Pobierz Sprawozdanie finansowe przesiębiorstwa jako forma prezentacji informacji ekonomicznej i więcej Publikacje w PDF z Strategia i zarządzanie przedsiębiorstwem tylko na Docsity!
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 287 · 2016 Współczesne Finanse 6
Katarzyna Tkocz-Wolny
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Finansów i Ubezpieczeń Katedra Rachunkowości [email protected]
SPRAWOZDANIE FINANSOWE PRZEDSIĘBIORSTWA
JAKO FORMA PREZENTACJI INFORMACJI
EKONOMICZNEJ
Streszczenie: Globalizacja i złożoność procesów zachodzących we współczesnej gospo- darce powodują, że podjęcie właściwych decyzji przez zarządzających jednostkami gospo- darczymi, niezależnie od branży, w której działają, wymaga coraz szerszej informacji. Podstawowym źródłem informacji o działalności podmiotów gospodarczych, ich sytuacji majątkowo-finansowej i osiąganych wynikach jest rachunkowość. Generowane przez sys- tem rachunkowości sprawozdania finansowe pozwalają na komunikację pomiędzy jed- nostkami gospodarczymi i odbiorcami sprawozdań, pozwalając tym samym na ocenę sytu- acji ekonomicznej jednostki i podjęcie właściwych decyzji. Celem zasadniczym artykułu jest pokazanie, że sprawozdania finansowe są podsta- wową formą prezentacji informacji ekonomicznej jednostek gospodarczych. Podstawową metodą badawczą zastosowaną w niniejszym opracowaniu jest analiza literatury przedmio- tu oraz regulacji prawnych w zakresie sprawozdawczości finansowej.
Słowa kluczowe: rachunkowość, sprawozdania finansowe, cechy sprawozdań finansowych, użytkownicy sprawozdań finansowych.
Wprowadzenie
Rachunkowość jest uniwersalnym i elastycznym systemem informacyjno- -kontrolnym odzwierciedlającym przebieg i rezultaty działalności jednostek go- spodarczych [Jaklik, Micherda, 1994, s. 10]. Można zatem stwierdzić, iż ra- chunkowość zajmuje się min. pomiarem działalności ekonomicznej, natomiast wyniki tej działalności prezentowane są w sprawozdaniu finansowym [Micherda (red.), 2002, s. 87].
112 Katarzyna Tkocz-Wolny
Z systemem rachunkowości immanentnie związana jest sprawozdawczość finansowa, rozumiana jako szereg czynności podejmowanych w jednostkach go- spodarujących w celu syntetycznego przedstawienia ich sytuacji majątkowo- -finansowej [Messner (red.), 2010, s. 605]. Sprawozdawczość finansowa jest zatem częścią systemu rachunkowości i jej końcowym etapem, gdyż zgodnie z ustawą o rachunkowości (dalej UOR) [1994] rachunkowość obejmuje elementy, wśród których znajdują się sprawoz- dania finansowe. W literaturze przedmiotu można spotkać opinię, iż sporządza- nie sprawozdań finansowych nie jest pierwszym krokiem w rachunkowości, jed- nak na pewno jest odpowiednim punktem do rozpoczęcia jej studiowania [Meigs, Meigs, 1987, s. 14]. Sprawozdania finansowe będące końcowym ogniwem w procesie informa- cyjnym rachunkowości służą do prezentacji informacji ekonomicznych uzyska- nych w wyniku gromadzenia danych i ich przetwarzania. Celem opracowania jest pokazanie, że sprawozdania finansowe są podstawową formą prezentacji informacji ekonomicznej jednostek gospodarczych. Podstawową metodą badawczą zastosowaną w niniejszym opracowaniu jest analiza literatury przedmiotu oraz regulacji prawnych w zakresie sprawozdawczości finansowej.
1. Istota i zakres sprawozdania finansowego
Rachunkowość jest systemem informacyjnym, w którym następuje pomiar, wycena, grupowanie zjawisk i procesów w zbiory danych pozwalające uzyskać wiarygodną, użyteczną i niezawodną informację o sytuacji, w jakiej znajduje się jednostka gospodarcza prowadząca działalność gospodarczą. W systemie tym sprawozdania finansowe, do których sporządzania jednostka jest zobligowana, są traktowane jak swoisty produkt finalny procesu transformacji danych. Oczy- wiście uzyskanie w wyniku tej transformacji jakościowo dobrego produktu wy- maga przestrzegania określonych reguł i zasad rachunkowości. Od właściwego ich stosowania zależy dobra jakość sporządzanego sprawozdania, które będąc wizerunkiem jednostki, zawiera tym samym efekty polityki bilansowej. Rozszy- frowanie celów tej polityki jest tym trudniejsze, im bardziej wyrafinowane jej instrumenty wykorzystuje zarząd firmy do kreowania obrazu firmy w sprawoz- daniu finansowym. Cele zarządu i właścicieli mogą być różne, podobnie jak różne mogą być oczekiwania informacyjne adresatów sprawozdania, dlatego też musi ono mieć jednoznacznie określony sposób sporządzania [Cebrowska (red.), 2005, s. 635].
114 Katarzyna Tkocz-Wolny
Fakt ten znajduje wyraz w formułowaniu celów sprawozdań finansowych. Warto podkreślić, iż UOR tylko pośrednio określa cel sprawozdania finansowe- go. Obliguje ona [art. 4 ust. 1 UOR] jednostki gospodarcze do rzetelnego i ja- snego przedstawiania sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowe- go. Ponadto UOR [art. 8 ust. 1 UOR] wymaga, aby jednostka, dokonując wyboru rozwiązań dopuszczonych ustawą i dostosowując je do swoich potrzeb, zapewniała wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego, przy zacho- waniu zasady ostrożności [Helin, Bernaziuk, 2002, s. 36]. Natomiast zgodnie z rozwiązaniami międzynarodowymi celem sprawozdań finansowych o ogólnym przeznaczeniu^1 jest dostarczanie informacji na temat sytuacji finansowej, finan- sowych wyników działalności i przepływów środków pieniężnych jednostki, które są użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu przez nich decyzji gospodarczych. Ponadto sprawozdanie finansowe przedstawia wyniki zarządzania przez kierownictwo powierzonymi mu zasobami [MSR 1, par. 7]. Ustalenia przyjęte w UOR są zgodne MSR. Jednak MSR informują, że sprawozdania finansowe nie tylko dostarczają użytkownikom jednostki niezbęd- nych informacji do podejmowania decyzji, lecz także stanowią podstawę do oceny kierownictwa jednostki za zarządzanie powierzonymi zasobami, czyli wskazuje na odpowiedzialność kierownictwa jednostki za należyte wykorzystanie majątku w okresie objętym sprawozdaniem [Gabrusewicz, Remlein, 2007, s. 15].
2. Cele i cechy sprawozdań finansowych
Cele sprawozdań przyjęte w MSSF zostały oparte na założeniach koncep- cyjnych sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych Komitetu Między- narodowych Standardów Rachunkowości. Założenia te definiują cele, założenia i zasady sprawozdań finansowych, co zaprezentowano na rys. 1. Wielopozio- mowość założeń koncepcyjnych oznacza, że każdy kolejny poziom wynika z po- trzeb poprzedniego [por. Helin, 2006, s. 72; Walińska, 2006, s. 49].
(^1) Sprawozdania finansowe ogólnego przeznaczenia to takie sprawozdanie, które mają za zadanie spełniać potrzeby użytkowników niemających możliwości otrzymania sprawozdań dostosowa- nych do ich szczególnych potrzeb informacyjnych.
Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa jako forma prezentacji… (^) 115
Cele sprawozdań finansowych. Użytkownicy sprawozdań finansowych oraz ich potrzeby informacyjne
Podstawowe założenia:
- Zasada memoriału
- Zasada kontynuacji działalności
Cechy jakościowe sprawozdań finansowych
Składniki sprawozdania finansowego (podstawowe definicje)
Ujmowanie i wycena poszczególnych składników w sprawozdaniu finansowym
Rys. 1. Wielopoziomowe założenia koncepcyjne MSSF w zakresie sprawozdań finansowych Źródło: Na podstawie: [Helin, 2006, s. 73].
Mając na celu przydatność informacji w procesie podejmowania decyzji przez użytkowników sprawozdań finansowych, poszukuje się cech jakościo- wych pozwalających na wnioskowanie o przyszłości. Znajduje to odzwiercie- dlenie w wymogach stawianych przez standardy rachunkowości, np. ujawnienia na temat zaniechania działalności zaniechanej, a także w wymogach dotyczą- cych niektórych jednostek prezentacji mierników finansowych wyników działal- ności nieobejmujących pozycji, które uważają one za nietypowe, rzadkie czy wręcz historyczne [Bonham et al., 2005, s. 188]. Zatem, aby informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym były użytecz- ne dla użytkowników, muszą posiadać walor wysokiej jakości. W literaturze cechy jakościowe sprawozdań finansowych określa się jako atrybuty informacji finansowej z rachunkowości, które przyczyniają się do zwiększenia jej użytecz- ności [Hendriksen, van Breda, 202, s. 140]. Za charakterystyczne cechy jakości informacji prezentowanej w sprawozdaniach finansowych przyjęto: zrozumia- łość, przydatność, wiarygodność i porównywalność [Walińska (red.), 2008, s. 26]. Cechy jakościowe sprawozdań finansowych, przyjęte w ślad za założe- niami koncepcyjnymi MSSF prezentuje rys. 2.
Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa jako forma prezentacji… (^) 117
formacji są zainteresowani (np. wypłat dywidend i wynagrodzeń, zmian cen pa- pierów wartościowych oraz zdolności jednostki do terminowego wywiązywania się ze swoich zobowiązań). Przydatność informacji do prognozowania nie jest związana z ich prognostyczną formą. Na możliwość prognozowania na podsta- wie sprawozdań finansowych może korzystnie wpływać sposób prezentacji in- formacji o transakcjach i zdarzeniach w przeszłości. Na przydatność informacji wpływa ich charakter i istotność. Czasami sam charakter informacji wystarcza, żeby określić, czy jest ona przydatna, czy nie. Przykładowo informacje na temat nowego sektora mogą wpłynąć na ocenę ry- zyka i możliwości jednostki, niezależnie od istotności wyników działalności osiągniętych przez ten sektor w danym okresie sprawozdawczym. W innych przypadkach znaczenie mają zarówno charakter, jak i istotność informacji, przy- kładowo poziom zapasów w podziale na każdą z głównych kategorii właściwych dla prowadzenia działalności. Kolejną cechą informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym, świad- czącą o jej wysokiej jakości jest wiarygodność. Aby stać się użyteczną, informa- cja musi być wiarygodna. Przez wiarygodność rozumie się pewność, rzetelność, zasługiwanie na zaufanie [ Słownik języka polskiego , 1981, s. 691]. Żeby infor- macje można było zatem uważać za wiarygodne, muszą one być bezbłędne, bez- stronne, a użytkownicy muszą być pewni, że wiernie odzwierciedlają to, co sta- rają się odzwierciedlać lub czego odzwierciedlania można by od nich zasadnie oczekiwać. Ponadto wiarygodność sprawozdania jest zachowana, jeżeli spra- wozdanie posiada dodatkowe cechy, do których można zaliczyć: przewagę treści nad formą, neutralność, ostrożność, kompletność [Walińska, 2006, s. 55]. Przewaga treści nad formą przejawia się tym, iż informacje o zdarzeniach gospodarczych powinny być wykazane w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną i znaczeniem gospodarczym. Forma prawna powinna być temu podporządkowana. Znaczenie tej zasady widać w szczególności w ustawowej definicji aktywów [art. 3 ust. 12 UOR], w której to podstawą dla określenia danego zasobu jako składnika aktywów jednostki, jest to, czy jed- nostka go kontroluje i czerpie z niego pożytki, a nie, czy jest jego właścicielem lub współwłaścicielem [Messner (red.), 2007, s. 469]. Neutralność informacji w sprawozdaniu finansowym związana jest z tym, iż informacja nie może być stronnicza, czyli nie może wpływać na decyzje i oceny użytkowników w celu osiągnięcia oczekiwanego rezultatu [Walińska, 2006, s. 55]. Zatem ocena jednostki na podstawie sprawozdania finansowego, dokonana w ciągu okresu, powinna tak kierować politykę bilansową firmy, aby oraz true and fair był pożądany.
118 Katarzyna Tkocz-Wolny
Ostrożność w sprawozdaniu finansowym związana jest z wyceną aktywów i zobowiązań. Cecha ta sprowadza się do rozważnego stosowania oceny w wa- runkach niepewności, ażeby w jej rezultacie nie zostały zawyżone wartości ak- tywów i zaniżone wartości zobowiązań. Kompletność oznacza, iż w sprawozdaniu finansowym nie mogą zostać pominięte informacje, których brak może wprowadzić użytkownika w błąd lub uniemożliwić podjęcia przez niego decyzji albo dokonania oceny sytuacji jed- nostki [Messner (red.), 2007, s. 469]. Porównywalność informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych związana jest z daniem możliwości użytkownikom porównywania sprawozdań jednostki z różnych okresów, w celu określenia trendów charakteryzujących jej sy- tuację finansową i wyniki działalności. Użytkownicy powinni mieć także możli- wość porównywania sprawozdań finansowych różnych jednostek, w celu oceny sytuacji finansowej, wyników działalności w stosunku do innych jednostek. Dla- tego wycena i prezentacja finansowych skutków podobnych transakcji i innych zdarzeń powinny być przeprowadzone w ramach jednej jednostki i w kolejnych okresach w ten sam sposób. Inne właściwości informacji zawartych w sprawozda- niu finansowym, o których należy pamiętać, konieczne do tego, aby były one uży- teczne, to wytrzymałość na próbę czasu i możliwość zastosowania do wszystkich podmiotów prowadzących rachunkowość [Grabiński, Kędzior, 2007, s. 8]. Warto również dodać, iż oprócz wymienionych, w literaturze przedmiotu często wskazywane są (na podstawie nadrzędnych zasad rachunkowości) cechy charakteryzujące sprawozdania finansowe przedstawione w tab. 2.
Tabela 2. Cechy sprawozdania finansowego
Cecha Znaczenie Rzetelność Dane w sprawozdaniu muszą wynikać z prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych i prawidłowo stosowanych zasad rachunkowości Zrozumiałość Pozycje w sprawozdaniu powinny mieć ściśle określoną zawartość informacyjną oraz przejrzystość Kompletność Pozycje w sprawozdaniu powinny być wypełnione w pełnym, określonym przepisami, zakresie Istotność Dane w sprawozdaniu powinny posiadać odpowiedni poziom ogólności oraz przydatności z punktu widzenia użytkownika tego sprawozdania Sprawdzalność Informacje przedstawione w sprawozdaniu finansowym powinny być wiarygodne oraz sprawdzalne, tzn. powinna być zachowana tzw. ścieżka rewizyjna, czyli możliwość porównania danych z dokumentacją źródłową oraz księgami rachunkowymi Terminowość Sprawozdania finansowe powinny być sporządzone w ściśle określonych prawem terminach
Źródło: Na podstawie: [Messner (red.), 2007, s. 470].
120 Katarzyna Tkocz-Wolny
- pozwalają określić stan faktyczny,
- tworzą podstawy planowania,
- ułatwiają podejmowanie decyzji,
- umożliwiają ocenę realizacji zamierzeń,
- sprzyjają kontroli prowadzonej działalności,
- stwarzają podstawy analizy działalności gospodarczej [Sawicki (red.), 2006, s. 331]. Rachunkowość jest uregulowana przez prawo bilansowe, które wpływa na jakość informacji płynących ze sprawozdań finansowych. Zaś celem sprawozdań finansowych jest dostarczenie rzetelnych oraz jasnych informacji o sytuacji fi- nansowej i majątkowej jednostki. Informacje te powinny charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi.
Literatura
Bek-Gaik B. (2012), Regulacje rachunkowości i audytingu – projekty, zmiany, opinie , „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 69(125). Bonham M., Curtis M., Davies M., Dekker P., Denton T., Moore R., Richards H., Wil- kinson-Riddle G., Wilson A. (2005), International GAAP 2005, Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej w interpretacjach I przykładach , Tom I: Założenia ogólne. Zastosowanie po raz pierwszy , LexisNexis, Warszawa. Cebrowska T., red. (2005), Rachunkowość finansowa i podatkowa , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Gabrusewicz W., Remlein M. (2007), Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa , PWE, Warszawa. Gierusz J. (2005), Koszty i przychody w świetle nadrzędnych zasad rachunkowości. Pojęcia. Klasyfikacja. Zakres ujawnień , Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk.
Gierusz J. (2009), Przebudowa sprawozdawczości finansowej – propozycja IASB i FASB , „Rachunkowość” nr 7.
Gos W. (2006), Sprawozdawczość finansowa przedsiębiorstw , Polska Akademia Rachunkowości S.A., Warszawa.
Grabiński K., Kędzior M. (2007), Bilanse według ustawy o rachunkowości i Międzyna- rodowych Standardów Rachunkowości. Wyniki badań , „Rachunkowość”, nr 11.
Helin A. (2006), Sprawozdanie finansowe według MSSF , C.H. Beck, Warszawa. Helin A., Bernaziuk A. (2002), Sprawozdanie finansowe według znowelizowanej ustawy o rachunkowości , ODDK, Gdańsk. Hendriksen E.A., Breda M.F. van (2002), Teoria rachunkowości , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa jako forma prezentacji… (^) 121
Jagoda R., Stawiarska M. (2014), Model sprawozdawczości finansowej według Projektu IASB i FASB , Prace Naukowe, nr 335, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomiczne- go, Wrocław. Jaklik A., Micherda B. (1994), Zasady rachunkowości , Wydawnictwa Szkolne i Pedago- giczne, Warszawa. Meigs W.B., Meigs R.F. (1987), Accounting: The Basis for Business Decisions , McGraw-Hill Book Company, New York. Messner Z., red. (2007), Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSFF , Wydawnic- two Naukowe PWN, Warszawa. Messner Z., red. (2010), Rachunkowość finansowa , Wydawnictwo Akademii Ekono- micznej, Katowice. Micherda B. (2004), Współczesna rachunkowość w kreowaniu wiarygodnego obrazu dzia- łalności jednostki gospodarczej , Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków. Micherda B. (2006), Problemy wiarygodności sprawozdania finansowego , Difin, War- szawa. Micherda B., red. (2002), Podstawy rachunkowości , Wydawnictwo Akademii Ekono- micznej, Kraków. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady wraz rozporządzeniami zmieniającymi. Rówińska M. (2013), Cechy jakościowe sprawozdania finansowego jednostek gospodar- czych , „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego Finanse. Rynki Finanso- we, Ubezpieczenia”, nr 757(58).
Sawicki K., red. (2006), Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw po przystąpieniu Polski do Wspólnoty Europejskiej , Ekspert, Wrocław.
Słownik języka polskiego (1981), Tom III R-Z, PWN, Warszawa. Sobolewska M. (2003), Rachunkowość po nowelizacji. W praktyce , INFOR, Warszawa.
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. z 2013 r. poz. 330, 613. Walińska E. (2006), Międzynarodowe Standardy Rachunkowości. Ogólne zasady pomiaru i prezentacji pozycji bilansu rachunku wyników , Oficyna Ekonomiczna, Kraków. Walińska E., red. (2008), Ramy konceptualne Międzynarodowych Standardów Sprawoz- dawczości Finansowej. Polska praktyka rachunkowości w kontekście procesu har- monizacji międzynarodowej sprawozdawczości finansowej , Wolters Kluwer, War- szawa. Warren C.S., Reeve J.M., Fess V. (2002), Corporate Financial Accounting , Ed. 7, Thomson Learning, London. Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych (2011), Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011, IFRS Founda- tion, Londyn.
