Pobierz Średnik, wielokr., myślnik, pytajnik, wykrzyknik - Notatki - Gramatyka opisowa i więcej Notatki w PDF z Język angielski tylko na Docsity! ŚREDNIK Średnik jest znakiem rozdzielającym słabszym od kropki i służy do oddzielania w miarę samodzielnych części wypowiedzenia. Od przecinka różni się tym, że oddziela wyłącznie człony równorzędne pod względem logioczno-składniowym, podczas gdy przecinek może rozdzielać także człony nierównorzędne. Średnik używany jest najczęściej w bardzo rozbudowanych wypowiedzeniach złożonych, np. Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje wszystkie inne, a siebie zarysować nie daje; najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie raczej da się skaleczyć, niż samo zadraśnie. Przytrafia się często, że dobry człek jaki niewdzięcznika przygarnie; ale trafia się częściej, że niewdzięcznik taki przepada marnie. Średnik może również zostać zastosowany do oddzielenia pojedynczych zdań, samodzielnych pod względem myślowo-pojęciowym, np. Ukończył germanistykę na Uniwersytecie Warszawskim; z zawodu jest też malarzem. Średnik należy umieścić także w zdaniach zawierających rozbudowane wyliczenia, w których wielokrotnie użyto przecinków, np. Kropki nie stawiamy: po tytułach dzieł i czasopism, na stronie tytułowej, na okładce i obwolucie książki; po tytułach (nagłówkach) części, rozdziałów, paragrafów dzieła, gdy tytuł napisano w osobnym wierszu samymi wielkimi literami; po liczbie bądź literze oznaczającej część dzieła, jeśli znajduje się w osobnym wierszu; [...] ZNAKI PROZODYCZNE, EMOTYWNE ORAZ ZNAKI OPUSZCZENIA Znaki tego typu stosuje się, aby w przybliżeniu oddać w piśmie takie właściwości mowy jak: intonacja, zawieszenie głosu, przerwanie wypowiedzi spowodowane względami emocjonalnymi albo potrzeba zwrócenia uwagi odbiorcy. Znaki prozodyczne (wielokropek, myślnik, pytajnik) są do pełnienia tej funkcji szczególnie odpowiednie. Najbardziej interesujących przykładów z zakresie użycie znaków tego rodzaju dostarcza literatura. WIELOKROPEK Wielokropek jest znakiem interpunkcyjnym składającym się z trzech kropek. 1. Służy on głównie do zaznaczania, że tok mówienia, na ogół z powodu emocji, został przerwany, np. Milej sobie wspominam, nie dzieła waleczne i głośne, ale czyny ciche, użyteczne, i cierpienia, których nikt... Udało mi się nie raz do kraju przedzierać, rozkazy wodzów nosić, wiadomości zbierać. (A. Mickiewicz) Do nóg panu dziedzicowi!... Pan kapitan... książę... darował ci... Zaledwie żołnierz zdążył schylić się i objąć kolana księżyce, nowe uczucie zaświeciło w oczach Piotra. (S. Żeromski) 2. Wielokropek stawiamy przed wyrazami, których czytelnik nie może w określonym kontekście oczekiwać; wprowadza więc takie treści, jak: rozczarowanie, ironia, komizm, stylistyczny zgrzyt, np. Myśliwy złożył się, wycelował starannie, strzelił i podniósł... szyszkę zestrzeloną z drzewa. docsity.com Niezłomny obrońca wolności i godności człowieka cieszył się wielkim autorytetem moralnym... jedynie wśród najbliższych. Jeśli puenta nie ma charakteru żartobliwego, lecz charakter neutralny lub podniosły, zamiast wielokropka stawiamy myślnik, np. Hume zaś [...] zerwał z tym: nie ma podstaw do przyjmowania, że wrażenia mają przyczyny w zewnętrznych substancjach. Są wrażenia i – koniec. 3. Za pomocą wielokropka umieszczonego w nawiasie kwadratowym (czasem okrągłym, sporadycznie także ostrokątnym) oznaczany opuszczenie fragmentu cytowanego tekstu, np. Wiele elementów gwarowych znajduje się w utworach A. Dygasińskiego, M. Konopnickiej, H. Sienkiewicza [...], jednakże właściwe wprowadzenie gwary do literatury jest dopiero zasługą pisarzy okresu Młodej Polski[...]. (Encyklopedia języka polskiego) 4. W przypadku zbiegu znaków postępujemy następująco: a) Jeżeli wielokropek zbiega się z przecinkiem, średnikiem lub kropką – znaki te opuszczamy, np. On sam wydawał się bardzo przyjemny, ot, wrażliwy, inteligentny, kulturalny... ale jego wielkość? (W. Gombrowicz) Ale to inteligentny człowiek. Przyzwoity... I sympatycznie wygląda na trybunie. (S. Kisielewski) b) Jeżeli wielokropek zbiega się z pytajnikiem, wykrzyknikiem lub pauzą, znaki te umieszczamy w tekście, np. Czy jest ona tu z wami...? Dlaczego jej nie widzę...? Śmie jeszcze tu być...? – Irytowała się Halina. Jak strasznie gorąco...! Oddychać nie ma czym...! Wody, wody...! – krzyczał zmęczony pan Filipski. (H. Sienkiewicz) Wyjątkiem jest sytuacja, gdy stosujemy wielokropek w nawiasie do oznaczenia opuszczeń w cytacie. W takim wypadku znaki interpunkcyjne podajemy za tekstem cytowanym. Wielokropek należy rozróżniać od wykropkowania, którym zastępuje się litery pominięte w wyrazach nieprzyzwoitych, wulgarnych, np. Niestety, tan pomysł jest do d... - powiedział rozzłoszczony. MYŚLNIK Myślnik (pauza) może pełnić różne funkcje. Funkcja prozodyczna jest dla niego podstawowa, lecz z pełnieniem tej funkcji wiąże się często oznaczanie opuszczonych lub niewypowiedzianych fragmentów tekstu. Obu tym funkcjom myślnika towarzyszy często trzecia: oznaczanie stanów emocjonalnych. 1. Myślnika używany do oznaczania domyślnego członu zdania, np. Panna Izabela od kolebki żyła w świecie pięknym i nie tylko nadludzkim, ale – nadnaturalnym. (B. Prus) docsity.com Widziałem ten film 3 – 4 razy. Na mecz przybyło 30 – 35 tysięcy widzów. e) zastępuje określenie od do, np. Pieniądze na spektakl należy wpłacać w terminie 13 – 20 XI br. W latach 1756 – 1763 toczyła się wojna siedmioletnia. W druku liczby arabskie oznaczające przedział od do rozdziela się półpauzą, czyli kreseczką średniej wielkości, niemającą po bokach odstępów, np.1914- 1918. Półpauza używana w funkcji myślnika na po bokach spacje. 13. Myślnika należy też użyć, aby uniknąć dwuznaczności, np. Umysł tknięty taką zarazą to umysł zamknięty, jednowymiarowy, monotematyczny, obracający się wyłącznie wokół jednego wątku – swojego wroga. (R. Kapuściński) PYTAJNIK Pytajnik (znak zapytania) służy do wskazywania na intencję osoby mówiącej, która oczekuje odpowiedniej informacji od osoby, do której kieruje pytania. Zdania pytające maja specjalna, odmienna od innych zdań, intonację. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie zdania pytające (tzn. te, które w pisowni są zakończone znakiem zapytania) mają charakter rzeczywistych pytań, czyli tzw. pytań samoistnych. Zdania pytające mogą wyrażać niepewność (np. Co robić?), zdziwienie (Już północ. – Co? Północ? Tak szybko?); Tzw. Pytania retoryczne mogą też służyć na przykład do wyrażania ironii (Któżby mógł ci zarzucać, że się mylisz?) i oburzenia (Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie [...]?. Niektóre zaś pytania są formą prośby lub łagodnego nakazu (Czy mógłbyś zamknąć okno? Czy nie moglibyście się uspokoić?). Wynika stad, że – mimo podobieństw – zdania pytające mogą mieć dość zróżnicowana intonację, a poprawne odczytywanie zdań zakończonych pytajnikiem wymaga zrozumienie ich treści. I odwrotnie – zrozumienie treści warunkuje przestankowanie, gdyż niektóre zdania o formie pozornie pytajnej nie wymagają znaku zapytania. 1. Pytajnik stawiamy na końcu wszystkich wymienionych wcześniej zdań pytających; również wtedy, gdy występują one w tytułach dzieł i rozdziałów, np. Miłość to nasza? (tytuł utworu L. Staffa) Gdzie postawić przecinek? (tytuł książki E. i F. Przybulskich) Jeśli jednak tytuł ma formę pozornie pytajną, możemy znak zapytania opuścić, np. Co ptaszki robią w zimie (Opowiemy wam, co ptaszki robią w zimie). Nie należy jednak upuszczać pytajnika w tytule mającym formę pytania rozłącznego, np. Szczyt ignorancji czy persfazja? 2. Zdania pytajne rozłączne zamykamy pytajnikiem, a gdy przed każdym członem pytania występuje partykuła czy, oddzielamy te człony przecinkami; jeśli partykuła poprzedza tylko drugi człon przecinka nie stawiamy, np. Czy już zmądrzał, czy jeszcze nie? Już zmądrzał czy jeszcze nie? Czy mam trochę czasu, czy nie? docsity.com Mam trochę czasu czy nie? 3. W zdaniach złożonych stosujemy następująca regułę: a) Znak zapytania stawiamy w miejsce kropki, gdy zdaniem pytającym jest zdanie nadrzędne, np. Czy nie wiesz przypadkiem, która godzina? Co zrobiłbyś gdybyś znalazł się na bezludnej wyspie? Postępujemy tak bez względu na kolejność tych zdań. b) Znaku zapytania nie stawiamy, gdy zdaniami pytającym jest zdanie podrzędne (jest to tzw. pytanie zależne), np. Wiedział, co w trawie piszczy. Pamiętam dobrze, kto to powiedział. Jak to naprawdę było, nikt dokładnie nie wiedział. c) Zdania współrzędne, z których drugie jest pytajno-przeciwstawne (zaczyna się od ale czy, ale co, ale jak itp.), zamykamy pytajnikiem, np. Mówił, że nie ma czasu, ale czy to prawda? Zapewniał o swojej lojalności, ale jak to sprawdzić? 4. Pytajnika w nawiasie używamy wówczas, gdy mamy wątpliwości co do treści poprzedzającego wyrazu lub zdania, np. Dziadek wrócił z Ameryki w 1925 (?) roku. 5. Znak zapytania zastępuje znaki interpunkcyjne oddzielające oraz dwukropek, toteż w przypadku gdy dochodzi do zbiegu znaków, pytajnik pozostawiamy, a kropkę, średnik, przecinek i dwukropek powinniśmy pominąć, np. Kto jest autorem słów: czy wiesz, co to jest marzycielstwo? To jest tęsknota za prawdą – czy nie Narcyza Żmichowska? Po znaku zapytania można postawić tylko wielokropek, myślnik albo wykrzyknik oraz cudzysłów i nawias zamykający: A rewolucja?... Ten chrzcin obrzęd krwawy Odradzającej się ludzkości?... (J. Kasprowicz) 6. Pytajnik można łączyć z wykrzyknikiem: a) Wykrzyknik umieszczony po pytajniku zwiększa emfazę, np. Hej! Czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?!... (J. Kasprowicz) b) Pytajnik po wykrzykniku może oznaczać emocję, zdziwienie, zakwestionowanie treści zdania wykrzyknikowego, np. Twoim zdaniem to są głupstwa!? docsity.com 7. Jeśli pytajnik występuje na końcu zdania, wyraz następujący po nim, jako rozpoczynający nowe zdanie, musi zaczynać się wielką literą; mała litera po pytajniku oznacza, że stoi on w miejscu innego znaku oddzielającego. WYKRZYKNIK Wykrzyknik służy do oznaczania emocjonalnego zabarwienia wypowiedzi, uwydatnienia jej charakteru żądającego lub rozkazującego. W zakresie użycia wykrzyknika piszący ma dużą swobodę. Jednak nie należy nadużywać tego znaku, gdyż jego zbyt duża liczba w tekście będzie oznaczać nadmierną egzaltację i – z punktu widzenia większości użytkowników języka – jest rażąca. Użycie wykrzyknika najlepiej ograniczyć do wypadków wskazanych poniżej. 1. Znak wykrzyknienia powinien zostać użyty po wszelkich okrzykach, zawołaniach, stanowczych żądaniach lub stwierdzeniach, na które mówiący kładzie bardzo silny nacisk, np. Czas na obiad! Proszę o ciszę! Wszystkiego najlepszego! a) Znaku wykrzyknienia używamy też po wyrazach-wykrzyknikach (np. och!, ach!, ciach!, o!). Jednak w wielu przypadkach, zwłaszcza, gdy chcemy podkreślić, iż wypowiedź nie jest silnie emocjonalna, wykrzyknik po takich wyrazach możemy zastąpić przecinkiem, np. O! popatrz, to Kowalski. Halo, słucham, halo! b) Jeśli został użyty tryb rozkazujący, wykrzyknika nie trzeba koniecznie używać, można go zastąpić kropka. W ten sposób możemy oznaczyć niską temperaturę uczuciowa wypowiedzi, np. Przynieś mi to we wtorek. Nie przejmuj się tym zbytnio. c) I odwrotnie: wypowiedzenia, które mają formę zdań oznajmujących lub warunkowych, a oznaczają polecenie, rozkaz, możemy zamknąć wykrzyknikiem, np. Mógłbyś wreszcie zacząć myśleć poważnie o życiu! Pójdziesz tam jeszcze dziś! 2. Możemy postawić dwa, a nawet trzy wykrzykniki, jeśli wymaga tego silne zabarwianie emocjonalne wypowiedzi, np. Dosyć! Dosyć tego!!! 3. W zdaniach rozpoczynających się od wołacza lub wyrazu wykrzyknik możemy stosować następującą interpunkcję: a) Po wołaczu lub wyrazie wykrzykniku możemy umieścić przecinek, a znak wykrzyknienia na końcu, np. Dzieci, proszę wstać! Hop, hop, tu jesteśmy! b) Po wołaczu lub wyrazie-wykrzykniku oraz na końcu zdania możemy postawić wykrzyknik, np. Dzieci! Proszę wstać! Hop! Hop! Tu jesteśmy! docsity.com