Srednie dziecinstwo- notatki z cwiczen psychologii rozwojowej, Notatki z Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna

Pobierz Srednie dziecinstwo- notatki z cwiczen psychologii rozwojowej i więcej Notatki w PDF z Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna tylko na Docsity!

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO

(WIEK PRZEDSZKOLNY)

ZABAWA

--> Zabawa (wg Wincentego Okonia) – działanie wykonywane dla własnej przyjemności, a oparte na udziale wyobraźni tworzącej nową rzeczywistość. Choć działaniem tym rządzą reguły, których treść pochodzi głównie z życia społecznego, ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznawania i przekształcania rzeczywistości.

• zabawa a praca i nauka
• emocje

Właściwości zabawy wg Garveya:

*Źródło przyjemności i pozytywnych emocji *Wykonywana na własny użytek, ma moc samonagradzania *Spontaniczna i wykonywana z własnej woli, nie narzucona i nie kontrolowana przez innych *Bawiący aktywnie angażuje się w zabawę *Nie jest tym samym co „realne życie” – nie powinna być przyjmowana dosłownie (A. Birch, 2012, s. 62)

Cechy zabawy wg Bakiery i Stelter

*Podstawowy motyw to doświadczenie przyjemności *Działanie swobodne, wewnętrznie motywowane *Jest spontaniczna oraz fikcyjna (odzwierciedla obserwowaną rzeczywistość w tzw. wtórnej, wyimaginowanej rzeczywistości) *Dobrowolna *Bezinteresowana i bezproduktywna *Umowność czasu i miejsca *Silnie angażuje emocjonalnie *Jest aktywnością uporządkowaną, zgodna z zasadami zabawowej sytuacji, posiada swoje umowne reguły, które nie zawsze są rozumiane przez dorosłych

Cele zabawy wg Gardnera

*Lepsze opanowanie świata *Bardziej adekwatne radzenie sobie z problemami i lękami *Lepsze rozumienie siebie i relacji między sobą i światem *Wstępne odkrywanie relacji między rzeczywistością a fantazją *Wypróbowywanie intuicyjnych, quasi-logicznych form myślenia

Funkcje zabawy

wg Bakiery i Stelter (s. 254)

1. FUNKCJA KSZTAŁCĄCA

• Uwrażliwienie zmysłów
• Usprawnienie sprawności motorycznej
• Usprawnienie pamięci
• Poprawa uwagi dowolnej
• Rozwój myślenia przyczynowo-skutkowego
• Opanowanie umiejętności samodzielnego podejmowania i wykonywania zadań
• Wzbogacenie wiedzy o świecie i sobie samym
• Wzbogacenie słownictwa oraz polepszenie poprawności gramatycznej 2. FUNKCJA SPOŁECZNA
• Uczy nawiązywania i podtrzymywania kontaktów interpersonalnych oraz kształtuje stosunek do otoczenia społecznego
• Uczy metod skutecznego porozumiewania się
• Daje możliwość poznania i przyswojenia wartości i reguł współżycia społecznego
• Uczy metod skutecznego porozumiewania się
• Daje możliwość poznania i przyswojenia wartości i reguł współżycia społecznego Kształtuje intencjonalność, celowość i planowanie działań.
• Uczy samodzielności 3. FUNKCJA TERAPEUTYCZNA
• Kształtuje odporność psychiczną (np. doświadczenie porażki w grze)
• Uwalnia od napięć i negatywnych emocji (np. lęku złości)
• Pomaga odprężyć się i uzyskać dystans wobec zmartwień
• Uczy sposobów wyrażania swoich uczuć oraz sposobów rozwiązywania problemów.
• Stanowi źródło pozytywnych i negatywnych uczuć, przez co wzbogaca gamę emocji dziecka
• Stwarza okazję do przeżywania radości z tworzenia i osiągania rezultatów 4. FUNKCJA PROJEKCYJNA
• Ujawnia wcześniej ukryte cechy i właściwości dziecka
• Stanowi źródło samopoznania i kształtowania mechanizmów samoregulacji

Zabawa a eksploracja

Eksploracja (wg Hutt ) – aktywność w trakcie, której dziecko bada przedmioty i zdarzenia w otoczeniu i/lub swoje własne cechy fizyczne *Dzieci zwykle najpierw zajmują się nowym przedmiotem, odkrywając jego możliwości („Co ten przedmiot może zrobić?”), a dopiero później, gdy przedmiot wykazuje jakąś nową właściwość (np. dźwięk lub wygląd) podejmują próbę wykorzystania go w zabawie (aktywność zrelaksowana, dzięki której można odpowiedzieć na pytanie: „Co ja z tym przedmiotem mogę zrobić?”

Konsekwencje zachowań eksploracyjnych:

- Brak zachowań eksploracyjnych w dzieciństwie : brak ciekawości i przedsiębiorczości u chłopców oraz problemy osobowościowe i trudności osobowościowe u dziewcząt - Wysoki stopień czynności eksploracyjnych w dzieciństwie: większa niezależność i ciekawość oraz wyższe wyniki w testach kreatywności

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ

Praksja - automatyzacja ruchów podstawowych, czyli wykształcenie nawyku ruchowego (np. posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku: łyżką, mydłem, ręcznikiem, ołówkiem) Rozwój praksji wg (Dzierżanka – Wyszyńska, 1972)

1. Zdobycie orientacji, do jakiej części ciała należy dana część ubioru, czy też do czego służy dane narzędzie (np. noga- but, ołówek – do pisania)
2. Wyróżnienie części istotnych w strukturze przedmiotów użytkowych (np. dziurki w cholewkach butów jako otwory na sznurowadła) Wypracowanie odpowiedniej formy kinetycznej (zarysowanie, a następnie wytworzenie i utrwalenie stereotypu dynamicznego jako sekwencji działań warunkujących ruch)

ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH

Sprawności percepcyjne: 1 - rozróżniają pismo – nie pismo 2 - różnicują litery

• trudności w kopiowaniu figur geometrycznych i liter (3r.ż – koło, 5-6r.ż – kwadrat, 6-7r.ż – trójkąt; 3-4r.ż. linie w postaci krzyżyka; 4-5r.ż. - szyny; 6 - 7r.ż. – ślimak)
• nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych
• trudność sprawia uchwycenie zależności między wielkością przedmiotu a zmieniającą się odległością
• wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni
• wzrasta wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu muzycznego i fonematycznego

Orientacja w czasie:

• od subiektywnego ujmowania czasu (egocentryzm czasowy – dziecko stawia w centrum teraźniejsze wydarzenia, dotyczące jego samego)
• Po obiektywną orientację w czasie (od około 12 r.ż. opanowanie jednostek miar czasu: pory roku, dnia, dni tygodnia, godziny), poczucie czasu wspólnego, umiejętność temporalnego porządkowania zdarzeń (kolejność zdarzeń, przewidywanie, rozumienie i używanie słów do określenia relacji czasowych), Orientacja w przestrzeni:
• zależy od koordynacji między zmysłami (bowiem przestrzeń nie jest odbierana jednym zmysłem); poczucia stałości otaczających obiektów (przestrzeń wyznaczają relacje między obiektami); rozwoju sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych (rozwój orientacji w przestrzeni dokonuje się w działaniu), opanowania nazw służących opisywaniu relacji przestrzennych. *dzieci opisując znane im pomieszczenia układają jedne przedmioty w relacji do innych (obiektywne kodowanie przestrzeni) a nie w relacji do swojego ciała (egocentryczne kodowanie przestrzeni
• opis nieznanych pomieszczeń) *4-letnie dzieci rozumieją komunikaty zawierające określenia relacji przestrzennych i same potrafią takie komunikaty nadawać: Opanowane: „wysoko” „daleko” „góra” „dół” „obok” Trudności” „przód” „tył” „wewnątrz”

Zmiany rozwojowe pamięci

-->Wzrostu pojemności pamięci (większość dzieci w 4-5r.ż może odtworzyć szereg złożony z 4 cyfr, a większość dzieci w 6 r.ż. Jest zdolna do odtworzenia szeregu złożonego z 6 cyfr – zmiana pojemności dziecięcej pamięci związana z szybszym zachodzeniem operacji umysłowych (mogą one wykonać w tym samym czasie więcej operacji poznawczych – większa efektywność intelektualna). -->Przyczyną jest dojrzewanie mózgu oraz powiększanie się wiedzy o przedmiotach, które próbuje się zapamiętać -->Pojawienie się skutecznych strategii zapamiętywania (przetwarzanie i organizowanie) -->Dzięki stosowaniu strategii pamięciowych wzrasta zdolność do wzbogacania i odtwarzania informacji w sposób przemyślany i systematyczny. -->Dzieci przedszkolne stosują wiele czynności prestrategicznych, tj. podejmowanych ze względu na inny cel niż zapamiętanie). -->Pojawienia się zdolności do myślenia o własnych procesach pamięciowych (metapamięć).

Klasyfikacja multiplikacyjna – polega na stosowaniu więcej niż jednego kryterium w ustalaniu równorzędności elementów (np. kryterium kształtu i koloru). Występuje na poziomie operacji konkretnych. Klasyfikacja hierarchiczna- grupowanie przedmiotów, które wiąże się ze swobodnym stosowaniem metody wstępującej i zstępującej. Opiera się na porównywaniach ilościowych podzbiorów ze zbiorami, a także na treściowym, logicznym porównywaniu zbiorów i podzbiorów. Pojawia się na poziomie operacji konkretnych. Zgodnie z koncepcją E. Rosch człowiek tworzy układy podobnych obiektów przez przyrównywanie ich do prototypu, czyli dobrego przykładu kategorii. Przykładami prototypowymi są bodźce wyraziste, wyróżniające się, podawane dzieciom przez dorosłych we wczesnej ontogenezie. Zdaniem Rosch prototypy kategorii percepcyjnych , takich jak np. kolor, opanowane są we wczesnej ontogenezie – są one stałe i uniwersalne.

• Dzieci w 3. r.z. preferują kolory podstawowe, a nie ich odcienie;
• dzieci w 4 r.z. rozpoznają lepiej przykłady ogniskowe niż peryferyczne i reagują na nie podobnie jak dorośli, zaś ich sądy o kolorach peryferycznych znacznie różnią się od opinii dorosłych. Jeśli chodzi o prototypy kategorii niepercepcyjnych (np. owoce, pojazdy, uczucia), to są one zależne od czynników kulturowych i zwykle są wprowadzane do dziecięcego doświadczenia przez osoby dorosłe. W toku rozwoju jednostki przykład prototypowy może zmienić swoje miejsce w strukturze kategorii. Rosch zwróciła uwagę, iż kategoryzacja może zachodzić na kilku różnych poziomach: nadrzędnym, podstawowym i podrzędnym. **Poziom podstawowy odznacza się wysoką spójnością; przykłady tego poziomu posiadają wiele wspólnych charakterystyk, cechuje je podobieństwo percepcyjne, a nazwy tych przykładów są proste, krótkie, występują w języku potocznym i są wcześnie używane w kontaktach dorosłych z dzieckiem (np. jabłko, ptak) **Poziom nadrzędny cechuje różnorodność percepcyjna przykładów; ich treściowe podobieństwo wyraża się we wspólnej nazwie (np. owoce, zwierzęta). Przykłady poziomu podrzędnego są subtelnie zróżnicowane percepcyjnie i językowo (np. gatunki jabłek: antonówka, złota reneta)
• Dzieci w wieku 4-6r.ż. Kierują się w opanowaniu kategorii niepercepcyjnych dwoma rodzajami informacji: percepcyjnymi (kształt) oraz językowymi (nazwa)
• Dzieci wcześniej opanowują przykłady poziomu podstawowego a potem poziomu nadrzędnego i podrzędnego.

ROZWÓJ FUNKCJI SYMBOLICZNEJ

*Zdolność do myślenia o przedmiotach bez bezpośredniego kontaktu z nimi oraz zdolność do działań symbolicznych, dzięki temu człowiek może:

• wyrażać siebie, swoje przeżycia, idee używając różnego rodzaju symboli i znaków, a także może przekazywać z pokolenia na pokolenie zdobywane w ciągu życia doświadczenia. *Posługiwanie się symbolami związane jest ze zdolnością do umysłowego wyobrażania (umysłowej reprezentacji). *Zdolność do symbolicznego ujmowania rzeczywistości wiąże się z odkryciem relacji między elementem oznaczanym (np. przedmiotem) a oznaczającym (jego reprezentacją umysłową lub symbolem). Proces ten jest długotrwały i rozpoczyna się już w wieku niemowlęcym. *Symbole są elementami oznaczającymi odróżnicowanymi od tego, co oznaczają, mają charakter konwencjonalny i są używane intencjonalnie. *U dzieci w wieku przedszkolnym występują różne systemy symboliczne. Dziecko może wybierać spośród wielu alternatywnych form symbolizacji i doskonalić te, które są związane z kulturą, w której żyje *Symboliczna reprezentacja wiąże się z rozwojem procesów intelektualnych i może występować równocześnie w wielu postaciach takich jak: zabawa, rysunek czy mowa.

STADIA ROZWOJU RYSUNKU wg S. Szumana

1. Bazgroty (gryzmolenie) – u większości dzieci 2-4rż. *linearne (bezprzedmiotowe) – dziecko wykonując ruchy ołówkiem lub kredką albo malując palcami czy całą dłonią, nie obrazuje jeszcze żadnych konkretnych fragmentów i form otaczającego świata (supełki, zamazywanki, wyodrębnione i zamknięte zygzakowate kształty). *figuralne – pomiędzy 3- 4 r. ż. Mają określony kontur. Linie i płaszczyzny nawarstwiają się i plączą, a z tych „błędnych” linii powstają nieregularne kształty zamknięte spiczasto, jajowate i koliste, rzadziej formy prostokątne --> Nadawanie znaczenia wytworom przez dzieci.

Etapy rozwoju wiedzy dziecka na temat umysłu wg Flavell, Miller,

Miller

1. Umysł istnieje – dzieci są przekonane, że ludzie są istotami myślącymi. Świadczy o tym między innymi odmienne zwracanie się do rzeczy a odmienne do ludzi, z uwzględnieniem posiadania sprawczości przez tych ostatnich. Także pojawiająca się w 2 rż zabawa symboliczna wskazuje na rozróżnienie między rzeczą a innym przedmiotem, który ją zastępuje.
2. Umysł ma połączenie ze światem fizycznym – dzieci przypisują ludziom możliwość spostrzegania otoczenia oraz ustosunkowania się do różnych obiektów. Uważają też, że umysłowe powiązania ze światem mogą się zmieniać. Ten poziom rozwoju osiągają dzieci w 2 - 3 rż.
3. Umysł jest oddzielony i różni się od świata fizycznego – umysłowa reprezentacja nie jest tym samym co rzeczywisty przedmiot. Dzieci odróżniają przekonania od rzeczywistości. Zaczynają sobie uświadamiać, że obiekt lub zdarzenie są rożne od jego umysłowej reprezentacji. Mają świadomość, że wyobrażenia, sny, myśli są czymś prywatnym i niedostępnym dla innych. Poziom ten osiągają trzylatki.
4. Umysł może przedstawiać przedmioty i zdarzenia ściśle i prawdziwie lub nieściśle i nieprawdziwie. Poziom ten osiągają zwykle dzieci, które ukończyły 4 rż. (można mieć fałszywe przekonania; mogą być różne reprezentacje tego samego obiektu) np. Test Salle – Anny, czyli niespodziewanej zmiany lub Test Zwodniczego Pudełka.
5. Umysł aktywnie przetwarza i pośredniczy między interpretacjami rzeczywistości i doświadczanymi emocjami – dzięki pośredniczącej roli umysłu dokonuje się selekcja, organizacja oraz transformacja informacji z otoczenia. Umysł może zafałszowywać i wzbogacać obraz rzeczywistości.

ROZWÓJ SPOŁECZNY

1 ) integrowanie się dzieci z grupą społeczną (socjalizacja) – opanowanie wiedzy o swojej grupie i wiedzy o rolach społecznych, opanowanie przyjętych w tej grupie standardów i wartości

2. kształtowanie się jednostki w grupie – proces dochodzenia do unikatowych wzorów przeżywania, myślenia, działania w różnych sytuacjach.
3. Szkoła społecznego uczenia się – zabawy (urzeczywistnienie potrzeb, realizowanie motywów działania i afektywnych dążeń dziecka; ważne są zabawy w role, które pozwalają odkrywać reguły związane z daną rolą; ewolucja zabawy to ewolucja stosunku dziecka do reguł)
4. Poznawanie ról społecznych w zabawie – ich rozumienie; pleć biologicznym atrybutem roli, eksploracja własnej tożsamości płciowej.
5. Nawiązywanie i rozwój kontaktów, doświadczenia, odpowiedzialność za wspólne działania i ustalanie celu zabawy.
6. Zabawy tematyczne – rozwijanie umiejętności współpracy z innymi, podwójny plan afektywny: dziecko odgrywa przeżycia bohatera, a jednocześnie samo przeżywa odgrywanie roli. Dzięki temu uczy się regulować własne uczucia i rozumieć uczucia innych.

Dziecięce przyjaźnie

-->Przyjaciel jest wyróżniany jako partner zabawy Seleman – stadia rozwoju przyjaźni od ok. 5rz. Do dorosłości:

• Wczesne przyjaźnie tymczasowość (dzieci biorą pod uwagę zewnętrzne, a nie wewnętrzne przyczyny konfliktu i próbują go rozwiązać np. poprzez wycofanie się z sytuacji konfliktowej i przejście do innej aktywności; egocentryzm – trudność ujęcia różnic między perspektywą własną a partnera
• widzą konflikty jako wywołane przez jednego z partnerów. Uważają, że przeprosiny lub odejście wystarczają do rozwiązania konfliktu;
• dopiero dorastający uważają, że konflikt ma swe źródło w samej przyjaźni, oraz że obie strony muszą zaakceptować wspólne rozwiązanie

Osobowość dziecka

-->Identyfikacja z płcią: dziecko próbuje widzieć, czuć i działać jak znaczące osoby w jego otoczeniu, co pozwala spostrzegać siebie w kategoriach społecznych Ustalanie tożsamości płciowej -->Zdolność do samokontroli (rozwija się pomiędzy 3- 6 r.z. ----------> zdolność do powstrzymania się od:

• natychmiastowego reagowania na pobudzenia i planowanie działania;
• ujawniania emocji;
• szybkiego wyprowadzania wniosków;
• dokonywania wyborów bez rozważenia sytuacji -->Kłopoty z odraczaniem gratyfikacji -->Zaczyna się rozwijać obraz własnej osoby oraz samoocena