conflict, https://web.archive.org/web/20100917155357/http://armedforces- journal.com/2009/10/4198658/ [1.07.2015]. ANDRZEJ JAKUBOWSKI · SPOŁECZNO-GOSPODARCZE SKUTKI WSPÓŁCZESNYCH… 77 zasobów finansowych oraz prowadzenie kampanii informacyjnej (propagando- wej) 20 . Podsumowując tę część rozważań, możliwe jest wskazanie podstawowych cech współczesnych konfliktów zbrojnych. Po pierwsze toczą się one we wnę- trzu państw, podlegając w niektórych sytuacjach umiędzynarodowieniu. Po dru- gie, współczesne konflikty zbrojne motywowane są przede wszystkim dążeniem do ochrony i zachowania tożsamości grupowej, przede wszystkim etnicznej lub religijnej. Po trzecie, dla współczesnych konfliktów zbrojnych charakterystyczne jest zróżnicowanie potencjałów zaangażowanych stron oraz ich statusu, co sprawia, że stosują one różnorodne, niekonwencjonalne metody walki zbrojnej, odmienne są również źródła ich finansowania. I wreszcie po czwarte, współcze- sne konflikty zbrojne mają charakter chroniczny. Ich strony nie dążą do zakoń- czenia działań wojennych, ale rozprzestrzeniania się i utrzymywania niestabilno- ści, czerpiąc z niej określone korzyści polityczne i ekonomiczne. Każda z przed- stawionych powyżej cech współczesnych konfliktów zbrojnych istotnie wpływa na kierunki przemian w zakresie ich skutków. SPOŁECZNO-GOSPODARCZE SKUTKI WSPÓŁCZESNYCH KONFLIKTÓW ZBROJNYCH Szeroko pojęta płaszczyzna społeczno-ekonomiczna obejmuje całe spektrum zagadnień. Mając na uwadze czytelność dalszych wywodów proponujemy anali- zę skutków w podziale na następujące kategorie: w zakresie demografii, kapitału ludzkiego, kapitału społecznego, kapitału fizycznego (infrastruktura), struktury gospodarki oraz instytucji publicznych odpowiedzialnych za realizację zadań państwa w sferze społecznej oraz gospodarczej. Niewątpliwie najbardziej tragiczną konsekwencją konfliktów zbrojnych są straty ludnościowe. Jak zauważa J. Dobrowolska-Polak, niemiędzynarodowy charakter współczesnych konfliktów oraz – w wielu przypadkach – ich etniczne podłoże sprawiają, że ludność cywilna staje się celem działań sił zbrojnych ze względu na fakt ich przynależności do określonej grupy etnicznej lub narodowej. Z tego powodu współczesne konflikty charakteryzują liczne, masowe i powta- rzające się ataki na cywilów, które niejednokrotnie przybierają postać ludobój- 20 A. Gruszczak, Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna, [w:] Asy- metria i hybrydowość – stare armie wobec nowych konfliktów, B. Zapała, W. Sokała (red.), BBN, Warszawa 2011, s. 14. 80 CZĘŚĆ PIERWSZA. BEZPIECZEŃSTWO JAKO PRZEDMIOT BADAN NAUKOWYCH mów w celu uniknięcia bezpośrednich (utrata życia, uszczerbek na zdrowiu) i pośrednich (bieda, głód i choroby) skutków przemocy zbrojnej 31 . Migracje spowodowane agresją zbrojną przybierają przy tym znaczne rozmiary. Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) szacuje, że pod koniec 2014 r. roku liczba osób wysiedlonych ze swoich domów w wyniku przemocy zbrojnej wyniosła ok. 59,5 milionów (ich liczba wzrosła o ponad 8,3 mln w ciągu zaledwie jednego roku); z czego pod opieką Biura znaj- dowało się zaledwie 14,4 mln uchodźców. Warto przy tym nadmienić, że ponad połowę (51%) uchodźców stanowiły osoby poniżej 18 roku życia, a więc dzieci i młodzież 32 . Wykres 2. Liczba uchodźców i uchodźców wewnętrznych na świecie w latach 2000-2014. Źródło: World at War. UNHCR Global Trends. Forced Displacement in 2014, s. 5, http://www.unhcr.org/556725e69.html [4.07.2015]. Jak zauważają T. Farell i O. Schmitt, przemieszczenia ludności na wskutek konfliktów zbrojnych rodzą liczne problemy i napięcia w państwach ościennych. Po pierwsze, niezadowoleni ze swej sytuacji uchodźcy mogą buntować się, bądź też wspierać ugrupowania opozycyjne wobec dotychczasowych władz politycz- nych. Po drugie, uchodźcy mogą być postrzegani jako nadmierne obciążenie z punktu widzenia możliwości danego kraju, szczególnie w przypadku państw rozwijających się, które nie są w stanie zapewnić odpowiedniego poziomu życia 31 T. Farell, O. Schmitt, dz. cyt., s. 12. 32 World at War. UNHCR Global Trends. Forced Displacement in 2014, s. 3, http://www.unhcr.org/556725e69.html [14.07.2014]. ANDRZEJ JAKUBOWSKI · SPOŁECZNO-GOSPODARCZE SKUTKI WSPÓŁCZESNYCH… 81 nawet własnym obywatelom. Po trzecie, mogą być oni postrzegani jako zagro- żenie dla równowagi społecznej, kulturowej czy etnicznej państwa przyjmujące- go. Niejednokrotnie zdarza się bowiem, iż formacje zbrojne traktują obozy dla uchodźców jako miejsce schronienia, prowadząc z nich walkę zbrojną, zagraża- jącą życiu okolicznej ludności cywilnej 33 . B. E. Whitaker udowodniła, iż w nie- których przypadkach przemieszczanie się uchodźców może powodować swoiste „rozlewanie się” konfliktu na obszary państw sąsiednich. Tym samym problem uchodźstwa może stać się przyczyną rozszerzania się strefy niestabilności nie tylko w wymiarze lokalnym (tj. wewnątrzpaństwowym), ale również regional- nym 34 . Ze względu na długość trwania współczesnych konfliktów zbrojnych uchodźcy, którzy nie są w stanie lub obawiają się powrotu do domu zmuszeni są do przebywania przez wiele lat w zatłoczonych, często prowizorycznych obo- zach. Liczne ograniczenia i niedogodności, takie jak niewystarczające i nieod- powiednie wyżywienie, zanieczyszczona woda, złe warunki sanitarne, a przede wszystkim brak opieki medycznej prowadzą do pojawiania się w obozach ognisk licznych chorób zakaźnych, mogących rozprzestrzeniać się również wśród ludności państwa przyjmującego. Zgodnie z wyliczeniami autorów „Hu- man Security Report” śmiertelność wśród uchodźców z krajów dotkniętych przez wojny domowe jest od 5 do 12 razy wyższa niż normalnie 35 Za jedną z największych patologii charakterystycznych dla wielu współcze- snych konfliktów zbrojnych należy uznać kwestię uczestnictwa w nich dzieci 36 . Zgodnie z danymi szacunkowymi przytaczanymi przez P. W. Singera obecnie na całym świecie ok. 300 tys. osób w wieku poniżej 18 lat czynnie uczestniczy w działaniach wojennych, walcząc w niemal trzech czwartych wszystkich od- bywających się współcześnie konfliktach 37 . Dzieci ponoszą znacznie większe koszty uczestnictwa w konfliktach zbrojnych, niewspółmierne do kosztów pono- szonych przez dorosłych. Wiele z nich jest zmuszanych do popełniania zbrodni przeciwko własnym rodzinom, czy też społecznościom lokalnym. Często do- świadczają oni fizycznej niepełnosprawności, wymagając rehabilitacji, bądź też stałej opieki. Ze względu na brak możliwości podjęcia edukacji w trakcie wojny, nie są one w stanie nabyć umiejętności przydatnych w czasie pokoju. Najpo- 33 T. Farell, O. Schmitt, dz. cyt., s. 13. 34 B. E. Whitaker, Refugees and the Spread of Conflict: Contrasting Cases in Central Africa, “Journal of Asian and African Studies” 2003, Vol. 38, s. 226-227. 35 Human Security Report 2005…, s. 130. 36 Por. Tamże, s. 34. 37 P. W. Singer, Addressing the Global Challenge of Child Soldiers, [w:] Security Governance in Post-Conflict Peacebuilding, A. Bryden, H. Hänggi (red.), Geneva 2006, s. 115. 82 CZĘŚĆ PIERWSZA. BEZPIECZEŃSTWO JAKO PRZEDMIOT BADAN NAUKOWYCH ważniejszym długoterminowym skutkiem konfliktów z perspektywy dzieci jest jednak zakłócenie ich rozwoju w sferze psychicznej i moralnej. Wiele dzieci, które doświadczyły przemocy zbrojnej w trakcie konfliktu, nie jest w stanie odnaleźć się w sytuacji pokoju, wobec czego same dołączają do formacji zbroj- nych, bądź też angażują się w działalność przestępczą 38 . Współczesne konflikty zbrojne posiadają znaczny negatywny wpływ na ja- kość kapitału ludzkiego, przede wszystkim poprzez ograniczenie dostępu do edukacji i kultury oraz ograniczenie wydatków w tym zakresie, będących wyni- kiem utraty przez państwo ogólnej zdolności do świadczenia usług społecznych na rzecz swoich obywateli. Zawieszenie edukacji, połączone z brakiem wizji na poprawę sytuacji, powoduje często pojawienie się tzw. straconego pokolenia, które nie jest w stanie odnaleźć się również w sytuacji powojennej. Jednocześnie w wyniku uszczuplenia zasobów kadry dydaktycznej oraz elity kulturowej pań- stwa, zmiany te mogą mieć charakter względnie trwały, przejawiając się w nie- możności szybkiej odbudowy kapitału ludzkiego i intelektualnego w warunkach pokoju 39 . Współczesne konflikty w istotny sposób dotykają również sfery kapitału spo- łecznego, poprzez zerwanie różnego rodzaju więzi i relacji społecznych, zarów- no w wymiarze jednostkowym (relacje międzyludzkie, biznesowe), jak również grupowym (relacje pomiędzy przedstawicielami poszczególnych narodowości, wyznań oraz grup społecznych wyodrębnionych według innego kryterium). Prowadzi to do pogłębiania się podziałów społecznych i wzajemnej nienawiści, przynosząc niemożność szybkiego i łatwego odbudowania atmosfery zaufania w warunkach pokoju, a tym samym ograniczając możliwości pokojowej koeg- zystnecji. Konflikty wywierają również ogromny wpływ na sferę gospodarczą państw w nie zaangażowanych, prowadząc do ograniczenia możliwości rozwojowych, a nawet całkowitego załamania gospodarczego 40 . Wśród bezpośrednich skutków konfliktów zbrojnych należy wskazać przede wszystkim na zniszczenia infra- struktury. Obiekty infrastruktury komunikacyjnej, telekomunikacyjnej i energe- tycznej stanowią jeden z najważniejszych celów działań zbrojnych, pozwalają- cych na uzyskanie przewagi strategicznej. W przypadku współczesnych konflik- tów zbrojnych do obniżenia wartości kapitału fizycznego danego państwa pro- wadzą jednak nie tyle same działania zbrojne, co przede wszystkim brak możli- wości ponoszenia wydatków na utrzymanie infrastruktury w trakcie trwania 38 Tamże, s. 118-119. 39 J. F. E. Ohiorhenuan, F. Stewart (red.), dz. cyt., s. 38. 40 R. Artymiak, op. cit., s. 51. ANDRZEJ JAKUBOWSKI · SPOŁECZNO-GOSPODARCZE SKUTKI WSPÓŁCZESNYCH… 85 Jednocześnie konflikty przyczyniają się do odejścia władz od stosowania za- sady państwa prawnego, osłabienia zdolności państwa do świadczenia podsta- wowych usług wobec swoich obywateli, a także stają się źródłem naruszeń pro- cesów demokratycznych, co również przynosi negatywne reperkusje w sferze społeczno-ekonomicznej 49 . Na skutek konfliktów wiele instytucji państwowych zostaje poważnie osłabionych, przede wszystkim z powodu zaniedbań i braku funduszy. W takiej sytuacji państwa stają się narażone na pewien stopień niewy- dolności własnych struktur, nie będących w stanie zapewnić podstawowych usług publicznych, takich jak edukacja, ochrona zdrowia, zatrudnienie, a zwłaszcza poczucie bezpieczeństwa. Sytuacja taka zwiększa ryzyko wystąpie- nia niepokojów społecznych, a nawet ponownego wybuchu konfliktu. Osłabie- nie struktur państwa staje się ponadto przyczyną upowszechnienia się korupcji oraz rozwoju działalności przestępczej. Wobec słabości aparatu bezpieczeństwa oraz wymiaru sprawiedliwości patologie te pozostają bardzo trudne do przezwy- ciężenia. J. F. E. Ohiorhenuan oraz F. Stewart twierdzą nawet, że odbudowa instytucji państwowych może być niejednokrotnie bardziej skomplikowana od odbudowy infrastruktury technicznej, przy czym to właśnie skuteczna działalno- ści instytucji ma kluczowe znaczenie dla przywrócenia atmosfery zaufania, sta- bilności oraz przewidywalności. Bez sprawnego funkcjonowania instytucji pań- stwowych niepowodzeniem mogą się również zakończyć wszelkie wysiłki po- dejmowane na rzecz przywrócenia i utrzymania formalnej działalności gospo- darczej 50 . PODSUMOWANIE Skutki konfliktów mają wielopłaszczyznowy, wieloaspektowy oraz długo- trwały charakter. W przypadku wojen klasycznych najbardziej negatywne kon- sekwencje dla systemów społeczno-ekonomicznych, a także dla samej ludności były bezpośrednim wynikiem fazy zbrojnej konfliktów 51 . Jednakże zmieniające się oblicze współczesnych konfliktów, odmienny charakter, dynamika, a także cele i stosowane metody walki sprawiają, że ich skutki, podobnie jak i one same, 49 H. Haider, Conflict: Topic Guide, Revised edition with B. Rohwerder, Birming- ham 2014, s. 28-32. 50 J. F. E. Ohiorhenuan, F. Stewart (red.), dz. cyt., s. 32-33. 51 S. N. Kalyvas udowodnił, iż długość konfliktu oraz jego skutki pozostają w pew- nym stopniu niezależne od trwania fazy zbrojnej. S. N. Kalyvas, Ethnic Defection in Civil War, „Comparative Political Studies” 2008, Vol. 41, No. 8, s. 1063. 86 CZĘŚĆ PIERWSZA. BEZPIECZEŃSTWO JAKO PRZEDMIOT BADAN NAUKOWYCH mają charakter długotrwały, chroniczny, naruszający fundamenty życia społecz- no-gospodarczego, na wiele lat ograniczając możliwości rozwojowe. Negatywne skutki współczesnych konfliktów zbrojnych, podobnie jak to miało miejsce w przypadku wojen klasycznych, dostrzegalne są przede wszyst- kim w sferze demograficznej, na co wpływ mają zgony, choroby oraz prze- mieszczenia ludności. Dla współczesnych konfliktów zbrojnych charaktery- styczny jest znaczny wzrost liczby ofiar wśród ludności cywilnej, tzn. osób nie- będących uczestnikami formacji zbrojnych, a także znaczny wzrost ofiar po- średnich konfliktów. Oprócz bezpośrednich ofiar walk, konflikty zbrojne pro- wadzą do przymusowej migracji, uchodźstwa, a także trwałego naruszenia pod- walin rozwoju demograficznego, obejmujących wzrost śmiertelności (w tym wzrost śmiertelności niemowląt), spadek poziomu rozrodczości, a także spadek trwania życia. Konflikty prowadzą również do spadku kapitału ludzkiego, po- wodując ograniczenia w możliwości uczestniczenia w procesie edukacji, naby- wania wiedzy oraz podnoszenia kwalifikacji. Powoduje to powstawanie tzw. „straconych pokoleń”, niemogących odnaleźć się na rynku pracy nawet po za- kończeniu wojny. Znaczne straty obserwuje się również w przypadku kapitału społecznego, w szczególności jego wymiaru pomostowego i relacyjnego, który – przede wszystkim w stosunkach międzygrupowych (np. międzyetnicznych, mię- dzyreligijnych) – jest często niemożliwy do odbudowania, zarówno na poziomie lokalnym, jak i ogolnopaństwowym. W wyniku konfliktów dochodzi do po- wszechnego zniszczenia i degradacji infrastruktury, w tym przede wszystkim infrastruktury technicznej oraz społecznej. Zniszczenia infrastrukturalne mogą trwale i istotnie ograniczać zdolność państw dotkniętych konfliktami do odbu- dowy gospodarki po zakończeniu konfliktu 52 . Współczesne konflikty zbrojne posiadają głęboki, negatywny wpływ na sferę ekonomiczną, przejawiający się w załamaniu wzrostu, odpływie kapitału i zmianach w strukturze gospodarki, prowadzących do powstawania i rozszerzania się tzw. luki rozwojowej pomię- dzy tymi państwami, które doświadczyły i tymi, które nie doświadczyły konflik- tów zbrojnych 53 . Jednocześnie ze względu na swój długotrwały charakter, pro- wadzą one do rozwoju gospodarki nieformalnej, a nawet czarnego rynku, kon- trolowanego przez różnego rodzaju grupy przestępcze. I wreszcie w wyniku konfliktów zbrojnych istotnemu ograniczeniu podlegają możliwości działania instytucji państwowych (politycznych, gospodarczych i społecznych), co prowa- dzi do ich względnie trwałej dysfunkcyjności, przejawiającej się w niemożności 52 J. F. E. Ohiorhenuan, F. Stewart (red.), dz. cyt., s. 22. 53 S. Gates, H. Hegre, H. M. Nyg rd, H. Strand, H., dz. cyt., s. 1713. ANDRZEJ JAKUBOWSKI · SPOŁECZNO-GOSPODARCZE SKUTKI WSPÓŁCZESNYCH… 87 zaspokajania nawet podstawowych potrzeb społecznych, takich jak chociażby opieka zdrowotna, czy też edukacja. WYKAZ ŹRÓDEŁ I OPRACOWAŃ ŹRÓDŁA INTERNETOWE Hoffman F. G., Hybrid vs. Compound War. The Janus choice: Defining today’s multi- faceted conflict, https://web.archive.org/web/20100917155357/http://armedforces- journal.com/2009/10/4198658/ [1.07.2015]. Kaldor M., In Defence of New Wars, “Stability” 2013, 2(1): 4, art. 4, http://dx.doi.org/10.5334/sta.at [3.07.2015]. One-Sided Violence, Uppsala Conflict Data Program, http://www.pcr.uu.se/research/- ucdp/definitions/#One-sided_violence [13.07.2015]. UCDP/PRIO Armed Conflict Dataset, 4-2009, http://www.prio.org/ Data/Armed- Conflict/UCDP-PRIO/Armed-Conflicts-Version-X-2009 [11.07.2015]. UCDP One-sided Violence Dataset v 1.4-2014, 1989-2013; http://www.pcr.uu.se/- digitalAssets/66/66314_1fatalities-in-one-sided-violence.pdf [13.07.2015]. World at War. UNHCR Global Trends. Forced Displacement in 2014, s. 5, http://www.unhcr.org/556725e69.html [4.07.2015]. MONOGRAFIE I OPRACOWANIA ZBIOROWE Addressing Internal Displacement in Peace Processes, Peace Agreements and Peace- Building, Bern 2007. Arreguin-Toft I., How the Weak Win Wars. A Theory of Asymmetric Conflict, Cam- bridge-New York 2005. Artymiak R., Wojny i konflikty w XX wieku, [w:] R. Borkowski (red.), Konflikty współ- czesnego świata, Kraków 2002. Balcerowicz B. (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, War- szawa 2008. Bierzanek R., Załatwianie sporów międzynarodowych 1945-1973. Studium prawnopoli- tyczne, Warszawa 1974. Celewicz M., Kłoczowski J., Pietraś M., Wstęp, [w:] Konflikt niskiej intensywności w Naddniestrzu, M. Celewicz, J. Kłoczowski, M. Pietraś (red.), Lublin 2006.Cziomer E., Zyblikiewicz L., Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Kraków 2002. Dobrowolska-Polak J., Ludzie w cieniu wojny. Ludność cywilna podczas współczesnych konfliktów zbrojnych, Poznań 2011.